Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lipca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Joanna Jurkiewicz

Protokolant: sekr. sąd. Patrycja Amiławska

po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2025 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa T. M., M. M.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 11 sierpnia 2022 r. sygn. akt I C 637/19

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8.200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o tych kosztach do dnia zapłaty.

Joanna Jurkiewicz

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 9 kwietnia 2019 r. złożonym przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., powodowie T. M. i M. M. wnieśli o:

1.  ustalenie nieistnienia lub nieważności umowy kredytu mieszkaniowego nr (...) (...) z dnia 8 listopada 2006 r.,

2.  zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz łącznie kwot 102.701,22 zł oraz 41.690,16 CHF z tytułu nienależnie uiszczonych rat kapitałowo – odsetkowych wraz z należnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia złożenia pozwu do dnia zapłaty;

ewentualnie:

3.  ustalenie bezskuteczności lub nieważności postanowień umowy kredytu w tym w tym § 1 pkt 8, § 2 ust. 1, § 5 ust. 3, § 5 ust. 4, § 5 ust. 5, § 7 ust. 4, § 7 ust. 5, § 8 ust. 1, § 9 ust. 1, § 9 ust. 2, § 10 ust. 3, § 10 ust. 4, § 10 ust. 5, § 13 ust. 1, § 13 ust. 7, § 18 ust. 1, § 18 ust. 4, § 19, § 22 ust. 1 i 2, § 30 ust. 1, oraz ustalenie, że uzgodniony między stronami kurs spłaty rat kredytowo-odsetkowych to – umówiony między stronami w dacie zawarcia umowy kredytu, tj. 8 listopada 2006 r. i zastosowany do przeliczenia pierwszej i najwyższej transzy kredytu – kurs w wysokości 2,3454 PLN/CHF oraz zasądzenie z tego tytułu zwrotu części wszystkich nienależnie nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych w wysokości 86.190,97 PLN [255.622,67 - (72.240,00 CHF x 2, (...)) = 86.190,97 PLN);

ewentualnie

4.  ustalenie bezskuteczności lub nieważności postanowień umowy kredytu w tym § 1 pkt 8, § 2 ust. 1, § 5 ust. 3, § 5 ust. 4, § 5 ust. 5, § 7 ust. 4, § 7 ust. 5, § 8 ust. 1, § 9 ust. 1, § 9 ust. 2, § 10 ust. 3, § 10 ust. 4, § 10 ust. 5, § 13 ust. 1, § 13 ust. 7, § 18 ust. 1, § 18 ust. 4, § 19, § 22 ust. 1 i 2, § 30 ust. 1 oraz ustalenie, że ww. umowa kredytu jest umową kredytu złotowego oprocentowaną zgodnie z § 7 umowy oraz zasądzenie z tego tytułu zwrotu części wszystkich nienależnie nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych w wysokości 86.190,97 PLN [255.622,67 – (72.240 CHF x 2, (...)) = 86.190,97 PLN;

5.  nadanie wyrokowi rygory natychmiastowej wykonalności (art. 333 § 3 k.p.c.);

6.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kwoty 34,00 PLN tytułem zwrotu opłaty skarbowej uiszczonej od złożonego pełnomocnictwa.

W odpowiedzi na pozew z 1 lipca 2019 r. (data nadania) pozwany wniósł o:

1. oddalenie powództwa w całości;

2. zasądzenie od powodów solidarnie na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości trzykrotności stawki minimalnej wynikającej z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zwrotu opłaty skarbowej od złożonych dokumentów pełnomocnictw.

Wyrokiem z dnia 11 lipca 2022 roku Sąd Okręgowy w Poznaniu:

I.  ustala, że umowa kredytu mieszkaniowego (...) hipoteczny numer(...) (...), zawarta w dniu 8 listopada 2006 roku w P. pomiędzy (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. a T. M. i M. M. jest nieważna;

II.  zasądził od pozwanej (...) Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powodów T. M. i M. M. następujące kwoty:

a)  102.114,22 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 4 czerwca 2019 roku do dnia zapłaty;

b)  41.690,16 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 4 czerwca 2019 roku do dnia zapłaty;

III.  umorzył postępowanie w zakresie dotyczącym zasądzenia od pozwanej na rzecz powodów kwoty w wysokości 587 zł z tytułu nienależnie pobranej składki od ubezpieczenia w dniu 30 listopada 2011 roku;

IV.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

V.  kosztami procesu obciążył w całości pozwaną i na tej podstawie zasądził od pozwanej na rzecz powodów kwotę 11.834, zł w tym kwotę 10.800,- zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, 1.000,- zł z tytułu zwrotu opłaty od pozwu oraz 34,- zł z tytułu zwrotu opłaty od pełnomocnictwa.

