Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 marca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Ryszard Marchwicki

Sędziowie: SSA Ewa Staniszewska /spr./

SSA Bogdan Wysocki

Protokolant: st.sekr.sąd. Kinga Kwiatkowska

po rozpoznaniu w dniu 5 marca 2019 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa D. (...)z siedzibą w W.

przeciwko R. G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 27 marca 2018 r. sygn. akt I C 2145/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok i:

1.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 550.000 (pięćset pięćdziesiąt tysięcy) zł z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanego do nieruchomości położonej w (...) przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w P. VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...);

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda 41.900 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda 35.600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Ewa Staniszewska Ryszard Marchwicki Bogdan Wysocki

Sygn. akt I A Ca 533/18

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w postępowaniu nakazowym w dniu 30 sierpnia 2016 r. powód D. (...) z siedzibą
w W. domagał się zasądzenie od pozwanego R. G. kwoty 550.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty oraz zasądzenia od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu.

Uzasadniając swoje stanowisko powód wskazał, że pozwanego oraz (...) Bank S.A. łączyła umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do (...) z dnia 10 kwietnia 2007 r., na podstawie której Bank oddał pozwanemu do dyspozycji środki pieniężne w ustalonej umową wysokości, natomiast pozwany zobowiązał się do zwrotu udzielonej kwoty pieniężnej wraz
z odsetkami w ustalonych terminach spłaty. Strony umowy zgodnie postanowiły, iż tytułem zabezpieczenia spłaty udzielonego przez Bank kredytu wraz z odsetkami i innymi należnościami wynikającymi z Umowy, ustanowią hipotekę umowną kaucyjną do kwoty 1.148.801,18 zł, która będzie obciążała nieruchomość dla której prowadzone jest przez Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto księga wieczysta nr (...), która to nieruchomość jest własnością pozwanego. Pozwany nie wywiązał się z przyjętego na siebie zobowiązania i nie uregulował na rzecz banku płatności szczegółowo wskazanych w umowie, wobec czego umowa została wypowiedziana w dniu 9 sierpnia 2011 r.

W dniu 30 grudnia 2015 r. Bank zawarł umowę sprzedaży wierzytelności
z powodem, cedując na jego rzecz całość praw i obowiązków wynikających z umowy zawartej przez pozwanych z wierzycielem pierwotnym.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 13 października 2016 r., sygn. akt: I Nc 518/16 Sąd orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Pozwany wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty z dnia 13 października 2016 r. i wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania
z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wskazał, że powód powołuje się na zawartą przez niego z bankiem (...) S.A. umowę kredytową oraz nabycie wierzytelności od tego banku w kwocie 1.840.472,34 zł, podczas gdy pozwany zawarł umowę kredytową na kwotę 675.765,40 zł z czego kilkadziesiąt tysięcy zostało przez bank potrącone na różne ubezpieczenia. Pozwany podniósł, że w chwili zawierania umowy nie był świadomy ryzyka jakie podejmuje zawierając umowę indeksowaną do (...). Nie został mu też przedstawiony mechanizm oprocentowania, a dodatkowo fakt, że bank ustalał tabelę kursów powodowało, że niepewne było ile faktycznie kredyt będzie kosztował. Całe ryzyko zostało przerzucone na pozwanego. Pozwany wskazał także, że nie otrzymał zawiadomienia o cesji i o fakcie zmiany wierzyciela dowiedział się od komornika. Podniósł także zarzut przedawnienia roszczenia i brak podstaw do dochodzenia roszczenia przez powoda.

W piśmie z dnia 4 stycznia 2018 r. powód zmodyfikował roszczenie pozwu w ten sposób, że domagał się zasądzenia od pozwanego na jego rzecz kwoty 550.000 zł
z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanego do nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Wyrokiem z dnia 27 marca 2018 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.

W uzasadnieniu Sąd powołał się na następujące ustalenia faktyczne i wnioski prawne.

W dniu 10 kwietnia 2007 r. pozwany R. G. zawarł z (...) Bank S.A.
z siedzibą w K. (nr KRS: (...)) umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...). Na mocy wskazanej Umowy Bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie 675.765,40 zł indeksowanego kursem (...). Spłata kredytu nastąpić miała w 360 miesięcznych równych ratach kapitałowo – odsetkowych.

W umowie wskazano, że przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 296.648,55 (...), jednak rzeczywista równowartość miała zostać określona po wypłacie kredytu. Jednocześnie kredytobiorca oświadczył, że jest świadomy ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptował to ryzyko. Rata kapitałowo – odsetkowa natomiast przy założeniu uruchomienia całości kredytu w dacie sporządzenia umowy wynosiłaby równowartość 1.717,99 (...). Rzeczywista wysokość rat odsetkowych lub rat kapitałowo – odsetkowych miała zostać określona w harmonogramie spłat. Wysokość zobowiązania miła być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do (...) obowiązującego w dniu spłaty (§ 10 ust. 3).

