Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 07 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Marek Górecki,
Sędziowie:	SSA Jerzy Geisler, SSA Karol Ratajczak (spr.)
Protokolant:	st. sekr. sąd. Izabela Kyc

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2018 roku w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa D. M.

przeciwko (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 24 lipca 2017r., sygn. akt IX GC 402/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 307.500 zł (trzysta siedem tysięcy pięćset złotych) z odsetkami ustawowymi od dnia 22 marca 2013 roku do 31 grudnia 2015 roku i z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie powództwo oddala:

3.  kosztami postępowania obciąża powoda w 55% a pozwanego w 45% i po wzajemnym rozliczeniu zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 12.502 zł;

II.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

III.  kosztami postępowania apelacyjnego obciąża powoda w 55% a pozwanego w 45% i po wzajemnym rozliczeniu zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 14.431 zł.

Jerzy Geisler Marek Górecki Karol Ratajczak

UZASADNIENIE

Powód D. M., prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...) D. M. w W., wniósł o zasądzenie od pozwanego – (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K., kwoty 676.500 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2013 r., a także o zwrot kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i o zasądzenie zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według spisu kosztów, a w razie braku jego przedłożenia, według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 24 lipca 2017 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo (pkt I) i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 10.848,69 zł (pkt II).

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu stanowiły następujące ustalenia faktyczne i wyprowadzone na podstawie tych ustaleń wnioski prawne.

Powód – D. M. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą (...) D. M. w W. na podstawie wpisu do Ewidencji Działalności Gospodarczej.

Pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K. prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem (...). Pozwany w ramach swej działalności zajmuje się handlem i między innymi prowadzi sklepy wielkopowierzchniowe.

Spółka (...) sp. z o.o. w W. prowadziła działalność gospodarczą na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem 0000359166. Postanowieniem z dnia 14 lutego 2013r. Sąd Rejonowy dla m st. W. – Sąd Gospodarczy – X Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych w sprawie o sygnaturze akt X CU 618/12 ogłosił upadłość (...) sp. z o.o. w W., obejmującą likwidację majątku dłużnika.

Wcześniej spółka (...) sp. z o.o. w W., w ramach łączącej ją z pozwanym od 2011r. współpracy handlowej, dostarczała pozwanemu towary w postaci napoju energetycznego B. w puszcze o pojemności 250 ml, w dwóch odmianach: (...) i (...), które pozwany później sprzedawał we własnym imieniu w prowadzonych przez siebie sklepach bezpośrednim odbiorcom.

Podstawę prawną współpracy stron stanowiła umowy sprzedaży z dnia 18 marca 2011r. wraz z załącznikami i aneksami. W umowie tej obydwie strony zadeklarowały, że zamierzają podjąć bliską i przynoszącą obopólne korzyści współpracę w ramach sprzedaży produktów, którymi zainteresowane są obydwie strony. Strategią obu stron miało być zwiększenie dostępności oraz atrakcyjności towarów sprzedawcy na rynku, rozszerzenie rynków zbytu, wzrost rozpoznawalności marki, logo, znaków towarowych sprzedawcy, prowadzące do maksymalizacji sprzedaży produktów sprzedawcy klientom (...) S. A.

Z uwagi na posiadanie przez (...) S. A. większościowych udziałów lub akcji w innych spółkach oraz prowadzoną długoterminową współpracę z innymi podmiotami strony ustaliły, że warunki i uregulowania umowy sprzedaży dotyczące rabatów i wynagrodzenia za usługi promocyjne będą miały bezpośrednie zastosowanie do w/w spółek i pomiotów.

Strony uzgodniły, że sprzedawca – spółka (...) sp. z o.o. w W. zobowiązuje się przyznać kupującemu - pozwanemu rabaty oraz zobowiązuje się do zapłaty na rzecz kupującego wynagrodzenia z tytułu określonych w umowie usług. Precyzując powyższe obowiązki w A. 1 wskazano, iż cena netto za puszkę B. O. wynosić będzie 1,99 zł netto, a za puszkę (...) F. – 2,09 zł netto. Pozwanemu przyznano rabat promocyjny w wysokości 9% w stosunku do ceny z cennika, obowiązujący 10 dni przed gazetką oraz w jej trakcie. R. ten przysługiwał wyłącznie na wartość dodaną dla (...) po ustaleniu przedmiotu i ceny produktu, który miał zostać dodany. Nadto pozwanemu przysługiwał rabat w wysokości 9% za logistykę, z tytułu zmniejszenia kosztów spółki (...) sp. z o.o. w W., w związku z realizacją dostaw bezpośrednio do centrów dystrybucyjnych pozwanego.

Tego samego dnia strony zawarły umowę promocyjną, również stanowiącą aneks do umowy sprzedaży z dnia 18 marca 2011r., w której ustaliły, że pozwany zapłaci spółce (...) sp. z o.o. w W. odsetki ustawowe przewidziane w ustawie z dnia 12 czerwca 2003r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, za okres pomiędzy 31 dniem po spełnieniu świadczenia niepieniężnego i doręczenia pozwanemu faktury lub rachunku do dnia zapłaty. Zapłata w/w odsetek nastąpić miała poprzez kompensatę z należnościami pozwanego z tytułu odpłatnego udziału (...) sp. z o.o. w W. w organizowanej przez pozwanego akcji promocyjnej pod nazwą (...) (...) (...). Wysokość wynagrodzenia za w/w usługę pozwanego miała być ustalona w wysokości netto równej wysokości wymagalnego na dzień zrealizowania akcji promocyjnej zobowiązania pozwanego z tytułu w/w odsetek.

