Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Marek Górecki /spr./
Sędziowie:	SA Mariola Głowacka SA Bogdan Wysocki
Protokolant:	st. sekr. sądowy Monika Ćwirko

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2012 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa małoletnich M. Z. i M. Z. (1) reprezentowanych przez matkę A. Z. i A. Z.

przeciwko W. Z.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 15 marca 2012 r., sygn. akt XII C 2020/07

oraz zażalenia powódek M. Z. i M. Z. (1)

od rozstrzygnięcia o kosztach procesu

zawartego w pkt. I 3 b) tegoż wyroku

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a) w pkt. I 1 w ten sposób, że zasądza od pozwanego:

1.  na rzecz powódki M. Z. kwotę 445.987 zł (czterysta czterdzieści pięć tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt siedem) z ustawowymi odsetkami od dnia 5 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo o zapłatę kwoty 200.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami,

2.  na rzecz powódki M. Z. (1) kwotę 445.987 zł (czterysta czterdzieści pięć tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt siedem) z ustawowymi odsetkami od dnia 5 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo o zapłatę kwoty 200.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami,

b) w pkt. 4 i 5 w ten sposób, że uchyla nadanie rygoru natychmiastowej

wykonalności w pkt. 1a i 1b, co do kwot po 192.846,18 zł,

II. w pozostałej części apelację oddala,

III.  oddala zażalenie powódek M. Z. i M. Z. (1),

IV.  kosztami postępowania apelacyjnego pomiędzy powódką A. Z.,

a pozwanym obciąża w całości pozwanego i na tej podstawie zasądza od

pozwanego na rzecz powódki A. Z. kwotę 5.400 zł,

V.  koszty postępowania apelacyjnego pomiędzy powódkami M. Z., M. Z. (1), a pozwanym rozdziela stosunkowo między stronami i na tej podstawie zasądza od powódek M. Z. i M. Z. (1) na rzecz pozwanego kwoty po 8.610 zł:

Mariola Głowacka Marek Górecki Bogdan Wysocki

UZASADNIENIE

W dniu 31 października 2007 r. w sprawie XII C 2020/07 małoletnie M. i M. Z. (1), reprezentowane przez matkę A. Z., wniosły pozew przeciwko W. Z., domagając się zasądzenia od pozwanego na rzecz każdej z nich kwoty 852.044 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zachowku.

W dniu 31 lipca 2008 r. w sprawie XII C 1677/08 A. Z. wniosła pozew przeciwko W. Z., domagając się zasądzenia od pozwanego na jej rzecz kwoty 484.490 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania według norm przepisanych – tytułem zachowku.

W piśmie z dnia 1 sierpnia 2008 r. małoletnie powódki M. i M. Z. (1) ostatecznie sprecyzowały powództwo i wniosły o zasądzenie od pozwanego po 645.987 zł na rzecz każdej z nich z odsetkami ustawowymi od daty wniesienia pozwu.

Zarządzeniem Przewodniczącego z dnia 15 października 2008 r. połączono sprawy o sygn. XII C 1677/08 i XII C 2020/07 w celu ich łącznego rozpoznania.

W piśmie z dnia 15 grudnia 2008 r. pozwany uznał powództwo w stosunku do małoletnich powódek do kwot po 192.846,18 zł na rzecz każdej z nich.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 marca 2012 roku Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanego na rzecz powódek: M. Z. i M. Z. (1) kwoty po 645.987 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 stycznia 2011 roku, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Kosztami procesu obciążył pozwanego w 80% a powódki w 20% i z tego tytułu zasądził od pozwanego na rzecz powódek kwotę 8.411,80 zł i nakazał ściągnąć z zasądzonego roszczenia od małoletnich powódek na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Poznaniu) kwoty po 8.320 zł. Nadto nakazał ściągnąć od pozwanego kwoty: 68.160 zł i 2.9566,44 zł oraz 80 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych oraz od powódek kwoty po 10 zł. Natomiast na rzecz powódki A. Z. zasądził od pozwanego kwotę 484.490 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 stycznia 2012 r., oddalając powództwo w pozostałym zakresie i obciążając pozwanego w całości kosztami procesu.