Zgodnie z Umową oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,68 % w skali roku, a w tym suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży Banku, która wynosiła 2,43 %. Indeks (...) dla każdego miesiąca obliczany był jako średnia arytmetyczna stawek LIBOR 3m obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 – go dnia miesiąca, poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 – go dnia miesiąca poprzedzającego zmianę. Indeks (...) ulegał zmianie w okresach miesięcznych
i obowiązywał od pierwszego dnia miesiąca, jeżeli wartość indeksu była różna od obowiązującej stawki indeksu (...) o przynajmniej 0,1 punktu procentowego (§ 1 ust. 3,
§ 13 Umowy).

Na dzień sporządzenia Umowy odsetki karne wynosiły 9,36 % i ulegały zmianie
w przypadku zmiany indeksu (...) na zasadach określonych w § 13 Umowy i nie mogły być większe niż odsetki maksymalne. Po przewalutowaniu kredytu na PLN na podstawie § 14 ust. 3 odsetki karne na dzień sporządzenia umowy miały wynosić 18,38 %, nie więcej jednak niż odsetki maksymalne i miały ulegać zmianie w przypadku zmiany indeksu (...) (§ 1 ust. 5 Umowy).

Zabezpieczeniem spłaty kredytu miała być m.in. hipoteka kaucyjna na rzecz banku
w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170 % kwoty kredytu określonej w § 1 ust. 1 Umowy na nieruchomości, której właścicielem jest pozwany, dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...).

W związku z powstaniem zaległości wierzyciel pierwotny pismem z dnia 9 sierpnia 2011 r. wypowiedział pozwanemu umowę kredytu nr (...) z dnia 10 kwietnia 2007 r. z zachowaniem 30 – dniowego okresu wypowiedzenia.

W dniu 24 listopada 2011 r. Bank wystawił Bankowy Tytuł Egzekucyjny nr (...), w którym wskazano, że na dzień 24 listopada 2011 r. wymagalne zadłużenie pozwanego wynosi 1.244 903,73 zł, a tym:

1)  1.169.555,81 zł tytułem kapitału,

2)  29.544,24 zł tytułem odsetek umownych za okres korzystania z kapitału w wysokości 10,87 % od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 20 września 2011 r.,

3)  44.227,99 zł tytułem odsetek za opóźnienie naliczonych od kwoty niespłaconego kapitału w wysokości 21,74 % o dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 24 listopada 2011 r.,

4)  1.575,69 zł tytułem opłat i innych prowizji.

W dniu 5 czerwca 2015 r. wystawiono ponowny tytuł egzekucyjny (...), który również stwierdzał istnienie wymagalnego zadłużenia we wskazanej wyżej wysokości.

Postanowieniem z dnia 14 września 2015 r., wydanym do sygn. akt: II Co 3474/15 referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu nadał klauzulę wykonalności Bankowemu Tytułowi Egzekucyjnemu nr (...) z dnia
5 czerwca 2015 r. klauzulę wykonalności.

W dniu 5 listopada 2015 r. wierzyciel pierwotny wystąpił z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego w oparciu o pozyskany tytuł wykonawczy. Następnie Komornika Sądowy przy Sądzie Rejonowym Poznań – Stare Miasto w P. P. B. wszczął postępowanie egzekucyjne do sygn. akt: (...). Wierzyciel pierwotny wystąpił również z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego z nieruchomości o nr (...) w dniu 25 lipca 2014 r. w wyniku czego Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Poznań – Grunwald i J. Ł. D. wszczął postępowanie egzekucyjne do sygn. akt: (...) Postępowanie to jednak okazało się bezskuteczne.

W dniu 30 grudnia 2015 r. Bank zawarł z powodem umowę przelewu wierzytelności nr (...), cedując na jego rzecz całość praw i obowiązków wynikających z umowy zawartej przez pozwanych z wierzycielem pierwotnym, tj. kwotę 1.787.313,63 zł na która składają się:

1)  kapitał wymagalny – 1.169.555,81 zł;

2)  odsetki wymagalne – 29.544,24 zł;

3)  odsetki karne – 581.820,14 zł;

4)  koszty windykacji – 6.393,44 zł.

W dniu 16 sierpnia 2016 r. powód wystawił wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego nr KW(...), z którego wynika, że na dzień 16 sierpnia 2016 r. zobowiązanie pozwanego wynosi 1.840.472,34 zł, a w tym:

1)  1.169.555,81 zł tytułem kapitału,

2)  581.820,14 zł tytułem odsetek karnych,

3)  29.544,24 zł tytułem odsetek umownych,

4)  53.158,71 zł tytułem odsetek ustawowych,

5)  6.393,44 zł tytułem kosztów.

