Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Małgorzata Kaźmierczak

Sędziowie: Ryszard Marchwicki

Piotr Górecki (spr.)

Protokolant: protokolant Halszka Mróz

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2019 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko Miasto P. reprezentowane przez Prezydenta Miasta P.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 13 lipca 2018 r., sygn. akt XVIII C 1390/17

1)  apelację oddala,

2)  zasądza od powódki na rzecz pozwanego 4.050 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Ryszard Marchwicki Małgorzata Kaźmierczak Piotr Górecki

Sygn. akt IACa 1036/18

UZASADNIENIE

Powódka A. S. wniosła o zasądzenie od pozwanego Miasta P. kwoty 274.767 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 4 lutego 2016 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 13 lipca 2018 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu powództwo oddalił i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 5.400 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego pozwanego, a w pozostałej części nie obciążył powódki tymi kosztami (sygn. akt XVIIIC 1390/17)

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W dniu 1 lipca 1988 r. powódka zawarła z Zespołem Szkół (...) w P. umowę najmu lokalu mieszkalnego – służbowego - nr (...)położonego w budynku nr (...) przy ul. (...). Od tego czasu powódka zamieszkuje w przedmiotowym lokalu. Umowa została zawarta na czas trwania stosunku pracy powódki. Stosunek pracy powódki z Zespołem Szkół (...) w P. trwał do dnia 31 lipca 2002 r., bowiem 1 sierpnia 2002 r. przeszła na emeryturę. Po przejściu na emeryturę powódka nie zawierała nowej umowy najmu dotyczącej przedmiotowego lokalu i nadal w nim zamieszkuje. Nieprzerwanie uiszcza też czynsz najmu za lokal, nie ma zaległości. Decyzją z dnia 31 lipca 1998 r. Kierownika Urzędu (...) w P. nieruchomość położona przy ul. (...) została oddana w trwały zarząd Zespołowi Szkół (...) w (...) im. M. D. dla prowadzenia działalności oświatowej na cele nie związane z działalnością zarobkową.

Na nieruchomościach położonych przy ul. (...), sąsiadujących z nieruchomością przy ul. (...), posadowione są budynki mieszkalne, w których – podobnie jak w budynku internatu przy ul. ul. (...) – zamieszkiwali, jako najemcy, pracownicy Zespołu Szkół (...). W budynkach przy ul. (...) znajduje się łącznie 30 lokali mieszkalnych, których najemcom pozwany stworzył możliwość wykupu tych lokali z bonifikatą. W budynku internatu znajdują się 3 lokale mieszkalne, w tym powódki, które nie zostały wykupione przez najemców. Pismem z 20 grudnia 2001 r., powódka zwróciła się do Zarządu (...) (...) w P. z wnioskiem o sprzedaż przedmiotowego lokalu mieszkalnego. Pismem z dnia 23 stycznia 2002 r. Zarząd (...) (...) poinformował powódkę, że budynek przy ul. (...) pozostaje w zarządzie Dyrektora Zespołu Szkół (...) i nie został przyjęty do zasobów komunalnych przez Zarząd (...) (...) w związku z czym nie podlega sprzedaży.

Na mocy decyzji z dnia 18 czerwca 2002 r. Zarząd (...) dokonał podziału nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) – działki na (...) - na działki o nr (...).

W dniu 17 października 2000r. Rada Miasta P. podjęła uchwałę Nr (...) w sprawie sprzedaży komunalnych lokali mieszkalnych. Zgodnie z § 1 uchwały wyrażono zgodę na udzielenie bonifikaty od ceny sprzedaży komunalnych lokali mieszkalnych w wysokości 65%. Po zastosowaniu ww. bonifikaty zezwolono na 1,5% bonifikatę za każdy pełen rok zamieszkiwania w lokalu.

W dniu 13 października 2009 r. Rada Miasta P. podjęła uchwałę nr (...) w sprawie określenia zasad sprzedaży na rzecz najemców komunalnych lokali mieszkalnych. W treści § 1 uchwały ustalono, że do sprzedaży na rzecz najemców przeznaczone są samodzielne lokale mieszkalne w budynkach stanowiących własność Miasta P., bądź w których wyodrębniono już lokale mieszkalne. W § 5 postanowiono, że traci moc uchwała Nr (...) w sprawie sprzedaży komunalnych lokali mieszkalnych.

