Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lipca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia: Małgorzata Kaźmierczak

Sędziowie: Bogdan Wysocki (spr.)

Małgorzata Goldbeck – Malesińska

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Sylwia Woźniak

po rozpoznaniu w dniu 23 lipca 2020 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P.

przeciwko J. B. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 23 lipca 2018 r. sygn. akt XII C 709/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.050 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Bogdan Wysocki Małgorzata Kaźmierczak Małgorzata Goldbeck – Malesińska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 marca 2016 r. skierowanym przeciwko pozwanej J. B. (1), powód (...) sp. z o.o. w P. wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powoda umowy darowizny udziału wynoszącego ½ części w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego numer (...) znajdującego się w budynku położonym w P. na Osiedlu (...) (o powierzchni użytkowej 96,90 m ², położonego w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej Osiedle (...) w P., dla którego wyżej wymienionego prawa nie jest prowadzona księga wieczysta), sporządzonej w Kancelarii Notarialnej notariusza P. G. w dniu 19 czerwca 2013 r. pomiędzy J. B. (2) a pozwaną, repertorium A (...) w zakresie wierzytelności powoda objętej tytułem wykonawczym – wyrokiem zaocznym wydanym przez Sąd Okręgowy w Poznaniu 17 lutego 2015 r. w sprawie o sygn. akt I C 2343/14 opatrzonym klauzulą wykonalności z 6 maja 2015 r. w zakresie należności głównej w kwocie 237.495,21 zł, odsetek ustawowych od wyżej wymienionej należności głównej od 11 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu w wysokości 19.092 zł. Nadto, powód domagał się zasądzenia od pozwanej kosztów procesu według norm przypisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 23 lipca 2018 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę darowizny udziału wynoszącego ½ części w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego numer (...) znajdującego się w budynku położonym w P. na Osiedlu (...) (o powierzchni użytkowej 96,90 m ² , położonego w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej Osiedle (...) w P., dla którego wyżej wymienionego prawa nie jest prowadzona księga wieczysta), sporządzoną w Kancelarii Notarialnej notariusza P. G. w dniu 19 czerwca 2013 r. pomiędzy J. B. (2) a pozwaną, repertorium A (...) w zakresie wierzytelności powoda objętej tytułem wykonawczym – wyrokiem zaocznym wydanym przez Sąd Okręgowy w Poznaniu 17 lutego 2015 r. w sprawie o sygn. akt I C 2343/14 opatrzonym klauzulą wykonalności z 6 maja 2015 r. w zakresie należności głównej w kwocie 237.495,21 zł, odsetek ustawowych od wyżej wymienionej należności głównej od 11 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu w wysokości 19.092 zł (pkt I); kosztami procesu obciążył pozwaną i w związku z tym zasądził od pozwanej na rzecz powoda 17.217 zł, w tym 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski.

1 czerwca 2012 r. powód (...) sp. z o.o. z siedzibą w P. (dostawca), zawarł umowę o współpracy handlowej z (...) sp. z o.o. w P. (odbiorcą), reprezentowaną przez J. B. (2). Przedmiotem umowy była współpraca w zakresie zaopatrzenia odbiorcy w produkty naftowe. Jako zabezpieczenie umowy odbiorca zobowiązał się przedłożyć weksel i deklarację wekslową, zarazem oświadczając że stan i wartość jego majątku, zarówno obecny jak i przyszły, z uwzględnieniem ew. roszczeń osób trzecich, w pełni wystarcza na pokrycie wszystkich, także przyszłych zobowiązań, mogących wyniknąć z realizacji niniejszej umowy. Powód zrealizował warunki zabezpieczania umowy, wystawiając weksel, który został poręczony przez J. B. (2).

W okresie od czerwca 2012 r. do grudnia 2012 r. za zobowiązania (...) sp. z o.o. w P. płaciła (...) sp. z o.o. w G., prowadzona przez córkę dłużnika M. B..

(...) spółka z o. o. w P. miała zobowiązania wobec Naczelnika Urzędu Skarbowego P. – (...) w P. pochodzące z lat 2011-2012 r. natomiast wobec Towarzystwa (...) S.A. w W. pochodzące z lat 2012- 2013 r.