W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności wskazał, że zgodnie z treścią art. 509 § 1 i 2 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba, że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Z kolei art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (dalej u.k.w.h.) w brzmieniu mającym zastosowanie w niniejszej sprawie na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw wierzytelność zabezpieczona hipoteką nie może być przeniesiona bez hipoteki, chyba że ustawa stanowi inaczej. W myśl art. 79 ust. 2 cytowanego przepisu u.k.w.h. hipoteka nie może być przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza.

Z art. 65 ust. 1 u.k.w.h., a także z art. 75 tej ustawy wynika, że podstawowym uprawnieniem wierzyciela z tytułu hipoteki – ograniczonego prawa rzeczowego jest prawo dochodzenia zaspokojenia z obciążonej nieruchomości, a podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy przeciwko właścicielowi obciążonej nieruchomości.

Wpis hipoteki dla wierzyciela hipotecznego - jeżeli chodzi o odpowiedzialność dłużnika rzeczowego z nieruchomości - jest wystarczającą legitymacją do dochodzenia przysługującej mu wierzytelności w ten sposób zabezpieczonej.

Sąd uznał zatem, że powodowi przysługuje legitymacja czynna.

W ocenie Sądu w pełni trafny okazał się podnoszony przez pozwanego zarzut odnoszący się do abuzywnego charakteru postanowień zawartych w łączącej go z pierwotnym wierzycielem umowie kredytowej. Pozwany w tym zakresie powoływał się przede wszystkim na § 10 ust. 3 Umowy, zgodnie z którym wysokość zobowiązana miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do (...) obowiązującego w dniu spłaty.

Sąd podkreślił, że zgodnie z art. 385 ¹ §1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. §2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z §1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. §3 - Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu.
W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. §4 - Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

W niniejszej sprawie powód nie wykazał w zasadzie żadnej inicjatywy dowodowej na okoliczność indywidualnego uzgodnienia przez Bank z pozwanym warunków umowy kredytowej, należało więc uznać, że warunki umowy nie były uzgodnione indywidualnie.

W omawianej sprawie wypłata kredytu w złotych polskich i zawarcie w umowie klauzuli waloryzacyjnej powodowały niemożliwość określenia świadczenia zarówno co do wysokości kredytu, jak i rat spłacanej pożyczki z uwagi na możliwość jednostronnego ustalania kursu waluty przez bank. W ocenie Sądu, klauzule te są niedozwolonymi klauzulami umownymi, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta - kredytobiorcy -
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Jako sprzeczne z dobrymi obyczajami kwalifikowane są w szczególności wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron umowy, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami stosunku obligacyjnego. Natomiast o rażącym naruszeniu interesów konsumenta można mówić w przypadku prawnie relewantnego znaczenia tego nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem franka. Jednocześnie prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle zawartej przez strony umowy nie doznawało żadnych ograniczeń. Skoro bank może wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, stanowiących narzędzie indeksacji kredytu i rat jego spłaty, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych i generując dla kredytobiorcy dodatkowe i nieprzewidywalne co do wysokości koszty kredytu, klauzule te rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumentów, a także dobre obyczaje, które nakazują, by ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia, a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji.

Z powyższych względów Sąd I instancji uznał, że postanowienie zawarte w § 10 ust. 3 Umowy jest niedozwolonym postanowieniem umownym i nie wiąże pozwanego
w umowie zawartej z Bankiem. Jednocześnie zgodził się z poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 21 lutego 2013 r. (w sprawie sygn. akt I CSK 408/12. OSNC 2013/11/127), iż eliminacja ze stosunku prawnego postanowień uznanych za abuzywne nie prowadzi do zniweczenia całego stosunku prawnego, nawet gdyby z okoliczności sprawy wynikało, że bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Twierdzenia stron w tym zakresie podlegają dowodzeniu w oparciu o ogólne reguły rozkładu ciężaru dowodu Powód winien był więc przedstawić harmonogramy spłaty rat kredytowych (zarówno ten wydany na początku umowy kredytowej i kolejne, o ile były wydawane w związku ze zmianą oprocentowania kredytu) i przedstawić wyliczenie zarachowania uiszczonych przez pozwanego tytułem spłaty kwot, po uwzględnieniu faktu braku związania stron klauzulami waloryzacyjnymi i wykazać zasadność tak poczynionych wyliczeń. Powód jednak tego rodzaju aktywności nie podjął, nie przedstawił stosownych przeliczeń rat kredytu z franków szwajcarskich na złotówki, co Sąd uznał za konieczne, zważywszy na to, że kredyt został wypłacony w złotówkach, w takiej walucie też miał być spłacany, a nadto sam powód dochodził zapłaty w PLN. Z uwagi na powyższe brak było możliwości ustalenia jaka w istocie była kwota kredytu wypłacona pozwanemu oraz jaka jest obecnie wysokość ewentualnej wierzytelności.

