Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Sędziowie: Roman Walewski

Sylwia Dembska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2023 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy H. S.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek apelacji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 11 czerwca 2021 r. sygn. akt IV U 959/21

oddala apelację.

Sylwia Dembska

Marta Sawińska

Roman Walewski

UZASADNIENIE

Decyzją z 10 czerwca 2017 r., nr ZER- (...)/17/01, Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na podstawie art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (dalej zwanej ustawą zaopatrzeniową) oraz na podstawie otrzymanej z IPN-u informacji nr 380042/2017 z 28.04.2017 r. ponownie ustalił od 1 października 2017 r. wysokość emerytury H. S.. Wartość świadczenia została ustalona w następujący sposób: podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 3708,82 zł. Emerytura wynosi 75% podstawy wymiaru. Łączna wysokość emerytury stanowi 75% podstawy wymiaru i wynosi 2781,62 zł. Ustalona wysokość emerytury jest wyższa od kwoty 2069,02 zł., tj. przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS-u, wobec tego wysokość emerytury ograniczono do kwoty 2069,02 zł

Odwołanie od powyższej decyzji złożył H. S., formułując szereg zarzutów dotyczących naruszenia przepisów Konstytucji RP, naruszenia przepisów Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Odwołujący wniósł o zmianę decyzji i przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości (bez ponownego obniżenia).

Wyrokiem z 11 czerwca 2021r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze sygn. IV U 959/21 zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 10 czerwca 2017 r., nr ewid.: (...), w ten sposób, że od dnia 1 października 2017 r. przyznał wnioskodawcy H. S. prawo do emerytury policyjnej w wysokości obliczonej na zasadach ustalonych przed tym dniem, to jest z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, (...) Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tj. Dz.U. z 2020 r., poz. 723).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Decyzją z 1 lipca 1991 r., nr (...), Komendant Komendy Wojewódzkiej Policji w Z. ustalił wnioskodawcy H. S. prawo do emerytury policyjnej od 1 czerwca 1991 r. (data zwolnienia ze służby: 31 maja 1991 r.).

Wysokość świadczenia była ustalana ponownie lub waloryzowana kolejnymi decyzjami.

Decyzją z 27 lutego 2017 r. emerytura została zwaloryzowana. Po waloryzacji, tj. od 1 marca 2017 r., wyniosła 2781,62 zł. Podstawa wymiaru emerytury po waloryzacji wyniosła 3708,82 zł.

Na 1 października 2017 r. pozwany organ rentowy ustalił wnioskodawcy wysługę lat w następujący sposób:

– wysługa rewaloryzacyjna: 26 lat, 11 miesięcy i 11 dni, w tym:

– zatrudnienie przed służbą (zachowany): 4 lata, 10 miesięcy i 11 dni;

– służba w Policji (MO): 22 lata i 1 miesiąc;

– zatrudnienie po zwolnieniu: 8 lat, 10 miesięcy i 13 dni, w tym poszczególne okresy zatrudnienia/opłacania składek na FUS (od 1 czerwca 1994 r. do 31 grudnia 1994 r., od 1 stycznia 1995 r. do 31 stycznia 1998 r., od 1 lutego 1998 r. do 31 grudnia 1998 r., od 1 stycznia 1999 r. do 31 maja 1999 r., od 2 sierpnia 1999 r. do 10 maja 2003 r., od 1 października 2005 r. do 30 czerwca 2007 r.);

– okresy określone w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, liczone po 0 %: 8 miesięcy, tj. od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r.

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowe Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w P. – wystawił informację o przebiegu służby z 7 lipca 2009 r., nr (...), w której podał na podstawie posiadanych akt osobowych wnioskodawcy, że wnioskodawca w okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r. pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.

Decyzją z 10 listopada 2009 r., nr (...)GO, Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji od 1 stycznia 2010 r. ponownie ustalił wysokość emerytury policyjnej wnioskodawcy. Decyzję wydano na podstawie otrzymanej z IPN-u informacji o przebiegu służby nr (...) z 7 lipca 2009 r.

Ustalono, że podstawę wymiaru emerytury stanowi kwota 3102,24 zł. Emerytura z tytułu wysługi wraz z podwyższeniem wynosi 74,68% podstawy wymiaru. Łączna wysokość emerytury z uwzględnieniem podwyższenia stanowi 74,68% podstawy wymiaru i wynosi kwotę 2316,75 zł.

Zgodnie z dodanym do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji […] art. 15b, zastosowano zasadę, że emerytura wynosi 0,7 % podstawy wymiaru za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990, co skutkowało obniżeniem emerytury wnioskodawcy.

Kolejną decyzją, z 4 grudnia 2009 r., przyjęto powyższe mechanizmy, ustalając, że emerytura z tytułu wysługi wraz z podwyższeniem wynosi 75% podstawy wymiaru, a łączna jej wysokość – kwotę 2326,68 zł.

Wnioskodawca odwołał się od decyzji z 10 listopada 2009 r. Wskutek złożonego odwołania, Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział XIII (...), wyrokiem z 22 lipca 2011 r., sygn. akt XIII U 3585/10, oddalił odwołanie.

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w P. – wystawił informację o przebiegu służby z 28 kwietnia 2017 r., nr (...), w której podał na podstawie posiadanych akt osobowych wnioskodawcy, że w okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r. pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej.

Na powyższej informacji oparto zaskarżoną decyzję.

Przebieg służby wnioskodawcy był następujący.

19 kwietnia 1968 r. wnioskodawca złożył podanie do Wojewódzkiej K. Milicji Obywatelskiej we W. o przyjęcie go do Milicji Obywatelskiej.