19 czerwca 2013 r. dłużnik J. B. (2) zawarł z pozwaną w formie aktu notarialnego przed notariuszem P. G. umowę darowizny, na podstawie której darował pozwanej (swojej żonie) udział wynoszący ½ w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, stanowiącym lokal mieszkalny nr (...), znajdujący się w budynku położonym w P. na Os. Stare Żegrze nr (...), wchodzący w skład zasobów Spółdzielni Mieszkaniowej „Osiedle (...)” w P. i to wraz z wkładem budowlanym. Pozwana ustanowiła natomiast na rzecz dłużnika (swojego męża) bezpłatne, dożywotnie prawo użytkowania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, stanowiącego lokal mieszkalny nr (...). Strony umowy ustaliły, że wartość przedmiotu umowy, tj. darowanego udziału wynoszącego ½ wynosi 200.000 zł.

Z tytułu niezapłaconych faktur VAT nr (...), powód w dniu 3 czerwca 2014 r. wypełnił weksel in blanco i wezwał (...) sp. z o.o. do jego wykupu w terminie do 10 czerwca 2014 r. W wezwaniu powód zaznaczył, że po upływie powyższego terminu będzie dochodzić roszczeń z weksla na drodze sądowej, w tym odsetek ustawowych od wyżej wymienionej kwoty od dnia 11 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty. Strona zawiadomiła o wypełnieniu weksla, również poręczyciela J. B. (2).

Wobec niewkupienia w określonym terminie wystawionego weksla, powód skierował sprawę na drogę sądową.

Na skutek pozwu o zapłatę, Sąd Okręgowy w Poznaniu w dniu 17 lutego 2015 r., w sprawie o sygn. akt I C 2343/14 wydał wyrok zaoczny, w którym zasądził od pozwanych (...) sp. z o.o. w P. oraz J. B. (2) solidarnie na rzecz powódki kwotę 237.495,21 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty oraz koszty sądowe w kwocie 19.092 zł, w tym koszty zastępstwa procesowego w kwocie 7.217 zł. W punkcie III tegoż wyroku, Sąd nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności. Wyrok zaoczny uprawomocnił się ostatecznie 2 kwietnia 2015 r. Wyrokowi została nadana klauzula wykonalności w dniu 6 maja 2015 r.

Pismem z dnia 15 maja 2015 r. wierzyciel (...) sp. z o.o. złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikom (...) sp. z o.o. oraz J. B. (2).

Postanowieniem z dnia 18 listopada 2015 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Poznań – Stare Miasto w P. A. G. umorzył postępowanie egzekucyjne w sprawie KM 1405/15 z uwagi na bezskuteczność egzekucji.

W ocenie Sądu Okręgowego w świetle dokonanych ustaleń faktycznych powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nakazuje przyjąć, że zaszły przesłanki do uznania za bezskuteczną kwestionowaną przez powoda umowę darowizny udziału wynoszącego ½ w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się w budynku położonym na Osiedlu (...), o powierzchni użytkowej 96,90 m ², położonego w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej „Osiedle (...)” w P., sporządzonej dnia 19 czerwca 2013 r., pomiędzy J. B. (2) (dłużnikiem powoda) a pozwaną (małżonką dłużnika powoda), repertorium A nr(...) wobec strony powodowej (art. 527 k.c.).

Na skutek umowy darowizny zawartej przez J. B. (2) z jego żoną J. B. (1), korzyść majątkową uzyskała osoba będąca z dłużnikiem w bliskim stosunku ( małżonka). Tym samym należy domniemywać, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Dowód przeciwny obciążał stronę pozwaną, która nie zdołała obalić tego domniemania (art. 527 § 3 k.c.). Z racji rodzaju relacji łączących dłużnika z pozwaną, miała ona świadomość celu, jaki przyświecał zawarciu tej umowy, tj. uniemożliwieniu prowadzenia egzekucji z mieszkania zajmowanego przez rodzinę dłużnika. Natomiast wiedza pozwanej nie była istotna dla uwzględnienia żądania strony powodowej z uwagi na fakt uzyskania korzyści majątkowej przez nią nieodpłatnie (art. 528 k.c.).

Sąd nie miał również wątpliwości, że czynność prawna dłużnika dokonana została z pokrzywdzeniem przyszłych wierzycieli, albowiem na skutek zawarcia z pozwaną umowy darowizny (wartość przedmiotu umowy została ustalona przez strony na kwotę 200.000 zł) J. B. (2) stał się niewypłacalny, o czym świadczy umorzenie egzekucji przez komornika postanowieniem z dnia 18 listopada 2015 r.

