Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 marca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Jacek Nowicki

Protokolant: st. sekr. sąd. (...)

po rozpoznaniu w dniu 10 marca 2025 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa J. M. i K. M.

przeciwko (...) spółce z o.o. w P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 14 października 2021 r., sygn. akt I C 1734/19

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 4.050 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się tego postanowienia do dnia zapłaty.

Jacek Nowicki

Sygn. akt I ACa 175/22

UZASADNIENIE

Powodowie J. M. i K. M. pozwem wniesionym w dniu 12 stycznia 2018r. domagali się od pozwanego (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. zasądzenia 76.000 zł z odsetkami ustawowymi od 21 lutego 2014 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pismem z 8 października 2019 r. doręczonym pozwanemu na rozprawie 17 czerwca 2020 r. powodowie rozszerzyli powództwo o dalszą kwotę 11.152 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 21 lutego 2014 r. do dnia zapłaty. W dalszym piśmie procesowym z 22 stycznia 2021 r. powodowie po raz drugi rozszerzyli powództwo o kwotę 2.110 zł z odsetkami uzyskowymi za opóźnienie od 21 lutego 2014 r. do dnia zapłaty. Pismo to doręczono pozwanemu 11 czerwca 2021 r.

Ostatecznie powodowie dochodzili łącznej kwoty 89.262 zł z wyżej opisanym roszczeniem odsetkowym. Na wysokość tego świadczenia składała się kwota 63.262 zł tytułem odszkodowania za zmniejszenie wartości nieruchomości powodów oraz kwota 26.000 zł z tytułu nakładów na rewitalizację akustyczną.

W odpowiedzi na pozew oraz w odpowiedzi na pisma rozszerzające powództwo - strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

Wyrokiem z dnia 14 października 2021r. w sprawie I C 1734/19 Sąd Okręgowy w Poznaniu:

1. Zasądził od pozwanego na rzecz powodów 87.854,81 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 23 kwietnia 2014 r. do dnia zapłaty.

2. W pozostałym zakresie powództwo oddalił.

3. Kosztami postępowania obciążył pozwanego w całości i w związku z tym:

a. zasądził od pozwanego na rzecz powodów 13.323 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania;

b. nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu 2.152,46 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany, w części, tj. w pkt 1, 3a i b wyroku, wnosząc o:

1. zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w całości, jak również zasądzenie od strony powodowej na rzecz strony pozwanej zwrotu kosztów procesu w I instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

2. zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

3. rozpoznanie, na podstawie art. 380 k.p.c., postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 15 września 2021 roku wydanego na rozprawie wydanego na rozprawie o oddaleniu wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego z dziedziny wyceny i szacowania nieruchomości i zobowiązanie strony powodowej do przedstawienia dokumentów niezbędnych dla przeprowadzenia opinii biegłego - tj. oryginałów lub poświadczonych odpisów - księgi wieczystej, dokumentacji geodezyjnej, map ewidencyjnych, dokumentów z rejestru gruntów, pełnej dokumentacji projektowej oraz powykonawczej dotyczącej nieruchomości powodów;

4. rozpoznanie, na podstawie art. 380 k.p.c., postanowienia Sądu Okręgowego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego z dziedziny akustyki i biegłego z dziedziny budownictwa i w konsekwencji dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii łącznej biegłego z dziedziny akustyki i biegłego z dziedziny budownictwa w części przygotowanej przez biegłego z dziedziny akustyki;

5. przedstawienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, zagadnienia prawnego o treści analogicznej do tej zawartej w postanowieniu z dnia 5 listopada 2021 roku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu (sygn. akt I ACa 728/20) oraz w postanowieniu z dnia 10 listopada 2021 roku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu (sygn. akt I ACa 957/20);

6. uchylenie, na zasadzie art. 386 § 4 k.p.c., zaskarżonego wyroku w skarżonej części i przekazanie do ponownego rozpoznania przez Sąd I Instancji;

7. pozostawienie Sądowi I Instancji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, w tym kosztach zastępstwa procesowego.

8. zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I poprzez oddalenie roszczenia odsetkowego liczonego od kwot:

- 11.152 zł przedawnieniu uległy wszystkie odsetki za okres wcześniejszy niż 1 stycznia 2016 roku.

- 2.110 zł przedawnieniu uległy wszystkie odsetki za okres wcześniejszy niż 1 stycznia 2018 roku.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Z uwagi na złożenie apelacji po zmianie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dokonanej ustawą z 4 lipca 2019 r. (Dz.U.2019.1469) uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego zostało sporządzone w sposób określony przepisem art. 387 § 2 ¹ k.p.c. w brzmieniu nadanym tą nowelizacją. Sąd Apelacyjny nie przeprowadził postępowania dowodowego i nie dokonał odmiennej oceny dowodów przeprowadzonych przed sądem pierwszej instancji, a także nie zmienił i nie uzupełnił ustaleń sądu pierwszej instancji. W tej sytuacji, zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c., wystarczające jest wskazanie, że Sąd Apelacyjny przyjął za własne ustalenia sądu pierwszej instancji dokonane w sprawie.

