Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lutego 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:	SSA Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga
Sędziowie:	SA Karol Ratajczak /spr./ SO (del.) Ryszard Marchwicki
Protokolant:	st.sekr.sądowy Sylwia Woźniak

po rozpoznaniu w dniu 21 stycznia 2015 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa B. S.

przeciwko Agencji(...) w W. – Oddział Terenowy w P.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 10 czerwca 2014 r., sygn. akt XII C 2405/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne.

SSA K. Ratajczak SSA M. Mazurkiewicz-Talaga SSO R. Marchwicki

I ACa 1081/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 16 grudnia 2011 r. powódka B. S. wniosła o zasądzenie od pozwanej Agencji (...) Oddział Terenowy w P. kwoty 2.220.011,42 zł wskazując, iż domaga się odszkodowania za bezprawne pozbawienia swojego męża W. S. (1) uprawnienia do prawa pierwszeństwa nieruchomości o pow. 92,2745 ha położonej w Ż. (dz. nr (...)

Dalej, powódka zastępowana już przez profesjonalnego pełnomocnika, w piśmie z dnia 17 grudnia 2013 r. rozszerzyła powództwo do łącznej kwoty 16.980.000,00 zł z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty: od kwoty 2.220.011,42 zł od 15.12.2011 r., od kwoty 1.744.980,58 zł od 17.05.2012 i od kwoty 13.015.000.00 zł od daty rozszerzenia powództwa o tę kwotę. Wniosła także o obciążenie pozwanej kosztami procesu.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu zakwestionowano roszczenie powódki zarówno co do zasady jak i wysokości. Pozwana podniosła także brak legitymacji procesowej czynnej oraz postawiła zarzut przedawnienia roszczenia.

Wyrokiem z dnia 10 czerwca 2014 roku Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo, kosztami procesu obciążył powódkę i w związku z tym nakazał ściągnąć od powódki na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) kwotę 2.621 zł tytułem kosztów opinii biegłego oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i wyprowadzone z tych ustaleń wnioski prawne.

W dniu 22.04.1993 r. Agencja (...) Skarbu Państwa ( (...)) zawarła z W. S. (1) i J. C. prowadzącymi działalność gospodarczą pod nazwą (...) Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Handlowo - Usługowe spółka cywilna z siedzibą w P. umowę dzierżawy, na mocy której (...) wydzierżawiła W. S. (1) i J. C. nieruchomości wchodzące w skład (...) Skarbu Państwa ze zlikwidowanego Kombinatu (...) w K. położone we wsiach:

1 

R., P., G., K., Ż. o ogólnej powierzchni 580.41.60 ha. W § 3 umowy zaznaczono, iż umowa zawarta zostaje na 16 lat, licząc od 26.04.1993 r.

Na mocy aneksu z dnia 22.04.1996 r. strony umowy ustaliły, iż wobec zniesienia wspólności prawa dzierżawy przez byłych wspólników PPHU (...) s.c. stroną umowy dzierżawy z 22.04.1993 r. pozostaje W. S. (1) jako dzierżawca.

W piśmie z dnia 12.11.1998 r. W. S. (1) oświadczył (...) swą wolę nabycia przedmiotu dzierżawy, w tym i spornej działki w Ż..

W dniu 23.08.1998 r. (...) i Towarzystwo (...) sp. z

o.o. w P. zawarli umowę, na podstawie której (...) zleciła spółce prowadzenie w imieniu Agencji i na jej rzecz sprzedaży nieruchomości z Zasobu (...)Skarbu Państwa z terenu Województwa (...). Do obowiązków spółki należeć miało miedzy innymi przygotowanie geodezyjne i prawne nieruchomości do sprzedaży, a także przygotowanie i przeprowadzenie przetargu oraz zawarcie umowy sprzedaży.