Sąd zaznaczył, że powód w toku postępowania przedłożył wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu. Zgodnie natomiast z przepisem art. 194 ust. 1 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi, księgi rachunkowe funduszu sekurytyzacyjnego, wyciągi z tych ksiąg podpisane przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych funduszu i opatrzone pieczęcią towarzystwa zarządzającego funduszem sekurytyzacyjnym oraz wszelkie wystawione w ten sposób oświadczenia zawierające zobowiązania, zwolnienie z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowanie odbioru należności mają moc prawną dokumentów urzędowych oraz stanowią podstawę do dokonania wpisów w księgach wieczystych i rejestrach publicznych. Jednakże od dnia 20 lipca 2013 r. do art. 194 ust. 1 został dodany przepis ust.2 zgodnie, z którym moc prawna dokumentów urzędowych, o której mowa w ust. 1, nie obowiązuje w odniesieniu do dokumentów wymienionych w tym przepisie w postępowaniu cywilnym.

Zgodnie z przepisem art. 244 § 1 k.p.c. dokumenty urzędowe, sporządzone
w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Istotą dokumentu urzędowego jest domniemanie jego zgodności z prawdą to znaczy, że zaświadcza on prawdziwy stan rzeczy. Skoro więc wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu nie ma mocy dokumentu urzędowego w postępowaniu cywilnym nie stanowi dowodu tego, co zostało w nim zaświadczone, a więc nie stanowi ani dowodu istnienia wierzytelności ani wysokości wierzytelności powoda wobec pozwanego.

Co do zasady zaś zgodnie z art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. to na stronie powodowej spoczywał ciężar udowodnienia istnienia dochodzonego roszczenia oraz jego wysokości. Powód jednak, mimo iż był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, ciężarowi temu nie sprostał.

Dodatkowo Sąd wskazał, że w sprawie nie znalazł zastosowania przepis dyspozytywny art. 358 § 1 i 2 k.c., do którego można odwołać się w przypadku stwierdzenia abuzywności postanowień umownych. Zgodnie ze wskazanymi przepisem § 1 jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia wyłącznie w walucie obcej; § 2 wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej. Przepis ten nie znalazł zastosowania w niniejszej sprawie, albowiem wszedł w życie dopiero w dniu 24 stycznia 2009 r. (Ustawa o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz ustawy - Prawo dewizowe z dnia 23 października 2008 r. Dz.U. Nr 228, poz. 1506), a więc już po zawarciu przez pozwanego z Bankiem umowy kredytowej.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia Sąd Okręgowy wskazał, że w myśl art. 77 u.k.w.h. przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o odsetki. Przywołana regulacja wprowadza ogólną zasadę, że przedawnienie wierzytelności hipotecznej nie wpływa na uprawnienie wierzyciela hipotecznego dotyczącego dochodzenia zaspokojenia z przedmiotu hipoteki, pociąga za sobą jedynie skutki w sferze obligacyjnej. Zgodnie z art. 77 zd. 1 u.k.w.h. hipoteka pozostaje w mocy niezależnie od tego, jak długo istnieje i jest wymagalna zabezpieczona wierzytelność. W konsekwencji właścicielowi przedmiotu hipoteki nie przysługuje zarzut przedawnienia jako skuteczny środek obrony przeciwko powództwu wierzyciela hipotecznego i to niezależnie od tego czy jest dłużnikiem osobistym, czy tylko rzeczowym. Odpowiedzialność rzeczowa jest wyłączna, dłużnik osobisty może bronić się zarzutem przedawnienia, jeśli nie jest jednocześnie dłużnikiem rzeczowym. Jeśli nim jest, a dojdzie do przedawnienia i dłużnik zgłosi taki zarzut, to będzie odpowiadał jedynie rzeczowo, a sąd uwzględniając powództwo ograniczy zgodnie z art. 319 k.p.c. jego odpowiedzialność do obciążonej nieruchomości. Przepis ten wzmacnia pozycję prawną wierzyciela hipotecznego w stosunku do właściciela nieruchomości obciążonej.

W rozpoznawanej sprawie pozwany posiada wobec powoda status dłużnika zarówno rzeczowego i osobistego, tym samym w związku z art. 77 u.k.w.h. nie przysługuje mu jako dłużnikowi rzeczowemu prawo do zgłoszenia zarzutu przedawnienia, z wyjątkiem roszczeń o odsetki. Wskazany przepis nie rozróżnia czy chodzi o odsetki umowne czy ustawowe, stosuje się więc go do każdego rodzaju odsetek. Hipoteka zwykła zabezpiecza także roszczenia o odsetki ustawowe za opóźnienie (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2005 r., III CZP 24/05). Zgodnie z art. 69 u.k.w.h. hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki. W drodze wykładni przyjmuje się, że chodzi tu o roszczenie
z tytułu mogących powstać w przyszłości odsetek za zwłokę.