Sąd Okręgowy dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny uznaje za własne. Prawidłowe co do zasady ustalenia faktyczne są konsekwencją dokonania przez Sąd I instancji poprawnej oceny dowodów, bez naruszenia reguły wynikającej z art. 233 § 1 k.p.c., stały się nadto podstawą dokonania właściwych rozważań prawnych. Rozważania Sądu Okręgowego są wszechstronne i należycie osadzone zarówno w materiale dowodowym sprawy, jak i w przepisach prawa. Sąd Apelacyjny je podziela. Sąd I instancji nie naruszył także pozostałych wskazywanych przez pozwanego przepisów postępowania.

Sąd Apelacyjny odniesie się łącznie do zarzutów apelacyjnych pozwanego z uwagi na jednoznaczne powiązanie stanowiących ich podstawę regulacji prawnych, w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, jak też zbieżność i powtarzalność treściową części zarzutów.

Należy bowiem zauważyć, że w postanowieniu z dnia 20 kwietnia 2022 r. ( I (...) (...)) Sąd Najwyższy stwierdził między innymi, że apelacje nadmiernie rozbudowane, multiplikujące zarzuty w różnych ciągach powiązań uprawniają sąd drugiej instancji do łącznego rozpoznania podniesionych problemów. Ponadto, zgodnie z utrwalonym w judykaturze stanowiskiem sąd drugiej instancji nie ma obowiązku szczegółowego odnoszenia się do wszystkich twierdzeń i argumentów prawnych strony. Zbiorcze odnoszenie się do zarzutów jest dopuszczalne, za wystarczające należy bowiem uznać odniesienie się do podstaw i wniosków w sposób wskazujący na to, że zostały one przez Sąd II instancji w całości rozważone przed wydaniem orzeczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2020 r., sygn. akt I CSK 253/20 i wskazane tam orzecznictwo).

Uwagi w tym miejscu wymaga, że w niniejszej sprawie powodowie zgłosili dwa żądania:

- odszkodowania z tytułu spadku wartości tej nieruchomości;

- a także odszkodowania związanego z koniecznością poniesienia nakładów akustycznych w budynku mieszkalnym powodów na nieruchomości.

Bezspornym ponadto było, że w dniu 30 stycznia 2012 r. Sejmik Województwa (...) podjął uchwałę nr (...) w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska P. - Ł. w P.. Obszar ograniczonego użytkowania podzielony został na dwie strefy - wewnętrzną i zewnętrzną, w zależności od odległości od lotniska P. - Ł. i poziomu natężenia hałasu w danej strefie. Powodowie są właścicielami nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym w P. przy ul. (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...). W związku z wejściem w życie uchwały Sejmiku Województwa (...) nr (...) z 30 stycznia 2012 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska P.-Ł. w P. znalazła się ona w trefie wewnętrznej tego obszaru.

Na wstępie Sąd Apelacyjny wskazuje, że zgodnie z aktualnym stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 6 listopada 2024r. III CZP 27/24 - właścicielowi nieruchomości, której wartość zmniejszyła się na skutek wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania, przysługuje odszkodowanie na podstawie art. 129 ust. 2 Prawa ochrony środowiska, chociażby zmniejszenie to nie miało związku z ograniczeniami wynikającymi z art.(...)

Podejmując ww. uchwałę, SN wziął w pierwszej kolejności pod uwagę wykładnię językową i systemową art. 129 ust. 1 prawa ochrony środowiska (dalej p.o.ś.). Dział (...)Tytułu (...) ustawy Prawo ochrony środowiska jest zatytułowany (...)" i został podzielony na cztery rozdziały: "(...)", "(...)", " (...) ograniczonego (...) (...)". Artykuł(...). znajduje się wśród przepisów ogólnych i stanowi, że w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości jej właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę; szkoda obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości. Artykuł (...) zamieszczony jest natomiast w Rozdziale(...) ("(...)") i stanowi, że właściwe organy tworząc (...), określają granice obszaru, ograniczenia w zakresie przeznaczenia terenu, wymagania techniczne dotyczące budynków oraz sposób korzystania z terenów wynikające z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko lub analizy porealizacyjnej albo przeglądu ekologicznego.

W uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały Sąd Najwyższy wyjaśnił następnie, że treść i systematyka przepisów prowadzi do wniosku, że przez ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, o którym mowa w art. 129 ust. 2 p.o.ś., należy rozumieć zastosowanie jakiegokolwiek instrumentu przewidzianego w Dziale (...) Tytułu (...) ustawy. Tytuł tego działu brzmi: (...)" i wynika z tego, że zastosowanie jakiegokolwiek z przewidzianych w nim instrumentów, a więc także ustanowienie (...), stanowi przewidziane przez ustawodawcę ograniczenie. Z art. 129 ust. 2 p.o.ś. wyraźnie wynika, że zdarzeniem uzasadniającym powstanie roszczenia odszkodowawczego jest ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Nie jest wskazane, czy chodzi o konkretny przejaw takiego ograniczenia (nałożenie na właściciela nieruchomości konkretnych nakazów lub zakazów), czy też o wszelką postać ograniczenia, choćby potencjalnego. Umieszczenie art. 129 ust. 2 p.o.ś. wśród przepisów ogólnych przemawia na rzecz tej drugiej opcji. Oznaczałoby to, że jeśli tylko nastąpi ingerencja w uprawnienia właściciela nieruchomości, skutkująca powstaniem po jego stronie szkody, to na podstawie art. 129 ust. 2 p.o.ś. będzie mógł on dochodzić odszkodowania. Zauważyć przy tym trzeba, że objęcie nieruchomości (...) stanowi samo przez się ograniczenie praw właściciela. Wynika to już choćby z nazwy tej strefy, ale także z uniemożliwienia właścicielowi zwalczania immisji (np. hałasu) w sposób do tego właściwy - umieszczenie nieruchomości w tej strefie w pewnym zakresie "legalizuje" immisje. Wnioski płynące z wykładni językowej wskazują zatem, że samo objęcie nieruchomości (...) uzasadnia dochodzenie odszkodowania, jeśli właściciel nieruchomości wykaże wysokość szkody z tego wynikającej.