Pismem datowanym na dzień 27.04.1999 r. (...) poinformowała W. S. (1), iż zamierza sprzedać nieruchomości rolne w gminie K. i mieście P. o pow. 332.57.47 ha, stanowiące część przedmiotu dzierżawy, w tym działkę nr (...) o pow. 94.20.58 ha położoną w Ż.. Jednocześnie (...) zwróciła się do W. S. (1) o podanie czy korzysta z przysługującego mu prawa pierwokupu nieruchomości.

Pismem z dnia 30.04.1999 r. W. S. (1) poinformował (...), iż chce skorzystać z przysługującego mu prawa pierwokupu.

W dniu 30.04.1999 r. (...), w imieniu której działał Dyrektor Oddziału w P. P. B. oraz W. S. (1) podpisali protokół uzgodnień w sprawie sprzedaży nieruchomości rolnej w drodze bezprzetargowej. Protokół ten obejmował również działkę nr (...) zapisaną w księdze wieczystej kw Ż. Tom I wykaz 1 Sądu Rejonowego w Środzie W.. W § 5 protokołu uzgodnień strony ustaliły, iż sprzedaż nieruchomości nastąpi pod warunkiem, że kupujący zapłaci Agencji przed zawarciem umowy sprzedaży niespłaconą część ceny wykupu majątku okołodzierżawnego w wysokości 413.866,74 zł, zgodnie z umową sprzedaży majątku okołodzierżawnego nr (...)z dnia 22.04.1993r. Nadto strony w protokole ustaliły, iż warunkiem kolejnym jest zapłata na rzecz Agencji przed zawarciem umowy sprzedaży nierozliczonego czynszu dzierżawnego za okres od 01.01.1999r. do dnia podpisana aktu notarialnego. Strony znaczyły też, że warunki niniejszego protokołu wymagają akceptacji i pełnomocnictwa Prezesa Agencji. 

W dniu 14.07.1999r. (...) i W. S. (1) zawarli aneks nr (...) do protokołu uzgodnień z dnia 30.04.1999r., w którym postanowiły, iż w związku z nowelizacją ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz wprowadzeniem w miejsce prawa pierwokupu - prawa pierwszeństwa w nabyciu w odniesieniu do nieruchomości z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, ulega zmianie treść porozumienia w ten sposób, że użyte w protokole uzgodnień słowo „pierwokup" zastąpione zostało słowem „pierwszeństwo". Strony też ustaliły, iż przedmiotem sprzedaży będą nieruchomości o łącznej powierzchni 330.65.06 ha.

Pismem datowanym na dzień 27.08.1999r. Prezes (...) odmówił udzielenia pełnomocnictwa do zawarcia umowy sprzedaży z powodu wszczęcia procedury zmierzającej do zmiany przeznaczenia spornej działki, wskazując, że do sprawy nabycia nieruchomości przez dzierżawcę można będzie powrócić po zakończeniu tej procedury. Pismem z dnia 20.09.1999r. W. S. (1) oświadczył (...) swą wolę nabycia przedmiotu dzierżawy, w tym i spornej działki w Ż..

W dniu 07.02.2001r. Rada Miejska w K. dokonała zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego m.in. co do spornej działki, zgodnie z wnioskiem (...). Pismem z dnia 10.02.2001r. W. S. (1), ponownie oświadczył (...) swą wolę nabycia przedmiotu dzierżawy, w tym i spornej działki w Ż..

W dniu 09.05.2001 r. decyzją Burmistrza Gminy K. z dnia 09.05.2001r. nr GG - (...) działka nr (...) zapisana w KW (...) SR w Środzie W.. została podzielona na działki nr (...). Działka nr (...) o pow. 92.27.45 ha przeznaczona została w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na centrum wystawiennicze, terminal dla samochodów ciężarowych z dopuszczeniem transportu szynowego i strefę ograniczonego użytkowania związanego z liniami energetycznymi.

Pismem z dnia 23.05.2001r.W. S. (1) po raz kolejny oświadczył (...) swą wolę nabycia przedmiotu dzierżawy, w tym i spornej działki w Ż..