Spełnione zostały również warunki posiadania przez dłużnika kilku wierzycieli (Naczelnik Urzędu Skarbowego P. – (...) w P., Towarzystwo (...) S.A. w W.), zgodnie z treścią art. 299 k.s.h.

Mając na uwadze powyższe, Sąd w całości uwzględnił powództwo. O kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, zaskarżyła go w całości. Pozwana zarzucała rozstrzygnięciu:

-

naruszenie prawa materialnego, tj. art. 527 k.c. poprzez błędną wykładnię i pominięcie w ocenie stanu pokrzywdzenia wierzyciela działań dłużnika zdziałanych już po dokonaniu zaskarżonej czynności oraz braku oceny stanu majątku dłużnika w chwili zamknięcia rozprawy a tym samym niezbadania istnienia związku przyczynowego między ustalonym stanem majątkowym dłużnika a zaskarżoną czynnością,

-

naruszenia przepisów prawa procesowego tj. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania w treści uzasadnienia przyczyn uznania wnioskowanych dowodów za zbędne,

-

naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 217 § 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z przesłuchania pozwanej oraz oddalenie wniosku o przesłuchanie świadka J. B. (2), co skutkowało niedostatecznym wyjaśnieniem okoliczności spornych sprawy.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, przeprowadzenie dowodu z przesłuchania pozwanej na okoliczność braku wiedzy o długach dłużnika i złej kondycji finansowej spółki zarządzanej przez niego, przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka J. B. (2) na okoliczność sytuacji finansowej dłużnika istniejącej w chwili orzekania, przeprowadzenie dowodu z przesłuchania lekarza neurotraumatologa J. J. na okoliczność długotrwałej choroby dłużnika J. B. (2), przeprowadzenie dowodów z dokumentów powołanych w uzasadnieniu apelacji na okoliczności tam wskazane oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Powód wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego wg norm przepisanych w tym kosztów zastępstwa prawnego.

S ąd Apelacyjny, zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji nie budzą wątpliwości i stąd Sąd Apelacyjny przyjmuje je w pełni za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Zostały one poczynione w oparciu o wszechstronne rozważenie całego, istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, materiału dowodowego, którego ocena, przeprowadzona w pisemnym uzasadnieniu wyroku, jest pełna, zgodna z zasadami logiki i doświadczenia życiowego.

Wymaga przy tym podkreślenia, że żadne z konkretnych ustaleń Sądu Okręgowego nie jest w sposób czytelny kwestionowane w apelacji.

Natomiast cały w istocie wywód środka zaskarżenia skupia się na próbie podważania prawidłowości decyzji sądu I instancji o pominięciu dowodów z zeznań świadka J. B. (2) (dłużnika, będącego stroną zaskarżonej czynności) oraz z zeznań pozwanej w charakterze strony.

Zgodzić można się ze skarżącą, że sąd nader oględnie odniósł się do tych decyzji w uzasadnieniu orzeczenia, niemniej nie sposób kwestionować ich poprawności i zgodności z prawem.

Przedmiotowe dowody podlegały przy tym pominięciu z innych jeszcze, bardziej zasadniczych przyczyn, niż przyjął to Sąd Okręgowy.

I tak, dowód z zeznań świadka J. B. (2) został powołany ewidentnie dla uzyskania zwłoki w postępowaniu i stanowił nadużycie prawa procesowego (art. 217 § 3 kpc w brzmieniu obowiązującym do dnia 7 listopada 2019 r.).

Przy zgłaszaniu tego dowodu strona pozwana nie wskazała żadnej konkretnej okoliczności, istotnej dla rozstrzygnięcia sprawy, która mogłaby być wyjaśniona treścią zeznań wymienionego świadka, ograniczając się do ogólnikowego wskazania jego sytuacji majątkowej jako dłużnika w dacie darowizny, ewentualnie w momencie wyrokowania.

Można jedynie domyślać się, że pozwana zmierzała do wykazania, że dłużnik nie jest niewypłacalny i ma majątek, z którego powód jako wierzyciel może się zaspokoić.

