Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Ryszard Marchwicki

Sędziowie: Piotr Górecki /spr./

Małgorzata Kaźmierczak

Protokolant: st. sekr. sądowy Ewa Gadomska

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2019 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...)

w Z.

przeciwko P. M. (1), Z. M. i G. M.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 17 sierpnia 2018 r. sygn. akt I C 142/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanych na rzecz powoda 8.100 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Piotr Górecki Ryszard Marchwicki Małgorzata Kaźmierczak

Sygn. akt IACa 505/19

UZASADNIENIE

Powód - (...)– działający przez (...) w Z. wniósł przeciwko pozwanym P. M. (1), Z. M. i G. M. o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powoda umów darowizny nieruchomości w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) zawartych:

- w dniu 10 lutego 2010 r. pomiędzy S. M. (1) i A. M. (1), a pozwanym P. M. (1) (syn darczyńców) przed notariuszem E. R.. (...) oraz

- w dniu 11 maja 2010 r., zawartej pomiędzy pozwanym P. M. (1), a pozwanymi Z. M. i G. M. (dzieci darczyńcy) przed notariuszem E. R.. (...).

Wyrokiem zaocznym z dnia 30 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze:

1)  uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda czynność prawną w postaci umowy darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...) dla którego Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) zawartej dnia 10.02.2010 r. pomiędzy S. M. (1) i A. M. (1), a P. M. (1),

2)  uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda czynność prawną w postaci umowy darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego ww. opisanego, zawartej w dniu 11.05.2010 r. pomiędzy P. M. (1) a Z. M. i G. M.,

3)  zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności (sygn. akt IC 49/15).

Postanowieniem z dnia 1 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy w (...) uchylił wyrok zaoczny z dnia 30 czerwca 2015 r. wobec małoletnich – G. i Z. M. oraz zniósł postępowanie w tym zakresie z uwagi na to, że przedstawiciele ustawowi pozwanych – K. M. i P. M. (1) - poinformowali sąd o braku zdolności procesowej pozwanych, wobec nie uzyskania przez nie pełnoletności.

Pozwany P. M. (1) wniósł sprzeciw od wyroku powyższego zaocznego z dnia 30 czerwca 2015 r., zarzucając mu nieważność dotychczasowego postępowania.

Pozwany wniósł o uchylenie tego wyroku i oddalenie powództwa w całości, nieobciążanie pozwanego kosztami postępowania i uchylenie rygoru natychmiastowej wykonalności wyroku zaocznego.

W piśmie procesowym z dnia 13 września 2017 r. pozwani wnieśli o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na rzecz pozwanych wszelkich kosztów postępowania, w tym zastępstwa procesowego wg norm przepisanych za każdego z pozwanych.

Wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2018 r. Sąd Okręgowy w (...):

1)  uchylił wyrok zaoczny wydany przeciwko pozwanemu P. M. (1) w dniu 30.06.2015 r. w sprawie o sygn. akt I C 49/15 przez Sąd Okręgowy w (...);

2)  uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda, któremu przysługuje wobec dłużnika S. M. (1) należność podatkowa z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych PIT za rok 2007 objęta tytułem wykonawczym z dnia 29.12.2009 r. nr (...) w wysokości należności głównej 375.624,90 zł. wraz z odsetkami na dzień wniesienia pozwu w wysokości 299.286 zł., czynność prawną w postaci umowy darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) zawartą dnia 10.02.2010 r. pomiędzy S. M. (1) i A. M. (1) a pozwanym P. M. (1);

3)  uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda, któremu przysługuje wobec dłużnika S. M. (1) należność podatkowa z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych PIT za rok 2007 objęta tytułem wykonawczym z dnia 29.12.2009 r. nr (...) w wysokości należności głównej 375.624,90 zł. wraz z odsetkami na dzień wniesienia pozwu w wysokości 299.286 zł., czynność prawną w postaci umowy darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) zawartą w dniu 11.05.2010 r. pomiędzy P. M. (1) a Z. M. i G. M.;

4)  zasądził od pozwanych P. M. (1), Z. M. i G. M. solidarnie na rzecz powoda kwotę 7.200 zł, tytułem zwrotu kosztów procesu;

5)  odstąpił od obciążania pozwanych Z. M. i G. M. kosztami sądowymi (sygn. akt IC 142/16).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W dniu 10 lutego 2010 r. S. M. (1) i A. M. (1) przed notariuszem E. S. dokonali na rzecz swojego syna – P. M. (1) - darowizny nieruchomości, tj. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w (...) prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), wpisanej do Rep. (...) P. M. (1) zezwolił jednocześnie swoim rodzicom na zamieszkiwanie w opisanym lokalu, a w przypadku ustanowienia odrębnej własności zobowiązał się do ustanowienia na ich rzecz bezpłatnej i dożywotniej służebności mieszkania.

Z kolei w dniu 11 maja 2010 r. P. M. (1) na mocy umowy darowizny zawartej przed notariuszem E. S. wpisanej do Rep. (...) przekazał powyższą nieruchomość swoim dzieciom Z. M. i G. M.. Kupujący ustanowili na rzecz rodziców na przedmiotowej nieruchomości służebność mieszkania, polegającą na dożywotnim i bezpłatnym prawie do korzystania z lokalu. Roczną wartość ustanowionej nieruchomości stawający ustalili na 4% z wartości budynku mieszkalnego, tj. kwotę 5.036 zł.