Dnia 25 lutego 2014 r. Rada Miasta P. podjęło uchwałę nr (...) w sprawie programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem Miasta P. na lata 2014-2018 r. W § 5 ust. 1 uchwały postanowiono, że Miasto P. może sprzedawać lokale w trybie bezprzetargowym na rzecz najemców lub w trybie bezprzetargowym. Miasto P. będzie sprzedawać średniorocznie 200 lokali. W § 5 ust. 6 ww. uchwały z 2014r., uregulowano, że najemcy lokali stanowiących własność Miasta P., jak również najemcy lokalu, które w okresie obowiązywania uchwały staną się własnością Miasta P., którzy złożyli wnioski o sprzedaż lokali do dnia 31 grudnia 2008 r. zachowują uprawnienia wynikające z treści uchwały nr (...)Rady Miasta P. z dnia 17 października 2000 r. w sprawie sprzedaży komunalnych lokali mieszkaniowych.

W dniu 25 lutego 2014 r. Rada Miasta P. podjęła uchwałę nr (...) w sprawie bonifikaty dla (...) (...) w P. od ceny sprzedaży nieruchomości oraz udziału w nieruchomości położonych w P. w rejonie ul. (...), na mocy której wyrażono zgodę na udzielenie (...) (...) bonifikaty pod warunkiem m.in. nieskorzystania z prawa pierwszeństwa w nabyciu lokali mieszkalnych znajdujących się z budynkach położonych w nieruchomościach przez ich najemców stosownie do art. 34 ust. 1 pkt. 3 w zw. z art. 34 ust. 7 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Pismem z dnia 12 czerwca 2014 r. Miasto P. poinformowało powódkę, iż przedmiotowy lokal mieszkalny został na podstawie zarządzenia Nr (...) Prezydenta Miasta P. z dnia 11 czerwca 2014 r. przeznaczony do sprzedaży z równoczesną sprzedażą udziału we współwłasności nieruchomości gruntowej za cenę lokalu 305.297 zł, równą jego wartości rynkowej określonej przez rzeczoznawcę majątkowego oraz za cenę 18.150 zł za udział we współwłasności gruntu. Jednocześnie Miasto P. wskazało, iż powódce przysługuje na podstawie art. 34 ust. 4 i 5 w zw. z art. 34 ust. 1 pkt 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami pierwszeństwo w nabyciu tego lokalu wraz z udziałem w gruncie na warunkach wyżej określonych. Pozwany wyznaczył powódce termin 21 dni od otrzymania zawiadomienia do złożenia oświadczenia wyrażającego zgodę na nabycie lokalu za cenę wskazaną w zawiadomieniu pouczając, że w razie braku odpowiedzi w wyznaczonym terminie, względnie złożenia oświadczenia o rezygnacji z wykupu mieszkania zostaną zakończone czynności proceduralne związane z przygotowaniem mieszkania do sprzedaży na rzecz najemcy. Jednocześnie poinformował, że szczegółowe warunki nabycia lokalu wraz z udziałem we współwłasności nieruchomości określone zostaną w oparciu o postanowienia Uchwały Rady Miasta P. Nr (...) z dnia 13 października 2009 r. w sprawie określenia zasad sprzedaży na rzecz najemców komunalnych lokali mieszkalnych.

W odpowiedzi na powyższe powódka pismem z dnia 10 lipca 2014 r. oświadczyła że wyraża zgodę na nabycie przedmiotowego lokalu, ale na warunkach określonych w art. 68 ust. 1 pkt 7 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz w uchwale nr (...)Rady Miasta P. z dnia 17 października 2000 r. tj. z uwzględnieniem bonifikaty w wysokości 90% ceny lokalu. Dalej powódka wskazała, że nie wyraża zgody na propozycję wykupu przedmiotowego lokalu za cenę równą wartości rynkowej wynoszącej 305.297 zł, jako niezgodną z obowiązującymi przepisami prawa, gdyż jako najemca, który złożył wniosek o sprzedaż lokalu przed 31 grudnia 2008 r. podlega pod zapisy uchwały nr (...)Rady Miasta P. z dnia 17 października 2000 r. i tym samym ma uprawnienia do bonifikaty.