W dniu 25.05.2001r. Sąd Rejonowy w Środzie W.. Wydział V Ksiąg Wieczystych zamknął księgę wieczystą kw Ż. Tom I k. 1 prowadzoną dla nieruchomości położonej w Ż. o powierzchni 373.38.07 ha i cały jej obszar przeniósł do nowo założonej księgi wieczystej kw nr (...). W dziale II księgi wieczystej (...) wpisano jako właściciela Skarb Państwa Polskiego, natomiast w dziale III przepisano wpis prawa pierwokupu działek nr (...) obszaru 230.21.25 ha na rzecz Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego s.c. (...) z siedzibą w P..

Na skutek apelacji W. S. (1) Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 27.10.2000r. sygn. akt II Ca 889/00 uchyli! wpis prawa pierwokupu na rzecz Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego (...) s.c.

Postanowieniem z dnia 06.06.2001 r. Sąd Rejonowy w Środzie W.. oddalił wniosek W. S. (1) o wpis w dziale III KW (...) SR w Środzie W.. prawa pierwokupu, natomiast wpisał na jego rzecz prawo pierwszeństwa w nabyciu m.in. działki nr (...). W uzasadnieniu orzeczenia Sąd zaznaczył, iż W. S. (1) jest dzierżawcą nieruchomości i zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt. 3 ustawy z dnia 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa przysługuje mu prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości. Nie przysługuje mu natomiast prawo pierwokupu na podstawie art. 695 § 2 k.c. bowiem przepis art. 29 ust. 1 pkt. 3 gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa jest przepisem szczególnym w stosunku do przepisu art. 695 § 2 k.c. Wpis prawa pierwszeństwa na rzecz W. S. (1) w dziale III KW (...) SR w Środzie W.. uprawomocnił się.

W dniu 21.11.2001r. Towarzystwo (...) S.A. w W. (dawniej Towarzystwo (...) sp. z o.o.) i (...) sp. z o.o. zawarły warunkową umowę przedwstępną sprzedaży dotyczącą nieruchomości nr (...)W dniu 27.11.2001 r. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie spółki (...).O.N. (...) S.A., na którym (...), jako większościowy akcjonariusz (drugim akcjonariuszem był J. P.) przegłosowało m.in. podniesienie kapitału akcyjnego tej spółki w drodze emisji nowych akcji, w tym akcji serii (...), skierowanych do objęcia przez (...) w zamian za wniesienie wkładu m.in. w postaci prawa własności spornej działki (...), dzierżawionej wówczas przez W. S. (1).

W dniu 21.12.2001 r. aktem notarialnym nr A (...) SA w W. zawarły umowę przeniesienia prawa własności. Wartość spornej działki - 24/08 - określono na kwotę 10.187.658.00 zł. Mocą przedmiotowej umowy (...) w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uchwały nr(...)Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia spółki akcyjnej Towarzystwo (...) S.A. w W. o podwyższeniu kapitału akcyjnego spółki i objęciu nowych akcji przez (...) oraz pokryciu akcji między innymi wkładem niepieniężnym w postaci prawa własności działki nr (...) o obszarze 92.27.45 ha zapisanej księdze wieczystej kw nr (...) Sądu Rejonowego w Środzie W., (...) w wykonaniu powyższej uchwały wyraziła bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście prawa własności działki nr (...) zapisanej w

księdze wieczystej kw nr (...) SR w Środzie W.. i przeniosła prawo własności przedmiotowej działki na spółkę.

Na skutek wyżej wymienionej umowy działkę nr (...) dnia 27.02.2002r. odłączono z księgi wieczystej kw nr (...) Sądu Rejonowego w Środzie W.. i założono dla niej nową księgę wieczystą kw nr (...), gdzie w dziale II wpisano jako właściciela Towarzystwo (...) SA w W.. W dziale III księgi wieczystej przepisano prawo pierwszeństwa w nabyciu działki nr (...) na rzecz W. S. (1).