W ramach wykładni systemowej za celowe należy też uznać zestawienie ustępów 1 i 2 art. 129 p.o.ś. Zgodnie z art. 129 ust. 1 p.o.ś. prawo żądania wykupu całości lub części nieruchomości przysługuje właścicielowi "jeżeli w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości korzystanie z niej lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone". Artykuł 129 ust. 2 p.o.ś. jako przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej przewiduje natomiast jedynie ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, bez konieczności spełnienia dalszych przesłanek w postaci niemożliwości lub ograniczenia dotychczasowego sposobu korzystania z nieruchomości. Zestawienie tych przepisów prowadzi do wniosku, że przesłanki korzystania z odpowiednich uprawnień nie są identyczne, gdyż ustawodawca sformułował je w odmienny sposób. Przyjęcie takiego samego rozumienia przepisów o różnej treści byłoby sprzeczne z wyraźną wolą ustawodawcy.

Podobną regulację do będącej przedmiotem niniejszej analizy zawarto w przepisach ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Analogicznie bowiem uchwalenie lub zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego może istotnie wpłynąć na zakres uprawnień właściciela. Sformułowanie przepisów tej ustawy nie jest jednak tożsame ze sformułowaniem przepisów Prawa ochrony środowiska. Zgodnie bowiem z art. 36 ust. 1 u.p.z.p. roszczenie odszkodowawcze przysługuje właścicielowi nieruchomości w przypadku, gdy uchwalenie lub zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego bezpośrednio spowodowały, że korzystanie z nieruchomości w dotychczasowy sposób lub zgodnie z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone. Znamienne jest słowo: "dotychczasowy". Nakazuje ono przy ocenie, czy odszkodowanie przysługuje, odnosić się do faktycznego sposobu korzystania z nieruchomości przez właściciela. Zatem w porównaniu z art. 129 ust. 2 p.o.ś. roszczenie odszkodowawcze przysługuje w węższej grupie przypadków - tylko wówczas, gdy dojdzie do rzeczywistej zmiany dotychczasowego korzystania z nieruchomości (przeznaczenia nieruchomości). A contrario, w przypadku roszczenia z art. 129 ust. 2 p.o.ś. sposób dotychczasowego korzystania z nieruchomości jest bez znaczenia - przepis o tym nie stanowi. Wzmacnia to wniosek, że zawsze w razie objęcia nieruchomości (...) dochodzi do ograniczenia praw właściciela, mimo iż nie zawsze dochodzi do ograniczenia dotychczasowego sposobu korzystania z nieruchomości, ale w tym kontekście dotychczasowy sposób korzystania z nieruchomości jest irrelewantny.

W konsekwencji za Sądem Najwyższym trzeba stwierdzić, że wykładnia prokonstytucyjna Prawa ochrony środowiska wymaga, aby właściciele nieruchomości objętych (...) dostawali słuszne odszkodowanie oraz aby włączenie nieruchomości do takiego obszaru realizowało cele publiczne. Niewątpliwie zapewnienie sprawnego transportu lotniczego, do czego niezbędne jest funkcjonowanie lotnisk, stanowi istotny cel publiczny. Zatem tworzenie wokół lotnisk (...) realizuje ważny cel publiczny, co pozwala w konsekwencji stwierdzić, że włączenie do takiego obszaru konkretnej nieruchomości zostaje dokonane dla realizacji istotnego celu publicznego.

Dla spełnienia standardu konstytucyjnego w odniesieniu do tworzenia (...) niezbędne jest jeszcze zapewnienie właścicielom nieruchomości obejmowanych takim obszarem słusznego odszkodowania. Przemawia to zdecydowanie za szerszym ujmowaniem odpowiedzialności odszkodowawczej, pozwalającym na zasądzanie odszkodowania zawsze, gdy tylko objęcie konkretnej nieruchomości (...) powoduje doznanie przez jej właściciela szkody, choćby w postaci obniżenia wartości nieruchomości.

Podsumowując, w świetle przeprowadzonej wykładni systemowej zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej, za Sądem Najwyższym w sprawie III CZP 27/24 należy sformułować wniosek, że właścicielowi nieruchomości objętej (...) przysługuje odszkodowanie już z samego faktu objęcia jego nieruchomości takim obszarem, jeśli tylko wykaże doznanie szkody, pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z utworzeniem (...) (art. 361 § 1 k.c.), choćby w postaci obniżenia wartości jego nieruchomości.