Apelację od wyroku wniósł pozwany, zaskarżając pkt I II i V orzeczenia.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1)  naruszenie przepisów postępowania, tj.

a)  art. 156 (1) k.p.c. i art. 156 (2) k.p.c. łącznie z naruszeniem prawa materialnego tj. art. 385 (1) § 1 i §2 k. c. przez zaniechanie prawidłowego poinformowania klienta o skutkach stwierdzenia nieważności umowy kredytu i uzyskania oświadczenia o akceptacji tych skutków, w wyniku czego uznanie postanowi umowy kredytu za niedozwolone i wyeliminowanie na tej podstawie umowy kredytu z obrotu prawnego było przedwczesne, bowiem zapadło bez uzyskania świadomej decyzji konsumenta w zakresie woli co do wydania wobec niego takiego rozstrzygnięcia,

b)  art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. i art. 278 k.p.c. oraz art 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego sądowego podczas gdy okoliczności objęte tezą dowodową, na którą dowód ten został zgłoszony dotyczą istotnych kwestii i zagadnień mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy,

c)  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przeprowadzeniu dowolnej i sprzecznej z zasadami logicznego rozumowania oceny dowodów oraz braku wszechstronnej oceny materiału dowodowego w postaci m .in. wniosku kredytowego, umowy kredytu, dyspozycji wypłat, Aneksu nr (...), zeznań świadków: J. B., A. G., M. G., R. B., B. M.,

2)  naruszenie przepisu prawa materialnego, tj.:

a)  art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (dalej: „Prawo bankowe”) w zw. z art. 58 § 1 k.c. oraz art. 353 (1) k. c. oraz art. 358 (1) § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię tych przepisów oraz uznanie, że umowa kredytu jest bezwzględnie nieważna z uwagi na to, że nie wskazuje kwoty kredytu i umożliwia wpływanie przez bank na wysokość świadczenia kredytobiorców a przez to jest sprzeczna z ustawą i z naturą stosunku zobowiązaniowego,

b)  art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 385 (2) k. c. polegające na ich błędnym zastosowaniu skutkującym uznaniem przez sąd, iż zawarte regulacje w umowie kształtują relacje banku z konsumentami w sposób dalece nieprawidłowy albowiem prowadza do zaburzenia elementarnej równowagi pomiędzy stronami umowy kredytowej, a w konsekwencji stanowią niedozwolone postanowienia umowne,

c)  art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. art. 65 k.c. w zw. z art. 69 Prawa bankowego oraz w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 polegające na ich błędnej wykładni i uznaniu, że konsekwencją stwierdzenia niedozwolonego charakteru postanowień umowy kredytu w zakresie odnoszącym się do przeliczeń w oparciu o kursy z tabeli kursowej banku jest nie tylko bezskuteczność postanowień, ale także nieważność umowy kredytu,

d)  art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 5 k. c. oraz art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. z art. 2 i art. 32 Konstytucji RP oraz art. 2 i art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i bezpodstawne przyjęcie nieważności umowy kredytu w sytuacji, gdy zastosowanie tak daleko idącej sankcji oznacza naruszenie podstawowych zasad porządku prawnego jakimi są zasada równości, zasada pewności prawa i zasada proporcjonalności,

e)  art. 358 § 1 i 2 k.c. w brzemieniu obowiązującym od dnia 24 stycznia 2009 r. polegające na jego pominięciu i uznaniu, że w polskim porządku prawnym nie obowiązuje przepis dyspozytywny, który mógłby znaleźć zastosowanie do umowy kredytu i do rozliczeń dokonywanych na jej podstawie

f)  art. 481 k. c. w zw. z art. 455 k. c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i bezpodstawne przyjęcie, że roszczenie odsetkowe zasadne było od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu tj. 4 czerwca 2019r.,

g)  art. 189 kpc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące uznaniem, że stronie powodowej przysługiwał interes prawny w powództwie o ustalenie