W międzyczasie W. S. (1) występował przeciwko (...) o zastępcze wyznaczenie arbitra oraz został zwolniony z kosztów postępowania, w zakresie zażalenia ponad kwotę 3000 zł, na gruncie postanowienia Sądu Rejonowego w Poznaniu z dnia 10.0ł.2000r. Dalej, wobec W. S. (1) (...) wystąpiła z pozwem z dnia 25.10.2001 r. w postępowaniu upominawczym, gdzie roszczenie ostatecznie znalazło swój finał przed Sądem Okręgowym w Poznaniu z wyrokiem zasądzającym z dnia 23.12.2002 r.

W dniu 21.12.2001r. (...) (...) S.A. oraz (...) Sp. z o.o. zawarły umowę przedwstępną sprzedaży tej nieruchomości za cenę 14.152.650,00 zł, czyli o 3.964.992,00 zł wyższą od wartości tej nieruchomości wniesionej do spółki w charakterze aportu.

W dniu 29.06.2004r. zostały zawarte pomiędzy M. P. a W. S. (1) dwie umowy, tj.: Umowa przejęcia długu oraz Umowa cesji. Obie umowy zawarte zostały za zgodą Agencji (która w międzyczasie zmieniła nazwę na Agencja (...)), która uczestniczyła w zawarciu umów i je podpisała.

Przedmiotem pierwszej z umów było przejęcie przez M. P. - przejmującego dług - zaległych zobowiązań dłużnika tj. W. S. (1) wobec wierzyciela tj. Agencji (...)z tytułu zawartej w dniu 22.04.1993r. umowy dzierżawy nr (...) oraz zawartej w dniu 30.08.1993r. umowy sprzedaży majątku okołodzierżawnego nr (...) W § 2 ust. 1 przedmiotowej umowy M. P. oświadczył, iż przejmuje dług należny od dłużnika W. S. (1) na rzecz wierzyciela - Agencji(...) - ustalony na dzień 30.10.2003r. w wysokości 933.275,59 zł. Nadto, M. P. oświadczył, że przejmuje również należne od W. S. (1) na rzecz Agencji(...) zobowiązanie z tytułu zapłaty kosztów sądowych i egzekucyjnych w wysokości 5.400 zł (ze sprawy I A Ca 290/03), w wysokości 10.010,00 zł (ze sprawy I C 3114/0,1), 1.800 zł (ze sprawy KM 1657/03), w wysokości 1.500 zł (ze sprawy KM 1657/03). W § 2 ust. 2 umowy M. P. oświadczył, iż przejmuje również należne od dłużnika na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych zobowiązanie z tytułu zapłaty

czynszu dzierżawnego za I półrocze 2004r. Z kolei mocą drugiej z umów zawartych dnia 29.06.2004r. pomiędzy M. P. - cesjonariuszem, a W. S. (1) - cedentem, za zgodą Agencji Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w P., doszło do zawarcia umowy przelewu praw i obowiązków. W § 1 umowy W. S. (1) oświadczył, iż na podstawie umowy dzierżawy z dnia 22.04.1993r. nr(...)jest dzierżawcą nieruchomości rolnych (obiekt Rolny Ż.-K.). W § 2 umowy W. S. (1) przeniósł na M. P. wszystkie prawa i obowiązki wynikające z wyżej wskazanej umowy dzierżawy, a M. P. prawa te i obowiązki przyjął. Strony ustaliły też (§ 3 umowy), iż wstąpienie w prawa i obowiązki przez cesjonariusza następuje pod warunkiem terminowego ustanowienia przez cesjonariusza zabezpieczeń, o których mowa w umowie. Agencja (...)wyraziła zgodę na powyższą cesję praw i obowiązków.

M. P. dokonał wszystkich zabezpieczeń ustalonych w wyżej wymienionych umowach. Po ich zawarciu również dnia 29.06.2004r. doszło pomiędzy Agencją (...) Oddział Terenowy w P., a M. P. do zawarcia aneksu do umowy dzierżawy nieruchomości (...) Rolny (...) z dnia 22.04.1993r.. Strony ustaliły, iż z przedmiotu umowy dzierżawy zostanie wyłączona z dniem 29.06.2004r. nieruchomość oznaczona jako działka nr (...) o pow. 92.27.45 ha stanowiąca własność Towarzystwa (...)" SA.