Dokonując wykładni funkcjonalnej, należy zrekonstruować cel analizowanej regulacji prawnej. Z tej perspektywy niewątpliwie żadne unormowanie Prawa ochrony środowiska nie zmierza do wywłaszczenia (ograniczenia prawa własności) bez odszkodowania. Przeciwnie, przyjęto, że wprawdzie dla realizacji ważnych celów publicznych można dokonać ingerencji w prawo własności, zwłaszcza przez objęcie nieruchomości (...), jednocześnie jednak uznano, że w takim przypadku przysługuje właścicielowi nieruchomości odszkodowanie. Ingerencja władcza państwa w postaci utworzenia (...) służy jedynie uporządkowaniu relacji prawnych między właściwym sprawcą szkody (tym, który odnosi z niej korzyść), realizującym ważny cel publiczny, a poszkodowanym. Stąd ekonomiczny ciężar odpowiedzialności nie jest ponoszony przez Skarb Państwa, lecz właśnie przez tego, kto ze szkody odnosi korzyść.

W żadnym wypadku nie można odczytywać celu ustawodawcy i funkcji analizowanej regulacji jako mającej służyć wzbogaceniu jednej ze stron tej relacji prawnej kosztem drugiej. Unormowanie to ma jedynie pozwalać na prowadzenie działalności wiążącej się z immisjami i uniemożliwiać zwalczanie tych immisji. Korelatem tego ma być utrzymanie wartości majątku właścicieli nieruchomości, którzy nie mogą być "współfinansującymi" realizację celu publicznego. Zatem analiza celu i funkcji interpretowanej regulacji prawnej prowadzi do wniosku, że należy wykładać ją tak, aby nie doszło do zubożenia właścicieli nieruchomości obejmowanych (...). Zapobiega temu jak najszerzej zakreślona możliwości dochodzenia odszkodowania w związku z objęciem nieruchomości (...).

Działanie w interesie publicznym, mające na celu rozwój lotnisk, sprawia, że wartość nieruchomości położonej w (...) zazwyczaj spada. Właściciel tejże nieruchomości nie dysponuje żadnym instrumentem, który pozwalałby mu na zniesienie lub ograniczenie oddziaływania immisji w postaci hałasu, który najczęściej jest nieunikniony. Wymienione negatywne następstwa podlegają kompensacji na podstawie art. 129 ust. 2 p.o.ś. Szkoda w postaci zmniejszenia wartości nieruchomości położonej w obrębie (...) ma charakter samoistny. Ustawodawca nie przewidział żadnych dodatkowych przesłanek determinujących dochodzenie jej kompensacji. Wystarczy, że między ustanowieniem (...) a powstaniem szkody istnieje związek przyczynowy (art. 361 § 1 k.c.), aby szkoda podlegała kompensacji stosownie od art. 129 ust. 2 p.o.ś.

Ponieważ utworzenie (...) ma na celu realizację ważnych celów publicznych, ingerencja państwa w prawo własności powinna zostać odpowiednio zrekompensowana z zastrzeżeniem, że nie może prowadzić do wzbogacenia się jednej ze stron kosztem drugiej. Za szerszym rozumieniem odpowiedzialności odszkodowawczej przemawia także to, że naprawienie szkody wynikającej z utraty wartości rynkowej rzeczy jest ogólną zasadą prawa odszkodowawczego, a nie jedynie instrumentem szczególnym przewidzianym w art. 129 ust. 2 p.o.ś. Za szkodę majątkową uznana została utrata tzw. "wartości handlowej" pojazdu (zob. uchwałę SN z 12 października 2001 r., III CZP 57/01, OSNC 2002, (...)) i pogląd ten współcześnie nie jest kwestionowany. Konsekwentnie należy uznać, że szkodą jest również "utrata wartości handlowej" nieruchomości (zob.m.in. wyrok SN z 25 lutego 2009 r., II CSK 546/08, (...)).

Podsumowując za Sądem Najwyższym w sprawie III CZP 27/24 należy wskazać, że jeśli nawet wraz z objęciem nieruchomości (...) nie nałożono na właściciela konkretnych nakazów czy zakazów, które ograniczałyby jego prawo własności, nie oznacza to, że nie doznał on w związku z tym zdarzeniem szkody. Z art. 129 ust. 2 p.o.ś. wynika jednoznacznie, że szkodą jest już samo obniżenie wartości nieruchomości. Doświadczenie życiowe uczy, iż objęcie nieruchomości (...) nie pozostaje bez znaczenia dla jej ewentualnych nabywców, a w rezultacie nie jest też bez znaczenia dla jej wartości. Wysokość szkody w postaci obniżenia wartości nieruchomości będzie równa różnicy między hipotetyczną wartością, jaką nieruchomość na danym terenie miałaby w razie nieobjęcia tego terenu (...), a rzeczywistą wartością nieruchomości położonej w strefie.

Uwzględniając wyżej przytoczone poglądy aktualnego orzecznictwa SN, za chybione Sąd Apelacyjny uznał zarzuty związane z naruszeniem art. 129 ust. 2 oraz art. 136 ust. 3 u.p.o.ś., mając na uwadze w szczególności to, że apelujący nie uwzględnił, iż w myśl uchwały SN z dnia 6 listopada 2024r. III CZP 27/24 - właścicielowi nieruchomości, której wartość zmniejszyła się na skutek wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania, przysługuje odszkodowanie na podstawie art. 129 ust. 2 Prawa ochrony środowiska, chociażby zmniejszenie to nie miało związku z ograniczeniami wynikającymi z art. 135 ust. 3a tej ustawy.