Mając na uwadze powyższe zarzuty apelujący wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów,

2)  rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji o pominięciu wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, jego zmianę oraz dopuszczenie i przeprowadzenie przez Sąd Apelacyjny dowodu z opinii biegłego sądowego

Nadto apelujący wniósł o zasądzenie od powodów na swoją rzecz kosztów postępowania wywołanego wniesieniem apelacji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów procesu w postepowaniu apelacyjnym w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Z uwagi na złożenie apelacji po zmianie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dokonanej ustawą z 4 lipca 2019 r. (Dz. U. 2019 poz. 1469) uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego zostało sporządzone w sposób określony przepisem art. 387 § 2 ¹ k.p.c. w brzmieniu nadanym tą nowelizacją. Sąd Apelacyjny nie przeprowadził postępowania dowodowego i nie dokonał – co do zasady – odmiennej oceny dowodów przeprowadzonych przed sądem pierwszej instancji, nie uzupełnił ustaleń sądu pierwszej instancji. W tej sytuacji, zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c., wystarczające jest wskazanie, że Sąd Apelacyjny zasadniczo przyjął za własne ustalenia sądu pierwszej instancji dokonane w sprawie.

Sąd Apelacyjny, akceptując stwierdzenie nieważności spornej umowy przez Sąd pierwszej instancji, uznał, że jest to wynikiem zamieszczenia w jej treści klauzul abuzywnych, w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Nie dostrzegł natomiast - stwierdzonej przez Sąd Okręgowy - sprzeczności umowy z art. 353 ¹ k.c. z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c. Umowa o kredyt indeksowany do waluty obcej co do zasady nie jest niezgodna z art.69 Pr. bank. Zastosowanie konstrukcji przeliczeń pomiędzy walutą krajową i obcą w celu ustalenia wysokości świadczeń, do których obowiązane strony umowy kredytu mieści się w granicach swobody umów. Z istoty kredytu indeksowanego wynika niemożność określenia z góry zobowiązania pieniężnego w złotych polskich, która to wielkość jest zależna od kursu waluty, do której kredyt jest indeksowany. W granicach dopuszczalnej swobody umów z art. 353 ¹ k.c. mieści się również postanowienie stron, że określony w umowie kredyt zostanie wypłacony z zastosowaniem kursu waluty obowiązującego w dacie wypłaty kredytu. W umowie, co do zasady, wskazano, według jakiego kursu zostanie przeliczony kredyt. Sąd Apelacyjny nie podziela zatem poglądu, jakoby odwołanie się w umowie do tabel kursowych banku skutkować miało automatycznie bezwzględną nieważnością umowy kredytu.

Całkowicie chybiony okazał się zarzut naruszenia normy art. 233 § 1 k.p.c. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem jedynie może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. W konsekwencji dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie można poprzestać na stwierdzeniu, że dokonane ustalenia faktyczne są wadliwe, odnosząc się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Niezbędne jest wskazanie przyczyn, które dyskwalifikują postępowanie sądu w zakresie ustaleń. Skarżący powinien zwłaszcza wskazać, jakie kryteria przy analizie konkretnych dowodów zostały naruszone przez sąd, który uznał, że są one pozbawione wiarygodności i mocy dowodowej, lub niesłusznie im taką moc przyznał (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 23.01.2001 r., IV CKN 970/00, LEX nr 52753; wyrok Sądu Najwyższego z 6.07.2005 r., III CK 3/05, LEX nr 180925). Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej, niż przyjął sąd, wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu, chyba że strona jednocześnie wykaże, iż ocena dowodów przyjęta przez sąd za podstawę rozstrzygnięcia przekracza granice swobodnej oceny dowodów (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 23.12.2019 r., III AUa 251/19, LEX nr 2764816). Sąd pierwszej instancji ma autonomię wynikającą z art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie oceny materiału dowodowego i jeśli realizując zasadę bezpośredniości, sąd ten wyrobi sobie pogląd na wiarygodność poszczególnych dowodów i da temu wyraz w uzasadnieniu, to sąd odwoławczy nie ma podstaw do ingerencji w ustalony stan faktyczny.

