Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Marta Sawińska (spr.)
Sędziowie:	SSA Hanna Hańczewska-Pawłowska SSA Maria Michalska-Goźdź
Protokolant:	st.sekr.sądowy Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2013 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku A. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o emeryturę

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 25 lipca 2012 r. sygn. akt VIII U 2481/11

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 czerwca 2011r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P., odmówił A. M. prawa do świadczenia emerytalnego wobec nie spełnienia warunków wymaganych do jego przyznania. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że wnioskodawca na dzień 1 stycznia 1999r. nie spełnił wymogu 15 letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Do pracy w szczególnych warunkach organ rentowy zaliczył A. M. okres zatrudnienia w (...) SA na stanowisku operatora mikroskopów i monitorów ekranowych w okresie od 1 kwietnia 1988r. do 30 listopada 1988r. (8 miesięcy), nie uwzględnił natomiast okresu zatrudnienia w (...) w P. w okresie od 1 grudnia 1988r. do 31 grudnia 1998r. Organ rentowy zauważył, że wskazane w przedłożonym świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach stanowisko młodszego programisty nie jest wymienione w Załączniku nr 1 do Zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985r. Nadto, organ rentowy do okresu pracy w szczególnych warunkach nie zaliczył również okresu zatrudnienia w Zakładach (...) w P. od 3 stycznia 1977r. do 7 września 1980r. oraz od 1 grudnia 1983r. do 31 sierpnia 1986r. ponieważ zajmowane przez A. M. stanowisko robotnika pomocniczego i wagowego nie pokrywa się ze stanowiskiem wymienionym w Zarządzeniu nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988r. ZUS przyjął za udowodnione na dzień 1 stycznia 1999r. okresy składkowe w wymiarze 30 lat, 3 miesięcy i 6 dni oraz okresy nieskładkowe w wymiarze 4 miesięcy i 20 dni.

Od powyższej decyzji A. M. wniósł odwołanie. W uzasadnieniu odwołujący wskazał, że okresy jego zatrudnienia w warunkach szczególnych w Kopalni (...) w Z., w (...)SA, w Zakładach (...) SA w P. oraz w (...) w P. wynoszą łącznie 17 lat, 7 miesięcy i 11 dni.

W toku postępowania w związku z dostarczeniem dokumentacji osobowej odwołującego z (...) KWK (...) ZUS decyzją z dnia 30 maja 2012r. uwzględnił odwołującemu jako okres pracy w szczególnych warunkach okres zatrudnienia w (...) KWK (...) od 14 maja 1971r. do 18 października 1971r. ZUS uznał więc za udowodnione łącznie 1 rok, 1 miesiąc i 6 dni zatrudnienia w szczególnych warunkach.

A. M. podtrzymał odwołanie w sprawie.

Wyrokiem z dnia 25 lipca 2012r., sygn. akt VIII U 2481/12, Sąd Okręgowy w Poznaniu Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu prawo do emerytury od dnia 1 maja 2011r.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu I instancji stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

A. M. ur. (...) w dniu (...) ukończył 60 rok życia, tj. osiągnął obniżony wiek emerytalny. Odwołujący na dzień 1 stycznia 1999r. legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym łącznie 30 lat, 7 miesięcy i 26 dni.

ZUS uznał za udowodnione 1 rok, 1 miesiąc i 6 dni jako okres pracy odwołującego w szczególnych warunkach na stanowisku operatora mikroskopów i monitorów ekranowych w (...) P.w okresie od 1 kwietnia 1988r. do 30 listopada 1988r. oraz w (...) KWK (...) od 14 maja 1971r. do 18 października 1971r. jako pracownika niewykwalifikowanego pod ziemią.

Odwołujący obecnie nie pozostaje w stosunku pracy. Nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Decyzją z dnia 29 czerwca 2009r. ZUS odmówił odwołującemu prawa do wcześniejszej emerytury. Wyrokiem z dnia 26 stycznia 2010r. sygn. akt VIII U 2314/09 Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił odwołanie A. M. od tej decyzji. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 29 lipca 2010r. sygn. akt III AUa 414/10 oddalił apelację odwołującego.

W dniu 4 maja 2011r. odwołujący złożył w organie rentowym ponowny wniosek o przyznanie prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym. Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 7 czerwca 2011r. odmówił odwołującemu prawa do emerytury.