W dniu 31 marca 2011r. spółka (...) sp. z o.o. w W. i pozwany podpisali aneks szczegółowy do umowy sprzedaży z dnia 18 marca 2011r., w którym doprecyzowano zasady współpracy dotyczące promocji (...) sp. z o.o. w W. w hurtowniach (...) oraz w zorganizowanej przez pozwanego sieci sklepów (...). Usługi promocyjne świadczone przez pozwanego polegać miały na: umieszczeniu (...) sp. z o.o. w W. w czterech gazetkach sieciowych, zorganizowaniu dwóch promocji ABC i trzech innych akcji promocyjnych. Za działania promocyjne związane z wprowadzaniem nowej marki na (...) sp. z o.o. w W. miała zapłacić pozwanemu kwotę 300.000 zł netto w dwóch ratach, z czego 200 000 zł netto w marcu 2011r., a 100.000 zł – w czerwcu 2011r.

Nawiązanie współpracy handlowej spółki (...) sp. z o.o. w W. i pozwanego nastąpiło z inicjatywy spółki (...) sp. z o.o. w W., która szukała sieci dystrybucji dla swojego nowego produktu – napoju energetycznego B.. Powołane wyżej umowy: sprzedaży i promocyjna zostały sporządzone na standardowych drukach przygotowanych przez (...) S.A. Poszczególne pozycje dotyczące usług dodatkowych jakie miał świadczyć pozwany na rzecz spółki (...) sp. z o.o. w W., oraz wysokości rabatu i budżetu promocyjnego podlegały negocjacjom stron. Celem obydwu stron było zwiększenie sprzedaży napoju energetycznego oraz zwiększenie rozpoznawalności marki B.. Spółka (...) sp. z o.o. w W. podejmując rozmowy z pozwanym co do zasad współpracy deklarowała posiadanie dużego budżetu na promocję produktu, w kwocie około 500.000 zł.

Pozwany w toku prowadzonej w 2011r. współpracy handlowej obciążył spółkę (...) sp. z o.o. w W. dodatkowymi opłatami, które przyjmowały postać opłat z tytułu „usług marketingowych”. Z tytułu płatności za powyższe usługi pozwany obciążył spółkę (...) sp. z o.o. w W. następującymi fakturami VAT:

- nr (...) z dnia 31 marca 2011r. na kwotę 246.000 zł, na którą składały się należności z tytułu usługi marketingowej – pozostałe SG,

- nr (...) z dnia 30 kwietnia 2011r. na kwotę 184.500 zł, na którą składały się należności z tytułu usługi marketingowej – pozostałe SG,

- nr (...) z dnia 30 czerwca 2011r. na kwotę 123.000 zł, na którą składały się należności z tytułu usługi marketingowej – pozostałe SG,

- nr (...) z dnia 31 października 2011r. na kwotę 100.000 zł, na którą składały się należności z tytułu usługi marketingowej – pozostałe SG.

Wszystkie powyższe faktury VAT zostały uregulowane w drodze kompensaty. Pozwany dokonał potrącenia wskazanych w wyżej wymienionych fakturach należności z wierzytelnościami spółki (...) sp. z o.o. w W. z tytułu zapłaty ceny za sprzedawane pozwanemu produkty.

Pozwany w 2011r. zorganizował szereg akcji promocyjnych, w ramach których promował napoje energetyczne nabywane od spółki (...) sp. z o.o. w W.. W szczególności akcje te przybrały postać gazetek reklamowych dla sieci hurtowni (...) oraz katalogów dla sieci sklepów (...), w których umieszczono napoje energetyczne B., a które następnie rozprowadzane były w hurtowniach i sklepach. W gazetkach tych umieszczano jedną fotografię zawierającą obydwa produkty nabytych od spółki (...) sp. z o.o. w W., obok towarów nabytych przez pozwanego od innych dostawców. W czasie, kiedy napój energetyczny B. był obecny w gazetce reklamowej, cena na ten produkt była obniżona. Pozwany organizował także dodatkowe ekspozycje paletowe napoju energetycznego, a nadto w ramach zwiększania sprzedaży (...) sp. z o.o. w W. pozwany zainicjował specjalny program premiowania dla swoich przedstawicieli handlowych. Za osiągnięcie określonych limitów sprzedaży napojów B. otrzymywali oni premię od pozwanego. Akcja ta trwała przez okres kliku miesięcy. W czasie jej trwania sprzedaż napoju B. produktów znacząco wzrosła, osiągając wartość około 100.000 zł. Napoje energetyczne B. były promowane także na kongresie ABC, gdzie pozwany zorganizował stoisko specjalne dla tych towarów.

Wszystkie akcje promocyjne były na bieżąco uzgadniane ze spółką (...) sp. z o.o. w W.. Przedstawiciel pozwanego ustalał z przedstawicielem w/w spółki szczegóły konkretnej promocji, termin, czas jej trwania, wysokość upustu, formę akcji, formę promocji czy np. rabat cenowy lub dodatkowy produkt gratis. Pozwany informował także spółkę (...) sp. z o.o. w W. o zakończeniu akcji promocyjnej i jej wynikach.

W trakcie współpracy handlowej stron przedstawiciele pozwanego i spółki (...) sp. z o.o. w W. kilkukrotnie spotykali się w celu omówienia bieżących zagadnień. W trakcie tych spotkań przedstawiciele spółki (...) sp. z o.o. w W. nie kwestionowali żadnych działań promocyjnych realizowanych przez pozwanego, nie zgłaszali żadnych zastrzeżeń ani uwag w tym zakresie.