Nie są trafne rozważania apelującego na temat oświadczenia konsumenta o świadomości i wiedzy dotyczącej skutków stwierdzenia nieważności umowy. Nie ma żadnego przepisu i judykatu wskazującego, że wypełnienie obowiązku informacyjnego sądu ma prowadzić do uszczuplenia praw konsumenta. W wyrokach z 7 i 14 grudnia 2023 r. (C-140/22 i C-28/22) TSUE zanegował obowiązek wydania przez konsumenta w sądzie oświadczenia o woli unieważnienia umowy i jednocześnie naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie dopiero od daty wydania tego oświadczenia. Trybunał wskazał, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania nieważności w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, iż umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej - konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną; a ponadto stoją na przeszkodzie temu, aby rekompensata żądana przez danego konsumenta z tytułu zwrotu kwot, które zapłacił on w wykonaniu rozpatrywanej umowy, została pomniejszona o równowartość odsetek, które ta instytucja bankowa otrzymałaby, gdyby umowa ta pozostała w mocy. Tym samym znikają konsekwencje wynikające z rzekomo konstytutywnego oświadczenia konsumenta.

Niezasadny był zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. oraz art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. mający polegać na bezzasadnym pominięciu wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego do spraw bankowości i finansów. Słusznie Sąd I instancji pominął wskazany dowód celem zbadania istnienia zwyczaju w transakcjach walutowych na rynku międzybankowym w zakresie stosowania przez banki tabel kursowych w relacjach z ich klientami. Jest to okoliczność irrelewantna na gruncie niniejszej sprawy. To samo odnosi się do zgodności tabel kursowych Banku stosowanych w relacjach z powodami przy uruchomieniu/wypłacie kredytu i jego spłacie ze wskazanym wyżej zwyczajem i możliwości kształtowania i stosowania przez pozwanego w relacjach z klientami tabel kursowych Banku. Przedmiotem sprawy była umowa, jaką powodowie zawarli z pozwanym, bez znaczenia było więc to, w jaki sposób kursy walut ustalają na rynku podmioty konkurencyjne w stosunku do pozwanego i w jakim robił to on sam. Nie ma to bowiem wpływu na treść jej zobowiązania. Twierdzenie o dowolności banku w zakresie kształtowania kursów waluty musi być odnoszone do postanowień umowy, a nie ogólnej działalności banku w sektorze bankowym, konkurencji na rynku usług bankowych, która wymusza potrzebę uwzględnienia realiów rynkowych przy kształtowaniu kursów walut w tabelach banku. Dla oceny abuzywności postanowień umowy (art. 385 ¹ k.c.), bez znaczenia pozostaje sposób wykonywania umowy. Skoro dokonana przez Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie ocena prawna, podzielana przez Sąd drugiej instancji, prowadziła do wniosku, iż brak jest podstaw do utrzymania umowy po eliminacji z niej klauzul przeliczeniowych, dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości i rachunkowości na okoliczności wskazywane przez pozwanego nie był potrzebny dla rozstrzygnięcia sprawy. W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny nie dostrzegł potrzeby przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego by ocenić wskazane wyżej zapisy umowy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego ocena dowodów dokonana przez Sąd I instancji uwzględnia dyrektywy wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. i art. 231 k.p.c., jest swobodna, ale nie dowolna i odnosi się do całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. W tym więc zakresie większą przydatnością odznaczał się dowód z przesłuchania powodów, stanowiący bezpośrednią retrospekcję okoliczności zawarcia spornej umowy.

