Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Tomasz Chojnacki

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 października 2022 r.

sprawy z powództwa M. B.

przeciwko I. M., P. M. i W. D.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanych I. M. i P. M. od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 16 marca 2022 r., sygn. akt: XII C 825/21

i zażalenia powoda na postanowienie zawarte w punkcie 2 wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 16 marca 2022 r., sygn. akt: XII C 825/21

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Tomasz Chojnacki

(...) S. W.

(...)

UZASADNIENIE

Powód M. B. wniósł o ustalenie, że umowa sprzedaży nieruchomości rolnej, położonej w miejscowości G., gmina S., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działkę (...), o powierzchni 10,0841 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach, VI Zamiejscowy Wydział w M. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), zawarta w dniu 21 maja 2019 r. przez pozwanych w formie aktu notarialnego przed notariuszem w M. A. Ś. (1) (Rep. (...), na podstawie której pozwani małżonkowie I. i P. M. nabyli prawo własności tej nieruchomości, jest nieważna oraz o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwana W. D. wskazała, że uznaje powództwo w całości oraz wnosi o nieobciążanie jej kosztami procesu.

Pozwani I. i P. M. wskazali, że uznają powództwo w całości oraz wnoszą o oddalenie wniosku powoda o zasądzenie od pozwanych zwrotu kosztów procesu i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych solidarnie zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 16 marca 2022 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu:

1.  ustalił, że umowa sprzedaży nieruchomości rolnej położonej w miejscowości G., gmina S., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działkę (...), o powierzchni 10,0841 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach, VI Zamiejscowy Wydział w M. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), zawarta przez pozwanych w dniu 21 maja 2019 r., w formie aktu notarialnego przed notariuszem w M. A. Ś. (1) (rep. A(...), na podstawie której pozwani I. i P. M. nabyli prawo własności tej nieruchomości, jest nieważna;

2.  zasądził od pozwanych na rzecz powoda kwotę 13.000 tytułem zwrotu części kosztów postępowania, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Apelację od wyroku wnieśli pozwani I. M. i P. M. i zaskarżając wyrok w całości, zarzucili naruszenie:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powodowi jako dzierżawcy jedynie części nieruchomości rolnej na podstawie umowy dzierżawy z 1.3.2012 r. w związku z zawarciem umowy sprzedaży sporządzonej w formie aktu notarialnego Rep A nr (...)r. przysługiwało w dacie sprzedaży tej nieruchomości prawo pierwokupu na podstawie (...), czy też nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego przez tutejszy Sąd w zakresie mającym na celu ocenę negatywnych przesłanek dopuszczenia uznania powództwa przez Pozwanych wobec błędnego przyjęcia, iż uznanie powództwa przez Pozwanych powoduje, że przeprowadzenie takiego postępowania należy uznać „za zbędne";

2.  art. 189 k.p.c. w zw. z art. 599 § 2 k.c. poprzez jego zastosowanie w niniejszej sprawie i ustalenie, że umowa sprzedaży nieruchomości rolnej położonej w miejscowości G., gmina S., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działkę (...) o pow. 10,0841 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach, VI Zamiejscowy Wydział w M. prowadzi księgę wieczystą o nr (...), zawarta przez pozwanych w dniu 21.3.2019 r., w formie aktu notarialnego przed notariuszem w M. A. Ś. (2) (rep. A(...) na podstawie której pozwani I. i P. M. nabyli prawo własności tej nieruchomości jest nieważna;

3.  art. 213 § 2 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie, co skutkowało błędnym przyjęciem, że uznanie powództwa przez pozwanych jest skuteczne, nie jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo nie zmierza do obejścia prawa;

4.  art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c. w zakresie, w jakim sąd zasądził od Pozwanych zwrot opłaty sądowej od pozwu w kwocie 13.000 zł;

5.  art. 101 k.p.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu w sytuacji gdy pozwanie nie dali powodu do wytoczenia sprawy i uznali przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu;

6.  art. 3 ust. 1 UKUR poprzez przyjęcie, że powodowi jako dzierżawcy jedynie części nieruchomości rolnej na podstawie umowy dzierżawy z dnia 1 marca 2012 r. w związku z zawarciem umowy sprzedaży przysługiwało w dacie sprzedaży tej nieruchomości prawo pierwokupu na podstawie (...) podczas gdy prawo pierwokupu przysługuje dzierżawcy całej nieruchomości a nie jedynie jego części.

Jednocześnie pozwani I. M. i P. M. cofnęli oświadczenie o uznaniu powództwa złożonego w piśmie procesowym z dnia 20 lipca 2021 r. albowiem złożone zostało pod wpływem błędnego przekonania, że powodowi przysługiwało prawo pierwokupu nieruchomości.