W dniu 27 marca 2014r. spółka (...) sp. z o.o. w W. w upadłości likwidacyjnej zawarła z powodem umowę przelewu wierzytelności, na mocy której powód nabył od w/w spółki m. in. przysługujące jej względem (...) S.A. wierzytelności wynikające z umowy z dnia 18 marca 2011r., stwierdzone w fakturach VAT nr: (...), (...), (...) i (...) o łącznej wartości 676.500 zł, za kwotę 77.000 zł.

Pismem datowanym na dzień 28 marca 2014r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 676.500 zł tytułem zwrotu nienależnie pobranych należności innych niż marża handlowa, potrąconych na zasadach kompensaty, w terminie siedmiu dni od doręczenia wezwania. Wezwanie było bezskuteczne.

Postanowieniem z dnia 14 listopada 2016r. Sąd dopuścił dowód z pisemnej opinii biegłego z zakresu reklamy, promocji i marketingu na okoliczność ekwiwalentności wynagrodzenia zapłaconego przez (...) sp. z o.o. w W. na podstawie faktur z k. 24,25,26 i 27, z wartością świadczeń wykonanych przez pozwanego na podstawie umów i porozumień, to jest gazetek – k. 88-92, 97-108, 112-113, 117-120, 128, 131, a ponadto akcji marketingowej, o której mowa w korespondencji mailowej znajdującej się na kartach 95,96,121,166,164-165, pomiędzy B. D., a A. S..

Opinię sporządził biegły sądowy A. G., który ostatecznie stwierdził, że materiał dowodowy zgromadzony w aktach, sprawy nie jest wystarczający do udzielenia odpowiedzi na pytanie zawarte w postanowieniu dowodowym. Opinię tę Sąd Okręgowy uznał za przekonującą i logiczną, a wszelkie zgłoszone przez strony zarzuty zostały przez biegłego wyjaśnione w sporządzonej przez niego opinii uzupełniającej. W związku z tym Sąd oddalił wniosek pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego.

Sąd I instancji po dokonaniu oceny zgromadzonych w sprawie dowodów uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Wskazał, że powód wniósł o zasądzenie od pozwanego kwoty 676.500 zł z odsetkami i kosztami procesu i wywodził swoje roszczenie z umowy przelewu wierzytelności, jaką zawarł ze spółką (...) sp. z o.o. w W. w upadłości likwidacyjnej w dniu 27 marca 2014r. Na mocy tej umowy powód nabył od w/w spółki m. in. przysługujące jej względem (...) S.A. wierzytelności wynikające z umowy z dnia 18 marca 2011r., stwierdzone w fakturach VAT nr: (...), (...), (...) i (...) o łącznej wartości 676.500 zł. Wierzytelności, będące przedmiotem umowy przelewu, stanowić miały odszkodowanie przysługujące spółce (...) sp. z o.o. w W. od pozwanego za popełnienie przez niego deliktu nieuczciwej konkurencji, ujętego w art. 15 ust. 1 pkt 4 oraz art. 18 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (u.z.n.k.).

Zdaniem Sądu powód nie wykazał, aby pozwany dopuścił się względem spółki (...) sp. z o.o. w W. czynu nieuczciwej konkurencji, który polegać miał na naliczeniu przez pozwanego – oprócz marży handlowej – również dodatkowych opłat za działania promocyjne i marketingowe oraz dokonywanie kompensat należności wynikających z tych faktur z należnościami wynikającymi z faktur wystawionych przez w/w spółkę obejmujących cenę za sprzedany pozwanemu towar.

Sąd Okręgowy przywołał treść art. 18 ust. 1 pkt 5 u.z.n.k, zgodnie z którym w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych, tj. art. 405 i nast. k.c. Przepis ten jest regulacją szczególną w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego i służy ochronie przedsiębiorców przed skutkami działań nieuczciwej konkurencji. Jest bowiem samodzielną podstawą roszczeń przedsiębiorców o zwrot nienależnie pobranych świadczeń w związku z dokonaniem czynu nieuczciwej konkurencji. Stosownie natomiast do art. 15 ust. 1 pkt 4 cyt. ustawy, czynem nieuczciwej konkurencji jest utrudnianie innym przedsiębiorcom dostępu do rynku, m.in. przez pobieranie innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży.

Z kolei zgodnie z obowiązującą do dnia 25 lipca 2014r. ustawą z dnia 5 lipca 2001r. o cenach (j.t. Dz.U. z 2013 r., Nr 385), marża handlowa stanowi różnicę między ceną płaconą przez kupującego a ceną uprzednio zapłaconą przez przedsiębiorcę, wynikającą z kosztów i zysku przedsiębiorcy. W okolicznościach niniejszej sprawy marża jest różnicą między ceną, po której pozwany sprzedawał towary nabywane od spółki (...) sp. z o.o. w W. swoim odbiorcom, a ceną, którą płacił za te same towary w/w spółce.

Przepisy przywołanej ustawy nie zabraniają sklepom wielkopowierzchniowym nawiązywania innych niż umowa sprzedaży stosunków zobowiązaniowych, w ramach ogólnej reguły wynikającej z zasady swobody umów, a więc art. 353 ¹ k.c. Istotą jednak oceny dodatkowych istniejących relacji kontraktowych z punktu widzenia art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. jest ocena charakteru dodatkowych świadczeń ze strony hipermarketu. W świetle art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. zakazane są jedynie takie opłaty, gdzie świadczenie po stronie hipermarketu polega wyłącznie na zawarciu umowy z danym dostawcą, a więc nie nakłada na ten podmiot żadnych obowiązków polegających na działaniu, na przykład w postaci dostarczenia określonej wiedzy czy wykonania innych świadczeń, których efekty mają pozytywne oddziaływanie również na sferę ekonomiczną dostawcy. Świadczenia te muszą mieć rzeczywiście charakter świadczeń wzajemnych (ekwiwalentnych), co oznacza, że dostawca poprzez zapłatę ceny zyskuje wymierną dla niego korzyść od odbiorcy towarów, inną niż zapłata za towar i odpowiadającą wartości zapłaconej ceny. Ciężar udowodnienia, iż art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. nie ma zastosowania (bo występuje ekwiwalentność), spoczywa na przedsiębiorcy.