Podstawę takiego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania.

M. Z. (2) był mężem powódki A. Z., ojcem powódek M. i M. Z. (1) i bratem pozwanego W. Z.. A. Z. i M. Z. (2) zawarli związek małżeński w dniu 13 kwietnia 1996 r. Małoletnie M. i M. Z. (1) urodziły się w dniu 22 maja 1997 r.

M. Z. (2) zmarł 9 marca 2006 r., pozostawiając ważny testament, w którym do całości spadku powołał brata W. Z.. Pozwany nabył spadek po zmarłym w całości.

Spadkodawca sporządził przed śmiercią pismo w sprawie wydziedziczenia żony A. Z., w którym oświadcza, że pozbawia ją prawa do zachowku z powodu jej wyprowadzenia się wraz z dziećmi ze wspólnego domu i wniesienia powództwa o rozwód.

Wydziedziczenie, którego dokonał spadkodawca jest nieskuteczne.

Elementami masy spadkowej są:

1)  nieruchomości o łącznej wartości 4.273.985 zł.

a)  zabudowana działka (...) położona w P. przy ul. (...) o wartości 377.162 zł

b)  niezabudowana działka (...) położona w P. przy uli. K. 27 o wartości 164.668 zł

c)  niezabudowane działki nr (...) położone w P. przy ul. (...) o wartości odpowiednio 97.130 zł, 82.872 zł, 126.358 zł

d)  niezabudowana działka nr (...) położona w P. przy ul. (...) o wartości 2.194.996 zł

e)  niezabudowana działka nr (...) położona w P. przy ul. (...)

692.569 zł

f) zabudowana działka nr (...) położona w P. przy ul. (...)

329.908 zł

g) nakłady na działce nr (...) położonej w P. przy ul. (...)

208.322 zł

2)  nadpłata podatku z Urzędu Skarbowego w kwocie 10.311,70 zł, otrzymana przez W. Z.

3)  środki na rachunku bankowym w banku (...) w kwocie 41.120,56 zł podjęte przez W. Z.

4)  środki na rachunku bankowym w P. – G. Banku Spółdzielczym w P. w kwocie 2,76 zł podjęte przez W. Z.

5)  wierzytelności od firmy (...) w kwocie 401.122,60 zł otrzymane przez W. Z.

6)  udział w wysokości1/2 we współwłasności samochodu F. (...) o wartości 18.000zł.

Masa spadkowa jest obciążona następującymi pasywami:

1)  wierzytelność pozwanego z tytułu zapłaty wynagrodzenia za prace projektowe wynikające z umowy o wykonanie dzieła architektonicznego w kwocie 109.000 zł

2)  zobowiązanie zmarłego wobec pozwanego w kwocie 180.000 zł

3)  zapłacony przez pozwanego podatek od spadku w kwocie 52.603 zł

4)  zachowek dla R. Z. po zmarłym ojcu w kwocie 97.600 zł

5)  koszty zastępstwa procesowego związane z odwołaniem darowizny w kwocie 4.800 zł ( 1.200 zł + 3.600 zł)

Spadkodawca uczynił w dniu 17 maja 1996 r. na rzecz pozwanego darowiznę nieruchomości stanowiącą działkę nr (...) na łączną kwotę 126.358 zł. Nastąpiło to przed urodzeniem córek M. Z. (2) (22 maja 1997 r.).

W dniu 16 kwietnia 2004 r. spadkodawca darował pozwanemu nieruchomość stanowiącą działkę nr (...) oraz udział wynoszący 1/31 część w prawie własności działki nr (...) o wartości 329.908 zł.

W tym samym dniu darował on A. Z. nieruchomość stanowiącą działkę (...) oraz udział w 1/31 części w prawie własności działki nr (...) o wartości 33.937 zł.