S. i A. M. (2) są dłużnikami podatkowymi powoda (zaległości z tytułu podatku dochodowego za 2007 r.). W dacie dokonywania zbycia nieruchomości dłużnicy powoda posiadali zobowiązania podatkowe określone decyzją (...) w Z. z dnia 21 września 2009 r. o nr (...) (...) (...) na kwotę 385.990 zł.

Przeciwko dłużnikom na podstawie tytułu wykonawczego nr (...) (...) z dnia 29 grudnia 2009 r. dotyczącego zobowiązania na kwotę 381.007 zł jako należności głównej i 77.720,20 zł odsetek- prowadzono postępowanie egzekucyjne. Postępowanie egzekucyjne nie doprowadziło do całkowitego zaspokojenia powoda, pomimo tego, że 25 lipca 2014 r. dokonano skutecznego zajęcia prawa majątkowego stanowiącego świadczenie z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego S. i A. M. (1), zaś w dniu 22 września 2014 r. zajęcia rachunku bankowego w Banku (...) S.A. dłużników oraz wierzytelności w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z tytułu działalności wykonywanej osobiście przez S. M. (1).

Stan zaległości w zadłużeniu S. i A. M. (1) na dzień 6 lutego 2015 r. wynosił wraz z odsetkami 674.910,90 zł. Z kolei stan zadłużenia S. i A. M. (1) na dzień 19 czerwca 2017 r. wynosił wraz z odsetkami 746.036,90 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego w (...) wszelkie przesłanki roszczenia ze skargi pauliańskiej zostały przez powoda wykazane. Tak więc podstawa prawna powództwa stanowił art. 527 k.c. A. i S. M. (1) byli dłużnikami powoda. Wierzytelność powoda została ustalona na podstawie tytułu wykonawczego nr (...) (...) z dnia 29 grudnia 2009 r. Egzekucja wobec dłużników okazała się być bezskuteczna z uwagi na brak odpowiedniego majątku. Pozwani nie mogą skutecznie powoływać się nie tylko na brak wiedzy o działaniu dłużników z pokrzywdzeniem wierzyciela przy zawieraniu umowy darowizny, ale również na okoliczność zachowania przez siebie należytej staranności, która nie pozwoliła im na uzyskanie takiej wiedzy.

Zdaniem sądu I instancji należało przyjąć, że S. i A. M. (2) dokonali czynności (zawarli umowę darowizny) z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Nadto sąd I instancji stwierdził, że przepisy dotyczące skargi pauliańskiej mają zastosowanie do wierzytelności publicznoprawnych do jakich zalicza się zaległości podatkowe. W tym zakresie sąd ten powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z 28 października 2010 r., sygn. II CSK 227/10).

Apelację od powyższego wyroku w całości wnieśli pozwani podnosząc następujące zarzuty odwoławcze:

1)  nieważność postępowania

- „począwszy od dnia 03.02.2015 r., tj. od dnia, w którym pełnomocnik profesjonalny Pozwanego uchybił terminowi do uzupełnienia istotnych braków formalnych pozwu poprzez przedłożenie kserokopii aktów notarialnych z dnia 10.02.2010 i z dnia 11.05.2010 r., na których to oparte zostały wszystkie żądania pozwu (…)”,

- „począwszy od dnia 04.03.2015 r., tj. od dnia wydania w sprawie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia i zaniechanie jego niedoręczenia K. M. przedstawicielowi ustawowemu małoletnich Z. i G. M., a tym samym pozbawienie ich możliwości zaskarżenia przedmiotowego postanowienia w trybie do tego przewidzianym (art. 379 pkt 2 i 5 k.p.c.)”,

- począwszy od dnia 05.03.2015 r., tj. od dnia podjęcia zupełnie nieskutecznych prób doręczenia wszystkim Pozwanym odpisu pozwu z załącznikami oraz zawiadomień o rozprawie wyznaczonej na dzień 30.06.2015 r., której to nieważności postępowania nie usuwa także wadliwe w sposób oczywisty postanowienie z dnia 01.04.2016 r. I C 49/15, zakładające rzekomą skuteczność doręczenia odpisów pozwu małoletnim Z. i G. M. przy zastosowaniu domniemania doręczenia na podstawie art. 139 § 1 k.p.c. (art. 379 pkt 2 i 5 K.p.c.),

- począwszy od dnia 19.05.2017 r., tj. od dnia złożenia przez byłego pełnomocnika z urzędu Pozwanych wniosku o odrzucenie pozwu wobec braku jego rozstrzygnięcia, a tym samym pozbawienie Pozwanych możliwości obrony swych praw w trybie do tego przewidzianym (art. 379 pkt 5 k.p.c.),

- „polegającą na zaniechaniu doręczenia Pozwanej Z. M., która z dniem 29.09.2016 r. uzyskała pełnoletniość, a tym samym zdolność procesową odpisu pozwu wraz z załącznikami oraz zawiadomienia o terminie rozprawy wyznaczonej na dzień 27.06.2017 r., która to rozprawa z tej właśnie przyczyny nie mogła była się odbyć, a na której to rozprawie Sąd I instancji orzekł m.in. o ukaraniu świadków grzywną po 150 zł (art. 379 pkt 5 k.p.c.)”,