Od 1 września 1968 r. został przyjęty do służby w MO na stanowisko milicjanta drużyny służbowej Komendy Powiatowej MO w B..

W okresie od 14 października 1968 r. do 23 maja 1969 r. podlegał przeszkoleniu podoficerskiemu w Szkole Podoficerskiej MO we W..

Po ukończeniu szkoły podoficerskiej został przydzielony do pełnienia obowiązków dzielnicowego w referacie dzielnicowych (...).

15 kwietnia 1972 r. został przeniesiony na własną prośbę do dyspozycji (...) w Z..

Od 7 czerwca 1972 r. został mianowany na stanowisko dzielnicowego Referatu Dzielnicowych (...) w S..

Od 1 marca 1973 r. został mianowany starszym posterunkowym Posterunku MO w S..

Na okres od 1 września 1973 r. do 1 listopada 1973 r. powierzono mu obowiązki Komendanta Posterunku MO w S., po czym dalej wykonywał obowiązki starszego posterunkowego.

Od 1 października 1979 r. został mianowany dzielnicowym Grupy Dzielnicowych i Posterunkowych Komisariatu MO w S..

Od 1 czerwca 1981 r. został mianowany referentem operacyjno-dochodzeniowym (...) w S..

Od 30 września 1981 r. został mianowany inspektorem Grupy Dzielnicowych i Posterunkowych MO.

Od 15 sierpnia 1982 r. został mianowany Kierownikiem Referatu Dzielnicowych Rejonowego (...) Spraw Wewnętrznych w S..

Od 1 czerwca 1989 r. został mianowany inspektorem Grupy (...) w S..

Od 1 lutego 1990 r. został mianowany referentem operacyjnym Sekcji Operacyjno-Dochodzeniowej (...) w S..

13 lipca 1990 r. złożył wniosek o przyjęcie do służby w Policji. Komisja opiniodawczo-kwalifikacyjna w swoim stanowisku z 30 lipca 1990 r. stwierdziła, że wnioskodawca spełniał warunki i mógł być przyjęty do służby w (...)ie lub Policji. W opinii Wojewódzkiej Komisji Kwalifikacyjnej w Z. z 30 lipca 1990 r. podano, że wnioskodawca odpowiada wymogom przewidzianym dla funkcjonariusza lub pracownika MSW określonym w ustawie i posiada kwalifikacje moralne do dalszego pełnienia służby – podjęcia pracy.

Wnioskodawca został przyjęty do pracy w Policji jako funkcjonariusz stały na stanowisku młodszego specjalisty Sekcji Dochodzeniowo-Śledczej Komisariatu Policji w S..

Został zwolniony ze służby w Policji z dniem 31 maja 1991 r.

Podczas swojej służby, w poszczególnych latach, wnioskodawca dosłużył się następujących stopni:

– 1969 – kapral MO;

– 1971 – plutonowy MO;

– 1975 – sierżant MO;

– 1977 – starszy sierżant MO;

– 1980 – sierżant sztabowy MO;

– 1983 – starszy sierżant sztabowy MO;

– 1984 – młodszy chorąży MO;

– 1987 – chorąży MO.

Otrzymał następujące odznaczenia:

– 1978 – Brązowy Krzyż Zasługi oraz Odznaka Brązowa „W Służbie Narodu”;

– 1985 – Srebrny Krzyż Zasługi.

W okresie od wstąpienia do MO (1 września 1968 r.) do dnia poprzedzającego przeniesienie do SB (31 maja 1989 r.) wnioskodawca wykonywał pracę prewencyjną. Pracował na terenach wiejskich, zajmując się drobnymi przestępcami, wykroczeniami, awanturami, wywiadami środowiskowymi, ustalaniem okoliczności na zlecenie służb kryminalnych.

Od 1 czerwca 1989 r. został przeniesiony do SB w drodze rozkazu. W okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r., w praktyce, nie został przydzielony na konkretne stanowisko w SB. Miał trafić do Grupy V (zajmującej się rolnictwem) albo VI (zajmującej się przemysłem). Nigdy jednak nie rozpoczął żadnej pracy jako funkcjonariusz SB.

Do czasu przeszkolenia operacyjnego, zajmował stanowisko nieokreślone. Zajmował miejsce pracy w pomieszczeniu pod piętrem, na którym pracowali funkcjonariusze SB.

Przez pierwsze 3 miesiące przekazywał pracę operacyjno-dochodzeniową swojemu następcy w Milicji. Zachodził jedynie na piętro SB podpisywać listę obecności. W praktyce pracował na rzecz Milicji. Przyuczał do pracy dzielnicowego.

W oczekiwaniu na weryfikację był oddelegowany do W. na P. do pracy dochodzeniowej, którą wykonywał przez kolejne 3-4 miesiące.

W całym okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r. wnioskodawca nie wykonywał żadnych czynności w ramach służby w SB.

Po przejściu do Policji, zajmował się przeprowadzaniem dochodzeń i uczeniem kolegi z pracy, jak prowadzić dochodzenia. Przedmiotem dochodzeń była pospolita przestępczość.

IPN nie prowadził żadnych postępowań przeciwko wnioskodawcy.

Skarżący zwrócił się do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z wnioskiem w trybie art. 8a ustawy zaopatrzeniowej o wyłączenie stosowania art. 15c i/lub 22a ustawy.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy wyrokiem z 25 maja 2021r. zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 10 czerwca 2017 r., nr ewid.: (...), w ten sposób, że od dnia 1 października 2017 r. przyznał wnioskodawcy H. S. prawo do emerytury policyjnej w wysokości obliczonej na zasadach ustalonych przed tym dniem, to jest z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tj. Dz.U. z 2020 r., poz. 723).