M. Z. (2) był ubezpieczony w funduszu emerytalnym (...) U.. Po śmierci spadkodawcy małoletnie powódki otrzymały znajdujące się na rachunku otwartego funduszu środki w kwocie 31.880,80 zł – każda z nich otrzymała 15.940,40 zł.

Wartość masy spadkowej dla obliczenia zachowku dla A. Z. wynosi 4.300.539,62, natomiast wartość masy spadkowej dla obliczenia zachowku na rzecz małoletnich M. i M. Z. wynosi 4.174.181,62 zł. Rozbieżność ta wynika z faktu, iż dla potrzeb obliczenia zachowku należnego córkom spadkodawcy, do masy spadkowej nie dolicza się wartości darowizn dokonanych przez spadkodawcę przed urodzeniem się jego zstępnych.

Ustalając wartość nieruchomości spadkowych Sąd Okręgowy wziął pod uwagę stan masy spadkowej z momentu otwarcia spadku a tylko ceny z chwili orzekania. Oparł się w tej mierze na opinii biegłej Ł. M., która brała pod uwagę stan i przeznaczenie nieruchomości z chwili spadku, która to chwila jest miarodajna dla ustalenia wartości masy spadkowej. Niczym nieuzasadnione byłoby, żeby w wyniku przez to, że wartość spadku zmienia się z upływem lat, ryzyko zmiany stanu prawnego nie może obciążać uprawnioną do zachowku.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie z art. 991 § 1 kc zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Powódki M. i M. Z. (3) są córkami M. Z. (2), a A. Z. – jego żoną, zatem należą do kręgu spadkobierców ustawowych. Postanowieniem Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, spadek po zmarłym na podstawie testamentu nabył w całości W. Z..

Małoletniość osoby uprawnionej do zachowku ustala się na moment otwarcia spadku, ponieważ zatem w chwili śmierci spadkodawcy powódki M. i M. Z. (3) były małoletnie, przysługuje każdej z nich udział w wysokości 2/3 tego, co by dziedziczyły z ustawy.

Wartość aktywów wchodzących w skład spadku ustalona przez Sąd wyniosła 4.744.542,62 zł.

Na podstawie art. 922 § 1 kc obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na spadkobierców, obciążając aktywa tworzące spadek.

Wartość obciążających masę spadkową pasywów wynosi 444.003 zł.

Wartość masy spadkowej będąca podstawą obliczenia należnego zachowku wynosi 4.300.539,62 zł (4.744.542,62 zł – 444.003 zł = 4.300.539,62 zł), przy czym doznaje pewnych aberracji w odniesieniu do powódek, a to w związku z darowizną uczynioną przed ich urodzeniem, o czym niżej.

Art. 993 kc stanowi, że przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę. Zgodnie jednak z art. 994 par. 2 kc przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych.

Darowizny uczynione na rzecz spadkobierców oraz osób uprawnionych do zachowku są doliczane do spadku bez względu na czas ich dokonania .

W związku z treścią powyżej wskazanego przepisu, od kwoty 4.300.539,62zł należy odjąć wartość darowizny uczynionej przez zmarłego na rzecz pozwanego 17 maja 1996r. (126.358 zł). Córki spadkodawcy urodziły się bowiem w dniu 22 maja 1997r. Z tego powodu, dla celów obliczenia wartości zachowku na ich rzecz - wartość masy spadkowej wynosi 4.174.181,62zł (4.300.539,62zł - 126.358zł). Małoletnie dziedziczyłyby każda po 1/3 wartości spadku, czyli po 1.391.393, zł (4.174,62zł x 1/3), gdyby dziedziczyły z ustawy.

Zgodnie z przepisami o zachowku, jeżeli zstępny uprawniony do zachowku jest małoletni - należy mu się 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Powódki w chwili otwarcia spadku były małoletnie. Dwie trzecie kwoty 1.391.393zł wynosi 927.595,86zł. Kwotę tę należy pomniejszyć o wypłacone powódkom świadczenie z tytułu polis (...) U. po 15.940,40zł (927.595,86zł-15.940,40zł =911.655,46zł).