W istocie sporne były okoliczności odnoszące się do zawarcia umowy kredytu, przez co należy rozumieć, czy powodom wyjaśniano mechanizm kształtowania kursów walutowych, pouczono ich o możliwym wzroście kursów przez okres kredytowania, a nadto, czy powodowie mieli możliwość negocjowania postanowień kontraktowych. W tym zakresie ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy oparł na zeznaniach powodów, uznając zeznania świadków J. B., A. G., M. G., R. B., B. M., za nieistotne dla sprawy, gdyż świadkowie ci nie posiadali żadnej wiedzy na temat okoliczności towarzyszących zawarciu umowy kredytu, gdyż nie byli uczestnikami tego postępowania. Zeznania powodów natomiast okazały się wiarygodne. Co prawda zeznania strony mogą być poczytywane za nacechowane usprawiedliwionym subiektywizmem, tym nie mniej per se takich zeznań nie można odrzucić jako niewiarygodnych. Ocena tego dowodu, jak każdego innego winna być dokonana z perspektywy art. 233 § 1 k.p.c. W realiach niniejszej sprawy zeznania powodów są spójne i konsekwentne, a nade wszystko nie zostały podważone pozostałym materiałem dowodowym w szczególności dyspozycjami wypłat, okólnikami, aneksem. Dlatego w ocenie Sądu Apelacyjnego brak jest uzasadnionych podstaw do odmówienia zeznaniom tym wiarygodności. W rozpatrywanej sprawie nie była przedmiotem sporu treść podpisanych przez powodów dokumentów, w tym oświadczenia odnoszącego się do ryzyka kursowego. Z zeznań powodów wynika, że przed zawarciem umowy nie zostali poinformowani przez przedstawicieli banku o ponoszeniu ryzyka kursowego, o zależności pomiędzy wysokością salda kredytu w złotych a wahaniami kursu CHF itd. Przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron na te okoliczności nie było wyłączone w świetle przepisów KPC. Nie zmierzało to bowiem do dokonania ustalenia przeciwko osnowie dokumentu prywatnego. Powodowie dążyli do wykazania, że pomimo podpisania oświadczeń o ryzyku kursowym w istocie nie mieli oni świadomości ponoszenia owego ryzyka i nie zostali w tym zakresie należycie poinformowani (pouczeni) przez przedstawicieli banku.

Sąd Apelacyjny nie podziela także zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Ocenę materialnoprawną sprawy trzeba rozpocząć od rozstrzygnięcia kwestii legitymacji procesowej powodów w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy kredytu. To z kolei wymagało oceny poddanego przez powodów pod osąd roszczenia na gruncie art. 189 k.p.c. Zgodnie z jego brzmieniem powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Przesłanką merytoryczną powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.) jest interes prawny, rozumiany jako potrzeba ochrony sfery prawnej powoda, którą może uzyskać przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 marca 2019 r., I CSK 80/18).

W chwili obecnej jedynie wyrok rozstrzygający o powództwie o ustalenie jest w stanie trwale i zupełnie usunąć stan niepewności prawnej pomiędzy stronami w związku z przedmiotową umową kredytu, zważywszy, że umowa została zawarta na 30 lat, tj. do dnia 10 października 2036 r. Innymi słowy, jedynie wywiedzione przez powodów powództwo o ustalenie może przeciąć wątpliwość, czy są oni w dalszym ciągu zobowiązani do spłacania kredytu w przyszłości. Jest oczywiste, że w chwili obecnej żaden inny środek procesowy, w szczególności powództwo o zasądzenie świadczenia nie zapewni powodom należytej ochrony prawnej. Jak przyjmuje się w orzecznictwie, stwierdzenie nieważności umowy kredytowej mieści się w zakresie sankcji, jaką Dyrektywa 93/13 przewiduje w związku z wykorzystywaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych postanowień umownych. Zagwarantowana konsumentom przez przepisy tej Dyrektywy ochrona ukierunkowana jest m.in. na osiągnięcie skutku prewencyjnego, o czym mowa w jej art. 7, tj. zniechęcenia przedsiębiorców do wykorzystywania w zawieranych umowach nieuczciwych postanowień umownych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2022 r., I CSK 3299/22). Nadto wynik postępowania wywołanego powództwem o ustalenie ma wpływ na hipoteczne zabezpieczenie kredytu, które nie może zostać usunięte poprzez powództwo o zasądzenie świadczenia.

Pozostałe natomiast zarzuty apelacji odnoszą się do zagadnienia związanego z abuzywnością postanowień umowy. Z tego względu Sąd Apelacyjny odniesie się łącznie do nich na gruncie przepisów prawa materialnego w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy na ich płaszczyźnie.