Jednocześnie jednak pozwana nie próbowała nawet wskazywać, o jakie składniki majątkowe może chodzić, ograniczając się do stwierdzenia, że dłużnik ma dochody, skoro przyczynia się do utrzymania rodziny.

Tymczasem sama ta okoliczność, z przyczyn, o których mowa dalej, nie miała dla rozstrzygnięcia sprawy istotnego znaczenia.

Stan majątkowy dłużnika i jego możliwości realizacji zobowiązań wobec powoda zostały jednoznacznie stwierdzone w postępowaniu egzekucyjnym, w którym, mimo przeprowadzenia postępowania o wyjawienie majątku, nie ustalono jakichkolwiek składników majątku dłużnika, ani jego dochodów, do których możnaby skierować egzekucję.

Wymaga podkreślenia, że egzekucja prowadzona była także w trakcie trwania niniejszego procesu i zakończona ponownym umorzeniem, z uwagi na bezskuteczność, postanowieniem komornika z dnia 19 lutego 2018 r. (k. 378), wydanym krótko przed zakończeniem postępowania.

Z jego uzasadnienia wynika, że organ egzekucyjny, po sprawdzeniu dostępnych baz danych ustalił, że dłużnik nie posiada środków na kontach bankowych oraz nie figuruje w rejestrach jako właściciel pojazdów mechanicznych lub nieruchomości.

Nie można także ustalić źródeł jego ewentualnych dochodów.

Trudno natomiast byłoby, rozumując racjonalnie, założyć, że w toku trwającego postępowania i przy świadomości możliwości ponownego wszczęcia egzekucji, dłużnik po dniu 19 lutego 2018 r. nabył majątek, z którego powód mógłby się w całości zaspokoić, bez potrzeby wytaczania powództwa ze skargi pauliańskiej.

Gdyby tak było, to pozwana miałaby niewątpliwie o tym wiedzę i mogłaby okoliczność taką wskazać w procesie.

Jak prawidłowo bowiem ustalił sąd I instancji, obecnie małżeństwo pozwanej i dłużnika funkcjonuje prawidłowo.

Tymczasem, także w apelacji, skarżąca nie wskazuje, że w majątku dłużnika po ostatnim umorzeniu egzekucji, miałaby nastąpić jakaś istotna zmiana.

Okoliczności te wskazują, że dowód z zeznań świadka J. B. (3) nie został zgłoszony z zamiarem ujawnienia lub potwierdzenia istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy faktów, ale wyłącznie dla utrudnienia zakończenia postępowania.

Pozwana świadomie wykorzystała w tym celu okoliczność, że stan zdrowia świadka pozwalać mu będzie z łatwością na systematyczne uzyskiwanie zaświadczeń lekarskich o niezdolności do stawiennictwa w sądzie.

W tej sytuacji nie popełnił też Sąd Okręgowy błędu, stosując w sprawie rygor z art. 242 kpc.

Prawidłowo pominięty został również dowód z zeznań pozwanej w charakterze strony z uwagi na jej niestawiennictwo na rozprawie w dniu 23 lipca 2018 r.

Po pierwsze, nieobecność pozwanej była nieusprawiedliwiona.

Gdyby nawet założyć, że rzeczywiście w dniu rozprawy pozwana przebywała w sanatorium, to okoliczność taka nie stanowiłaby, per se, podstawy do odroczenia rozprawy na podstawie przepisu art. 214 § 1 kpc.

W praktyce sądy powinny uwzględniać, i uwzględniają, mimo to, co do zasady wnioski o przesunięcie terminu przesłuchania stron, korzystających z leczenia sanatoryjnego, jednak wyłącznie w przypadku, gdy wniosek w tym przedmiocie zostanie zgłoszony z odpowiednim wyprzedzeniem.

Jest przy tym oczywiste, że termin pobytu w sanatorium jest osobie zainteresowanej znany z co najmniej kilkumiesięcznym wyprzedzeniem (sama pozwana przyznaje w apelacji, że znała ten termin już w marcu 2018 r.).

Tymczasem strona pozwana na rozprawie w dniu 7 czerwca 2018 r. przyjęła bez zastrzeżeń i uwag do wiadomości termin przesłuchania pozwanej w dniu 23 lipca 2018 r.

Natomiast pozwana dopiero w dniu 20 lipca 2018 r. wysłała do sądu niepodpisane i nie poparte jakimkolwiek dowodem „usprawiedliwienie”, powołujące się na pobyt w sanatorium.