Mając na uwadze powyższe wywody i obliczenia Sąd ustalił, że wartość należnego każdej z małoletnich powódek zachowku zgodnie z przepisami prawa spadkowego wynosi 911.655,46zł. Biorąc jednak pod uwagę treść art. 321 kpc i fakt, że powódki domagały się zasądzenia kwot 645.987zł na rzecz każdej z nich, Sąd uwzględnił w całości ich żądanie.

W związku z powyższym i zgodnie z ustaloną wartością spadku, Sąd w pkt. 1 wyroku zasądził od pozwanego na rzecz M. Z. kwotę 645.987zł i na rzecz M. Z. (1) kwotę 645.987zł. Jeżeli chodzi o odsetki, to roszczenie o zachowek stało się wymagalne z chwilą, kiedy pozwany dowiedział się o sprecyzowanej kwotowo wartości masy spadkowej, od której naliczana zostaje wartość należnego zachowek, która została ustalona przez biegłą w opinii. W związku z powyższym, Sąd zasądził odsetki ustawowe od dnia 5 stycznia 2011r. tj. dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu opinii biegłej. W pozostałym zakresie tj. co do odsetek, powództwo w sprawie XII C 2020/07 zostało oddalone w pkt. 2.

W pkt 4 i 5 wyroku w sprawie XII C 2020/07 Sąd nadał zgodnie z art. 333 par. 1 pkt 2 kpc rygor natychmiastowej wykonalności co do kwoty 192.846,18zł zasądzonej na rzecz każdej z małoletnich powódek, gdyż pozwany uznał powództwo co do tych kwot.

Przechodząc do żądania A. Z. zasądzenia na jej rzecz należnego zachowku w sprawie XII C 1677/08. Sąd Okręgowy uznał, że wydziedziczenie dokonane przez spadkodawcę było nieskuteczne i powódce A. Z. przysługuje zachowek obliczony według przepisów prawa spadkowego.

A. Z. dziedziczyłaby po zmarłym mężu z ustawy 1 /3 wartości spadku (każda z powódek po 1/3 wartości spadku). Jak już wskazano wyżej wartość masy spadkowej będąca podstawą obliczenia należnego zachowku wynosi 4.300.539,62zł (4.744.542,62zł-444.003zł=4.300.539,62zł). 1/3 tej kwoty wynosi 1.433.513,20. Należny powódce zachowek wynosi 1/2 tego, co dziedziczyłaby na podstawie ustawy, a zatem 716.756,60zł (1.433.513,20zł x 1/2).

Biorąc pod uwagę treść art. 933 kc, do spadku należy doliczyć darowizny uczynione przez spadkodawcę. W kwocie 4.300.539,62zł mieści się zatem wartość darowizny uczynionej przez zmarłego na rzecz pozwanego w 1996r. (126.358zł). Spadkodawca uczynił również darowiznę na rzecz żony A. Z., od wartości spadku należy odjąć wobec tego również wartość tej darowizny w kwocie 33.937zł. Wartość należnego powódce zachowku wynosi zatem 682.819,60zł. Biorąc jednak pod uwagę treść art. 321 kpc i fakt, że powódka żądała zasądzenia na jej rzecz kwoty 484.490zł, Sąd uwzględnił jej żądanie w całości.

W związku z powyższym i zgodnie z ustaloną wartością spadku, Sąd w pkt 1 wyroku w sprawie XII C 1677/08 zasądził od pozwanego na rzecz A. Z. kwotę 484.490zł z odsetkami ustawowymi od dnia 10 stycznia 2012r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Odnośnie daty początkowej odsetek, to należą się one od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu opinii biegłego w zakresie szacowania nieruchomości, która była przedmiotem darowizny na rzecz powódki. Roszczenie o zachowek stało się wymagalne z chwilą, kiedy została sprecyzowana wartość masy spadkowej, od której została następnie naliczona wartość należnego powódce zachowku. W pozostałym zakresie powództwo w sprawie XII C 1677/08 zostało oddalone w pkt. 2.