W realiach niniejszej sprawy powodowie zawarli z pozwanym umowę kredytu denominowanego, a kwotą waluty był CHF – 119.122,97 CHF. Kwota wyrażona walucie obcej miała de facto charakter informacyjny (według tabeli kursów), gdyż mogła się różnić od daty uruchomienia kredytu, kiedy była przeliczana według kursu kupna CHF wynikającego z tabeli kursów. Spłat kredytu następowała w PLN, a następnie była przeliczana po kursie sprzedaży CHF określonej w tabeli. Umowa nie określała zasad kształtowania kursów, pozostawiając bankowi w tym zakresie pełną swobodę (par. 5 ust. 4 umowy, par. 13 ust. 7 umowy). W ocenie Sądu Apelacyjnego cytowane postanowienia były niejednoznaczne w sensie konsekwencji ekonomicznych, jakie mogły dotykać powodów na skutek zawarcia umowy kredytu, a mówiąc wprost powodowie w dacie zawarcia umowy nie wiedzieli i obiektywnie nie mogli wiedzieć jaki jest rozmiar zaciągniętego kredytu. Tak ukształtowana treść umowy w zakresie umówionych klauzul w sposób oczywisty i rażący naruszała dobre obyczaje, jakie powinny towarzyszyć zawieraniu umów kredytowych. Przypomnieć wypada, że bank jest instytucją zaufania publicznego, a zatem jego postępowanie nie może zmierzać do wykorzystania przewagi ekonomicznej nad kredytobiorcą, poprzez wprowadzenie niejasnych i nieweryfikowalnych zapisów kontraktowych, których ten nie rozumie i nie zna ich skutków. Powyższe prowadzi do wniosku, iż strony umowy nie są związane klauzulami kontraktowymi zawartymi w powyżej cytowanych zapisach. Nie ma racji pozwany twierdząc, że powodowie mogli żądać wypłaty kredytu w CHF. W świetle treści umowy kredy był przeznaczony na budowę domu jednorodzinnego a środki na ten cel były wpłacane w walucie krajowej. Tym samym, wypłata tej części kredytu mogła nastąpić wyłącznie po przeliczeniu na PLN, stosownym przez pozwany bank. Z kolei spłata kredytu mogła nastąpić w CHF, lecz wyłącznie za zgodą pozwanego, przy czym umowa nie konkretyzowała tych warunków. Wobec czego miała ona charakter wyłącznie uznaniowy, a powodowie nie mogli skutecznie wyłącznie na podstawie własnego oświadczenia woli spłacić kredytu bezpośrednio w CHF, gdyż w świetle treści umowy, spłata w tej walucie byłaby nieskuteczna prawnie. Wypada jednakże powiedzieć, że już sam fakt przeliczenia kredytu przy jego wypłacenie jest wystarczającą przesłanką do uznania abuzywności.

Kolejnym aspektem sprawy jest dokonanie oceny skutków prawnych uznania, że wskazane tutaj klauzule nie wiążą strony. W ocenie Sądu Apelacyjnego usunięcie tych klauzul ze skutkiem na datę zawarcia umowy powoduje, że w łączącej strony umowie kredytu brak jest elementów konstrukcyjnych z art. 69 pr.bank. Eliminacja klauzul abuzywnych z umowy nie pozwala na wyliczenie - na podstawie kontraktowej - świadczenia, które powód ma zwrócić pozwanej. Art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego. Skoro abuzywne okazały się postanowienia określające główny przedmiot umowy to nie można uważać za ważny stosunek obligacyjny, w którym nie osiągnięto konsensusu co do essentialia negotii. Sąd nie jest władny uzupełniać luk powstałych po wyeliminowaniu tych klauzul. Stanowiłoby to niedopuszczalną konwersję umowy, zwłaszcza, że wprowadzanie w miejsce ustalanego przez pozwanego kursu kupna i sprzedaży CHF jakiegokolwiek innego miernika wartości (np. kursu średniego NBP) byłoby zbyt daleko idącą modyfikacją umowy. Wprowadzałoby do niej zupełnie nowy element. Zarówno art. 385 ^{( 1)} k.c., jak i żaden inny przepis prawa nie daje podstaw do zastąpienia abuzywnej klauzuli waloryzacyjnej inną, a w szczególności taką, która określałaby inny sposób ustalenia kursu waluty waloryzacji. Jak przyjął TSUE w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 art. 16 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. Zbyt daleko idąca byłaby ingerencja sądu w treść zobowiązania przy braku w krajowym porządku prawnym wyraźnego przepisu dyspozytywnego, mogącego mieć zastosowanie na dzień zawarcia umowy. Nie zachodziła więc możliwość wypełnienia powstałej po wyeliminowaniu z umowy postanowień abuzywnych luki ani przepisem dyspozytywnym, ani na zasadzie analogii, czy zwyczaju.