Nie ma także wątpliwości, że utworzenie (...). rodzi negatywne konsekwencje dla powodów. Na skutek wejścia w życie tegoż aktu, dochodzi do zwężenia granic ich prawa własności. Od tej daty właściciel musi znosić dopuszczalne na tym obszarze podwyższone normatywnie immisje hałasu, bez możliwości żądania ich zaniechania, co rzecz jasna wpływa również na obniżenie wartości nieruchomości. Już sam fakt wejścia w życie aktu prawa miejscowego o utworzeniu (...). otwierającego, przynajmniej potencjalnie, legalną drogę do zwiększenia operacji lotniczych, wpływa na zmniejszenie wartości nieruchomości.

Szkody z tytułu spadku wartości nieruchomości i z tytułu zwrotu nakładów pozostają bez wzajemnego na siebie wpływu. Bez wątpienia zwrot nakładów na dodatkową ochronę akustyczną przysługiwać może tylko w granicach, w jakich konieczność taka wynika z zakwalifikowania budynku do poszczególnej strefy obszaru ograniczonego użytkowania. Natomiast sam spadek wartości aktywu majątkowego stanowi samoistny rodzaj szkody (straty), w rozumieniu przepisu art. 361 § 2 k.c. i w tej postaci podlega rekompensacie na podstawie przepisu art. 129 ust. 2 in fine u.p.o.ś..

Prawidłowość przedstawionej wyżej argumentacji, przyjmowanej w setkach rozpoznanych przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu spraw wytaczanych pozwanemu w związku ze szkodami powstałymi w wyniku wprowadzenia (...)., została potwierdzona także przez Sąd Najwyższy w orzeczeniach wydanych na skutek rozpoznania skarg kasacyjnych pozwanego (zob. np. wyroki z 24 listopada 2016 r., II CSK 113/16, LEX nr 2177083; z 17 czerwca 2017r., II CSK 602/16, LEX nr 2336675 i z 24 listopada 2016 r., II CSK 100/16, LEX nr 2203505).

Przesłanki odszkodowania wynikającego z art. 129 ust. 2 u.p.o.ś. należnego w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości były już wielokrotnie rozważane. Podobne stanowisko Sąd Najwyższy konsekwentnie prezentował także na tle spraw związanych z wprowadzeniem obszarów ograniczonego użytkowania wokół innych lotnisk (zob. np. uchwałę Sądu Najwyższego z 12 października 2001 r., III CZP 57/01, OSNC 2002, nr (...); postanowienie z 24 lutego 2010 r., III CZP 128/09, Biul. SN 2010, nr(...) oraz wyroki Sądu Najwyższego z 25 lutego 2009 r., II CSK 546/08,(...), nr (...), poz. (...); z 25 maja 2012 r., I CSK 509/11, OSNC 2013, nr(...), poz. (...); z 21 sierpnia 2013 r., II CSK 578/12, OSNC 2014, nr (...), poz.(...); z 24 listopada 2016 r., z 11 marca 2020 r., I CSK (...), LEX nr 2977694 i z 9 września 2021 r., I (...) (...), LEX nr 3259097). Również w wyroku z 24 marca 2022 r., (...) (...) LEX nr 3395175, Sąd Najwyższy wskazał, że związek ustanowienia(...). z obniżeniem wartości nieruchomości jest ujmowany szeroko. Ograniczeniem tym jest już samo ustanowienie (...)., gdyż powoduje ono obniżenie wartości nieruchomości, będące następstwem ograniczeń przewidzianych w treści aktu o utworzeniu (...).

Dlatego też Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu Okręgowego, który w logicznym i wyczerpującym wywodzie wskazał na ograniczenia w prawie własności, jakich powodowie doznają w związku z wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania, i za które należy im się rekompensata na podstawie art. 129 ust. 2 u.p.o.ś. Z tych też powodów Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie nie znalazł podstaw do sformułowania pytań prawnych do Sądu Najwyższego o treści zaproponowanej przez pozwanego w apelacji.

Powodowie domagali się ostatecznie zasądzenia na ich rzecz od pozwanego 63.262 zł z tytułu spadku wartości ich nieruchomości oraz 26.000 zł z tytułu koniecznych do poniesienia nakładów na rewitalizację akustyczną w związku z wprowadzenie (...) P.-Ł.. Dla powstania roszczenia odszkodowawczego powodów konieczne było wystąpienie następujących przesłanek: 1. ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości w sposób przewidziany ustawą,(...). powstanie szkody, 3. związek przyczynowy pomiędzy ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości w sposób przewidziany ustawą a powstaniem szkody. Sąd Okręgowy trafnie uznał, że wszystkie powołane wyżej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego zostały spełnione.

Skutkiem wejścia w życie rozporządzenia jest nie tylko konieczność poddania się przewidzianym w nim wprost ograniczeniom, ale również konieczność znoszenia immisji przekraczających standard jakości środowiska, którym - w razie braku rozporządzenia - właściciel mógłby się przeciwstawić jako działaniom bezprawnym w świetle art. 174 ust. 1 p.o.ś. Szkodą podlegającą naprawieniu na podstawie art. 129 ust. 2 p.o.ś. jest więc także obniżenie wartości nieruchomości wynikające z faktu, że właściciel nieruchomości będzie musiał znosić dopuszczalne w tym obszarze immisje (np. hałas).