O kosztach procesu Sąd orzekł osobno w zakresie żądania M. i M. Z. (1) i osobno co do A. Z., z uwagi na to, że małoletnie powódki wniosły oddzielny pozew, opłacając go w zakresie, w jakim nie korzystały ze zwolnienia od opłaty sądowej. Podobnie powódka A. Z. opłaciła złożony przez siebie pozew w odpowiednim zakresie.

Kosztami procesu w sprawie XII C 2020/07 Sąd obciążył na podstawie art. 100 kpc pozwanego w 80% a powódki w 20%.

W związku z powyższym Sąd zasądził od pozwanego na rzecz obu powódek kwotę 8.411,80zł. Z uwagi na to, że powódki były zwolnione od kosztów sądowych Sąd nakazał ściągnąć od nich na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Poznaniu - z zasądzonego roszczenia - po 8.320zł (8.520zł-200zł) tytułem przypadających na rzecz każdej z nich części opłaty od pozwu, nieobciążającej pozwanego. Wartość przedmiotu sporu wynosiła 1.704.000zł, a opłata od pozwu 42.600zł od każdej z powódek (1.704.000zł x 5% - 85.200zł /2 = 42.600zł). Część przypadająca na powódki wyniosła 8.520 zł (42.600zł x 20%) minus zapłacone przez powódki kwoty wpisu po 200 zł, czyli każda z powódek winna zapłacić po 8.320 zł wpisu (pkt 3 b) wyroku) . Część przypadająca na pozwanego wyniosła 68.160zł (85.200 zł x 80%) i tę Sad nakazał ściągnąć w pkt. 3 c) wyroku w sprawie XII C 2020/07. Sąd nakazał też ściągnąć od powódek z zasądzonego roszczenia po 10 zł tytułem przypadających na powódki części opłaty od wniosku o zabezpieczenie (pkt 3 e) wyroku).

Rozliczywszy zaliczki na wydatki, uiszczone przez małoletnie powódki w łącznej kwocie 2.400 zł (k.524-525, 535-536) Sąd w pkt. 3d) nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 2.956,44 zł tytułem nieuiszczonych wydatków i kwotę 80 zł tytułem przypadającej na pozwanego części opłaty od wniosku o zabezpieczenie.

Kosztami procesu w sprawie XII C 1677/08 Sąd obciążył pozwanego na podstawie art. 98 kpc. W związku z tym Sąd zasądził od pozwanego na rzecz A. Z. kwotę 8.127 zł (1.000 zł wpisu + 7.200 zł kosztów zastępstwa procesowego + 17 zł, opłaty skarbowej) oraz nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 23.225 zł (484.490 x 5% = 24.225 zł – 1.000 zł) tytułem przypadającej na pozwanego części wpisu od pozwu nie obciążającej powódki.

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją pozwany.

Wyrok rozstrzygający o żądaniu małoletnich powódek zaskarżył w części uwzględniającej powództwo i rozstrzygającej o kosztach procesu oraz co do nadaniu rygoru natychmiastowej wykonalności.

Natomiast wyrok rozstrzygający o żądaniu powódki A. Z. pozwany zaskarżył w części uwzględniającej powództwo oraz rozstrzygającej o kosztach procesu.

Pozwany zarzucił:

1)sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego polegającą na przyjęciu, że dowód z dokumentów zawnioskowanych w toku postępowania dowodowego nie ma wpływu na rozstrzygnięcie wartości masy spadkowej jako podstawy wyliczenia zachowku,

2) sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego – polegającą na tym, że Sąd I instancji nie wziął pod uwagę wszelkich okoliczności wynikających z zebranego w sprawie materiału dowodowego celem prawidłowego ustalenia podstawy wyliczenia zachowku na podstawie wartości spadku ustalonego według cen z daty orzekania o zachowku,