Na wstępie rozważań prawnych Sąd Okręgowy podał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy zaskarżoną decyzją prawidłowo ustalono wysokość emerytury wnioskodawcy od 1 października 2017 r., ograniczając ją do kwoty 2069,02 zł (przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS-u). Obniżenia dokonano w oparciu o informację IPN-u nr (...) z 28 kwietnia 2017 r., zgodnie z którą w okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r. wnioskodawca pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy przytoczył treść art. 13a, art. 13b ust. 1, art. 14, art. 15c ustawy zaopatrzeniowej.

Sąd Okręgowy wskazał, że nie ma w zasadzie sporu co do przydziału wnioskodawcy do określonych formacji w konkretnych okresach. Skarżący wstąpił do służby w MO od 1 września 1968 r. W toku służby zajmował stanowiska milicjanta drużyny służbowej, dzielnicowego, posterunkowego, referenta operacyjno-dochodzeniowego, inspektora grupy dzielnicowych i posterunkowych, kierownika referatu dzielnicowych, pełnił też obowiązki komendanta posterunku. Te okresy nie zostały ujęte w informacji IPN-u. Jak wynika z zeznań wnioskodawcy i jego akt osobowych, wnioskodawca wykonywał wówczas pracę prewencyjną.

Sąd Okręgowy wskazał, że okres wskazany w informacji to okres od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r., gdy skarżący był formalnie mianowany inspektorem Grupy (...) w S.. Po zakończeniu tego okresu, służył w Policji jako specjalista dochodzeniowo-śledczy, aż do zwolnienia ze służby z dniem 31 maja 1991 r. W świetle takich ustaleń, tj. bezspornego pełnienia przez wnioskodawcę „służby” w Grupie (...) w S., kluczowe w niniejszej sprawie jest rozumienie drugiego członu: „na rzecz totalitarnego państwa”.

Następnie Sąd Okręgowy podał, że Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 16 września 2020 r., po rozpoznaniu w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III UZP 1/20 podjął następującą uchwałę: „Kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 2020 r., poz. 723) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka”.

Sąd Okręgowy podkreśli, że w pełni podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 16 września 2020 r.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy wskazał, że w przypadku odwołującego zakwalifikowano jego służbę jako służbę na rzecz totalitarnego państwa tylko dlatego, że jego stanowisko było usytuowane we wskazanych w ustawie instytucjach i formacjach. Podkreślił, że ustawa zmieniająca wprowadza zasadę jednakowej odpowiedzialności wszystkich funkcjonariuszy, co pozostaje w rażącej sprzeczności z podstawami funkcjonowania demokratycznego państwa prawa. Negatywna ocena skutków działalności służby bezpieczeństwa nie powinna wpływać na stwierdzenie słuszności lub niesłuszności praw nabytych przez poszczególnych funkcjonariuszy indywidualnie.

Następnie Sąd Okręgowy podkreślił, że na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach personalnych nie można wywieźć jednoznacznego wniosku, że H. S. wykonywał służbę na rzecz totalitarnego państwa, albowiem nie wykazano, aby w wykonywanych czynnościach stosował przemoc psychiczną, bądź fizyczną, czy jakiekolwiek niegodziwe, niedozwolone i niemoralne praktyki w pełnionej służbie, a tym samym, aby jego działania i czyny naruszały podstawowe prawa i wolności człowieka i wypełniały znamiona czynów niedozwolonych.

Sąd I instancji wskazał, że podczas służby w okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r. odwołujący nie wykonywał żadnych czynności jako funkcjonariusz SB. W praktyce nie został nawet przydzielony na konkretne stanowisko. W początkowej części omawianego okresu przekazywał pracę operacyjno-dochodzeniową swojemu następcy z MO, a później został oddelegowany do pracy dochodzeniowej w W.. Wykonywał więc normalną policyjną pracę, nie pełniąc w praktyce jakiejkolwiek służby na rzecz SB. W ocenie Sądu I instancji żadne informacje zawarte w aktach personalnych nie przeczą zeznaniom wnioskodawcy, przeciwnie – spornego okresu dotyczy np. opinia służbowa za okres od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r., w której wskazano, że skarżący m.in. pracował w sekretariacie i wydziale paszportów, wykonywał różne zlecane na bieżąco zadania. Ogólnikowa wzmianka o różnych zadaniach nie świadczy o wykonywaniu jakichkolwiek konkretnych czynności w ramach „służby na rzecz totalitarnego państwa”.

Sąd Okręgowy dodał, że formalną służbę w SB wnioskodawca rozpoczął w zasadzie w dacie przełomu wynikającego z wyborów czerwcowych roku 1989 r., trudno więc w ogóle zakładać, że w tym czasie mieliśmy jeszcze do czynienia z państwem totalitarnym, nawet w najłagodniejszej jego postaci.

Sąd Okręgowy podkreślił, że indywidualny przebieg służby, jakim dysponuje Instytut Pamięci Narodowej, nie wskazuje, by odwołujący w okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w wymienionych w przepisie art. 13b ustawy zaopatrzeniowej instytucjach i formacjach.