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie kosztów procesu wniósł powód, zaskarżając postanowienie zawarte w punkcie 2 wyroku w części oddalającej żądanie powoda o zasądzenie na jego rzecz także kosztów zastępstwa procesowego. Skarżący domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda także zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłat skarbowych od pełnomocnictw a także kosztów procesu w postępowaniu zażaleniowym, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Pozwani I. M. i P. M. wnieśli o oddalenie zażalenia.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zarzuty podniesione w apelacji skutkowały koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. W tej sytuacji bezprzedmiotowe okazało się rozpoznawanie zażalenia na postanowienie o kosztach postępowania zawarte w wyroku.

Uznanie powództwa jest oświadczeniem woli pozwanego i wywołuje nie tylko skutki procesowe, lecz także materialnoprawne, podlegające ocenie z punktu widzenia prawa materialnego. Zgodnie z art. 213 § 2 k.p.c. Sąd jest związany uznaniem powództwa. Literalna wykładnia tego przepisu wskazuje, że badanie takiego uznania ogranicza się wyłącznie do tego, czy nie jest ono sprzeczne z prawem, z zasadami współżycia społecznego albo nie zmierza do obejścia prawa. Uznanie powództwa jest aktem dyspozycyjności materialnej pozwanego, który za zasadne uznaje roszczenie powoda i to w obu jego aspektach. Po pierwsze, pozwany przyznaje przytoczone przez powoda okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie, po drugie akceptuje podstawę prawną danej sprawy (por. np. orzeczenie SN z dnia 28 października 1976 r., II CRN 232/76, opubl. OSNCP Nr 5-6/1977 poz. 101; wyroki SN z dnia 14 września 1983 r., III CRN 188/83, opubl. OSNC Nr 4/1984 poz. 60, z dnia 18 marca 2011 r., III CSK 127/10, opubl. OSNC Nr (...) poz. 17 i z dnia 9 listopada 2011 r., II CSK 671/10, opubl. baza prawna L.).

Składane przez pozwanego oświadczenie woli i wiedzy musi być wyraźne i oczywiste oraz stanowcze i bezwarunkowe (por. wyrok SN z dnia 1 czerwca 1973 r., II CR 167/73, opubl. OSNC Nr 5/1974, nr 5, poz. 94 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 grudnia 2014 r., I ACa 892/14, opubl. baza prawna LEX Nr 1651980). Skutkiem uznania powództwa jest pominięcie postępowania dowodowego w zakresie okoliczności objętych uznaniem oraz wydanie wyroku uwzględniającego powództwo w zakresie objętym uznaniem.

Podkreślić też należy, że uznanie powództwa może być odwołane. Sam przepis art. 213 § 2 k.p.c. wprawdzie nie przewiduje możliwości cofnięcia, odwołania lub uchylenia się od skutków prawnych uznania powództwa, jednakże dopuszcza się takie rozwiązanie w doktrynie i orzecznictwie przy jednoczesnym spełnieniu szczególnych warunków. Uznanie można odwołać w toku postępowania do chwili uprawomocnienia się wyroku wydanego na podstawie tego aktu. Jeżeli zatem sprawa wciąż toczy się przed I instancją to strona pozwana może cofnąć uznanie do momentu wydania wyroku przez zwykłe, jednostronne oświadczenie procesowe skierowane do sądu. Po wydaniu wyroku nie ma przeszkód do cofnięcia uznania, z tą różnicą że stosowne oświadczenie w tym przedmiocie musi być zawarte w treści środka odwoławczego, co miało miejsce w analizowanej sprawie. Odwołanie uznania nie może być oczywiście dowolne i pozostawione swobodnej decyzji strony pozwanej. Obowiązkiem pozwanego jest wskazanie przyczyn odwołania istotnych dla oceny związania sądu uznaniem stosownie do uregulowania art. 213 § 2 k.p.c. Koniecznym jest zatem podanie konkretnych przyczyn cofnięcia, jak choćby tych związanych z wadami procesowych oświadczeń woli w postaci błędu, podstępu, czy przymusu (art. 82 – 88 k.c.). Odwołanie uznania również podlega ocenie poprzez pryzmat przepisów prawa materialnego. Za dopuszczeniem odwołania uznania tylko w razie rzeczywistego wystąpienia wady przemawia przede wszystkim to, że czynność ta jest jednocześnie czynnością o charakterze materialnoprawnym i nie może być rozdźwięku między procesowymi i materialnoprawnymi skutkami uznania (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 listopada 1995 r., I ACr 576/95, opubl. OSA Nr 11-12/1995 poz. 73; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 czerwca 2010 r., V ACa 207/10, opubl. baza prawna L. oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 grudnia 2014 r., I ACa 892/14, opubl. baza prawna L.).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że odwołanie uznania powództwa dokonane przez pozwanych I. M. i P. M. po wydaniu wyroku Sądu Okręgowego wydanego na skutek uznania powództwa było dopuszczalne. W apelacji pozwani przedstawili przyczyny swojej decyzji oraz motywy przemawiające za odwołaniem uznania. Zaakceptować należy twierdzenia pozwanych, że motywem uznania przez pozwanych powództwa było przekonanie pozwanych, że powodowi służy prawo pierwokupu nieruchomości rolnej położonej w miejscowości G., gmina S., powiat (...), województwo (...), stanowiącej działkę (...), o powierzchni 10,0841 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szamotułach, VI Zamiejscowy Wydział w M. prowadzi księgę wieczystą o numerze (...).