3) naruszenie prawa procesowego tj art. 217 § 1 kpc i 227 kpc poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego sądowego lub opinii uzupełniającej biegłego sądowego Ł. M.,

4) naruszenie prawa procesowego tj art. 316 § 1 kpc polegające na nieuwzględnieniu przez Sąd I instancji przy obliczaniu wysokości zachowku faktu uiszczenia przez pozwanego na rzecz małoletnich powódek kwot po 200.000 zł i to w dniu 7.11.2010 r. pomimo, iż fakt ten był bezsporny w toku postępowania,

5) naruszenie prawa procesowego tj. art. 286 kpc w zw. z art. 233 § 1 kpc poprzez jego niezastosowanie.

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powódki wniosły o oddalenie apelacji i zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Nadto małoletnie powódki: M. Z. (3) i M. Z. (1) złożyły zażalenia na rozstrzygnięcie o kosztach procesu zawarte w pkt. I 3 b wyroki nakazujące ściągnięcie od nich na rzecz Skarbu Państwa kwot po 8.320 zł tytułem części wpisu od pozwu.

Małoletnie powódki wniosły o uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia i obciążanie pozwanego kosztami postępowania w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jedynie w części zasługiwała na uwzględnienie.

Generalnie, co do zasady rozstrzygnięcie Sądu I instancji o wysokości należnego zachowku jest prawidłowe, a zarzuty podważające wysokość należnego zachowku nie mogły odnieść zamierzonego rezultatu.

Zarzuty pozwanego odnośnie sprzeczności ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego sprowadzają się w istocie do kwestionowania według jakiego stanu oceniać należy wartość nieruchomości wchodzących w skład masy spadkowej.

Sąd I instancji kierując się opinią biegłej sądowej przyjął dla potrzeb obliczenia zachowku stan i przeznaczenie nieruchomości wchodzących w skład spadku, z momentu otwarcia spadku.

Pozwany w apelacji kwestionuje to stanowisko argumentując, iż dla potrzeb obliczenia zachowku winno się brać pod uwagę aktualny stan i przeznaczenie nieruchomości, co w znaczny sposób wpłynęłoby na wartość nieruchomości.

Ze stanowiskiem tym nie sposób się zgodzić. Niekwestionowane jest zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie, iż przy ustalaniu wartości spadku na potrzeby obliczania zachowku należy brać pod uwagę stan z chwili otwarcia spadku i ceny z daty ustalania zachowku.

Oznacza to, iż obliczając wartość nieruchomości wchodzących w skład spadku należy brać pod uwagę stan nieruchomości i ich przeznaczenie w momencie otwarcia spadku.

Nie ulega wątpliwości, iż biegła oceniając wartość nieruchomości spadkowych wzięła właśnie pod uwagę ich stan i przeznaczenie w momencie otwarcia spadku i ustaliła ich wartość wg aktualnych cen, z daty sporządzania opinii.

Zatem przyjęta metodologia wyceny nieruchomości jest prawidłowa.

Nie sposób się zgodzić ze stanowiskiem pozwanego, iż biegła winna wziąć pod uwagę aktualny stan i przeznaczenie nieruchomości, (które w części uległo zmianie).

Bierze się bowiem pod uwagę stan i przeznaczenie nieruchomości w chwili otwarcia spadku, gdyż wówczas powstaje roszczenie o zachowek.

Słusznie stwierdził Sąd Okręgowy, że brak jest podstaw do obliczania wartości nieruchomości biorąc pod uwagę ich aktualny stan i zmienione przeznaczenie.

Uprawniony do zachowku nie może ponosić ryzyka zmian stanu prawnego nieruchomości zachodzących po dacie otwarcia spadku.

Roszczenie o zachowek powstało już w dacie otwarcia spadku i nie było przeszkód by już wówczas pozwany spełnił swe świadczenie.