Z uwagi na to, że powód dochodził w niniejszej sprawie kwoty 550.000 zł tytułem kapitału z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanego do nieruchomości, zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwanego okazał się niezasadny.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd w punkcie I sentencji wyroku oddalił powództwo.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Powyższy wyrok w całości zaskarżył powód zgłaszając:

1/ zarzut naruszenia przepisu prawa procesowego, który miał wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a to art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów i uznanie, wbrew zasadom logiki i doświadczeniu życiowemu, że § 10 ust. 3 umowy kredytu hipotecznego nr (...) zawiera klauzulę, która w sposób rażący narusza interesy konsumentów, podczas gdy okoliczność ta nie została przez pozwanego nawet uprawdopodobniona, a w konsekwencji

2/ zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a to art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) zawierała klauzulę abuzywną w § 10 ust. 3, podczas gdy w nie narusza ona interesu pozwanego w sposób rażący, co stanowi niezbędną przesłankę dla uznania danego postanowienia za niedozwolone postanowienie umowne,

3/ zarzut naruszenia przepisu prawa procesowego, który miał wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a to art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów i uznanie, wbrew zasadom logiki i doświadczeniu życiowemu, że dokumenty przedłożone przez powoda nie pozwalają na ustalenie, jaka kwota kredytu została pozwanemu wypłacona, podczas gdy z umowy kredytu hipotecznego nr (...) wynika wprost, że pozwanemu została wypłacona kwota 675.765,40 zł, a pozwany tej okoliczności nie zaprzeczył,

4/ zarzut naruszenia przepisu prawa procesowego, który miał wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a to art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów i uznanie, wbrew zasadom logiki i doświadczeniu życiowemu, że dokumenty przedłożone przez powoda w postaci (...), wyciągu z ksiąg rachunkowych funduszu, umowy cesji wierzytelności wraz z - wyciągiem z załącznika nr 1 w kontekście wysokości udzielonego kredytu, jego rodzaju i okresu kredytowania nie wykazują kwoty należności głównej należnej powodowi, podczas gdy Sąd I instancji ustalił, że pozwany nie spłacił należności wynikającej z umowy kredytu hipotecznego nr (...), postawionej w stan natychmiastowej wymagalności na skutek wypowiedzenia złożonego przez poprzednika prawnego powoda, w całości, a pozwany nie wykazał, w jakiej wysokości spłacił zadłużenie.

Wobec powyższego powód wniósł o:

1/ zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 550.000 zł z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanego do nieruchomości położonej w (...)przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy Poznań - Stare Miasto w P., VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) wraz z kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego,

2/ zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za I i II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd, że poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne w przedmiocie rażącego naruszenia interesu pozwanego są prawidłowe, zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1/ naruszenie przepisu prawa procesowego, który miał wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a to art. 217 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny rachunkowości i bankowości na okoliczność wyliczenia zadłużenia pozwanego w stosunku do powoda przy założeniu, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) zawierała klauzule abuzywne, podczas gdy Sąd I instancji ustalił w toku sprawy, że pozwany nie spłacił należności wynikającej z umowy kredytu hipotecznego nr (...), postawionej w stan natychmiastowej wymagalności na skutek wypowiedzenia złożonego przez poprzednika prawnego powoda, w całości, przy jednoczesnej ocenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...) zawiera klauzule abuzywne, których eliminacja nie doprowadziłaby do zniweczenia całego stosunku prawnego,

2/ zarzut naruszenia przepisu prawa procesowego, który miał wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a to art. 232 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez nierównomierny rozkład ciężaru dowodu pomiędzy stronami w niniejszej sprawie i przyjęcie, że to wyłącznie powód powinien wykazać kwotę należną mu z tytułu umowy kredytu hipotecznego nr (...) po eliminacji z niej klauzuli abuzywnej, podczas gdy przy ustaleniu, że pozwany otrzymał od poprzednika prawnego powoda na podstawie umowy kredytu hipotecznego nr (...) kwotę kredytu w wysokości 675.765,40 zł, indeksowanego kursem (...), postawioną w stan natychmiastowej wymagalności na skutek wypowiedzenia złożonego przez poprzednika prawnego powoda, i nie spłacił otrzymanej należności na warunkach z niej wynikających w całości, to pozwany miał interes prawny w wykazaniu, w jakim zakresie spłacił ww. należność, po eliminacji z niej klauzuli abuzywnej.

Wobec powyższego wniósł o:

1/ dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z historii spłat pozwanego na okoliczność wysokości wpłat dokonanych przez pozwanego od dnia uruchomienia kredytu do dnia cesji oraz sposobu rozliczenia dokonanych wpłat,

2/ uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Na podzielenie zasługiwał zarzut sprzeczności ustaleń faktycznych ze zgromadzonym materiałem dowodowym co do wysokości udzielonego pozwanemu kredytu, który odnieść trzeba nie tyle do ustaleń faktycznych przedstawionych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, ile do stwierdzeń Sądu w części poświęconej rozważaniom prawnym. Niezrozumiałe są bowiem przyczyny, dla których Sąd I instancji uznał mi.in, że „..brak było możliwości ustalenia jaka w istocie była kwota kredytu wypłaconego pozwanemu..” chociaż wcześniej prawidłowo ustalił na podstawie umowy z dnia 10 kwietnia 2007 r., że bank udzielił pozwanemu kredytu w kwocie 675.765,40 zł tyle tylko, że indeksowanego kursem (...).