Zasadne było także roszczenie pieniężne, gdyż zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury, stronie która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20). Nie miał zastosowania art. 409 k.c., gdyż wszystkie świadczenia, w tym z tytułu składek na ubezpieczenie miały charakter nienależny. Powinność przewidywania przez wzbogaconego powstania obowiązku zwrotu korzyści uregulowana w art. 409 k.c. oznacza zarówno sytuację, w której zobowiązany do zwrotu wiedział, że korzyść mu się nie należy, jak również sytuację, gdy co prawda był subiektywnie przekonany, iż korzyść mu się należy, lecz na podstawie okoliczności sprawy obiektywnie powinien się liczyć z możliwością obowiązku zwrotu. Ten, kto przyjął świadczenie nienależne, powinien w chwili wyzbycia się korzyści liczyć się z obowiązkiem zwrotu wtedy, gdy wie albo powinien wiedzieć lub przypuszczać, że mu się ono nie należy ze względu na wadliwą podstawę prawną bądź też możliwość jej odpadnięcia. Nie są tu istotne właściwości psychiczne danego podmiotu, lecz to, czy przeciętny podmiot o takich samych cechach psychicznych zdawałby sobie sprawę z obowiązku zwrotu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 2 marca 2023 r., II CSKP 1084/22). Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy było powstanie po stronie pozwanej obowiązku zwrotu powodom wpłaconej przez nich kwoty na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. Za ugruntowany uznać należy w orzecznictwie pogląd, że w razie nieważności umowy i żądania konsumentów zwrotu spełnionego świadczenia rozliczenia dokonać należy w oparciu o teorię podwójnej kondykcji, zgodnie z którą każda ze stron zgłasza żądanie zwrotu odrębnie, bez automatycznego kompensowania przez sąd. Powodowie spełniali świadczenia kredytowe w zaufaniu do ważności zawartej umowy, w szczególności nie mając świadomości, że zawiera ona klauzule abuzywne.

Wymagalność roszczeń z tytułu nienależnego świadczenia, jako mających charakter bezterminowy, kształtuje się na zasadach ogólnych, wynikających z przepisu art. 455 kc. A do postawienia jej w stan wymagalności wierzyciel winien skorzystać z oświadczenia prawo kształtującego (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 26 listopada 2009 r., III CZP 102/09, OSNC 2010, Nr 5, poz. 75). Wymagalność wierzytelności powodów została ukształtowania na podstawie doręczenia pozwanemu odpisu pozwu. W konsekwencji stanowiąc wezwanie skierowane do banku o zwrot uiszczonych na jego rzecz rat z powołaniem się na nieważność umowy i abuzywność postanowień umownych spełnia wymagania wezwania, o którym mowa w art. 455 k.c. Stąd też wezwanie skierowane do banku słusznie warunkuje wymagalność roszczeń powodów o zwrot świadczeń, które spełnili, a tym samym zasadnie daje możliwość żądania przez nich odsetek za opóźnienie (por. wyrok SN z 20 września 2024 r., II CSKP 1094/23).

W tym stanie rzeczy apelację oddalono, a to na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie 2 wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelacja pozwanego okazała się bezzasadna, zatem pozwany jako strona przegrywająca sprawę, powinien zwrócić powodom poniesione przez nich koszty procesu, na które złożyły się: wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 1947 z póź. zm ) w kwocie 8.100 zł w postępowaniu apelacyjnym oraz opłata od wniosku o zabezpieczenie w wysokości 100 zł. Wynagrodzenie pełnomocnika za prowadzenie sprawy obejmu reprezentowanie strony w postępowaniu zabezpieczającym (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2025r. III CZP 11/25).

Dodatkowo stosownie do treści art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od kwoty tej, zasądzono odsetki w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się postanowienia zasądzającego te koszty do dnia zapłaty.

Joanna Jurkiewicz

(...)

W Portalu Informacyjnym umieściła:

starszy protokolant sądowy A. J.