- „polegającą na zaniechaniu nadania prawidłowego biegu, a tym samym pozostawienie bez rozpoznania zażalenia Pozwanej Z. M. z dnia 08.12.2017 r. na postanowienie z dnia 09.11.2017 r. w sprawie wynagrodzenia byłego pełnomocnika, a tym samym pozbawienie tej Pozwanej możności ochrony jej interesów w trybie do tego przewidzianym (art. 379 pkt 5 k.p.c.)”,

2) „rażącą obrazę przepisów o postępowaniu”

- „poprzez rozpoznanie sprawy, w tym poczynienie ustaleń i podjęcie rozstrzygnięć (udzielenie zabezpieczenia, wyrok zaoczny, wyrok końcowy), na podstawie okoliczności i twierdzeń pełnomocnika profesjonalnego Powoda, które zgodnie z treścią zarządzenia i wezwania z dnia 17.02.2015 r. podlegały obligatoryjnemu pominięciu jako spóźnione (…)”,

- „poprzez uznanie, ze w stanie faktycznym sprawy zachodziły przesłanki do wydania na rozprawie w dniu 30.06.2015 r. wyroku zaocznego, podczas gdy Pozwanym przed tą rozprawą nie doręczono ani odpisów pozwów, ani zawiadomienia o terminie rozprawy wyznaczonej na dzień 30.06.2015 r. (…)”,

- „poprzez uznanie, że żądanie pozwu z dnia 09.02.2015 r. zredagowane przez profesjonalistę w myśl art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. pozwalało na jego uwzględnienie w wyroku zaocznym z dnia 30.06.2015 r. (…)”,

- „poprzez pominięcie zupełnym milczeniem istoty wniosku z dnia 19.05.2017 r. o odrzucenie pozwu uzupełnionego pismem z dnia 09.08.2018 r.”,

- „poprzez pominięcie całkowitym milczeniem stanowiska Pozwanych zawartych w sprzeciwie P. M. (1) z dnia 13.07.2016 r. od wyroku zaocznego, w piśmie pełnomocników Pozwanych z dnia 19.05.2018 r. i z dnia 09.08.2018 r. oraz ustnie do protokołu na rozprawie w dniu 09.08.2018 r., a w konsekwencji całkowitą dowolność ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę skarżonego wyroku”,

- „poprzez zaniechanie przez ponad rok czasu nadania prawidłowego biegu zażaleniu Pozwanej Z. M. z dnia 08.12.2017 r. na postanowienie z dnia 09.11.2017 r. w sprawie wynagrodzenia byłego pełnomocnika (…)”,

- „poprzez zaniechanie nadania prawidłowego biegu zażaleniom świadków A. i S. M. (1) z dnia 08.12.2017 r. na postanowienia z dnia 09.11.2017 r. o ukaraniu ich grzywnami po 500 zł, które to zażalenia winny były zostać rozpoznane przed zamknięciem rozprawy w dniu 09.08.2018 r. (…)”,

3) „nie rozpoznanie sprawy co do jej istoty poprzez pominięcie zupełnym milczeniem stanowiska Pozwanych zaprezentowanych w sprzeciwie P. M. (1) z dnia 13.07.2016 r. od wyroku zaocznego, w piśmie pełnomocników Pozwanych z dnia 19.05.2018 r. i z dnia 09.08.2018 r. oraz ustnie do protokołu na rozprawie w dniu 09.08.2018 r.”,

4) „obrazę przepisów o postępowaniu”

- „poprzez oddalenie na rozprawie w dniu 09.08.2018 r. wniosku o przesłuchanie świadków A. i S. M. (1) wobec niedoręczenia im wezwania na tą rozprawę w sytuacji w której ich niestawiennictwo na poprzedniej rozprawie w dniu 09.11.2017 r. było usprawiedliwione obiektywnymi okolicznościami (zdarzeniem losowym) potwierdzonymi zaświadczeniem lekarskim z dnia 08.11.2017 r.”,

- poprzez pominiecie na rozprawie w dniu 09.08.2018 r. dowodu z zeznań Pozwanych Z. i G. M. wobec niedoręczenia tym Pozwanym wezwania na tą rozprawę, a którzy w okresie wakacyjnym od 14.07.2018 r. - 19.08.2018 r. wspólnie z matką K. M. (nauczycielką) przebywali u swoich dziadków”,

- „poprzez sporządzenie uzasadnienia wydanego w sprawie wyroku w sposób uniemożlwiający poznanie motywów podjętego rozstrzygnięcia w szczególności przyczyn faktycznych i prawnych uznania, że profesjonalny pełnomocnik Powoda uczynił zadość wezwaniu z dnia 17.02.2015 r., przyczyn dla których pewne dowody zostały uwzględnione, jak i przyczyn nieuwzględnienia pozostałych, czy wreszcie przyczyn i podstawy prawnej zupełnego pominięcia stanowiska i twierdzeń Pozwanych (…)”,

- „poprzez zaniechanie wskazania Okręgowej Radzie Adwokackiej w Z. adwokata o którego wyznaczenie do roli pełnomocnika z urzędu ubiegali się Pozwani, co skutkowało wyznaczeniem do tej roli pełnomocnika, który podjął się czynności procesowych z niekorzyścią dla Pozwanych”,

- „poprzez tłumaczenie wszelkich wątpliwości na niekorzyść Pozwanych z jednoczesnym nieuzasadnionym faworyzowaniem Powoda (nierówne traktowanie stron)”,

5) „obrazę art. 527 § 1-3, art. 528, art. 531 § 1 i 2 i art. 532 k.c. poprzez uznanie, iż w realiach sprawy I C 49/15 i I C 142/16 zachodziły podstawy faktyczne i prawne do ich zastosowania, a tym samym do uwzględnienia powództwa”.