Na skutek wprowadzenia w życie powołaną uchwałą Sejmiku Województwa (...) obszaru ograniczonego użytkowania, nieruchomość powodów znalazła się w strefie wewnętrznej tego obszaru. Jak zostało ustalone w sprawie, potencjalni nabywcy nieruchomości wiążą położenie nieruchomości w obszarze ograniczonego użytkowania przede wszystkim z hałasem. (...) wiąże się dla nich nie tylko z ograniczeniami w korzystaniu z nieruchomości, ale przede wszystkim z koniecznością znoszenia zwiększonej emisji hałasu, co w znaczący sposób obniża komfort życia w takim miejscu. Powołane okoliczności powodują, że nieruchomości położone w sąsiedztwie lotniska, ze względu na mniejsze zainteresowanie, mają niższe ceny niż porównywalne nieruchomości położone na innych obszarach. Obniżenie wartości nieruchomości spowodowane jest właśnie wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania.

Opierając się na opinii biegłego sądowego J. W. Sąd Okręgowy trafnie stwierdził istnienie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy utworzeniem obszaru ograniczonego użytkowania a zmianami cen, w tym spadkiem wartości rynkowej nieruchomości powodów. Na podstawie przeprowadzonych badań i wyliczeń biegły stwierdził, że w wyniku ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania lotniska P. - Ł., spadek wartości nieruchomości wynosi 63.262 zł według stanu nieruchomości na dzień wejścia w życie uchwały w sprawie (...) P.-Ł. i według cen – po aktualizacji operatu szacunkowego – z (...) Biegły wszechstronnie określił tendencje na rynku nieruchomości w strefie ograniczonego użytkowania, jak i poza nią, biorąc pod uwagę szereg okoliczności mających wpływ na ceny nieruchomości. Nie budził wątpliwości wpływ obszaru ograniczonego użytkowania lotniska P. - Ł. na wartość nieruchomości tam położonych, co spowodowało, iż ceny uzyskiwane za nieruchomości położone na obszarze ograniczonego użytkowania były niższe od cen podobnych nieruchomości położonych poza tym obszarem, w innych częściach miasta P..

Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy trafnie uznał, że powodowie wykazali, iż wartość objętej rozpoznawanym żądaniem nieruchomości uległa zmniejszeniu z uwagi na objęcie jej obszarem ograniczonego użytkowania wprowadzonym rozporządzeniem Sejmiku Województwa (...) z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska P. - Ł. w P..

Odnosząc się do oceny zarzutów naruszenia prawa procesowego, to i one nie zasługiwały na uwzględnienie. W szczególności nie był zasadny sprecyzowany w apelacji zarzut naruszenia art. 227 w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że istnienie i rozmiar szkody został w niniejszej sprawie udowodniony, w szczególności z uwagi na istniejącą zdaniem pozwanego wadliwość opinii biegłego J. W..

W (...) p.o.ś. ustawodawca przesądził o cywilnym charakterze spraw dotyczących wysokości odszkodowania lub wykupu nieruchomości, wynikających z ograniczenia sposobu korzystania ze środowiska w wyniku ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania. Konsekwencją tego uregulowania jest stosowanie do rozpoznania roszczenia całego katalogu środków dowodowych, w tym również opinii biegłych powołanych przez sąd. Jak już wyżej wskazano – Sąd I instancji prawidłowo ocenił wartość dowodową opinii biegłego.

Zasadniczymi dowodami w sprawie były przeprowadzone w toku sprawy dowody z opinii biegłego z dziedziny nieruchomości i budownictwa J. W., którego wnioski zostały poparte wyjaśnieniami w stosunku do postawionych opiniom zarzutów przedstawionymi w piśmie z (...) r. oraz wyjaśnieniami z rozprawy z 17 czerwca 2020 r. Biegły sądowy J. W. jest rzeczoznawcą majątkowym, biegłym z dziedziny budownictwa i akustyki budowlanej co pozwala uznać, że posiada doświadczenie i wiedzę w przedmiocie objętym zakresem opinii w niniejszej sprawie. Biegły od lat zajmuje się tematyką oddziaływania hałasu lotniczego na nieruchomości położone w strefach ograniczonego użytkowania. Biegły sądowy w sposób rzeczowy i przekonujący odniósł się w trakcie przesłuchania do zarzutów zgłoszonych przez strony do wydanej przez niego opinii pisemnej, wyczerpująco wyjaśniając dlaczego nie można uznać ich za zasadne i wskazując, jakie okoliczności legły u podstaw dokonania opisanego w opinii doboru nieruchomości do przeprowadzenia analizy porównawczej oraz zastosowanej przez niego metodologii.