Uprawniony do zachowku nie może zaś ponosić ryzyka ewentualnych zmian przeznaczenia nieruchomości i związanych z tym różnic wartości nieruchomości. Zachowek jest instytucją uwzględniającą interesy uprawnionego do zachowku i dlatego nie do przyjęcia jest by uprawniony do zachowku ponosił ryzyko zmian wartości spadku wskutek długotrwałego procesu sądowego.

Dlatego też stanowisko Sądu Okręgowego uznać należy za prawidłowe.

Nie zasługiwał także na uwzględnienie zarzut pozwanego, iż Sąd I instancji nie wziął pod uwagę przy ustaleniu podstawy wyliczenia zachowku wartości spadku ustalonego według cen z daty orzekania o roszczeniu z tytułu zachowku.

Przecież z opinii biegłej wyraźnie wynika, iż ustalała ona wartość nieruchomości wg aktualnych cen. Jest to okoliczność bezsporna. Zatem zarzut ten jest całkowicie bezzasadny. Wreszcie nie mógł także odnieść zamierzonego rezultatu zarzut naruszenia art. 217 § 1 i 227 kpc w zw. z art. 286 kpc i 233 § 1 i 2 kpc.

Pozwany kwestionuje oddalenie jego wniosków dowodowych o przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego sądowego, bądź uzupełniającej opinii biegłej M..

Jeśli chodzi o oddalenie wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego sądowego, to przede wszystkim pozwany reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika nie zgłosił zastrzeżeń w trybie art. 162 kpc, w związku z czym nie może w postępowaniu apelacyjnym powoływać się na ewentualne uchylenie sądu w tym zakresie.

Niezależnie od powyższego brak było podstaw do uwzględnienia tego wniosku pozwanego, skoro jedynym argumentem było to, że „biegła nie opiera się na prawie tylko własnej wiedzy” (k.709).

Sąd Okręgowy szczegółowo ocenił opinię biegłej i uznał ją za w pełni przydatny materiał dowodowy dla rozstrzygnięcia sprawy, a Sąd Apelacyjny w pełni tę ocenę podziela. Słusznie też oddalił Sąd Okręgowy wniosek pozwanego o wydanie przez biegłą opinii uzupełniającej zgłoszony w piśmie procesowym z dnia 13.06.2011 r. Opinia uzupełniająca wg wniosku pozwanego winna uwzględniać aktualny stan prawny i przeznaczenie nieruchomości, co jak już wskazano wyżej byłoby błędne.

Dlatego też oddalanie tegoż wniosku było jak najbardziej uzasadnione.

Reasumując, zarzuty pozwanego podważające ustalenie wartości spadku i zachowku nie zasługiwały na uwzględnienie.

Trafny natomiast okazał się zarzut pozwanego dotyczący nieuwzględnienia faktu uiszczenia w toku sporu przez pozwanego na rzecz małoletnich powódek M. Z. i M. Z. (1) kwot po 200.000 zł tytułem dochodzonego zachowku.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powódek przyznał fakt przekazania przez pozwanego kwot po 200.000 zł w dniu 7.11.2010 r.

Oświadczył jednak, że powódki nie ograniczyły powództwa w tym zakresie gdyż wartość należnego zachowku jest wyższa niż kwoty zasądzone z tego tytułu.

Małoletnie powódki przyznały więc, że kwoty po 200.000 zł dotyczyły należnego zachowku. Nie twierdzą nawet, że pozwany wobec nich posiadał inne zobowiązania, na poczet których możnaby zaliczyć te kwoty.

Po ograniczeniu powództwa z pierwotnie dochodzonych kwot po 852.044 zł do kwot po 645.987 zł (k.265), powódki nie dokonały dalszego ograniczenia powództwa o wpłacone przez pozwanego kwoty po 200.000 zł. W związku z powyższym brak jest podstaw do umorzenia postępowania w zakresie uiszczonych kwot skoro powódki mimo częściowego spełnienia przez pozwanego świadczenia w toku procesu, nie cofnęły pozwu w tej części. W takiej sytuacji powództwo małoletnich powódek M. i M. Z. (1) podlegało oddaleniu, biorąc pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili orzekania przez Sąd Apelacyjny (art. 316 § 1 kpc).