W oparciu o powyższe zarzuty, pozwani wnieśli o:

1/ zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie powództwa,

2/ zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości stawki minimalnej na rzecz każdego z pozwanych (za obie instancje), koszty związane z udzielonymi do sprawy pełnomocnictwami (3 x 17 zł), a nadto kosztów dojazdu (paliwo + autostrada) na rozprawę apelacyjną (Z. - P. - Z.).

Ponadto pozwani wnieśli o „przeprowadzenie zawnioskowanych dowodów z uwagi na dotychczasowy sposób przeprowadzonego przez Sąd I instancji postepowania”.

Powód wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów postepowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (k. 620).

Sąd Apelacyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. Sąd odwoławczy podziela ustalenia faktyczne sądu I instancji oraz zaprezentowaną argumentację prawną i tym samym pryzmuje za własne. Wypada zatem odnieść się do zarzutów apelacyjnych.

Nie były trafne zarzuty dotyczące nieważności postępowania w oparciu o przepis z art. 379 pkt 5 k.p.c., który statuuje zasadę, że nieważność postępowania zachodzi w sytuacji pozbawienia strony możności obrony swych praw. Zarówno w literaturze, jak i w orzecznictwie, przeważa zapatrywanie, że nieważność postępowania zachodzi wówczas, gdy strona wbrew swej woli zostaje faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub w jego istotnej części, jeżeli skutki tego uchybienia nie mogą być usunięte w toku procesu (np. na następnych rozprawach) przed wydaniem wyroku w danej instancji. Ocena, czy doszło do pozbawienia strony możności obrony jej praw powinna uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy. Istotne jest stwierdzenie na ich podstawie, że sąd naruszył przepisy postępowania, a konsekwencją tego było pozbawienie strony możliwości działania, jak też, że utraciła ona sposobność obrony swych praw w dalszym postępowaniu. Kumulatywne zaistnienie tych przesłanek wypełnia przyczynę określoną w art. 379 pkt 5 k.p.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 61/03; z dnia 9 marca 2005 r., III CK 271/04; z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07; z dnia 27 listopada 2013 r., V CSK 544/12 oraz postanowienia: z dnia 11 marca 2008 r., II CSK 593/07 i z dnia 18 grudnia 2014 r., II UZ 58/14, niepublikowane).

Wskazane przez autora apelacji okoliczności mające stanowić – w jego ocenie - podstawę nieważności postępowania, w istocie nie były tego rodzaju, aby pozbawiały pozwanych możliwości działania w przedmiotowym procesie. Tym samym zarzut nieważności postępowania był niezasadny.

Skarżący upatrywali nieważności postepowania w tym, że „pełnomocnik profesjonalny pozwanego uchybił terminowi do uzupełnienia istotnych braków formalnych pozwu poprzez przedłożenie kserokopii aktów notarialnych z dnia 10.02.2010 i z dnia 11.05.2010 r., na których to oparte zostały wszystkie żądania pozwu (…)”. Pomijając, że zarzut ten jest nietrafny, albowiem powód uzupełnił na wezwanie przewodniczącego braki pozwu poprzez załączenie m. in. „kopii umów darowizny jak i odpisy księgi wieczystej (k. 102, 104-110) to okoliczność ta w sama w sobie nie mogła wskazywać na nieważność postępowania. Dodać można, że dokumenty te znajdowały się w aktach i pozwani mogli się z nimi zapoznawać.

Nie był trafny zarzut, że „począwszy od dnia 04.03.2015 r., tj. od dnia wydania w sprawie postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia i zaniechanie jego niedoręczenia K. M. przedstawicielowi ustawowemu małoletnich Z. i G. M., a tym samym pozbawienie ich możliwości zaskarżenia przedmiotowego postanowienia (…)”. Postanowienie to wydane w dniu 4 marca 2015 r. (k. 111) zostało doręczone powodowi jako uprawnionemu. W myśl bowiem art. 748 k.p.c. w brzmieniu z dnia wydawania przedmiotowego postanowienia zabezpieczającego, postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wydane na posiedzeniu niejawnym, tylko w wypadkach, o których mowa w art. 747 pkt 2-6, doręczało się również obowiązanemu. Skoro zabezpieczenie poprzez wpisanie ostrzeżenia nie było wymienione w art. 747 pkt 2-6 k.p.c., sąd I instancji doręczył je tylko uprawnionemu. Pozwani zostaliby powiadomieni o treści tego postanowienia przez sąd wieczystoksięgowy w razie dokonywania stosownego wpisu w księdze wieczystej. Pomijając jednak tę kwestię, stwierdzić trzeba jednoznacznie, że omawiany zarzut nie mógł prowadzić do przyjęcia nieważności całego postępowania.

Nie można było nieważności postępowania upatrywać w czynnościach związanych z doręczeniem małoletnich pozwanych odpisów pozwu. Skarżący bowiem upatrywali nieważności postępowania począwszy od dnia 05.03.2015 r., tj. od dnia podjęcia zupełnie nieskutecznych prób doręczenia wszystkim Pozwanym odpisu pozwu z załącznikami oraz zawiadomień o rozprawie wyznaczonej na dzień 30.06.2015 r.