A. M. był zatrudniony w okresie od 14.05.1971 r. do 18.10.1971r. jako pracownik niewykwalifikowany pod ziemią w (...) KWK (...). W okresie od 22.11.1971 r. do 31.081986r. odwołujący pracował w Zakładach (...) w P., w tym w okresie od 03.01.1977r. do 07.09.1980r. jako pracownik fizyczny i wagowy, w okresie od 03.01.1977r. do 07.09.1980r. jako mistrz magazynu porozbiorowego, zaś od 01.12.1983r. do 31.08.1986r. jako mistrz magazynu poubojowego. Jako robotnik pomocniczy i wagowy odwołujący pracował na wydziale uboju trzody i zajmował się odrywaniem półtusz, podwieszaniem na haki podrobów oraz pracował na wadze przyjmowania półtusz do magazynu chłodniczego i wadze zdawania półtusz do działu rozbierania i wydawania. Jako mistrz odwołujący nadzorował pracę pracowników magazynowych. W magazynie porozbiorowym odwołujący prowadził prawidłową rotacją mięs i elementów w magazynie, analizował ubytki naturalne w magazynie oraz manko transportowe. Jako mistrz magazynu poubojowego odwołujący sprawdzał zgodność jakości i surowców, półfabrykatów i materiałów pomocniczych przy przyjęciu do magazynu oraz jakość towarów wydawanych z magazynu. Nadto odwołujący wystawiał świadectwa jakości na towary wysyłane z magazynu poza teren zakładu. W okresie od 01.04.1988r. do 30.11.1988r. A. M. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) SA na stanowisku operatora mikroskopów ekranowych. Od 01.12.1988r. do 31.12.1999r. odwołujący był zatrudniony w (...) Sp. z o.o. w P. na stanowisku młodszego programisty i wykonywał prace przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych. Pracując w (...) odwołujący korzystał z urlopów bezpłatnych w okresach: 01.08.1994r., 26-30.09.1994r., 26.11-3.12.1994 r., 5-8.09.1995r., 3-6.11.1995r., 1-6.10.1996r., 9-13.12.1996r., 6-10.19997r., 1.10.1997r., 20-21.10.1997r., 27-28.08.1998r., 28-30.09.1998r., 1-2.10.1998r., 19-23.10.1998r., 7-11.12.1998r. Natomiast w okresach 14-19.1994r., 5-9.12.1994r., 10-16.06.1996r., 5-23.07.1996r., 5-11.08.1996r., 7-11.10.1996r., 14-31.10.1996r., 17-31.12.1996 r., 11-18.08.1997r., 12-18.09.1997r., 22-31.10.1997r., 1-10.11.1997r., 3-12.12.1997r„ 29.12.1997r.-9.01.1998r., 13.15.01.1999r., 15.03-21.04.1999r. i 22.04.1999 r. odwołujący pobierał wynagrodzenie z tytułu niezdolności do pracy. Od dnia 05.01.2000r. odwołujący pobiera zasiłek przedemerytalny, przyznany mu na podstawie decyzji (...) Urzędu Pracy w P. z dnia 9.02.2000r.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS oraz dokumentów przedłożonych do akt sprawy, a także zeznań odwołującego A. M..

Mając powyższe na uwadze oraz przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 98.162.1118 z późn. zm.), a także rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 83.8.43 z późn. zm.) Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie A. M. zasługuje na uwzględnienie. Sąd meriti przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie ustalenia jakie czynności odwołujący wykonywał w czasie wykonywania obowiązków pracowniczych w okresach kwestionowanych przez ZUS. Ustalenia stanu faktycznego w tym zakresie Sąd porównał ze stanem prawnym, a w szczególności wykazem prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Sąd stwierdził, że okresy od 3 stycznia 1977r. do 7 września 1980r. od 1 grudnia 1983r. do 31 sierpnia 1986r. i od 1 grudnia 1988r. do 31 grudnia 1998r. po odjęciu okresów korzystania z urlopu bezpłatnego i pobierania wynagrodzenia z tytułu niezdolności do pracy należy uznać za prace wykonywaną w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Wobec powyższego Sąd stwierdził, że odwołujący spełnia wszystkie przesłanki do uzyskania wnioskowanego świadczenia.

W związku z powyższym Sąd I instancji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji wydanego wyroku.