Okoliczność ta w sprawie była zresztą niesporna. Pozwany w sprzeciwie nie negował przecież zawarciu umowy o treści ustalonej przez Sąd, tyle tylko że powołując się na abuzywność jej postanowień podniósł zarzut jej nieważności. Dodać można, że podana kwota kredytu co należy raz jeszcze podkreślić w złotych (co przecież zauważał też Sąd I instancji), odpowiada sumie kwot wymienionych w § 2 umowy o jej przeznaczeniu zgodnie z dyspozycjami kredytobiorcy. Ewentualne wątpliwości Sądu mogły się więc odnosić jedynie do ustalenia równowartości kwoty kredytu we frankach szwajcarskich w dacie jego uruchomienia (a to wobec postanowienia z § 1 pkt.1 umowy o przeliczeniu równowartości kredytu według kursu franka po wypłacie), ale już nie do kwoty umówionej i wypłaconej w złotych. Kwestia zaś ewentualnego przeliczenia równowartości kredytu według innego niż podanego wprost w umowie kursu franka szwajcarskiego dokonywanego na potrzeby obliczenia należnej bankowi spłaty, nie miała istotnego znaczenia w realiach rozpatrywanej sprawy z przyczyn dalej przedstawionych.

Od razu w tym miejscu wskazać też należy, że za oczywiście chybione należało uznać wywody pozwanego, iż z kwoty kredytu otrzymał w gotówce tylko część, ponieważ reszta została przeznaczona na refinansowanie kredytu w Banku (...) czy inne wydatki. Istotnie, jak wynika z § 2 ust.1 umowy z dnia 10 kwietnia 2007 r. z kwoty kredytu na 675.765.40zł - część w wysokości 432.335 zł została przeznaczona na spłatę kredytu pozwanego w Banku (...), część w wysokościach 53.800 zł i 163.865 zł na pokrycie obciążających go kosztów robót wykończeniowych i części ceny nabycia przez pozwanego nieruchomości, reszta na opłaty i składki ubezpieczeniowe, w tym z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a w końcu na opłatę wpisu hipoteki zabezpieczającej kredyt. Wszystkie te wydatki zostały poczynione w jasno wyrażonych kwotach w złotych i na cele zgodne z dyspozycją pozwanego. Z przyczyn niezrozumiałych pozwany zdaje się przy tym nie zauważać, że całość kredytu została przeznaczona na spłatę jego własnych zobowiązań pieniężnych czy to wobec osób trzecich, czy w związku z uzyskaniem w ogóle kredytu w ustalonej wysokości.

Z przedstawionym zastrzeżeniem Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego jako oparte na nie budzących wątpliwości co do ich treści dowodach z dokumentów.

Dodać i zaakcentować jedynie należy, że w umowie kredytu hipotecznego z dnia 10 kwietnia 2007 r. jednoznacznie podane zostało, że 675.765,40 zł stanowi na dzień zawarcia umowy równowartość 296.648,55 CHF co logicznie oznacza, że przeliczenie nastąpiło według kursu 1 CHF = 2,2780 zł (675.765,40 zł : 296.648,55 zł). Przy tak ustalonym kursie strony ustaliły, że zmienne oprocentowanie kredytu na dzień zawarcia umowy wynosi 4,68% ,w tym stała marża Banku 2,43% (§ 1 ust. 3), a całkowity koszt kredytu, którego spłata miała następować w 360 ratach tj. przez 30 lat na 577.296,37 zł (§ 1 ust. 2 i 7). Podane jednoznacznie w umowie wymienione wielkości nie mogły budzić żadnych wątpliwości pozwanego, ani też, jako odnoszące się do stanu na dzień zawarcia umowy, nie mogły być już jednostronnie (bez wiedzy i zgody kredytobiorcy) zmienione przez kredytodawcę.

Według stanu na dzień zawarcia umowy pozwany miał więc co najmniej wiedzę, że przy niezmiennym kursie (...) do złotego przez 30 lat, zobowiązany jest do spłaty kredytu kwotą 1.253.061,77 zł (675.765,40 + 577.296,37 zł).

Legitymacja czynna powoda słusznie nie budziła wątpliwości Sądu I instancji w świetle umowy przelewu wierzytelności i treści odpisu z KW nieruchomości pozwanego obciążonej hipoteką.

Podobnie, trafnie został uznany za bezzasadny w realiach rozpatrywanej sprawy zarzut pozwanego przedawnienia roszczenia.