Przypomnieć wypada, że odpis pozwu sąd I instancji doręczył pozwanym w oparciu o zarządzenie w tym przedmiocie z dnia 5 marca 2015 r. Korespondencji sądowej nie odebrał pozwany P. M. (1), ani też nie odebrali jej rodzice małoletnich pozwanych G. i Z. M.. Z tego też względu korespondencja ta została doręczona w trybie zastępczym (art. 139 k.p.c.). Sąd I instancji wydał w tej sytuacji wyrok zaoczny, który również został doręczony w tym samym trybie. Po uzyskaniu wiedzy od przedstawicieli ustawowych małoletnich pozwanych, sąd I instancji postanowieniem z 1 kwietnia 2016 r. uchylił wyrok zaoczny wobec małoletnich pozwanych w oparciu o art. 343 ¹ k.p.c. Następnie sąd ten doręczył ojcu małoletnich pozwanych – P. M. (1) - korespondencję sądową w postaci odpisu pozwu, odpisu postanowienia z 1 kwietnia 2016 r. i odpisu wyroku zaocznego (k. 196). Dodać trzeba, że pozwani byli potem reprezentowani przez pełnomocnika z urzędu, a następnie z wyboru (pełnomocnictwa - k. 328-330), który nie kwestionował tego, że nie otrzymał odpisu pozwu. Powyższe zatem okoliczności nie pozwalają na przyjęcie, iż pozwani zostali pozbawieni prawa do obrony poprzez niedoręczenie im odpisu pozwu.

Nie było nieważności postępowania z powodu nierozpoznania wniosku o odrzucenie pozwu „z uwagi na brak legitymacji czynnej” (k. 282). Postanowieniem z dnia 9 sierpnia 2018 r. Sąd Okręgowy w (...) oddalił wniosek o odrzucenie pozwu (k. 449). Pozwani wnieśli zażalenie na powyższe postanowienie, a wezwani do opłacenia opłaty od tego odwołania, domagali się zwolnienia od kosztów sądowych. Do czasu wydania wyroku, wniosek ten nie został rozpoznany. Niemniej jednak ta tylko okoliczność nie powodowała nieważności postępowania. Problematykę związaną z odrzuceniem pozwu w przedmiotowej sprawie, sąd I instancji przedstawił w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazując zasadnie na brak podstaw do odrzucenia pozwu. Zauważyć też wypada, że ewentualny brak legitymacji czynnej prowadziłby do oddalenia powództwa, a nie do odrzucenia pozwu. Marginalnie jedynie stwierdzić można, że powód miał w niniejszej sprawie legitymację czynną

Chybiony był zarzut, jakoby ukaranie świadka grzywną z uwagi na jego nieobecność na rozprawie w dniu 27 czerwca 2017 r. stanowił podstawę nieważności postępowania w oparciu o art. 379 pkt 5 k.p.c.

Chybiony okazał się zarzut „zaniechania nadania prawidłowego biegu, a tym samym pozostawienie bez rozpoznania zażalenia Pozwanej Z. M. z dnia 08.12.2017 r. na postanowienie z dnia 09.11.2017 r. w sprawie wynagrodzenia byłego pełnomocnika, a tym samym pozbawienie tej Pozwanej możności ochrony jej interesów”. Pomijając, że rozpoznanie tego zażalenia nie uchybia prawu pozwanej Z. M., a tym samym nie wpływa na nieważność postępowania, to zauważyć wypada przede wszystkim, że Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z 9 stycznia 2020 r. zażalenie pozwanej na posiedzeniu niejawnym oddalił.

Osobna grupa zarzutów obejmowała - jak wskazano - „rażącą obrazę przepisów”. Analiza tak sformułowanych zarzutów wskazywała, że w istocie zarzuty te dotyczyły naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 233 § 1 k.p.c. Zauważyć trzeba, że zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w tym przepisie, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Tak rozumianej zasady swobodnej oceny dowodów sąd I instancji nie naruszył.

Nie był zasadny zarzut dotyczącej rażącej obrazy przepisów o postępowaniu „poprzez rozpoznanie sprawy, w tym poczynienie ustaleń i podjęcie rozstrzygnięć (udzielenie zabezpieczenia, wyrok zaoczny, wyrok końcowy), na podstawie okoliczności i twierdzeń pełnomocnika profesjonalnego Powoda, które zgodnie z treścią zarządzenia i wezwania z dnia 17.02.2015 r. podlegały obligatoryjnemu pominięciu jako spóźnione (…)”. Sąd I instancji mógł zobowiązać powoda do przedłożenia określonych dokumentów, co tez uczynił zarządzeniem z dnia 17 lutego 2015 r. (k. 101). Zarządzenie to pozwany wykonał w dniu 3 marca 2015 r. (k. 104). Dodać też można, że sąd I instancji – w razie potrzeby – mógł przeprowadzić zresztą określone dowody z urzędu.