Biorąc powyższe pod uwagę i podzielając w pozostałej części ustalenia faktyczne Sądu I instancji Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok w pkt I 1 w ten sposób, że zasądził na rzecz małoletnich powódek M. i M. Z. (1) kwoty po 445.987 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 stycznia 2011 roku, oddalając powództwo o zapłatę kwot po 200.000 zł, uiszczonych przez pozwanego w toku sporu, wraz z ustawowymi odsetkami (gdyż zapłata nastąpiła wcześniej niż termin płatności odsetek). Spowodowało to także konieczność uchylenia nadania rygoru natychmiastowej wykonalności w pkt. 1a i 1b co do kwot po 192.846,18 zł, uznanych przez pozwanego, skoro pozwany przekazał na rzecz małoletnich powódek kwoty nawet większe niż uznane.

W pozostałej części apelacja pozwanego jako bezzasadna podlegała oddaleniu – art. 385 kpc. Zmiana rozstrzygnięcia o żądaniu głównym małoletnich powódek nie spowodowała zmiany rozstrzygnięcia o kosztach procesu za I instancję, gdyż pozwany który spełnił świadczenie w kwocie po 200.000 zł na rzecz małoletnich powódek w toku sporu, w tej części musi być uznany za przegrywającego spór.

O kosztach postępowania apelacyjnego pomiędzy powódką A. Z. a pozwanym orzeczono na podstawie art. 98 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc i zasądzono od pozwanego na rzecz powódki A. Z. kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Natomiast o kosztach postępowania apelacyjnego pomiędzy małoletnimi powódkami M. Z. i M. Z. (1) a pozwanym orzeczono na podstawie art. 100 zdanie pierwsze kpc w zw z art. 108 § 1 kpc, rozdzielając je stosunkowo między stronami. W postępowaniu apelacyjnym małoletnie powódki wygrały spór w 70% a pozwany w 30%. Uwzględniając poniesione koszty postępowania apelacyjnego: powódki 5.400 zł kosztów zastępstwa procesowego, pozwany 64.599 zł wpisu od apelacji w sprawie z powództwa małoletnich powódek + 5.400 zł kosztów zastępstwa procesowego i rozdzielając je stosunkowo między stronami, należało zasądzić od małoletnich powódek na rzecz pozwanego kwoty po 8.610 zł.

Jeśli chodzi natomiast o zażalenie małoletnich powódek M. Z. i M. Z. (1), na rozstrzygnięcie o kosztach procesu, to podlegało ono oddaleniu jako bezzasadne – art. 385 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc.

Powódki zaskarżyły rozstrzygnięcie o kosztach zawarte w pkt. I 3b wyroku nakazujące ściągnięcie od nich z zasądzonego roszczenia kwot po 8.320 zł tytułem przypadających na nie części wpisu od pozwu, nie obciążających pozwanego.

Zdaniem powódek skoro domagały się zasądzenia na ich rzecz kwot po 645.987 zł i Sąd Okręgowy w całości uwzględnił ich żądanie, to pozwany winien ponieść w całości koszty wpisu sądowego.

Jednakże prawidłowo uznał Sąd Okręgowy, iż małoletnie powódki pierwotnie dochodziły kwot po 852.044 zł a zasądzono na ich rzecz kwoty po 645.987 zł, co uzasadniało obciążenie ich kosztami procesu w 20% a pozwanego w 80%.

W zakresie bowiem w jakim powódki cofnęły powództwo winne być uznane za przegrywające spór.

Nie ma przy tym znaczenia, że rzeczywista wartość zachowku była wyższa, skoro powódki jej nie dochodziły.

Dlatego też prawidłowo nakazał Sąd Okręgowy ściągnąć od powódek z zasądzonego roszczenia, część wpisu od pozwu w części w jakiej powódki zostały uznane za przegrywające spór.

Mariola Głowacka Marek Górecki Bogdan Wysocki