Powyższy wyrok w całości apelacja z dnia 27 sierpnia 2012r. zaskarżył organ rentowy. Apelujący ZUS zarzucił Sądowi I instancji:

1)  naruszenie przepisu art. 224 § 1 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy,

2)  przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. oraz sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez uznanie, że ubezpieczony w spornym okresie wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze godzin, podczas gdy wyniki postępowania dowodowego nie dawały, zdaniem organu rentowego podstaw do takich ustaleń w sprawie,

3)  naruszenie zasady bezpośredniości, wyrażonej w przepisie art. 235 k.p.c.,

4)  w konsekwencji doprowadziło to do naruszenia: przepisów prawa materialnego, tj. art. 32 i 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez uznanie że ubezpieczony jest uprawniony do emerytury od dnia 1 maja 2011r.

Mając powyższe na uwadze apelujący ZUS wniósł o zmianę wyroku Sądu I instancji i oddalenie odwołania od decyzji z dnia 7 czerwca 2011r. ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację odwołujący wniósł o jej oddalenie wobec bezzasadności zarzutów oraz przytoczył argumenty przeciwne i negujące zarzuty ZUS.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Sąd Apelacyjny stwierdza, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie jest niekompletny i nie pozwalał na wydanie na jego podstawie wyroku. Ponadto Sąd I instancji dokonał oceny materiału dowodowego bez jego wszechstronnego rozważania oraz przekroczył zasadę swobodnej oceny dowodów, co stanowi naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. W związku z powyższym Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok należało uchylić, a sprawę przekazać Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Na wstępie przytoczyć należy przepisy prawa materialnego mające zastosowanie w sprawie.

Zgodnie art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Zgodnie z ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Ust. 3 stanowi, że przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury ubezpieczonego, który złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa, składki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w Zakładzie, zwiększa się przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22, stanowiącym stosunek pełnej wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne do wysokości zaewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w Zakładzie.

Szczegółowe warunki przyznania prawa do wcześniejszej emerytury określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. sprawie wielu emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, póz. 83 ze zm.) które zachowuje moc obowiązującą również pod rządami ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W myśl § 2 ust. l przedmiotowego rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Ust. 2 § 2 cyt. rozporządzenia stanowi, iż w/w okresy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach (...).

Zgodnie z § 4 w/w rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki- osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia ( zgodnie z par. 3 cyt. rozporządzenia -20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn ), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

ZUS zakwestionował uznanie przez Sąd I instancji jako pracy w szczególnych warunkach następujących okresów pracy odwołującego:

1)  okresu od 03.01.1977r. do 07.09.1980r.;

2)  okresu od 01.12.1983r. do 31.08.1986r.;

3)  okresu od 01.12.1988r. do 31.12.1998r.

Zdaniem organu rentowego Sąd I instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego pozwalającego uznać wskazane okresy na pracę w szczególnych warunkach, Sąd naruszył też zasadę bezpośredniości wyrażoną w art. 235 k.p.c.

Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie wskazuje, że trafne są zarzuty ZUS w zakresie naruszenia przez Sąd I instancji art. 235 k.p.c. Zgodnie z art. 235 §1 k.p.c. postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że sprzeciwia się temu charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu. W takich wypadkach sąd orzekający zleci przeprowadzenie dowodu jednemu ze swych członków (sędzia wyznaczony) albo innemu sądowi (sąd wezwany). Sąd Apelacyjny wskazuje za utrwalonym w doktrynie poglądem, że zgodnie z postulatem bezpośredniości postępowania dowodowego powinno się ono toczyć przed sądem orzekającym (por. wyrok SN z dnia 16 czerwca 1967 r., III PRN 9/67, LEX nr 6180; wyrok SN z dnia 28 września 1971 r., II CR 384/71, LEX nr 6993; wyrok SN z dnia 29 marca 1973 r., II CR 75/73, LEX nr 7237; uzasadnienie wyroku SN z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 571/00, OSNP 2003, nr 14, poz. 330). Wyłącznie bowiem bezpośredni kontakt sądu orzekającego z podmiotami biorącymi udział w postępowaniu oraz rzeczowymi środkami dowodowymi zapewnia temu organowi możliwość poczynienia odpowiednich spostrzeżeń, istotnych dla oceny wiarygodności i mocy dowodów. Zgodnie z wyrażonym w orzecznictwie poglądem dokonanie przez sąd ustaleń faktycznych na podstawie dowodów, które nie zostały w formalny sposób dopuszczone i przeprowadzone na rozprawie, narusza ogólne reguły postępowania dowodowego w zakresie bezpośredniości, jawności, równości stron i kontradyktoryjności (zob. uzasadnienie wyroku SN z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 571/00, OSNP 2003, nr 14, poz. 330). Odstępstwa od tej ogólnej reguły, przewidziane w wymienionym przepisie (a odnoszące się wyłącznie do przeprowadzenia poszczególnych środków dowodowych w ramach pomocy sądowej), zdaniem nauki nie podlegają wykładni rozszerzającej. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1971r., sygn. II CR 384/71, stanowi uchybienie procesowe dokonywanie ustaleń faktycznych na podstawie akt innej sprawy. W aktach sprawy znajdują odzwierciedlenie między innymi wyniki postępowania dowodowego. Nie daje to jednak podstawy do poglądu, że powołanie się przez sąd orzekający na akta innej sprawy oznacza przeprowadzenie postępowania dowodowego. Postępowanie dowodowe powinno być przeprowadzone przed sądem orzekającym zgodnie z zasadą bezpośredniości. Zasada prawdy obiektywnej nie tylko nie wyłącza, ale zakłada możliwość dokonania ustaleń zgodnych z rzeczywistym stanem rzeczy w każdej sprawie. Nie może to jednak prowadzić do zastępowania potrzebnych własnych samodzielnych ustaleń sądu orzekającego, ustaleniami dokonanymi w innej sprawie związanej z pierwszą pod względem faktycznym i jurydycznym.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że Sąd I instancji opierając swoje ustalenia w zakresie kwestii spornej na ustaleniach Sądu Okręgowego w sprawie o sygn. VIII U 2314/09 zakończonej wyrokiem z dnia 26 stycznia 2010r. naruszył art. 235 k.p.c. i wyrażoną w nim zasadę bezpośredniości. We wskazanym wyroku (w jego uzasadnieniu) Sąd uznał za okresy pracy w szczególnych warunkach odwołującego okresy od 03.01.1977r. do 07.09.1980r. oraz od 01.12.1983r. do 31.08.1986r., jednak nie było to wystarczające do udowodnienia łącznego okresu w wymiarze 15 lat. Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie prowadząc zatem postępowanie dowodowe w zakresie innych okresów nie był zwolniony od ponownego przeprowadzenia postępowania dowodowego w zakresie okresów uznanych również przez Sąd w sprawie o sygn. VIII U 2314/09. Brak zaś przeprowadzenia postępowania w tym zakresie narusza zasadę bezpośredniości.

Biorąc powyższe pod uwagę, zasadne okazały się również zarzuty naruszenia art. 224 § 1 k.p.c. bowiem Sąd meriti nie był uprawniony do zamknięcia postępowania wobec braku przeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego, a także art. 233 § 1 k.p.c. bowiem Sąd naruszył zasadę swobodnej oceny dowodów wydając rozstrzygnięcie wyłącznie na podstawie dowodów pośrednich.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Okręgowy rozstrzygnie o prawidłowości zaskarżonej decyzji, mając na uwadze powyższe rozważania, w szczególności w zakresie prowadzenia postępowania dowodowego i zasady bezpośredniości (art. 235 k.p.c.). Sąd Okręgowy będzie zobowiązany do przeprowadzenia postępowania dowodowego w zakresie wszystkich badanych i spornych między stronami okresów. Sąd uwzględni art. 6 k.c. i wysłucha wniosków dowodowych stron. W miarę potrzeby procesowej Sąd przesłucha odwołującego lub świadków. Dopiero po tak przeprowadzonym postępowaniu dowodowym Sąd wypowie się, w zakresie spełnienia przesłanek z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zebrany tak materiał dowodowy Sąd podda ocenie zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów zawartej w art. 233 §1 k.p.c. i na tej podstawie rozważy zasadność odwołania.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł, jak w sentencji niniejszego wyroku.

O kosztach procesu Sąd Apelacyjny orzekł w sentencji wyroku na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

SSA Hanna Hańczewska-Pawłowska SSA Marta Sawińska SSA Maria Michalska-Goźdź