Nie mógł odnieść zamierzonego skutku zarzut rażącego naruszenia prawa „poprzez uznanie, że (…) zachodziły przesłanki do wydania na rozprawie w dniu 30.06.2015 r. wyroku zaocznego, podczas gdy Pozwanym przed tą rozprawą nie doręczono ani odpisów pozwów, ani zawiadomienia o terminie rozprawy wyznaczonej na dzień 30.06.2015 r. (…)”. Jak już wspomniano wcześniej, doręczenie odpisu pozwu i wezwanie na rozprawę na której wydano następnie wyrok zaoczny doręczono w trybie zastępczym (art. 139 k.p.c.). ​Doręczenie w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. może być uznane za dokonane skutecznie wtedy, gdy przesyłka sądowa została wysłana pod aktualnym adresem oraz imieniem i nazwiskiem odbiorcy (chwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2017 r. ,III CZP 105/16). Tak też było w przedmiotowej sprawie. Były więc podstawy do wydania wyroku zaocznego wobec pozwanego P. M. (1). Skoro jednak pozostali pozwani byli osobami małoletnimi, sąd I instancji wyrok zaoczny co do nich uchylił na podstawie art. 343 ¹ k.p.c. Z tego względu tylko pozwany P. M. (1) mógł skutecznie złożyć sprzeciw od wyroku zaocznego.

Nie zasługiwał na aprobatę zarzut rażącego naruszenia przepisów „poprzez uznanie, że żądanie pozwu z dnia 09.02.2015 r. (…) pozwalało na jego uwzględnienie w wyroku zaocznym z dnia 30.06.2015 r. (…)”. Istotne elementy roszczenia o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną pozew zawierał, a co za tym idzie nadawał się do rozstrzygnięcia w drodze wydania wyroku zaocznego. Poza tym ostatecznie wyrok ten został uchylony, a sąd zaskarżonym wyrokiem sprawę rozstrzygnął.

Chybiony był zarzut rażącej obrazy przepisów postępowania „poprzez pominięcie zupełnym milczeniem istoty wniosku z dnia 19.05.2017 r. o odrzucenie pozwu (…)”. Kwestia związana z wnioskiem pozwanych o odrzucenie pozwu była już wcześniej rozważana i nie ma potrzeby wątku tego w tym miejscu raz jeszcze przywoływać. Niemniej jednak wypada przypomnieć, że sąd I instancji do problematyki związanej z wnioskiem o odrzucenie pozwu odniósł się w uzasadnieniu wyroku. Nie można zatem przyjąć naruszenie art. 328 § 2 k.p.c.

Zupełnie nietrafny okazał się zarzut naruszenia prawa procesowego – jak można przyjąć przepisu z art. 233 1 k.p.c. - „poprzez pominięcie całkowitym milczeniem stanowiska Pozwanych zawartych w sprzeciwie P. M. (1) z dnia 13.07.2016 r. od wyroku zaocznego, w piśmie pełnomocników Pozwanych z dnia 19.05.2018 r. i z dnia 09.08.2018 r. oraz ustnie do protokołu na rozprawie w dniu 09.08.2018 r., a w konsekwencji całkowitą dowolność ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę skarżonego wyroku”. Wszystkie te okoliczności sąd I instancji miał na uwadze, co wynikało z uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Niemniej jednak podkreślić trzeba, że stanowiska pozwanych w toku procesu nie zasługiwały na uwzględnienie. Kluczowym był sprzeciw od wyroku zaocznego pozwanego P. M. (1), albowiem zgodnie z art. 344 § 2 k.p.c. miał on obowiązek „przytoczyć zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz twierdzenia i dowody. Tymczasem pozwany dość lakonicznie zarzucił, że „doręczenie wyroku jest przedwczesne”, albowiem złożył wniosek o ustanowienia pełnomocnika. Na koniec pozwany dodał, że „nie uznaje długu podatkowego”. W piśmie procesowym z dnia 09.08.2018r. pełnomocnik pozwanych wniósł o odrzucenie pozwu. Tej samej kwestii dotyczyło pismo pełnomocnik a pozwanych z dnia 19 maja 2017 r. (a nie jak wskazano w zarzucie dnia 19.05.18 r.).

Bezzasadny był zarzut co do opieszałości „nadania prawidłowego biegu zażaleniu Pozwanej Z. M. z dnia 08.12.2017 r. na postanowienie z dnia 09.11.2017 r. w sprawie wynagrodzenia byłego pełnomocnika (…)”. Kwestia ta miała charakter wpadkowy i nie rzutowała na treść rozstrzygnięcia końcowego podobnie jak ocena przewlekłości postepowania w tym zakresie, nie miała wpływu na treść zaskarżonego wyroku. Przypomnieć jedynie można, że pozwana Z. M. złożyła skargę na opieszałość postępowania pismem z 24 czerwca 2019 r. i postanowieniem tutejszego sądu z dnia 5 sierpnia 2019 r. skarga została uwzględniona (sygn. akt IA S 98/19).

Nie miała znaczenia dla merytorycznego rozstrzygnięcie sprawy ewentualna opieszałość w nadaniu „prawidłowego biegu zażaleniom świadków A. i S. M. (1) z dnia 08.12.2017 r. na postanowienia z dnia 09.11.2017 r. o ukaraniu ich grzywnami (…)”.