Reasumując Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. oraz przywołanych przepisów prawa materialnego zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził brak podstaw do ponownego ustalenia wysokości świadczenia H. S. przy uwzględnieniu przepisów dotyczących zasad obliczania wysokości świadczenia dla osób pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa i przyznał je w dotychczasowej wysokości.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji podjęcie postępowania pomimo przesłanek do jego dalszego zawieszenia do czasu rozstrzygnięcia postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie oznaczonej sygn. akt: P 4/18, w której ma zostać rozstrzygnięta kwestia zgodności z Konstytucją m. in. art. 15c, art. 22a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji /.../ oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm. zwanej dalej „policyjną ustawą emerytalną”) oraz przepisów ją wprowadzających od 1 października 2017 r. Treść pytania prawnego obejmuje zagadnienia dotyczące sposobu i trybu uchwalenia zaskarżonych przepisów oraz kwestie wątpliwości, czy spełnione zostały merytoryczne przesłanki do ich uchwalenia, co ma zasadnicze znaczenia dla wszystkich spraw przekazanych do Sądów w związku z realizacją tzw. „ustawy dezubekizacyjnej”. Niewątpliwie wydanie rozstrzygnięcia przez Trybunał Konstytucyjny przesądzi, o tym czy wydanie decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury było uprawnione, zatem koniecznym wydaje się weryfikacja postanowienia Sąd 1 instancji na podstawie art. 380 k.p.c.;

2.  naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów;

3.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 390 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia polegające na przyjęciu, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., sygn. akt.: III UZP 1/20 znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie, co w konsekwencji doprowadziło do uznania braku możliwości przypisania Odwołującemu pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa na podstawie przesłanek pozaustawowych powołanych przez Sąd Okręgowy i pominięcia art. 15c policyjnej ustawy emerytalnej;

4.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 252 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia polegające na zakwestionowaniu przez Sąd Okręgowy informacji IPN o przebiegu służby Odwołującego, w sytuacji, gdy nie udowodniono okoliczności przeciwnych;

5.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 232 k.p.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia polegające na przyjęciu, że organ emerytalny nie przedłożył dowodów potwierdzających pełnienie przez Odwołującego służby na rzecz totalitarnego państwa, w sytuacji, gdy fakt ten wynika wprost z informacji o przebiegu służby;

6.  naruszenie art. 13a ust. 5 policyjnej ustawy emerytalnej poprzez niezastosowanie tego przepisu do ustalenia faktu służby Odwołującego na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b powołanej ustawy;

7.  naruszenie art. 13b ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że zakres wykonywanych przez funkcjonariusza czynności i zadań służbowych, jego postawa w służbie są jedynymi kryteriami pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ww. ustawy, podczas gdy z literalnego brzmienia tego przepisu wprost wynika, że przepis ten nie odnosi się w ogóle do wykonywanych przez funkcjonariusza czynności, a jedynym kryterium pełnienia służby jest fakt pełnienia służby w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. w wymienionych w tym przepisie jednostkach organizacyjnych;

8.  naruszenie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 2270), art. 15c i art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy z informacji Instytut Pamięci Narodowej z dnia 28 kwietnia 2017 r., Nr (...) o przebiegu służby, wynika jednoznacznie, że Odwołujący w okresie: 1 czerwca 1989 r. – 31 stycznia 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r.;

9.  naruszenie § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2015 r. poz. 1148 ze zm. - obecnie Dz. U. z 2018 r. poz. 2373) poprzez jego niezastosowanie, a tym samym niewłaściwe zastosowanie zasad ustalania wysokości emerytury w stosunku do byłych funkcjonariuszy pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej;

10.  naruszenie art. 178 ust. 1 w zw. z art. 193 Konstytucji, polegające na odmowie przepisom policyjnej ustawy emerytalnej mocy obowiązującej.

Wskazując na powyższe zarzuty Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. wniósł o:

-

zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od decyzji z dnia 10 czerwca 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury ( (...)),

-

zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I instancję;

ewentualnie

-

o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi decyzję w zakresie zasądzenie na rzecz Pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Odwołujący H. S. nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. W szczególności, w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, a zebrany w sprawie materiał poddał właściwej ocenie, zachowując granice swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne.

Istota sporu w sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy miał podstawy do ponownego ustalenia wysokości świadczenia (emerytury) odwołującego.

Organ emerytalny ustalił wysokość świadczenia emerytalnego odwołującego na podstawie informacji uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu o przebiegu służby z dnia 28 kwietnia 2017 r. nr (...), w której wskazano na podstawie posiadanych akt osobowych, że H. S. w okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Odnosząc się do stanowiska pozwanego, dotyczącego związania informacją o przebiegu służby odwołującego, uzyskaną z Instytutu Pamięci Narodowej, należy podkreślić, że sąd ubezpieczeń społecznych, jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 9 grudnia 2011 r., II UZP 10/11, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu, do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.

Powyższe stanowisko koresponduje z ugruntowanym poglądem sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego, zgodnie z którym ograniczenia dowodowe, odnoszące się do dopuszczalnych na etapie postępowania administracyjnego środków dowodowych, nie wiążą sądu ubezpieczeń społecznych, który rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek odwołań od decyzji organów rentowych według procedury cywilnej w postępowaniu odrębnym, jako sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia. Okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Przeciwko informacji o przebiegu służby mogą być przeprowadzane przeciwdowody. Sąd Najwyższy (por. wyroki z 09.04.2009 r., I UK 316/08, z 06.09.1995 r., II URN 23/95 z 08.04.1999 r., II UKN 619/98, z 04.10.2007 r. I UK 111/07, z 02.02.1996 r., II URN 3/95, z 25.07.1997 r., II UKN 186/97) na gruncie art. 473 k.p.c. wielokrotnie wypowiadał się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik czy ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego.

Każdy istotny fakt może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (postanowienie SN z dnia 28 marca 2019r., I UK 133/18).