Za delikt nieuczciwej konkurencji o znamionach opisanych w przepisie art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. zostanie jednak uznana sytuacja, w której przedsiębiorca nabywający od drugiego przedsiębiorcy towar do dalszej odsprzedaży, pobiera od niego jednocześnie opłaty za świadczenia, których w rzeczywistości w ogóle nie wykonuje lub też, których wartość nie odpowiada zapłaconej cenie (świadczenia nieekwiwalentne).

Sąd Okręgowy wskazał, że przeprowadzone postępowanie dowodowe nie potwierdziło, aby pozwany utrudniał spółce (...) sp. z o.o. w W. dostęp do rynku poprzez pobieranie niedozwolonych opłat za usługi marketingowe, naliczonych w fakturach VAT nr (...) i uzależnienie współpracy stron od zgody spółki (...) sp. z o.o. w W. na uiszczanie tego rodzaju opłat. Dodatkowe świadczenia pozwanego w zakresie działań promocyjnych i marketingowych produktów nabywanych od spółki (...) sp. z o.o. w W., zostały zgodnie ustalone przez obydwie strony, a ich zakres, ilość i cena były przedmiotem negocjacji. Powód nie przedstawił żadnego dowodu, który wskazywałby na fakt narzucenia zasad współpracy spółce (...) sp. z o.o. w W. przez pozwanego i uzależnienie możliwości zawarcia umowy sprzedaży od wyrażenia przez w/w spółkę zgody na tzw. dodatkowe opłaty za usługi marketingowe.

W konsekwencji Sąd I instancji nie znalazł podstaw i dowodów pozwalających na stwierdzenie przymusowego charakteru dodatkowych usług świadczonych przez pozwanego i braku możliwości negocjowania warunków współpracy stron w tym zakresie.

Sąd Okręgowy wskazał, mając na uwadze art. 353 ¹ k.c., że strony, korzystając z zasady swobody kształtowania treści stosunków obligacyjnych, w umowie z dnia 18 marca 2011r. zobowiązały pozwanego do świadczenia usług promocyjnych na rzecz spółki (...) sp. z o.o. w W., mających na celu promowanie produktu nabywanego przez pozwanego od tejże spółki – napoju energetycznego B. w dwóch odmianach. Strony umowy w sposób konkretny ustaliły, jak będzie wyglądała promocja produktu i jaki będzie jej koszt. Treść umowy w tym zakresie została ustalona przez obydwie jej strony i przez nie zaakceptowana. Tego rodzaju postanowienia umowne nie sprzeciwiały się naturze umowy zawartej przez strony, przepisom ustawy czy zasadom współżycia społecznego. Możliwość zawierania takich umów dodatkowych nie została wyłączona w przypadku umów zawieranych przez sklepy wielkopowierzchniowe z dostawcami.

W toku współpracy spółki (...) sp. z o.o. w W. i pozwanego, w/w spółka nie zgłaszała żadnych zastrzeżeń ani co do konieczności realizacji przez pozwanego usług promocyjnych, ani co do faktu ich faktycznego świadczenia przez pozwanego. Przez cały okres współpracy akceptowała faktury VAT wystawiane z tego tytułu przez pozwanego i nie domagała się zmiany postanowień umowy w tym zakresie.

W tej sytuacji nie można więc mówić, aby pozwany świadcząc na rzecz spółki (...) sp. z o.o. w W. usługi promocyjne i pobierając za to wynagrodzenie, utrudniał spółce (...) sp. z o.o. w W. dostępu do rynku zbytu. W ocenie Sądu powód tej okoliczności nie udowodnił.

W ocenie Sądu Okręgowego pozwany udowodnił ponadto, iż dochodzona przez powoda kwota stanowiła wynagrodzenie za usługi faktycznie wykonane przez niego na rzecz spółki (...) sp. z o.o. w W., tj. za promocję towarów wykonaną zgodnie z postanowieniami umowy sprzedaży. Pozwany wskazał, iż wykonał ciążący na nim obowiązek w zakresie usług marketingowych i promocyjnych podejmując szereg działań promocyjnych, w tym wydając gazetki reklamowe, katalogi dla sieci sklepów (...), dodatkowe ekspozycje paletowe napoju energetycznego, specjalny program premiowania dla swoich przedstawicieli handlowych za dużą sprzedaż napojów energetycznych B., stoisko dla w/w produktu na kongresie ABC. Wszystkie te działania zmierzały do wypromowania marki produktu oferowanego do sprzedaży przez spółkę (...) sp. z o.o. w W., tj. napoju energetycznego B. i zwiększenia jego sprzedaży.

Sąd Okręgowy uznał zatem, że w ramach zasady swobody kształtowania treści stosunków obligacyjnych spółka (...) sp. z o.o. w W. i pozwany dobrowolnie uzgodnili, że pozwany będzie świadczył na jej rzecz dodatkowe usługi promocyjne, których celem było wypromowanie marki napojów energetycznych B. w dwóch odmianach, oferowanej do sprzedaży przez w/w spółkę. Pozwany z tej umowy się wywiązał organizując szereg akcji promocyjnych produktu. Jednocześnie spółka (...) sp. z o.o. w W. akceptowała zarówno kształt tych działań jak i ich koszt i nie składała pozwanemu z tego tytułu żadnych zastrzeżeń.