Miasto P. pismem z dnia 21 lipca 2014 r. odpowiedziało, iż w chwili składania wniosku powódki z dnia 27 grudnia 2001 r. o sprzedaż lokalu mieszkalnego nr (...), umowa najmu przedmiotowego lokalu była zawarta z Zespołem Szkół (...) w P. na czas trwania stosunku pracy powódki tj. na czas określony. W związku z powyższym, w ocenie pozwanego Miasta P., w myśl art. 34 ust. 1 pkt 3 najemcy lokalu nie przysługiwało pierwszeństwo w nabyciu lokalu, jak również prawo do bonifikaty wynikającej z uchwały Rady Miasta P., na którą powoływała się powódka. W piśmie tym Miasto P. ostatecznie wezwało powódkę do złożenia w terminie 5 dni oświadczenia czy wyraża zgodę na nabycie lokalu za cenę określoną w zawiadomieniu tj. 305.297 zł pod rygorem utraty prawa pierwszeństwa do nabycia lokalu. Pismo to zostało doręczone pełnomocnikowi powódki w dniu 21 lipca 2014r.

W kolejnym piśmie, z 25 lipca 2014 r., skierowanym do Miasta P. powódka podtrzymała swoje stanowisko, że przysługuje jej pierwszeństwo wykupu przedmiotowego lokalu wraz z bonifikatą ceny jego oszacowania w wysokości 90% i tym samym swoje oświadczenie woli o skorzystania z prawa pierwszeństwa w nabyciu lokalu z 90% bonifikatą.

W piśmie z dnia 3 września 2014 r. Miasto P. wskazało, że wobec niewyrażenia zgody przez powódkę na nabycie przedmiotowego lokalu na warunkach określonych przez pozwanego, powódka nie skorzystała z prawa pierwszeństwa do nabycia tego lokalu. Jednocześnie poinformował powódkę, że nadal będzie ją obowiązywała umowa najmu przedmiotowego lokalu na podstawie przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy, a w miejsce Miasta P. stroną umowy najmu po sprzedaży nieruchomości, w której znajduje się lokal, będzie (...) (...). Pismo to zostało doręczone pełnomocnikowi powódki w dniu 3 września 2014r.

W odpowiedzi na powyższe pismo powódka pismem z dnia 8 września 2014 r. zwróciła się do Miasta P. o poinformowanie jej w jakim terminie i na jakich warunkach doszło do zawarcia umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości na rzecz (...) (...) w P..

Pismem z dnia 17 września 2014 r., doręczonym 19 września 2014 r., Miasto P. poinformowało powódkę, że przedmiotowa nieruchomość została sprzedana aktem notarialnym z dnia 1 września 2014 r. (rep. (...) w trybie bezprzetargowym na rzecz (...) (...) w P. z 99% bonifikatę za kwotę 333.000 zł na cele oświatowe, naukowe i badawczo-rozwojowe niezwiązane z działalnością zarobkową.

Pozwem z dnia 24 sierpnia 2015 r. powódka wniosła do Sądu Okręgowego w Poznaniu w sprawie XVIII C 1750/15 o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy sprzedaży zawartej pomiędzy pozwanymi Miastem P. i (...) w P. w dniu 1 września 2014 r. w zakresie w którym dotyczy nieruchomości – lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się w nieruchomości położonej w P. przy ul. (...) wraz z udziałem (...) we współwłasności gruntu, którego powódka jest najemcą oraz o zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powódki kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Prawomocnym wyrokiem z dnia 12 stycznia 2016 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo w sprawie o sygn. XVIII C 1750/15.

Pismem z 18 stycznia 2016r., doręczonym również 18 stycznia 2016 r., powódka wezwała pozwanego do zapłaty na jej rzecz kwoty 274.767,30 zł tytułem odszkodowania za sprzedaż lokalu nr (...) przy ul. (...) w P. z naruszeniem pierwszeństwa nabycia przysługującego powódce w terminie 14 dni od dnia otrzymania pisma. Powódka powołała się na treść przepisu art. 34 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

W odpowiedzi na wezwanie do zapłaty pozwany odmówił wypłaty odszkodowania nie znajdując podstaw do zapłaty żądanej przez powódkę kwoty tytułem odszkodowania.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w świetle powyższych okoliczności, żądanie powódki o zasądzenie od pozwanego odszkodowania należało oddalić jako bezzasadne.

Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka podnosząc następujące zarzuty odwoławcze:

1) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji błędne przyjęcie, że złożony przez powódkę w dniu 27 grudnia 2001 r. wniosek o sprzedaż mieszkania był nieskuteczny;

2) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez bezpodstawne uznanie, że w dacie składania wniosku o wykup lokalu strony związane były umową najmu zawartą na czas określony,

3) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego „poprzez bezpodstawne uznanie, że powódka winna była ponowić wniosek przed 31 grudnia 2008 r., czego nie uczyniła, a także poprzez uznanie, że wniosek powódki o sprzedaż lokalu złożony pozwanemu w dniu 27 grudnia 2001 r. (a więc przed 31 grudnia 2008 r.) nie mógł zostać uznany za skuteczny (…)”,

4) naruszenie art. 299 k.p.c. i art. 230 k.p.c. „poprzez ich niezastosowanie i nieuznanie za udowodnionych przyznanych przez pozwanego okoliczności co do wartości przedmiotowego lokalu (…)”,

5) naruszenie prawa materialnego z art. 65 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy zgodnym zamiarem i wolą stron było zawarcie umowy najmu na czas nieokreślony,

6) naruszenie prawa materialnego z art. 661 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy umowę zawartą w dniu 01.07.1988 r. należy poczytywać za umowę zawartą na czas nieokreślony.

Mając na uwadze podniesione zarzuty, powódka wniosła o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 274.767 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od tej kwoty od dnia 4 lutego 2016 r. do dnia zapłaty;

2) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania przed Sądem I instancji, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł;

3) zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych, a ewentualnie

4) uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

5) zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów postepowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Apelacja nie była zasadna. Sąd odwoławczy podziela ustalenia faktyczne sądu I instancji i tym samym przyjmuje je za własne. Wypada zatem w tym miejscu odnieść się do zarzutów odwoławczych.

Nie był trafny zarzut naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji błędne przyjęcie, że złożony przez powódkę w dniu 27 grudnia 2001 r. wniosek o sprzedaż mieszkania był nieskuteczny. Zauważyć trzeba, że zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w przepisie art. 233 § 1 k.p.c., sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1966 roku, II CR 423/66, OSNPG 1967/ 5-6/21; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1999 roku, I PKN 632/98, OSNAPiUS 2000, nr 10, poz. 382; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 11 lipca 2002 roku, IV CKN 1218/00, Lex, nr 80266; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2002 roku, IV CKN 1256/00, Lex, nr 80267). Niewątpliwie ocena materiału dowodowego dokonana przez sąd I instancji nie była dowolna. Zasadnie sąd I instancji przyjął, że wniosek powódki o wykup mieszkania z 2001 r. był nieskuteczny. Warunkiem skuteczności wniosku było to, aby powódka była wówczas najemcą zajmowanego lokalu mieszkalnego na czas nieokreślony. Tymczasem z umowy najmu z 1 lipca 1988 r. wynikało jednoznacznie, że umowa najmu została zawarta na „czas trwania stosunku pracy” (§ 2 umowy najmu). Skarżąca nie wskazała zresztą na jakiekolwiek dowody z których wynikałoby co innego.

Z tych samych względów chybiony był zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego „poprzez bezpodstawne uznanie, że w dacie składania wniosku o wykup lokalu strony związane były umową najmu zawartą na czas określony”.