W dniu 08.07.2004 r. spisano protokół zdawczo - odbiorczy na okoliczność przekazania i objęcia w posiadanie przedmiotu dzierżawy. (...) Rolny (...), w związku z zawarciem w dniu 29.06.2004r. umowy przelewu praw i obowiązków umowy dzierżawy nr (...) zawartej pomiędzy W. S. (1) a M. P.. Stroną przekazującą był W. S. (1), natomiast stroną przejmującą M. P. i Agencja (...) W. S. (1) przekazał nieruchomości tzw. (...) Rolny (...) o powierzchni ogólnej 504.01.37 ha w skład którego wchodziła również działka nr (...) o pow. 92.27.45 ha położona w Ż.. Agencja (...) przejęła działkę nr (...), natomiast M. P. przejął pozostałą część przedmiotu umowy dzierżawy. Protokół został podpisany przez M. P., W. S. (1) i Agencję.

Tego samego dnia (...) przekazała Towarzystwu (...) S.A. w W. działkę nr (...) zapisaną w KW (...) SR w Środzie W..

W dniu 13.07.2005r. zmarł W. S. (1). Spadek po nim na podstawie ustawy nabyły żona B. S. i córka M. T. (2) po połowie.

Na wniosek powódki, w dniu 12.09.2007r. dokonano wpisu dziale III księgi wieczystej kw nr (...) Sądu Rejonowego w Środzie W.. prawa pierwszeństwa w nabyciu działki nr (...) na rzecz B. S. i M. T. (2) w miejsce W. S. (1). Wpis ten, pomimo zaskarżenia go Towarzystwo (...) S.A. skargą na czynności referendarza, a następnie apelacją, ostatecznie uprawomocnił się.

Sąd Rejonowy w Środzie W.. wyrokiem z dnia 25.06.2010r. I C 87/09 (utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 13.06.201 Ir. (...)) nakazał wykreślić wpisane w dziale III pod poz. 1 księgi wieczystej kw nr (...) Sądu Rejonowego w Środzie W.. prawo pierwszeństwa w nabyciu działki nr (...) na rzecz B. S. i M. T. (2). Zdaniem Sądu Rejonowego jak i Sądu Okręgowego, w dacie otwarcia spadku po W. S. (1) tj. 13.07.2005r. spadkodawcy nie przysługiwały już uprawnienia z tytułu umowy dzierżawy, bowiem dnia 29.06.2004r. zawarł on umowę cesji praw i obowiązków z tytułu przedmiotowej umowy dzierżawy. W dacie 29.06.2004r. W. S. (1) przestał być bowiem dzierżawcą nieruchomości objętych umową dzierżawy z dnia 22.04.1993r., w tym działki nr (...). Uprawnienia z tytułu dzierżawy tym samym nie weszły one w skład spadku po W. S. (1).

W dniu 08.02.2012r. w wykonaniu umowy przedwstępnej (z dnia 21.12.2001r. wraz z jej późniejszymi zmianami) ostatecznie doszło do sprzedaży spornej nieruchomości przez (...) SA, następcę prawnego (...) SA, na rzecz (...) Sp. z o.o., umową sporządzoną w formie aktu notarialnego, w której to cenę nieruchomości podano na kwotę 13.841.175,00 zł.

Dokonując oceny zgromadzonych w sprawie dowodów Sąd stwierdził, iż dał wiarę wszystkim zebranym w sprawie dokumentom, albowiem ich autentyczności i prawdziwości nie kwestionowała żadna ze stron postępowania, a i Sąd nie znalazł podstaw by czynić to z urzędu. Sąd dał wiarę zeznaniom powódki, tylko w zakresie zgodnym z ustalonym przez Sąd stanem faktycznym, popartym wiarygodnym dla Sądu materiałem dowodowym w szczególności z dokumentów. W pozostałym zakresie odmówił im wiarygodności jedynie np. w zakresie czasu w jakim mąż powódki miał nie wiedzieć o przeniesieniu własności działki nr (...) aportem na rzecz (...), bowiem z zebranego materiału dowodowego oraz treści ksiąg wieczystych kw Tom(...) nr (...) (k.66) wynika odmienny wniosek. W piśmie samego W. S. (1) z dnia 9.01.2002r. tam się znajdującym wyraźnie wymienia on