Słusznie zatem takie zachowanie pozwanej zostało uznane przez sąd I instancji za nie podlegający akceptacji kolejny przejaw obstrukcji procesowej.

Inną rzeczą jest, że skarżąca w ogóle nie wykazała, aby w terminie wyznaczonym na jej przesłuchanie rzeczywiście korzystała z leczenia sanatoryjnego.

Co prawda w apelacji wskazuje się na mające to obrazować faktury, jednak dokumenty takie nie zostały dołączone do akt sprawy.

Niezależnie od tego, przesłuchanie pozwanej w charakterze strony nie było celowe, ani, tym bardziej, konieczne, z punktu widzenia przepisu art. 299 kpc.

Skarżąca nie wskazuje bowiem, jakie, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktyczne mogłyby zostać wyjaśnione w drodze dowodu z jej zeznań.

Jak już wyżej powiedziano, nie twierdzi ona, aby miała wiedzę o jakimkolwiek majątku dłużnika, do którego powód mógłby skierować skuteczną egzekucję.

Natomiast bez znaczenia był stan jej wiedzy o sytuacji finansowej dłużnika w dacie podejmowania zaskarżonej czynności oraz jej świadomości co do zamiaru dłużnika pokrzywdzenia jego wierzycieli.

Ponieważ czynność ta miała charakter nieodpłatny, zastosowanie znajdowała w sprawie dyspozycja przepisu art. 528 kc.

W konsekwencji, bezzasadny okazał się także zarzut naruszenia przepisu art. 527 kc, co, zdaniem apelującej, miało polegać na bezpodstawnym przyjęciu, że na skutek zaskarżonej czynności doszło do pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela.

Pokrzywdzenie powoda, w rozumieniu przepisów art. 527 § 1 i 2 kc oraz art. 529 zd. 2 kc, jest oczywiste, skoro na skutek dokonanej na rzecz pozwanej darowizny dłużnik stał się niewypłacalny, a prowadzona przeciwko niemu egzekucja okazała się bezskuteczna.

Bez znaczenia dla takiej oceny pozostają wskazywane w apelacji okoliczności, że co pewien czas dłużnik wpłaca na rzecz wierzycieli pewne kwoty, w wysokości od kilkuset do tysiąca złotych, na poczet swoich zobowiązań.

Jak się wydaje, skarżąca próbuje w ten sposób wykazywać, że dłużnik posiada jednak jakieś źródła dochodów, a więc nie jest niewypłacalny.

Gdyby założyć takie, jakkolwiek nie wyrażone expressis verbis, rozumowanie autorki apelacji, to należałoby je uznać za wynik niewłaściwego odczytywania przepisów o skardze pauliańskiej, służących ochronie wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika.

Niewypłacalność dłużnika, o jakiej mowa w przepisach art. 527 i nast. kc nie polega na tym, że dłużnik nie posiada żadnego majątku ani dochodów.

Jak wskazuje doświadczenie życiowe osoby uznane urzędowo za niewypłacalne nierzadko żyją na ponadstandardowym poziomie i mają do swojej dyspozycji znaczne aktywa majątkowe, z tym, że przypisane formalnie innym podmiotom.

Natomiast przez niewypłacalność w rozumieniu przepisów o skardze pauliańskiej należy rozumieć taką sytuację, w której wierzyciele nie mogą uzyskać z majątku dłużnika zaspokojenia przy zastosowaniu przewidzianych prawem procedur egzekucyjnych.

Dodać też należy, że do uznania pokrzywdzenia wierzycieli wystarczające jest ustalenie, że na skutek dokonania zaskarżonej czynności zaspokojenie się z majątku dłużnika staje się trudniejsze, bardziej długotrwałe lub uciążliwe.

Z tych przyczyn na podstawie art. 385 kpc oraz powołanych wyżej przepisów prawa materialnego i procesowego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O należnych stronie powodowej kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono (punkt 2 wyroku) na podstawie przepisów art. 98 § 1 i 3 kpc oraz art. 99 kpc w zw. z art. 391 kpc, przy uwzględnieniu treści § 10 ust. 1 pkt 2) w zw. z § 2 pkt. 6) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015.1804 ze zm.).

Bogdan Wysocki Małgorzata Kaźmierczak Małgorzata Goldbeck-Malesińska