Odpowiednie rozważania Sądu I instancji Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne z wyłączeniem jedynie wywodów odnośnie treści art. 71 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Przepis ten został uchylony z dniem 20.02.2011 r. ustawą z dnia 16.06.2009 r. (Dz.U. 2009/131/1075) stąd przewidziane w nim domniemanie nie mogło mieć w sprawie zastosowania.

Sąd I instancji odnosząc się do zarzutu pozwanego co do abuzywnego charakteru postanowień w umowie kredytu hipotetycznego uznał, że jest on uzasadniony w zakresie postanowienia z § 10 ust. 3, według którego wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do (...) obowiązującego w dniu spłaty. Jednocześnie ocenił, że uznanie abuzywności tego postanowienia nie skutkuje, że nie wiążą strony inne postanowienia określające główne świadczenia stron. Stanowisko Sądu I instancji w tym zakresie zasługuje w pełni na aprobatę. W odniesieniu do umów kredytu bankowego zostało ono już wielokrotnie przedstawione w orzecznictwie, w tym Sądu Najwyższego. Obok przywołanego w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 r., I CSK 408/12, wskazać ten można na wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14 czy z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16. Także Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 20 września 2017 r. sygn.. C – 186/18 (LEX nr 2355193) wskazał, że jeżeli chodzi o kategorię warunków umownych mieszczących się w rozumieniu art.4 ust. 2 dyrektywy 93/13, należy uważać za nie te, które określają podstawowe świadczenie w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tą umowę. Stosownie do art. 69 ust.1 Prawa bankowego, poprzez umowę kredytową kredytodawca zobowiązuje się udostępnić kredytobiorcy określoną kwotę pieniężną, zaś kredytobiorca zobowiązuje się głównie spłacać tę sumę w przewidzianych terminach, zasadniczo z odsetkami. Świadczenia podstawowe tej umowy odnoszą się zatem do kwoty pieniężnej, która musi być określona do waluty wypłaty i wpłaty. Są to postanowienia związane z samym charakterem zobowiązania dłużnika, przez co stanowią podstawowy element umowy kredytowej. Postanowienia chociażby z paragrafu 1 umowy z dnia 10 kwietnia 2007 r. niewątpliwie zaś określały świadczenia główne stron – wysokość udzielonego kredytu w złotych , obowiązek spłaty w złotych, wysokość oprocentowania w tym stałej marży Banku na dzień zawarcia umowy, okres spłat w równych ratach. Podany też został całkowity koszt kredytu przy uwzględnieniu kursu (...) do zł w dacie zawarcia umowy. Dodać należy, iż co do zasady nie wykracza też poza swobodę kształtowania przez strony treści umowy (art. 353 ze zn. 1 k.c.) ustalanie wysokości wynagrodzenia Banku ( odsetek) w oparciu o kurs innej waluty niż waluty, w której udzielono i ma być spłacany kredyt.

Posiłkowy charakter mają postanowienia odnoszące się już tylko do spłaty kredytu. Ich abuzywność, jak słusznie przyjął Sąd I instancji wyrażała się w możliwości jednostronnego kształtowania przez Bank wysokości rat kredytu waloryzowanych kursem franka.

W niniejszej sprawie wysokość wierzytelności Banku - kredytodawcy wobec pozwanego po wypowiedzeniu umowy kredytu a ostatecznie powoda, przy zastosowaniu postanowień umowy o kredyt, w tym postanowienia z § 10 ust. 3, odpowiadała wysokości wskazanej w bankowym tytule wykonawczym, na podstawie którego prowadzone były postępowania egzekucyjne przeciwko pozwanemu i jako taka nie mogła budzić wątpliwości. Pozwany nie zaprzeczał okolicznościom faktycznym podanym w pozwie, że Bank wystawił bankowy tytuł egzekucyjny na określone kwoty, że na podstawie tego tytułu (po jego zaopatrzeniu przez Sąd klauzulą wykonalności) prowadzone było postępowanie egzekucyjne, w tym z nieruchomości, które zostało umorzone z powodu nieskuteczności egzekucji. Sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego byłoby przyjmowanie, że dłużnik nie przeciwdziałałby w żaden sposób przeciwko egzekucji, gdyby nie zostały uwzględnione w obliczeniu należności Banku według postanowień umowy wszystkie jego wpłaty. Dowody z dokumentów były tylko tego potwierdzeniem.

Sąd I instancji po uznaniu postanowienia z § 10 ust. 3 za niedozwolony i niewiążący strony z mocy art. 385 ze zn. 1 § 1 k.c. skupił się na kwestii możliwości ustalenia wierzytelności powoda przy pominięciu postanowień niedozwolonych. Oddalił powództwo w całości tylko z tej przyczyny, że powód z własnej inicjatywy dowodowej nie przedstawił harmonogramu spłat rat kredytowych, wpłat pozwanego, sposobu ich zaliczenia na poczet kredytu, po uwzględnieniu faktu braku związania stron klauzulami niedozwolonymi, co zdaniem Sądu uniemożliwiło ustalenie wysokości ewentualnej jego wierzytelności.