Podobnie jako w pełni przydatną trafnie oceniono opinię biegłego J. W. co do nakładów, które powinni ponieść powodowie, aby zapewnić w swoim domu właściwy klimat akustyczny. Biegły i w tym zakresie w sposób wyczerpujący odniósł się do tezy dowodowej i wskazał na czym oparł się wydając opinię, z jakich korzystał źródeł i jaką posłużył się metodami podczas opracowania opinii. W sporządzonej opinii przedstawił spis koniecznych prac modernizacyjnych, których wykonanie zapewnić ma odpowiednie warunki akustyczne. Na rozprawie biegły szczegółowo odniósł się do zarzutów stron i przedstawił stosowaną przez siebie metodę, a przy tym odniósł ją do obowiązujących (...). Przekonująco wyjaśniał w jaki sposób dokonał stosowanych przeliczeń pozwalających mu na dokonanie kompilacji obu niespójnych norm. Opinia biegłego J. W. w zakresie nakładów prawidłowo została przez Sąd Okręgowy uznana w całości za rzetelną, prawidłową i przydaną. Podczas składania uzupełniających wyjaśnień biegły przekonująco wyjaśnił wszelkie wątpliwości i odniósł się do zarzutów strony pozwanej.

Podsumowując - poza pisemną opinią główną biegły nadto w sposób rzeczowy, pełny i przekonujący odniósł się do zarzutów pozwanego w opiniach uzupełniających. Nie ma potrzeby, aby w tym miejscu powtarzać szczegółową argumentację zawartą w opiniach, a cały szereg pytań i wątpliwości, które pozwany prezentuje wobec opinii w apelacji zmierza jedynie w ocenie Sądu Apelacyjnego do przedłużenia postępowania.

Wbrew zarzutom pozwanego biegły wskazał, na jakich dokumentach oparł swoje ustalenia. Obie biegłego opinie są konsekwentne, jednoznaczne i stanowcze, a nadto zostały wydane z uwzględnieniem całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i badań własnych biegłych. Biegły w sposób szczegółowy przedstawił w swoich opiniach przesłanki, na których się oparli formułując końcowe wnioski. Zaprezentowane w nich ustalenia poparte zostały rzeczową, logiczną i zgodną z zasadami poprawnego wnioskowania argumentacją, co pozwala stwierdzić, że ich autor dysponuje rzetelną wiedzą specjalistyczną w swojej dziedzinie i pozwala je uznać za pełne i kompletne.

W związku z usytuowaniem nieruchomości powodów w strefie wewnętrznej obszaru ograniczonego użytkowania lotniska Ł. w P., powodowie mają prawo do zapewnienia właściwego klimatu akustycznego budynków mieszkalnych w celu dotrzymania norm co do izolacyjności akustycznej dla poziomu hałasu powodowanego działalnością pozwanego. W pomieszczeniach chronionych dochodzi do przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu, dlatego konieczne jest podniesienie izolacyjności akustycznej budynków mieszkalnych powodów.

Powodowie domagali się zasądzenia 26.000 zł tytułem nakładów na rewitalizację akustyczną. Zgodnie z dyspozycją art. 136 ust. 3 p.o.ś. w razie określenia na obszarze ograniczonego użytkowania wymagań technicznych dotyczących budynków szkodą, o której mowa w art. 129 ust. 2 p.o.ś, są także koszty poniesione w celu wypełnienia tych wymagań przez istniejące budynki, nawet w przypadku braku obowiązku podjęcia działań w tym zakresie. Wysokość tej szkody – nakładów koniecznych na zapewnienie właściwego klimatu akustycznego w pomieszczeniach budynku została wykazana poprzez opinię biegłego sądowego ostatecznie na kwotę 24.592,81 zł według stanu na 28 lutego 2012 r. i według cen na 12 października 2020 r., tj. po aktualizacji opinii biegłego.

Jak trafnie ustalił Sąd I instancji – szkoda w majątku powodów przejawiająca się w konieczności poniesienia nakładów rewitalizacyjnych powstała w związku z wejściem w życie uchwały Sejmiku Województwa (...) z dnia 30 stycznia 2012 r. Biegły w sposób wyraźny wskazał zakres koniecznych prac w celu dostosowania nieruchomości do wymagań w zakresie właściwego klimatu akustycznego, zaś Sąd Okręgowy trafnie uwzględnił również, zgodnie z opinią J. W., konieczność zastosowania systemu wentylacji mechanicznej.

Konkludując zasądzeniu od pozwanej na rzecz powodów podlegała łączna kwota 87.854,81 zł, na którą składały się – ustalone na podstawie opinii biegłego – kwoty 63.262 zł z tytułu spadku wartości nieruchomości powodów oraz 24.592,81 zł z tytułu rewitalizacji akustycznej budynku.