Powód zatem nie wykazał, by zachowanie pozwanego polegające na naliczeniu – oprócz marży handlowej – również dodatkowych opłat za działania promocyjne i marketingowe oraz dokonywanie kompensat należności wynikających z tych faktur z należnościami wynikającymi z faktur wystawionych przez w/w spółkę obejmujących cenę za sprzedany pozwanemu towar stanowiło delikt nieuczciwej konkurencji uregulowany w art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 i nast. k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 w zw. z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Wyrok apelacją w całości zaskarżył powód zarzucając:

1.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. w postaci braku wszechstronnego rozważenia i oceny całokształtu materiału dowodowego oraz przekroczenie ram swobodnej oceny dowodów poprzez:

- dowolne przyjęcie, że do ustalenia opłaty dochodzonej pozwem doszło w warunkach swobody kontraktowania;

- dowolne przyjęcie, że pozwany wykonał na rzecz dostawcy napojów B. i w jego interesie jakiekolwiek świadczenia;

- dowolne przyjęcie, że wszystkie akcje promocyjne były na bieżąco uzgadnianie ze spółką (...) sp. z o.o. w W.;

- dowolne przyjęcie, że przedstawiciel pozwanego ustalał z przedstawicielem sprzedawcy szczegóły konkretnej promocji, termin, czas jej trwania, wysokość upustu, formę akcji, formę promocji czy np. rabat cenowy czy dodatkowy produkt gratis, a także, że informował dostawcę o zakończeniu akcji promocyjnej i jej wynikach;

- dowolne przyznanie pełnej mocy dowodowej zeznaniom świadków: Ł. P., B. D., R. D., L. D., B. P. i D. G.;

- poczynienie istotnych ustaleń w sprawie na podstawie dokumentów, które zostały wyłączone z materiału dowodowego postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 10 lipca 2017 roku;

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a. art. 15 ust.1 pkt 4 u.z.n.k. poprzez:

- niewłaściwe przyjęcie, iż pobrana przez pozwanego opłata nie jest niedozwoloną opłatą dodatkową inną, niż marżą handlowa za przyjęcie towaru do sprzedaży;

- pominięcie ekwiwalentności świadczeń pozwanego i ich pozorności;

- pominięcie oceny, czy działania pozwanej po nabyciu towaru przyniosły jego zbywcy wymierną korzyść;

- pominięcie faktu, że pozwana niw wykazywała wykonania usług na rzecz dostawcy;

b. art. 15 ust.4 pkt 1 u.z.n.k. w zw. z art. 6 k.c. poprzez błędne określenie rozkładu ciężaru dowodu i uznanie za niemające znaczenia dla rozstrzygnięcia okoliczności, że pozwany nie wykazał ekwiwalentności świadczeń;

c. art. 15 ust.4 pkt 1 u.z.n.k. w zw. z art. 353 ¹ k.c. poprzez pominięcie, że postanowienia umowy z dnia 18 marca 2011 roku w zakresie pobranej opłaty nie mogą być sprzeczne z przepisami u.z.n.k.

Z powołaniem na powyższe skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Wnioskiem ewentualnym było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od powoda zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelację uznać należało za częściowo uzasadnioną.

Sąd Apelacyjny podziela poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne w zakresie w jakim Sąd ustalił fakt i datę oraz treść zawarcia przez (...) sp. z o.o. w W. z pozwanym w dniu 18 marca 2011 roku Umowy sprzedaży wraz z Aneksami nr (...) oraz Aneksu szczegółowego z dnia 31 marca 2011 roku. Podziela także ustalenie, że do nawiązania współpracy pomiędzy tymi podmiotami, sprecyzowanej co do formy i zakresu w umowie oraz aneksach doszło z inicjatywy (...) sp. z o.o. w W., która wprowadzała na rynek nowe produkty – napoje „B. (...),25 l” i B. La F. 0,25l” i była zainteresowana ich jak najszerszym zaoferowaniem do sprzedaży na rynku detalicznym, co miał umożliwić pozwany prowadzący sieć sklepów i hurtowni. Nie budzi także wątpliwości Sądu ustalenie co do dat faktur wystawionych przez pozwanego (...) sp. z o.o. w W., kwot na które zostały one wystawione oraz faktu, że kwoty wymienione na tych fakturach zostały przez pozwanego potrącone z należności przysługujących spółce (...) wobec pozwanego za sprzedane w wykonaniu umowy sprzedaży napoje. Należy podzielić także ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy, z których wynika, że pozwany po zawarciu przez strony umowy sprzedaży zorganizował szereg akcji promocyjnych, a ramach których promował napoje energetyczne nabywane od (...) sp. z o.o. w W.. Przede wszystkim akcje te przybierały postać gazetek reklamowych dla sieci hurtowi (...) C., katalogów dla sieci sklepów (...), w których umieszczano napoje energetyczne B., a które następnie dalej były rozprowadzane w hurtowniach i sklepach. Pozwany organizował także dodatkowe ekspozycje paletowe napoju energetycznego, a nadto wprowadził specjalny program premiowania dla swoich przedstawicieli handlowych. Napoje energetyczne B. były także promowane na kongresie ABC, gdzie pozwany zorganizował dla nich specjalne stoisko.