Sąd Najwyższy również w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z 16 września 2020 r. sygn. akt III UZP 1/20 (na które również w swoim uzasadnieniu zwrócił uwagę Sąd Okręgowy), dotyczącej kwestii obniżania emerytur policyjnych na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów potwierdził, że sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby wydana przez IPN w trybie art. 13a ust. 1 ustawy z 1994 r.

W konsekwencji w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, zajmowanego stanowiska (pkt 59 uzasadnienia uchwały). W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (pkt 60). Wskazano, że przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć jest sam fakt weryfikacji w 1990 r. (pkt 92).

Na powyższe stanowisko powołał się również Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 września 2021 r. sygn. akt USK 259/21 (w zakresie rozpoznania skargi kasacyjnej).

Sąd Najwyższy uznaje zatem, że informacja IPN stanowi dowód, który nie jest jednak dowodem wyłącznym albo dowodem niepodważalnym, którym sąd byłby związany, bez możliwości jego oceny w ramach przysługującego sądowi prawa do swobodnej i wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Inne rozumienie stanowiska Sądu Najwyższego dawałoby IPN przymioty organu rozstrzygającego arbitralnie kwestie wysokości świadczeń emerytalno-rentowych, bez potrzeby odwoływania się do sądu, a z sądu organ firmujący jedynie ustalenia zawarte w informacji IPN.

Sąd Okręgowy trafnie więc uznał, że nie był związany treścią informacji IPN o przebiegu służby odwołującego „na rzecz totalitarnego państwa”. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed zmianą ustroju państwa polskiego, tj. przed rokiem 1990 działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione działały w celu pokrzywdzenia współobywateli. Istotą państwa prawa związanego zasadą rządów prawa i związanej z nim klauzuli sprawiedliwości społecznej jest to, że każdy zostaje potraktowany przez państwo i prawo sprawiedliwie, czyli w sposób, który jest adekwatny do popełnionych przez niego czynów i jego postawy, którą przyjął w czasach PRL.

Wydanie decyzji obniżającej odwołującemu świadczenia bez uwzględnienia indywidualnego charakteru jego służby oraz po niemal 30 latach od czasu przemian ustrojowych w Polsce, nie stanowiło realizacji zasad sprawiedliwości społecznej.

Nadto Sąd Apelacyjny podkreśla, że odwołującemu już raz została obniżona emerytura na podstawie ustawy z 2009 r. Zwrócić uwagę należy w tym miejscu raz jeszcze na uchwałę z 16 września 2020 r. sygn. III UZP 1/20, w której sąd odniósł się też do zasady ne bis in idem. Podsumowując, nie chodzi tylko o samą konstrukcję normy (czy zawiera ona sankcje karne, czy inne formy represji), bowiem zakresem omawianej zasady są objęte także inne postępowania niż karne, oczywiście pod warunkiem, że wiążą się ze stosowaniem środków represyjnych sensu largo. W analizowanym zagadnieniu chodzi o dwukrotną ocenę tego samego okresu pracy, który raz obligował do obniżenia emerytury przez przyjęcie wskaźnika 0,7% za każdy rok służby, a obecnie wskaźnika 0,0%. Tego rodzaju wtórna ingerencja nie niesie ze sobą żadnych nowych argumentów, bo za taki nie można uznać faktu, że poprzednia regulacja nie była pełna (zob. uzasadnienie projektu do ustawy nowelizującej). Nie odkryto nowych aspektów działań funkcjonariusza, czy też wręcz nie zastosowano metody indywidualnej oceny służby. Widać to na tle stanu faktycznego sprawy, bowiem odwołującemu się już raz tj. w 2009 r. obniżono emeryturę. Z kolei w niniejszej sprawie oceniając ponownie ten sam okres pracy (tj. od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r.) organ rentowy po raz drugi obniżył emeryturę odwołującemu. W ocenie Sądu Apelacyjnego takie stanowisko organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie, a zatem słusznie Sąd I instancji zmienił zaskarżoną decyzje.

W ocenie Sądu Apelacyjnego postępowanie dowodowe przed Sądem I instancji wykazało, że odwołujący w spornym okresie nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa w wyżej wskazanym właściwym jej rozumieniu (w sprawie bowiem brak jest wiarygodnych i miarodajnych dowodów na tę okoliczność) i dokonując subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod wskazane normy prawne, Sąd I instancji zasadnie stwierdził, że odwołujący nie spełnia przesłanek wymaganych do obniżenia policyjnej emerytury na zasadach wskazanych w ww. ustawie.

Podkreślić należy, iż Sąd Apelacyjny nie neguje konieczności rozliczenia funkcjonariuszy, którzy w sposób nieprzymuszony, często dla specjalnych gratyfikacji podejmowali służbę w organach policji politycznej państwa komunistycznego, która ze swej istoty naruszała podstawowe prawa i wolności swoich współobywateli, ale w przeciwieństwie do wówczas panujących metod winno się to odbyć z pełnym poszanowaniem demokratycznego porządku prawnego.

Zaakcentować ponownie należy, że do zastosowania rygorów z art. 15c ustawy nie wystarczy samo formalne pełnienie służby w jednostkach wymienionych w art. 13b ustawy w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r., ale pełnienie służby polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, łamaniu praw człowieka i obywatela.