Nie mógł odnieść zamierzonego skutku prawnego zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego „poprzez bezpodstawne uznanie, że powódka winna była ponowić wniosek przed 31 grudnia 2008 r., czego nie uczyniła, a także poprzez uznanie, że wniosek powódki o sprzedaż lokalu złożony pozwanemu w dniu 27 grudnia 2001 r. (a więc przed 31 grudnia 2008 r.) nie mógł zostać uznany za skuteczny (…)”. Przypomnieć trzeba, że zgodnie z § 5 uchwały Rady Miasta z 25 lutego 2014 r. wynikało, że „Najemcy lokali stanowiących własność Miasta P. (…), którzy złożyli wnioski o sprzedaż do dnia 31.12.2008 r. zachowują uprawnienia wynikające (…) z uchwały Rady Miasta z 17 października 2000 r. Powódka wprawdzie złożyła wniosek w dniu 20 grudnia 2001 r. „o sprzedaż mieszkania” – a więc przed 31 października 2008 r. – lecz nie nabyła „uprawnień” wynikających z uchwały Rady Miasta z 17 października 2000 r. Wynikało to przede wszystkim z tego, że powódka nie była najemczynią na czas nieokreślony. Mieszkanie najmowane przez powódkę nie było zresztą przeznaczone na sprzedaż. Skoro powódka nie miała uprawnień do wykupu mieszkania w dacie składania wniosku to tym samym nie mgła zachować uprawnień (których nie nabyła). Dodać można, że poprzez fakty konkludentne powódka stała się najemczynią lokalu na czas nieokreślony dopiero po przejściu na emeryturę, a więc po 1 sierpnia 2002 r., a więc po dacie złożenia wniosku o wykup mieszkania.

Bezprzedmiotowy okazał się zarzut naruszenia art. 299 k.p.c. i art. 230 k.p.c. „poprzez ich niezastosowanie i nieuznanie za udowodnionych przyznanych przez pozwanego okoliczności co do wartości przedmiotowego lokalu (…)”, skoro powódka nie wykazała roszczenia odszkodowawczego.

Nietrafny był zarzut naruszenia art. 65 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy zgodnym zamiarem i wolą stron było zawarcie umowy najmu na czas nieokreślony. Jak już wspomniano wyżej, powódka zawarła w dniu 1 lipca 1988 r. z Dyrektorem Zespołu Szkół (...) umowę najmu na czas trwania stosunku pracy. Gdyby wola stron nie było zawarcie tej umowy, zapewne do jej zawarcia by nie doszło.

Przepis art. 661 § 1 k.c., jako podstawa kolejnego zarzutu apelacyjnego, stanowi, że najem zawarty na czas dłuższy niż lat dziesięć poczytuje się po upływie tego terminu za zawarty na czas nieoznaczony. Regulacja ta nie znajduje zastosowania w sytuacji, która ma miejsce w niniejszej sprawie, gdzie strony umowy najmu czas, do którego miał trwać najem oznaczyły przez odwołanie się do zdarzenia wprawdzie pewnego (wygaśnięcie stosunku służbowego łączącego powódkę z pozwanym), lecz jednocześnie niemożliwego do umiejscowienia w ściśle oznaczonej dacie. Strony nie mogły przecież przewidzieć, jak długo będzie trwał stosunek służbowy i, co za tym idzie, kiedy wygaśnie ściśle z nim powiązany stosunek najmu. Dlatego zarzut naruszenia powołanego na wstępie niniejszego akapitu przepisu przez jego niezastosowanie nie zasługiwał na uwzględnienie (por.: uzasadnienie Sąd Okręgowy w Łodzi z 30 września 2015 r., III Ca 760/15).

Na koniec godzi się zaakcentować, że powódka nie wykazała przesłanek odpowiedzialności deliktowej, w tym szkody. W tym zakresie skarżąca nie podniosła żadnych zarzutów.

Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne jak i przedstawioną argumentacje prawną, sąd odwoławczy apelację pozwanego oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.

W pkt 2 sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki 4.050 zł tytułem połowy kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym (art. 102 k.p.c. i § 2 pkt 7 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie). Stosując przepis z art. 102 k.p.c. i nie obciążając powódkę całymi kosztami zastępstwa procesowego pozwanego, sąd miał na uwadze charakter sprawy oraz sytuację majątkową powódki, która była zwolniona od kosztów sądowych. Niemniej jednak zauważyć wypada, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalniało powódkę od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi (art. 108 k.p.c.).

Ryszard Marchwicki Piotr Górecki Małgorzata Kaźmierczak