Powyższe ustalenia zostały poczynione przede wszystkim na podstawie kopii gazetek reklamowych złożonych do akt przez pozwanego oraz na podstawie powołanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zeznań świadków. Wskazać należy na treść zeznań świadka B. D. (k.287-288) , który przedstawił sposób powstawania programów dystrybucyjnych. Zeznał on między innymi, że przedstawiciel (...) przesyłał zdjęcia, które były następnie umieszczane w gazetce, których liczba była ustalana. Ustalany był także rabat, który jest przełożony w cenę promocyjną i ramach tego był budżet kwotowy danej akcji. Te akcje, w których omawianiu i planowaniu świadek uczestniczył zostały przez pozwanego zrealizowane. Świadek jednak nie był w stanie podać ani terminów, ani bardziej szczegółowego opisu akcji promocyjnych. Świadek R. W. opisał natomiast akcję wsparcia sprzedaży produktów nabytych do spółki (...), co polegało na premiowaniu przedstawicieli handlowych w zamian za sprzedaż jak największej ilości tych produktów. Akcja ta była wspierana umieszczeniem produktów w gazetce reklamowej.

Powoływana w apelacji świadek L. D. ze strony pozwanego brała udział w ustaleniu warunków handlowych i po podpisaniu tych warunków odpowiadała za współpracę z dostawcą, rozwój sprzedaży produktów, ustalanie promocji, a także za wspólne z dostawcą ustalenia w tym zakresie na kongresie ABC, na którym spółka (...) miała stanowisko. Świadek podała, że spółka (...) miała budżet promocyjny, który został ujęty w umowie i w ramach którego były wykonywane foldery EC oraz ABC. Były też akcje – dyspozycje towarów na ekspozycjach, na których towar był eksponowany oprócz stałego miejsca na półce. Według dalszej części jej zeznań faktury za marzec i czerwiec 2011 za usługi marketingowe były wystawione za stworzenie i dystrybucję folderów, kilku EC i jednego lub dwóch ABC, za trzy ekspozycje paletowe oraz za jednokrotne lub dwukrotne wystawienie ekspozytorów. Świadek nie potrafiła wyjaśnić w oparciu o jakie działania promocyjne pozwanego wystawione zostały faktury z kwietnia i października 2011 roku. Podała, że nie wie, czy dotyczą one też (...) C., czy też – jak podała, mogły dotyczyć innego „biznes unitu”, co do którego jednak nie miała wiedzy. Świadek wyjaśniła również, że aneks, który jej dotyczył to Aneks szczegółowy z dnia 31 marca 2011 roku (k. 21) i podała, że negocjując zakres budżetu promocyjnego strony negocjowały również ilość i zakres działań promocyjnych, jakie będą najlepsze dla produktów objętych umową.

Między innymi na podstawie zeznań wymienionych świadków Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że to spółka (...) chcąc wprowadzić na rynek nowe produkty – napoje energetyczne- i posiadając środki na ich promocje zwróciła się do pozwanego z propozycją współpracy, w ramach której, pozwany kupując od pozwanego te produkty z zamiarem sprzedaży miał podjąć uzgodnione ze sprzedającym działania promocyjne nakierowane zarówno na zwiększenie ich sprzedaży jak i zwiększenie ich rozpoznawalności na rynku.

Wbrew stanowisku przedstawionemu w uzasadnieniu apelacji zamieszczanie objętych umową sprzedaży napojów energetycznych B. w gazetkach reklamowych stanowiło, zdaniem Sądu Apelacyjnego, jego promocję. Spośród bardzo wielu towarów, które przecież oferował do sprzedaży pozwany, w gazetkach znajdowało się kilkanaście do kilkudziesięciu produktów, często oferowanych na korzystniejszych od standardowych warunkach. Jeżeli wśród tych towarów znajdowały się także napoje energetyczne B., to należy uznać, że poprzez umieszczenie ich w gazetkach i tym samym zachęcanie do ich sprzedaży były one także promowane. Ma to szczególnie istotne znaczenie, że były to nowe produkty, dopiero wchodzące na rynek detaliczny.

Należy w tym miejscu podkreślić, że Aneks szczegółowy z dnia 31 marca 2011 roku, w którego negocjowaniu i realizacji ze strony pozwanej brała udział świadek L. D., dotyczył między innymi określenia wynagrodzenia pozwanego za działania promocyjne związane ze zwiększeniem dostępności i rozszerzeniem rynków zbytu na towary sprzedawcy. Jak wynika z zapisu w punkcie C.1 wynagrodzenie z pozwanego „za działania promocyjne związane z wprowadzeniem nowej marki S.” wynieść miało 300.000 zł netto płatne w dwóch ratach, z czego 200.000 netto płatne w marcu 2011 roku oraz 100.000 netto płatne w czerwcu 2011 roku. Należało zatem uznać, że faktura nr (...) z dnia 31 marca 2011 roku na kwotę 200.000 netto (246.000 brutto) oraz faktura nr (...) z dnia 30 czerwca 2011 roku na kwotę 100.000 zł netto (123.000 zł brutto) wystawione zostały w wykonaniu postanowienia zawartego w punkcie C.1 Aneksu szczegółowego. W jej wykonaniu, jak wynika przede wszystkim z zeznań świadka D., popartych przedłożonymi przez pozwanego kopiami gazetek promocyjnych, pozwany podjął szereg uzgodnionych ze spółką (...) działań mających na celu promocję napojów energetycznych B., wprowadzanych na rynek, także za pośrednictwem pozwanego.