Inna wykładnia przepisu art. 13b naruszałaby zasady sprawiedliwości społecznej, bowiem dotyczyłaby także osób, których pełniona funkcja czy charakter pracy nie miały charakteru operacyjnego, lecz charakter pomocniczy, techniczny, biurowy, porządkowy, niezwiązany z głównymi funkcjami organów bezpieczeństwa. Poza tym należy mieć na względzie, że wykonywanie „służby na rzecz państwa totalitarnego” było zindywidualizowane, mogło różnić się osobistym zaangażowaniem danej osoby i determinacją na realizowanie określonych zadań i funkcji. Działalność funkcjonariusza mogła być w różnym stopniu ukierunkowana na potrzeby, korzyści totalitarnego państwa. W związku z tym nie każde nawiązanie stosunku prawnego w ramach jednostek organizacyjnych, wskazanych w ustawie, musiało wiązać się ze służbą na rzecz totalitarnego państwa.”. Służba (praca) takiej osoby powinna być oceniana na podstawie indywidualnych czynów, w oparciu o wszystkie okoliczności pełnionej służby. Nie można stosować mechanizmu odpowiedzialności zbiorowej, gdyż stosowanie takiego mechanizmu przybliżyłoby ten mechanizm do mechanizmów stosowanych w czasach państwa totalitarnego.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę również na potrzebę odróżnienia osób, które kierowały organami państwa totalitarnego, angażowały się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli także na innym polu niż styk szeroko rozumianego prawa karnego, a więc tych podmiotów, których ocena jest zdecydowanie negatywna, od osób, których postawa nie pozostawała w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa, lecz sprowadzała się do czynności akceptowalnych i wykonywanych w każdym państwie, także demokratycznym, bez skojarzeń prowadzących do ujemnych ocen. Inaczej każdy podmiot funkcjonujący w systemie państwa w tych latach mógłby się spotkać z zarzutem, że jego działanie, w ogólnym rozrachunku, było korzystne dla państwa totalitarnego (pkt 90).

Mając powyższe na uwadze, zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji prawidłowo uchwycił istotę sprawy i po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, na podstawie zeznań odwołującego złożonych na rozprawie, jego akt osobowych i akt emerytalno-rentowych, ustalił, że odwołujący jakkolwiek w ocenianym okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r. formalnie przynależał do Wydziału VI (...) w S. (jako inspektor), to praca ta nie stanowiła „służby (pracy) na rzecz totalitarnego państwa”.

Zwrócić uwagę raz jeszcze należy, że akt osobowych o sygn. IPN 380042/2017, będących własnością Instytutu Pamięci Narodowej wynika, że odwołujący H. S. został przyjęty do służby w MO od 1 września 1968 r. na stanowisko milicjanta drużyny służbowej Komendy Powiatowej MO w B.. W okresie od 14 października 1968 r. do 23 maja 1969 r. podlegał przeszkoleniu podoficerskiemu w Szkole Podoficerskiej MO we W.. Po ukończeniu szkoły podoficerskiej został przydzielony do pełnienia obowiązków dzielnicowego w referacie dzielnicowych (...). Od 15 kwietnia 1972 r. został przeniesiony na własną prośbę do dyspozycji (...) w Z.. Od 7 czerwca 1972 r. został mianowany na stanowisko dzielnicowego Referatu Dzielnicowych (...) w S.. Od 1 marca 1973 r. został mianowany starszym posterunkowym Posterunku MO w S.. Na okres od 1 września 1973 r. do 1 listopada 1973 r. powierzono mu obowiązki Komendanta Posterunku MO w S., po czym dalej wykonywał obowiązki starszego posterunkowego. Od 1 października 1979 r. został mianowany dzielnicowym Grupy Dzielnicowych i Posterunkowych Komisariatu MO w S. Od 1 czerwca 1981 r. został mianowany referentem operacyjno-dochodzeniowym (...) w S.. Od 30 września 1981 r. został mianowany inspektorem Grupy Dzielnicowych i Posterunkowych MO. Od 15 sierpnia 1982 r. został mianowany Kierownikiem Referatu Dzielnicowych Rejonowego (...) Spraw Wewnętrznych w S.. Od 1 czerwca 1989 r. został mianowany inspektorem Grupy (...) w S., a od 1 lutego 1990 r. został mianowany referentem operacyjnym Sekcji Operacyjno-Dochodzeniowej (...) w S.. Sąd Apelacyjny podkreśla także, że po pozytywnej weryfikacji w lipcu 1990 r., odwołujący rozpoczął służbę w Policji specjalisty Sekcji Dochodzeniowo-Śledczej Komisariatu Policji w S.. Z dniem 31 maja 1991 r. odwołujący został zwolniony ze służby.

Nadto Sąd Odwoławczy zwraca uwagę, że w okresie od wstąpienia do MO (1 września 1968 r.) do dnia poprzedzającego przeniesienie do SB (31 maja 1989 r.) odwołujący wykonywał pracę prewencyjną - pracował na terenach wiejskich, zajmując się drobnymi przestępcami, wykroczeniami, awanturami, wywiadami środowiskowymi, ustalaniem okoliczności na zlecenie służb kryminalnych. Od 1 czerwca 1989 r. został przeniesiony do SB w drodze rozkazu, nie miał na tę decyzję wpływu. W okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r., w praktyce, nie został przydzielony na konkretne stanowisko w SB, miał wówczas trafić do Grupy V (zajmującej się rolnictwem) albo VI (zajmującej się przemysłem), natomiast nigdy jednak nie rozpoczął żadnej pracy jako funkcjonariusz SB. Ze zgromadzonej w sprawie dokumentacji i zeznań odwołującego wynika, że do czasu przeszkolenia operacyjnego, zajmował stanowisko nieokreślone, zajmował miejsce pracy w pomieszczeniu pod piętrem, na którym pracowali funkcjonariusze SB. Przez pierwsze trzy miesiące przekazywał pracę operacyjno-dochodzeniową swojemu następcy w Milicji, zachodził jedynie na piętro SB podpisywać listę obecności. Sąd Apelacyjny akcentuje, że w praktyce odwołujący pracował na rzecz Milicji, albowiem przyuczał do pracy dzielnicowego. W oczekiwaniu na weryfikację odwołujący był oddelegowany do W. na P. do pracy dochodzeniowej, którą wykonywał przez kolejne 3-4 miesiące. W całym spornym okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990 r. odwołujący nie wykonywał żadnych czynności w ramach służby w SB. Z kolei po przejściu do Policji, odwołujący zajmował się przeprowadzaniem dochodzeń i uczeniem kolegi z pracy, jak prowadzić dochodzenia, a przedmiotem dochodzeń była pospolita przestępczość.