Wskazać dodatkowo należy, że w rozpoznawanej sprawie wszelkie istotne okoliczności i wątpliwości zostały rozwiane i brak jest jakichkolwiek postaw do uwzględniania wniosku pozwanego w trybie art. 380 k.p.c. i dopuszczenia jego wniosku dowodowego wskazywanego w apelacji o powołanie innych biegłych z dziedziny akustyki i budownictwa. Potrzeba powołania innego biegłego powinna bowiem wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 sierpnia 1999rr., I PKN 20/99, OSNP, z. 22 z 2000r, poz. 807 oraz z dnia 12 lutego 2003r., V CKN 1622/00, LEX nr 141384). Innymi słowy niezadowolenie strony z opinii biegłego nie może stanowić podstawy do uwzględnienia wniosku o przeprowadzenie dowodu z kolejnej opinii biegłego. Granicę obowiązku prowadzenia przez Sąd postępowania dowodowego wyznacza ocena czy dostatecznie wyjaśniono sporne okoliczności sprawy, zaś okoliczność, iż opinia nie ma treści odpowiadającej stronie nie stanowi wystarczającego uzasadnienia dla przeprowadzenia dalszych dowodów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego podniesione przez pozwanego zarzuty okazały się niewystarczające do podważenia wniosków płynących z opinii biegłych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie można także podzielić tej części wywodów apelacji, w której skarżący twierdzi, iż roszczenie o odszkodowanie z tytułu wydatków na rewitalizację akustyczną budynku stałoby się wymagalne dopiero z chwilą wykazania ich rzeczywistego poniesienia, a kwestia ta wielokrotnie była już rozstrzygana w orzeczeniach sądów. Prawo do żądania odszkodowania z tytułu konieczności poniesienia nakładów rewitalizacyjnych w budynkach objętych (...). nie jest uzależnione od wykazania przez właścicieli nieruchomości, że wydatki w tym celu rzeczywiście zostały już poniesione (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012r. w sprawie II CSK 254/12, LEX nr 1294477). Uzupełniając argumentację podnoszoną już w orzecznictwie należy dodać, że w innym przypadku mogłoby dojść do niedopuszczalnej sytuacji, gdy prawo poszkodowanych do zamieszkiwania w niezbędnym dla higieny fizycznej i psychicznej komforcie akustycznym uzależnione zostałoby od poziomu ich zamożności, i to w sytuacji, gdy jednocześnie standardy środowiskowe w tym zakresie zostają obniżone władczym aktem władzy publicznej.

Nie ma także podstaw do przyjęcia, że w rozpoznawanym przypadku doszło do sytuacji, w której szkoda z tytułu spadku wartości nieruchomości miałaby zawierać w sobie, przynajmniej częściowo („pochłaniać”), szkodę z tytułu konieczności rewitalizacji akustycznej, co apelujący nazywa zjawiskiem „(...)”.

Do tego rodzaju zjawiska mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby właściciel poniósł już niezbędne wydatki na doprowadzenie budynku do podwyższonego standardu ochrony akustycznej, zwiększając w ten sposób jego wartość, a następnie nieruchomość o podwyższonej w taki sposób wartości zostałaby poddana ocenie z punktu widzenia szkody, polegającej na obniżeniu tej wartości w związku z wprowadzeniem(...) W realiach rozpoznawanej sprawy sytuacja taka nie miała miejsca, co oznacza, że obie badane szkody nie są ze sobą związane zjawiskiem rzekomej „rekurencji” (zob. np. uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2013r. w sprawie II CSK 578/12, OSNC, z. (...)).

Nie można również zgodzić się z pozwanym, że przepisy art. 129 ust. 2 w zw. z art. 136 ust. 3 u.p.o.ś. określają różne postacie tej samej szkody. Przepisy art. 129 ust. 2 i art. 136 ust. 3 u.p.o.ś. wyraźnie rozróżniają dwa rodzaje szkód, z tytułu zmniejszenia wartości nieruchomości ((...)) i z tytułu kosztów poniesionych w celu wypełnienia wymagań technicznych dotyczących budynków ((...)). Szkoda wymieniona w(...) występuje tylko w razie określenia na obszarze ograniczonego użytkowania wymagań technicznych dotyczących budynków. Przesłanki wystąpienia szkody są zatem inne, a ustawodawca dał właścicielowi nieruchomości możliwość dochodzenia obu odszkodowań, na podstawie (...). Nie są to zatem szkody konkurencyjne, a istniejące obok siebie.

Dodać również należy, że przepis (...)., został dodany kilka lat po wejściu w życie ustawy Prawo ochrony środowiska i stanowi jedynie uzupełnienie(...)Nie ma podstaw do przypisywania temu uregulowaniu roli ograniczenia szkody związanej z koniecznością dostosowania budynków do wprowadzonych wymagań technicznych jedynie do kosztów poniesionych – na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 listopada 2012, II CSK 254/12.

Z kolei (...). statuuje zasadę pełnego odszkodowania: „Przesłanką roszczenia odszkodowawczego przewidzianego w art. (...)nie jest zbycie nieruchomości, a odszkodowanie nie jest ograniczone do rzeczywistej straty, obowiązuje bowiem zasada pełnej odpowiedzialności odszkodowawczej za wprowadzenie ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości” (art. 361 § 2 k.c., wyrok SN z 25.02,2009 r., II CSK 546/08).

Reasumując - zdaniem Sądu Apelacyjnego - Sąd I instancji w sposób trafny zastosował w sprawie przepisy prawa procesowego, a także dokonał prawidłowej oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, wobec czego żaden z zawartych w treści apelacji zarzutów nie mógł stać się podstawą zmiany zaskarżonego orzeczenia w kierunku postulowanym w apelacji.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny w punkcie 1 wyroku oddalił apelację pozwanego jako bezzasadną, orzekając o tym na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w punkcie 2 wyroku na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy, wyrażoną w art. 98 k.p.c. Wobec oddalenia apelacji pozwanego w całości, winien on zwrócić powodom poniesione przez nich koszty postępowania.

Kwota 4.050 zł stanowi wynagrodzenie fachowego pełnomocnika i została ustalona w oparciu o § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Jacek Nowicki

Niniejsze pismo nie wymaga podpisu na podstawie § 100a ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych jako właściwie zatwierdzone w sądowym systemie teleinformatycznym.

W Portalu Informacyjnym umieściła:

sekr. sąd. E. F.