Uznać zatem należało, że w zakresie objętym Aneksem szczegółowym z dnia 31 marca 2011 roku pozwany wykazał, że uzgodnił ze spółką (...) i wykonał uzgodnione działania, których celem było promowanie towarów sprzedawanych przez tę spółkę napojów energetycznych.

Podsumowując powyższe ustalenia i odnosząc je do okoliczności niniejszej sprawy wskazać należało, że fakt, iż w relacji dostawca (sprzedawca) - nabywca (kupujący) miały miejsce rozliczenia pieniężne innego rodzaju, niż dotyczące samej dostawy (sprzedaży) towaru, nie rodzi jakiegokolwiek domniemania, że doszło do popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji polegającego na utrudnieniu dostępu do rynku w formie wskazanej w art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k.

Przepis ten nie stanowi podstawy domniemania utrudniania dostępu do rynku i przerzucenia ciężaru dowodu na pozwanego. Ciężar dowodu, że zawarta umowa nie odpowiada art. 353 ¹ k.c., obciąża stronę kwestionującą treść zawartej umowy (art. 6 k.c.), a zatem obowiązek dowiedzenia okoliczności zarówno utrudniania przedsiębiorcy dostępu do rynku, a więc zachowania przykładowo określonego w art. 15 ust. 1 pkt 1-5 u.z.n.k., jak i nieuczciwego charakteru takiego utrudniania, spoczywa na powodzie (por. uzasadnienia wyroków Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2016 r., sygn. akt I CSK 651/15 i z dnia 16 stycznia 2015 r., sygn. akt III CSK 244/14).

Ustalenie pobrania przez przedsiębiorcę opłat innych, niż marża handlowa za przyjęcie towaru do sprzedaży, a więc utrudniania dostępu do rynku, nie jest wystarczające do przyjęcia czynu nieuczciwej konkurencji, bo zachowanie to podlega ocenie w świetle art. 3 u.z.n.k. i wymaga oceny, czy było to działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami i zagrażało lub naruszało interes innego przedsiębiorcy lub klienta, a zatem było nieuczciwe. Utrudnianie dostępu do rynku obejmuje działania stwarzające przeszkody innym przedsiębiorcom w prowadzeniu działalności gospodarczej na konkretnym rynku zwiększając ich nakłady finansowe, a element nieuczciwości pojawia się wówczas, gdy opłaty marketingowe lub opłaty za inne usługi oferowane przez przedsiębiorcę nie znajdują odzwierciedlenia w rzeczywistej wartości tych usług, nie służą realizacji konkretnego interesu dostawcy, a ich zastrzeżenie stanowi warunek zawarcia umowy sprzedaży (dostawy). Skutek utrudniania dostępu do rynku nie jest uzależniony od wielkości zysku lub straty dostawcy, a uzyskanie korzyści związane z zawarciem umowy nie wyklucza zastosowania art. 15 u.z.n.k. Pojęcie "dobrych obyczajów" bywa utożsamiane z zasadami współżycia społecznego z tym, że poza odwołaniem się do tradycyjnych norm etyczno-moralnych zawiera ono aspekt funkcjonalno-ekonomiczny, chodzi bowiem o normy moralne i zwyczajowe stosowane w działalności gospodarczej w zakresie sposobu realizacji działań konkurencyjnych.

Przeprowadzone dotychczas rozważania natury ogólnej prowadziły do wniosku, że podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miało ustalenie, czy kwoty, które poprzednik prawny powoda uiścił na rzecz pozwanego miały charakter niedozwolonych opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży, czy też stanowiły one wzajemne świadczenia pieniężne dostawcy z tytułu usług, które na jego rzecz i w jego interesie spełnił nabywca. Nadto rozważenia wymagała kwestia zgodności postępowania strony pozwanej z prawem i dobrymi obyczajami oraz wpływu tego postępowania na interesy przedsiębiorców lub klientów.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w zakresie w jakim strony w Aneksie szczegółowym uzgodniły, że pozwany za działania promocyjne związane z wprowadzeniem na rynek nowej marki sprzedawcy otrzyma od spółki (...) łącznie kwotę 300.000 zł netto nie naruszało dobrych obyczajów. Należy mieć bowiem na uwadze, że wprowadzane były na rynek nowe produkty, które nie były znane dotychczasowym nabywcom napojów energetycznych, a ich pojawienie się w sieci sprzedaży pozwanego oraz jego promowanie przez pozwanego przyczyniało się do jego lepszej rozpoznawalności, a to mogło się spowodować zwiększenie jego sprzedaży, nie tylko w sieci dystrybucji pozwanego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, ostatecznie zatem należało przyjąć, że w zakresie objętym fakturami nr (...) z dnia 31 marca 2011 roku na kwotę 200.000 netto (246.000 brutto) oraz nr (...) z dnia 30 czerwca 2011 roku na kwotę 100.000 zł netto (123.000 zł brutto), które stanowiły rozliczenia postanowień zawartych w Aneksie szczegółowym z dnia 31 marca 2011 roku brak było podstaw do przyjęcia, że kwoty wymienione na tych fakturach stanowiły niedozwolone opłaty za przyjęcie towaru do sprzedaży.