Nie był trafny zarzut nie rozpoznania sprawy co do jej istoty „poprzez pominięcie zupełnym milczeniem stanowiska Pozwanych zaprezentowanych w sprzeciwie P. M. (1) z dnia 13.07.2016 r. od wyroku zaocznego, w piśmie pełnomocników Pozwanych z dnia 19.05.2018 r. i z dnia 09.08.2018 r. oraz ustnie do protokołu na rozprawie w dniu 09.08.2018 r.” Kwesta ta była już częściowo omawiana wcześniej. Ogólnie jedynie można stwierdzić, że „stanowiska” pozwanych zawarte wyżej wymiennych pismach nie były trafne i jako takie nie mogły spowodować odmienne rozstrzygnięcie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22; z 15 lipca 1998 r. II CKN 838/97, LEX nr 50750; z 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260; wyroki Sądu Najwyższego z 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36; z 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635; z 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2). Co do zasady zatem przez pojęcie „nierozpoznania istoty sprawy” należy rozumieć nierozstrzygnięcie żądań stron, czyli niezałatwienie przedmiotu sporu. Ponad wszelką wątpliwość sąd I instancji rozstrzygnął istotę sprawy, a więc roszczenie w przedmiocie skargi pauliańskiej.

Zarzut „obrazy przepisów o postępowaniu” dotyczył – jak się wydaje zasady swobodnej oceny dowodów z art. 233 § k.p.c. Naruszenie przepisów w tym zakresie autor odwołania upatrywał w oddaleniu na rozprawie w dniu 09.08.2018 r. wniosku o przesłuchanie świadków A. i S. M. (1) oraz „poprzez pominiecie na rozprawie w dniu 09.08.2018 r. dowodu z zeznań pozwanych Z. i G. M. wobec niedoręczenia tym Pozwanym wezwania na tą rozprawę (…)”. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynikało, że sąd I instancji oddalił wniosek o przesłuchanie świadków w osobach A. i S. M. (1) z uwagi na zgłoszenie tych świadków jedynie dla przewlekania postepowania, a przy tym dowód ten nie był istotny dla rozstrzygnięcia sprawy. Co istotne pełnomocnik pozwanych nie zgłosił zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. do postanowienia o oddaleniu wniosku dowodowego o przesłuchanie świadków A. i S. M. (1) oraz postanowienia o pominięciu zeznań samych pozwanych. Zgodnie z art. 162 k.p.c. - w brzmieniu z chwili wydawania tego postanowienia dowodowego - stronie która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługiwało prawo powoływania się na to uchybienie w dalszym toku postępowania.

Marginalnie tylko wypada zauważyć, że świadkowie - będący rodzicami P. M. (1) - wielokrotnie nie stawiali się na wezwania sądu i to pomimo karania ich grzywnami. Sąd Okręgowy wezwał pozwanych na rozprawę celem przeprowadzenia dowodu z ich zeznań pouczając zarazem, że w razie ich niestawiennictwa nieusprawiedliwionego, dowód ten pominie (k. 300). Ostatecznie pozwani zostali prawidłowo wezwani, jednakże na rozprawę w dniu 9 listopada 2017 r. jak i w dniu 9 sierpnia 2018 r. się nie stawili (k. 363 i 448). W tej sytuacji sąd dowód z przesłuchania pozwanych pominął.

Nietrafny okazał się także zarzut dotyczący naruszenia postępowania poprzez sporządzenie uzasadnienia wydanego w sprawie wyroku w sposób uniemożlwiający poznanie motywów podjętego rozstrzygnięcia. Zarzut ten nie był zasadny. Sąd odwoławczy nie dostrzega takich uchybień w konstrukcji sporządzonego przez Sąd Okręgowy uzasadnienia, które mogłyby być oceniane jako naruszające przepis z art. 328 § 2 k.p.c. W szczególności Sąd I instancji wskazał okoliczności faktyczne i dowody, na jakich oparł wydane rozstrzygnięcie, dokonał również oceny dowodów z podaniem przyczyn, dla których określonym dowodom odmówił wiarygodności. Niezależnie od powyższego należy przypomnieć, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych przypadkach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu całkowicie uniemożliwia dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia (tak Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 27 czerwca 2001 r. II UKN 446/2000 OSNP 2003/7 poz. 182; z dnia 5 września 2001 r. I PKN 615/2000 OSNP 2003/15 poz. 352; z dnia 24 lutego 2006 r. II CSK 136/2005; z dnia 24 sierpnia 2009 r. I PK 32/2009; z dnia 16 października 2009 r. I UK 129/2009; z dnia 8 czerwca 2010 r. I PK 29/2010). W rozpoznawanej sprawie taka sytuacja nie zachodziła.

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut obrazy przepisów postepowania „poprzez zaniechanie wskazania Okręgowej Radzie Adwokackiej w Z. adwokata o którego wyznaczenie do roli pełnomocnika z urzędu ubiegali się pozwani, co skutkowało wyznaczeniem do tej roli pełnomocnika, który podjął się czynności procesowych z niekorzyścią dla pozwanych”. Pomijając to, że twierdzenie skarżących o podejmowaniu niekorzystnych czynności przez wyznaczonego pełnomocnika nie było trafne to zauważyć trzeba przede wszystkim, że konkretnego pełnomocnika z urzędu wyznaczał – zgodnie z prawem - Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Z.. O ewentualną zmianę osoby tak wyznaczonego pełnomocnika, pozwani winni zwrócić się do Dziekana tejże Okręgowej Rady Adwokackiej.

Gołosłowny był zarzut obrazy przepisów postepowania polegający na tłumaczeniu „wszelkich wątpliwości na niekorzyść pozwanych z jednoczesnym nieuzasadnionym faworyzowaniem powoda (nierówne traktowanie stron)”. Zarzut ten nie został zresztą bliżej sprecyzowany, co uniemożliwia szczegółowe odniesienie się do tak ogólnego zarzutu. Nie wiadomo zresztą w czym skarżący upatrywał nierówne traktowanie stron.