W zestawieniu z faktem, że pozwany podnosił, że z uwagi na abuzywne postanowienia umowa go nie wiąże, a nade wszystko z faktem, że w toku całego procesu nie podał jakichkolwiek kwot przez siebie wpłaconych na poczet spłaty kredytu, słusznie pozwany zarzucił naruszenie art. 6 k.c. i 232 k.p.c. wyrażające się w naruszeniu przez Sąd równowagi procesowej stron. Nie ma bowiem żadnego przekonywującego uzasadnienia od odstępowania od reguł dowodowych wynikających z tych przepisów w procesach o zasądzenie wierzytelności z tytułu kredytu, w zakresie w jakim strona pozwana wywodząc dla siebie korzystne skutki prawne podważa wcześniej nie kwestionowaną wierzytelność także co do wysokości. Trudno też oczekiwać od strony, aby antycypowała wnioskowanie Sądu co do ewentualnego zakresu zasadności zarzutu pozwanego o nieważności umowy i wynikającej z tego wnioskowania potrzeby dalszych określonych dowodów. Jeżeli więc Sąd I instancji ocenił, że dla rozstrzygnięcia konieczna jest wiedza o wielkości wpłat pozwanego na poczet kredytu, sposobu ich rozliczenia z pominięciem postanowień ocenionych za abuzywne, to winien wcześniej zobowiązać powoda do przedstawienia takiego rozliczenia ze wskazaniem według jakich zasad rozliczenie to powinno być sporządzone.

Tym bardziej, że ostatecznie powód domagał się jako wierzyciel rzeczowy zasądzenia od pozwanego jedynie kwoty 550.000 zł z ograniczeniem jego odpowiedzialności do nieruchomości położonej w Komornikach, na której została ustanowiona hipoteka na zabezpieczenie spłaty kredytu.

Domagał się więc zasądzenia kwoty mniejszej od kwoty udzielonego samego kredytu (675.765,40).

Z porównania zaś chociażby okresu w jakim według umowy pozwany miał spłacać kredyt (30 lat) z okresem faktycznego jego spłacania (do wystawienia bankowego tytułu ok.4 lat) wynikało już logicznie, że pozwany nie spłacił nawet kwoty kredytu i to w istotnej jego części.

Mając to wszystko na względzie Sąd Apelacyjny uznał za uzasadniony wniosek apelującego o przeprowadzenie dowodu z harmonogramu spłaty kredytu przez pozwanego dołączonego już do apelacji i dowód taki przeprowadził. Jego przeprowadzenie nie mogło przy tym spowodować zwłoki w rozpoznaniu sprawy (art. 207 § 6 k.p.c.).

Z przeprowadzonego dowodu wynika, że kredytobiorca wpłacił na poczet kredytu sumę 139.353,14 zł. czemu pozwany w żaden sposób nie zaprzeczył (art. 230 k.p.c.).
Oznacza to, że pozwany nie spłacił nawet czystego kapitału kredytu (bez naliczania jakichkolwiek odsetek czy stosowania mechanizmów indeksacyjnych) i to na kwotę 536.412,26 zł (675 765,40 – 139.353,14) tj. mniejszą od dochodzonej przez powoda.

W tym stanie rzeczy zbędne było czynienie ustaleń w przedmiocie znaczenia abuzywnych postanowień umowy odnośnie do sposobu spłaty kredytu, ściślej do wysokości obciążających pozwanego według umowy poszczególnych rat kredytu i ich wpływu na wielkość całego jego zobowiązania.

Ustalenia te nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpatrywanej sprawy, skoro pozwany nie wywiązał się z podstawowego obowiązku z umowy kredytowej w postaci spłaty samej kwoty otrzymanego kredytu, a kwota dochodzona przez powoda była mniejsza od pozostałej do zapłaty.

Ubocznie tylko dodać można wobec wywodów pozwanego co do konieczności ponoszenia z kwoty kredytu różnych opłat z tytułu ubezpieczenia, że nawet ich pominięcie (do czego jednak nie byłoby podstaw) nie mogło prowadzić do odmiennych wniosków. Nadal pozostawałaby kwota 510.646,86 zł (432.335 zł + 53.800 zł + 163.865 zł – 139.353,14 zł).

Z przyczyn wyżej przedstawionych Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386§ 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i orzekł zgodnie z żądaniem powoda, które miało swoje uzasadnienie w treści umowy stron i art. 65 ust.1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. O kosztach postępowania prze Sądem I instancji i Sądem II instancji orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i § 2 ust.7, a w odniesieniu do postępowania apelacyjnego dodatkowo w zw. z § 10 ust.1 pkt.2, rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Ewa Staniszewska Ryszard Marchwicki Bogdan Wysocki