Co do pozostałych kwot objętych pozwem, a stanowiących należności wynikające z faktur nr (...) z dnia 30 kwietnia 2011 roku na kwotę 150.000 zł netto (184.000 zł brutto) oraz nr (...) z dnia 31 października 2011 roku na kwotę 100.000 netto (123.000 zł brutto) okoliczności sprawy nie uzasadniają podobnego ustalenia. W materiale dowodowym sprawy brak jest bowiem jakiegokolwiek ustalenia, w oparciu o jaki konkretny zapis umowy czy aneksu zostały one naliczone. Wprawdzie, jak wyżej wskazano, w judykaturze przyjmuje się, że to na powodzie spoczywa ciężar wykazania, że pobrane przez pozwanego przedsiębiorcę opłaty stanowiły inną opłatę, niż marża handlowa, ale nie oznacza to, że to powód ma wskazać, za co taka konkretna opłata została pobrana. W ocenie Sądu Apelacyjnego to pozwany, który przecież wystawił faktury winien przedstawić, w jaki sposób kwoty, których zapłaty w oparciu o nie zażądał, a następnie jednostronnie potrącił, zostały przez niego wyliczone. W tym zakresie nie pojawiły się żadne konkretne twierdzenia faktyczne pozwanego, który ograniczył się do twierdzeń o podejmowanych przez niego na rzecz spółki (...) działaniach promocyjnych. O ile w stosunku do faktur, które zostały wystawione przez pozwanego na podstawie Aneksu szczegółowego z dnia 31 marca 2011 roku ich wystawienie znalazło uzasadnienie w zapisach tego aneksu, a działania pozwanego w wykonaniu obowiązków z niego wynikających zostały wykazane, to takiego ustalenia nie daje się poczynić w stosunku do dwóch pozostałych, wymienionych powyżej faktur.

Nie sposób wymagać, aby powód wykazywał, że pobrane przez pozwanego opłaty stanowiły opłatę inną, niż marża handlowa i ich pobranie utrudniało dostęp do rynku i naruszało dobre obyczaje, skoro pozwany nie konkretyzuje w jaki sposób wyliczył kwoty z faktur z dnia 30 kwietnia 2011 roku i z dnia 31 października 2011 roku i jakie konkretne działania podjął w ich wykonaniu.

O tym, że nie były to działania ściśle promocyjne w ocenie Sądu Apelacyjnego świadczy treść Aneksu szczegółowego z dnia 31 marca 2011 roku, w którym to strony ustaliły, że kwota 300.000 zł netto stanowić będzie wynagrodzenie pozwanego za działania związane w wprowadzeniem na rynek nowej marki sprzedawcy. W tej sytuacji nie można uznać, aby strony poczyniły inne ustalenia dotyczące dodatkowego wynagrodzenia za działania promocyjne.

Mając powyższe na uwadze ostatecznie Sąd Apelacyjny uznał, że kwoty pobrane przez pozwanego od (...) spółki z o.o. w W. na podstawie faktur nr (...) z dnia 30 kwietnia 2011 roku na kwotę 184.000 zł brutto oraz nr (...) z dnia 31 października 2011 roku na kwotę 123.000 zł brutto stanowiły inną, niż marża handlowa opłatę za przyjęcie towaru do sprzedaży a ich pobranie utrudniało sprzedawcy dostęp do rynku. To uzasadnia natomiast ustalenie, że działanie pozwanego w tym zakresie było nieuczciwe. Tym samym pozwanemu należało w tym zakresie przypisać popełnienie czynu nieuczciwej konkurencji w formie wskazanej w art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. i na podstawie art. 405 k.c i zasądzić powodowi od pozwanego kwotę 307.000 zł wraz ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2013 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty.

Orzeczenie w zakresie odsetek znalazło podstawę prawną w art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 397 § 2 k.c. Powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty dochodzonej pozwem w piśmie z dnia 15 marca 2013 roku (k.32-35), w którym zakreślili tygodniowy termin do spełnienia świadczenia. Brak zapłaty ze strony pozwanego spowodował, że popadł on w opóźnienie, czego skutkiem jest obowiązek uiszczenia powodowi odsetek.

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzeczono jak w punkcie I.1

O kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego rozstrzygnięto w punkcie I.3 na podstawie 100 k.p.c. i mając na uwadze wynik postępowania, obciążono nimi powoda w 55% a pozwanego w 45%; tym samym powód winien zwrócić pozwanemu 55% poniesionych przez niego kosztów, zaś pozwany powodowi – 45%. Koszty poniesione przez powoda wyniosły łącznie 41.042 zł (33.825 zł opłata od pozwu i 7.217 zł wynagrodzenie pełnomocnika), z czego 45% stanowi 18.469 zł. Koszty pozwanego wyniosły natomiast10.848,69 zł (7.217 zł wynagrodzenie pełnomocnika, 3.253,69 zł wynagrodzenie biegłego i 378 zł koszty stawiennictwa świadka), z czego 55% to kwota 5.967 zł zaokrąglając do pełnego złotego. Różnica pomiędzy tymi kwotami , tj. 12.502 zł została zasądzona powodowi od pozwanego w punkcie I.a. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego obu stron ustalono na podstawie § 2 pkt pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (DZ. U. z 2015 r. poz. 1801 ze zm.).

W pozostałym zakresie, z przyczyn podanych powyżej apelacja została oddalona na podstawie art. 385 k.p.c (pkt II wyroku).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w punkcie III na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przyjmując, że powód wygrał sprawę w 45%, zaś pozwany w 55 %. Koszty powoda w postępowaniu apelacyjnym to 41.925 zł (33.825 zł opłata od apelacji i 8.100 zł koszty zastępstwa procesowego), z czego 45% stanowi 18.866 zł. Koszty pozwanego to wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w wysokości 8.100 zł, z czego 55% stanowi 4.455 zł. Różnicę pomiędzy tymi kwotami, tj. 14.431 zł zasądzono powodowi w punkcie III. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego obu stron ustalono na podstawie § 2 pkt pkt 7 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Karol Ratajczak Marek Górecki Jerzy Geisler