Dysponując powołanymi wyżej dowodami (zeznaniami odwołującego oraz zgromadzoną w sprawie dokumentacją w tym aktami emerytalno-rentowymi), Sąd Okręgowy (a następnie też Sąd Apelacyjny) miał możliwość indywidualnej oceny pracy odwołującego H. S. weryfikując jego działania pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Prawidłowa wykładnia przepisów ustawy dokonana przez Sąd Okręgowy w szczególności zasadnicza kwestia wykładni art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej i dokonanej w następstwie tego oceny stanu faktycznego sprawy prowadzącego do wniosku, iż przepis ten nie ma zastosowania wobec odwołującego, prowadzi w konsekwencji do wniosku, iż bezzasadne były też pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione w apelacji organu rentowego dotyczące niezastosowania przepisów art. 15, art. 13a ust. 5; art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej oraz § 14 ust. 1 pkt 1) rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U z 2015 r. poz. 1148 ze zm.); art. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2270).

W ocenie Sądu Apelacyjnego niezasadny jest zarzut naruszenia art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c., gdyż w niniejszej sprawie w sprawie brak było podstaw do zawieszenia postępowania. Zgodnie z treścią art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. podstawa do zawieszenia postępowania zachodzi wtedy, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym albo Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W ocenie sądu taka sytuacja nie miała miejsca w niniejszej sprawie.

Podkreślić należy, że sąd ubezpieczeń społecznych nie jest uprawniony do stwierdzenia niezgodności przepisu ustawy z przepisami Konstytucji, umowami międzynarodowymi, ani innymi przepisami rangi ustawowej, gdyż z mocy art. 188 Konstytucji RP kompetencję w tym zakresie posiada Trybunał Konstytucyjny. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 listopada 2015 r., sygn. akt II CSK 517/14, sądy i inne organy stosowania prawa nie mają kompetencji do orzekania o niekonstytucyjności przepisu ustawy i odmowy jego stosowania. Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a związanie sędziego ustawą, o którym mowa w art. 178 ust. 1 Konstytucji, obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca. Jeżeli sąd jest przekonany o niezgodności przepisu z Konstytucją lub ma w tym względzie wątpliwości, powinien − na podstawie art. 193 Konstytucji − zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z odpowiednim pytaniem prawnym. Wyłącznie wątpliwości sądu, a nie strony mogą uzasadniać przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego, od odpowiedzi, na które zależy rozstrzygnięcie sprawy. Odmowa zastosowania przez sąd powszechny określonego przepisu prawa jako niezgodnego z Konstytucją jest możliwa tylko wyjątkowo, mianowicie wtedy, gdy sąd rozpoznający sprawę nie ma wątpliwości co do niezgodności tego przepisu z Konstytucją, a sprzeczność ma charakter oczywisty, a tak jest np. przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny uprzednio stwierdził niezgodność z Konstytucją przepisu o takim samym brzmieniu, jak zawarty w obowiązującej ustawie i wtedy takiego przepisu sąd może nie stosować ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2016 r., sygn. akt V CSK 377/15, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2019 r., sygn. akt II UK 158/18). Sytuacja taka nie występuje w niniejszej sprawie, jednakże ujawnione w toku postępowania okoliczności faktyczne doprowadziły tutejszy sąd do wniosku, iż przepisy, na podstawie których pozwany wydał zaskarżoną decyzję, nie znajdują w przypadku odwołującego zastosowania.

Wskazać trzeba, że art. 177 k.p.c. reguluje fakultatywne zawieszenie postępowania, które następuje wskutek decyzji sądu podejmowanej z urzędu, przy czym do sądu należy ocena celowości tego zawieszenia. Wnosząc o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c., organ emerytalny wskazał m.in. na sprawę toczącą się przed Trybunałem Konstytucyjnym o sygn. P 4/18, P 16/19 oraz P 10/20. W ocenie Sądu Apelacyjnego w postępowaniu z odwołania H. S. nie występują przesłanki do wystąpienia przez sąd z pytaniem do Trybunału Konstytucyjnego, a rozstrzygnięcie kwestii zawisłej przed Trybunałem Konstytucyjnym wskutek wszczęcia odpowiedniej procedury przez inny podmiot, nie jest niezbędne do prawidłowego orzekania w niniejszej sprawie, zatem brak było podstaw do zawieszenia postępowania (słusznie również Sąd I instancji nie znalazł podstaw do zawieszenia niniejszego postępowania).

Niezasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., art. 252 k.p.c., art. 232 k.p.c. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których Sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i wiąże ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby strona skarżąca wykazała uchybienia podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktu (wyrok Sądu Najwyższego z 10.06.1999 r., II UKN 685/98). Apelacja pozwanego organu rentowego nie zawiera żadnych merytorycznych argumentów ograniczając się do polemiki z ustaleniami Sądu i brakiem dowodów przeciwnych, sprowadzała się wyłącznie do przedstawienia własnej oceny zgromadzonych dowodów i interpretacji przepisów.

Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 390 k.p.c. podkreślić należy, że pomimo, iż uchwale z dnia 16 września 2020 r., sygn. III UZP 1/20 nie nadano mocy zasady prawnej, to brak formalnej mocy wiążącej orzecznictwa Sądu Najwyższego, poza związaniem wynikającym z przepisów szczególnych (art. 390 § 2 k.p.c., 398 ²⁰ k.p.c.), nie oznacza, iż nie mają one realnego wpływu na orzecznictwo sądowe (vide postanowienie z dnia 17 maja 2019 r. V CZ 23/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 października 2017 r. III AUa 234/17).

Za przyjęciem poglądu wyrażonego w przytoczonej uchwale Sądu Najwyższego, poza wagą jej jurydycznych argumentów, przemawia także potrzeba ujednolicenia orzecznictwa. Uchwała zawiera wykładnię norm prawnych popartą szeroką argumentacją i autorytetem Sądu Najwyższego. Niezastosowanie się do takiej uchwały wymaga zatem przedstawienia pogłębionej kontrargumentacji a nie tylko wskazania, że nie ma mocy zasady prawnej.

Jednocześnie skoro zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwolił na ustalenie, że okres pełnionej przez odwołującego służby, był okresem służby na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, to nie można było zastosować do niego przepisu 15c ustawy zaopatrzeniowej, które określają warunki obliczania wysokości świadczeń osoby, pełniącej służbę na rzecz totalitarnego państwa. Z uwagi na to, że służba odwołującego nie jest służbą na rzecz totalitarnego państwa, nie było potrzeby analizowania, czy 15c tej ustawy jest zgodny z Konstytucją RP, czy też nie a zatem i zarzut naruszenia art. 178 ust. 1 Konstytucji należało uznać za niezasadny. Wbrew stanowisku apelującego nie doszło również do naruszenia art. 193 Konstytucji.

W ocenie Sądu Odwoławczego Sąd I instancji nie naruszył ani prawa materialnego ani też prawa procesowego. Sąd I instancji prawidłowo stwierdził, że wyniki postępowania przeprowadzonego przed Sądem I instancji w żaden sposób nie potwierdziły, aby odwołujący w okresie służby jako inspektor Grupy (...) w S. wykonywał „służbę na rzecz państwa totalitarnego” w rozumieniu ww. ustawy.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę na to, co legło u podstaw rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie, że na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wykazano, aby odwołujący w wykonywanych czynnościach w spornym okresie służby stosował przemoc psychiczną, bądź fizyczną, czy jakiekolwiek niegodziwe, niedozwolone i niemoralne praktyki w pełnionej służbie, a tym samym, aby jego działania i czyny naruszały podstawowe prawa i wolności człowieka oraz wypełniały znamiona czynów niedozwolonych.

Podkreślenia również wymagało, że w ocenie Sądu Odwoławczego, ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r., zmieniająca ww. ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy z 1994 r., jak i wydawane na jej podstawie decyzje, uzasadniają wątpliwości, co do ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa (wina zbiorowa), zasadą równości (wadliwa cecha relewantna zróżnicowania), zasadą proporcjonalności (ustawę wydano po niemal 30 latach od transformacji ustrojowej) oraz zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości (ustawodawca zdefiniował winę zbiorową obywateli, a nie ustaliły jej sądy).

Na tle powyżej powołanej ustawy z 2016 r. powstała wątpliwość, czy ustawodawca chce oceniać czyny jednostki, czy zmierza do ustanowienia odpowiedzialności zbiorowej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego pozbawienie uprawnień emerytalnych, często nabytych już w wolnej Polsce na podstawie prawa ustanowionego w demokratycznym państwie, może dotyczyć tych osób, które w trakcie służby na rzecz totalitarnego państwa dopuściły się naruszeń podstawowych praw i wolności człowieka. Takie rozwiązanie jest sprawiedliwe.

W przypadku odwołującego zakwalifikowano jego służbę, jako służbę na rzecz totalitarnego państwa, tylko dlatego, że jego stanowisko było usytuowane we wskazanych w ustawie instytucjach i formacjach.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wątpliwe jest zastosowanie nie jakichkolwiek, ale surowych represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego, tj. przed rokiem 1990.

Postępowanie dowodowe natomiast – w ocenie Sądu Odwoławczego - wykazało, że odwołujący H. S. w spornym okresie od 1 czerwca 1989 r. do 31 stycznia 1990r. nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa w wyżej wskazanym właściwym jej rozumieniu i dokonując subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod wskazane normy prawne, Sąd Apelacyjny stwierdził, że odwołujący nie spełnia przesłanek wymaganych do obniżenia policyjnej emerytury na zasadach wskazanych w ww. Ustawie, a tym samym apelację organu rentowego uznać należy za bezzasadną. Sąd Apelacyjny w całości podziela stanowisko Sądu I instancji w zakresie ustalonego stanu faktycznego, a w związku z tym również stanowisko zaprezentowane w wyroku z 11 czerwca 2021r.

Zarzuty apelacji choć są dość obszerne to nie podważyły powyższych ustaleń, apelacja stanowi jedynie niezasadną polemikę z prawidłowymi ustaleniami i rozważaniami Sądu Okręgowego.

Uznając zatem zarzuty apelującego za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację.

Sylwia Dembska Marta Sawińska Roman Walewski