Nie był zasadny także i ostatni z zarzutów, który dotyczył prawa materialnego. Autor apelacji podniósł bowiem zarzut naruszenia „art. 527 § 1-3, art. 528, art. 531 § 1 i 2 i art. 532 k.c. poprzez uznanie, iż w realiach sprawy I C 49/15 i I C 142/16 zachodziły podstawy faktyczne i prawne do ich zastosowania, a tym samym do uwzględnienia powództwa”. Również i ten zarzut nie został bliżej omówiony, co praktycznie uniemożliwi sądowi odwoławczemu szersze odniesienie się do przedmiotowego zarzutu (zarzutów).

Sąd odwoławczy w pełni podzielił pogląd sądu I instancji co do wykazania przez powoda przesłanek skargi pauliańskiej. Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły art. 532 k.c. Z treści zawartego w art. 527 § 3 k.c. domniemania prawnego wynika, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Kolejne domniemanie prawne, które znajdowało zastosowanie w rozpoznawanej sprawie ze względu na charakter zaskarżonej czynności przewidziane zostało w przepisie z art. 528 k.c. Z przepisu tego wynika, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Bezspornym było, że pozwani zawierali umowy darowizny, a więc umowy bezpłatne.

Zaprezentowane dowody wskazywały, że A. i S. M. (2) byli dłużnikami strony powodowego Skarbu Państwa. Wierzytelność podatkowa powoda została ustalona na podstawie tytułu wykonawczego nr (...) (...) z dnia 29 grudnia 2009 r. Bezspornym jest również to, że dłużnicy mimo świadomości ciążącego na nich względem powoda długu nie spłacili. Wobec tego, że dłużnicy nie uregulowali swojego zobowiązania, powód wszczął postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku dłużników. W toku egzekucji roszczenie powoda nie zostało zaspokojone z uwagi na brak odpowiedniego majątku dłużników. Zasadnie zatem sąd I instancji przyjął, że S. i A. M. (2) dokonując darowizny nieruchomości, dokonali czynności z pokrzywdzeniem wierzyciela. Niewątpliwie można więc było uznać, że przez sam fakt zawarcia przez dłużników umowy darowizny z ich synem – pozwanym P. M. (1) - doszło do co najmniej do wystąpienia lub do pogłębienia się stanu niewypłacalności dłużników. Przeniesienie przez nich na rzecz pozwanego P. M. (1) udziału we własności nieruchomości lokalowej spowodowało utratę przez dłużników jedynego istotnego oraz wartościowego składnika ich majątku, z którego strona powodowa mogłaby zaspokoić swoją należność. W okolicznościach sprawy można było przyjąć – jak uczynił to sąd I instancji – że w chwili dokonania darowizny A. i S. M. (2) działali też ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Powód nie musiał też wykazywać wiedzy pozwanych Z. i G. M. o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną, skoro nabyli nieruchomość nieodpłatnie (art. 531 § 2 k.c.). W takiej sytuacji wystarczyło wykazanie przesłanek uzasadniających uznanie czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią za bezskuteczną (art. 527 k.c.), co zostało udowodnione. W związku z powyższymi wywodami, zasadnie Sąd I instancji uznał umowy darowizny z 10 lutego 2010 r. i z dnia 11 maja 2010 r. za bezskuteczne względem powoda. Podnoszone zarzuty jako nietrafne oceny tej zmienić nie mogły.

Wypada na koniec przypomnieć, że skarga pauliańska jest jednym z narzędzi prawnych zmierzających do ochrony prawnej wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Ma ona posłużyć wierzycielom, którzy nie mogą wyegzekwować od dłużnika przysługujących im należności, wskutek dokonania przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią, w wyniku której uzyskuje ona korzyść majątkową. Czynności tej ma towarzyszyć świadomość pokrzywdzenia wierzycieli. Sądy pierwotnie odrzucały możliwość zastosowania prawa cywilnego do ochrony wierzytelności, których źródłem jest prawo publiczne. Jednakże od wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2000 r. stanowisko takie uległo zmianie (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99, LEX nr 41215). Od tamtej pory uważa się, że cywilnoprawna ochrona wierzyciela publicznoprawnego jest dopuszczalna. Takie podejście uzasadnione jest uznaniem wierzyciela publicznoprawnego za podmiot prawa cywilnego. W tym kierunku poszło też orzecznictwo sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego. W wyroku z 1 czerwca 2011 r. Sąd Najwyższy w sprawie II CSK 513/10 zwrócił uwagę, że powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie, iż skargę paulińską można zastosować także do wierzytelności publicznoprawnych – na zasadzie analogii prawa. Skarga paulińska może więc stanowić merytoryczny środek ochrony takich wierzytelności (zob. też: postanowienie z 21 marca 2013 r. Sądu Najwyższego, III CZP 9/13, LEX 1318412).

Mając na uwadze powyższe, sąd II instancji apelację oddalił jako bezzasadną (art. 385 k.p.c.).

W pkt 2 wyroku sąd odwoławczy zasądził od pozwanych na rzecz powoda 8.100 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postepowaniu apelacyjnym (art. 98 k.p.c. i § 2 pkt 7 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych).

Ryszard Marchwicki Piotr Górecki Małgorzata Kaźmierczak