Sąd Apelacyjny, że skuteczność odwołania uznania powództwa przez pozwanych I. M. i P. M. powoduje koniecznośćuchylenia wyroku także w sposunku do pozwanej W. D. albowiem żądanie pozwu sprowadza się do oceny czy umowa zawarta przez strony jest ważna to zaś uzasadnia przyjęcie po stronie pozwanych współuczestnictwa koniecznego.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz., U. 2022, poz. 461), w przypadku sprzedaży nieruchomości rolnej prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy jej dzierżawcy, jeżeli:

1) umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej i ma datę pewną oraz była wykonywana co najmniej przez 3 lata, licząc od tej daty, oraz

2) nabywana nieruchomość rolna wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy.

O ile nie jest sporna okoliczność, że ustawowe prawo pierwokupu, o którym stanowi art. 3 ust. 1 ustawy z 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, może obejmować całą nieruchomość rolną, jej fizyczną część, jak również udział w prawie własności tej nieruchomości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20 stycznia 2016 r., sygn. V ACa 621/15, LEX nr 2052630), o tyle rozważenia w tej konkretnej sprawie wymaga, czy powodowi, będącemu dzierżawcą części nieruchomości, przysługuje prawo pierwokupu całości tej nieruchomości. Należy mieć na uwadze, że treść art. 3 powołanej ustawy należy interpretować ściśle, nie powinna być interpretowana rozszerzająco (por. Komentarz do art. 3 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, Tomasz Czech, Kształtowanie ustroju rolnego. Komentarz, wyd. II, Lex). Pozwani w apelacji powoływali się natomiast na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone na gruncie art. 695 § 2 k.c., że dzierżawcy części nieruchomości, w razie zbywania całego gospodarstwa rolnego, nie przysługuje prawo pierwokupu określone w tym przepisie.

Przytoczone okoliczności powodowały konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości i rozpoznania sprawy co do jej istoty. Wprawdzie Sąd odwoławczy jest sądem merytorycznym, procesuje bowiem w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony przed Sądem I instancji i może, w oparciu o normę wynikającą z art. 381 k.p.c., kontynuować postępowanie dowodowe, to jednak w analizowanej sprawie należało przeprowadzić postępowanie dowodowe w całości. Sąd Okręgowy winien w szczególności zbadać, czy fakt dzierżawienia przez powoda części nieruchomości (stawów hodowlanych o powierzchni 2,324 ha z 10,0841 ha stanowiących nieruchomość) wpływał na jego prawo do pierwokupu całości nieruchomości objętej kwestionowaną umową.

Analizując sprawę, Sąd Okręgowy winien też rozpatrzyć czy powód wykonywał umowę dzierżawy oraz jak ustalenia w tym zakresie wpływają na zasadność powództwa. Art. 3 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego wiąże bowiem prawo pierwokupu z wykonywaniem umowy dzierżawy przez okres 3 lat.

Ponadto Sąd I instancji winien rozważyć czy ewentualne prawo powoda pierwokupu nieruchomości objętej kwestionowaną umową nie narusza art. 21 i art. 22 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej poprzez godzenie w prawo własności. Z treści art. 21 i art. 22 Konstytucji RP wynika bowiem, że Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy winien przeprowadzić szczegółowe postępowanie dowodowe zgodnie z udzielonymi wskazówkami i celem rozpoznania istoty sporu. Dopiero tak dokonane ustalenia pozwolą na wydanie w niniejszej sprawie prawidłowego rozstrzygnięcia.

Wobec powyższego na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. wyrok podlegał uchyleniu, a sprawa została przekazana Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia, w tym również rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Tomasz Chojnacki

(...) S. W.

(...)