akt notarialny z 21.12.2001r. (wskazany nr repertorium tego właśnie aktu) co świadczy o jego wiedzy co tej okoliczności już na pewno w tym okresie czasu. Sąd nie dał wiary także zeznaniom powódki, jakoby w czasie od 1999 r. do 2002 r. gospodarstwo jej męża miało płynność finansową i aby W. S. (1) był w stanie w tym okresie podołać finansowo przy skorzystaniu z prawa pierwokupu, a potem pierwszeństwa. Zaprzeczały bowiem temu dokumenty wskazane przez stronę pozwaną, którym Sąd w pełni dał wiarę.

Odnośnie przeprowadzonej w sprawie opinii biegłego M. W. z dnia 30.8.2013r., łącznie z zeznaniami tego biegłego Sąd uznał je za rzetelne i fachowe.

Sąd wskazał, że dowód ten przeprowadził na wniosek strony powodowej zgłoszony w ramach prekluzji dowodowej, bowiem w koncepcji procesowej strony powodowej miał on dla niej istotne znaczenie.

Czyniąc rozważania prawne pierwszej kolejności Sąd rozważył poruszoną wyżej kwestię możliwości przejścia prawa odszkodowania z tytułu naruszenia prawa pierwszeństwa do masy spadkowej po zmarłym W. S. (1).

Sąd stwierdził, że w dacie otwarcia spadku po W. S. (1) tj., w dniu 13.07.2005r. spadkodawcy nie przysługiwały już uprawnienia z tytułu umowy dzierżawy, bowiem dnia 29.06.2004r. zawarł on umowę cesji praw i obowiązków z tytułu tej umowy. Jednym z uprawnień dzierżawcy na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 3 ustawy z dn. 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa jest pierwszeństwo w jej nabyciu. Skoro z dniem 29.06.2004r. W. S. (1) przestał być dzierżawcą nieruchomości objętych umową dzierżawy z dnia 22.04.1993r., w tym działki nr (...), to w dacie śmierci W. S. (1) tj. 13.07.2004r. nie przysługiwały mu uprawnienia z tytułu umowy .dzierżawy. Tym samym nie weszły one w skład spadku po W. S. (1). Pierwszeństwo przysługujące W. S. (1) jako dzierżawcy nieruchomości było nierozerwalnie związane z umową dzierżawy, dlatego utrata przymiotu dzierżawcy skutkowała utratą pierwszeństwa w nabyciu dzierżawionej nieruchomości.

Ponadto, zdaniem Sądu, pierwszeństwo nie jest prawem podmiotowym i nie może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego, a zatem i dziedziczenia. Sąd Najwyższy w uchwale z 7.10.2008r. ( (...), Lex nr 453655) analizując prawo pierwszeństwa potwierdził niemalże wprost, że nie jest to prawo podmiotowe, z którym wiązałoby się zobowiązanie drugiej strony do przeniesienia własności nieruchomości. Sąd Najwyższy pokreślił także, iż pierwszeństwo ingeruje w prawo własności i jako jego ograniczenie nie powinno podlegać wykładni rozszerzającej. Art. 29 ust.l pkt 1 ustawy z dnia 19.10.1991r. o gospodarowaniu

nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa wyraźnie stanowi, że pierwszeństwo w nabyciu nieruchomości z zasobu (...) Skarbu Państwa przysługuje jedynie spadkobiercy byłego właściciela zbywanej nieruchomości. Analogicznej normy nie zawiera art.29 ust.l pkt.3 w/w ustawy w stosunku do dzierżawcy nieruchomości. Stąd powódka jako spadkobierca (po byłym dzierżawcy) nigdy nie stała się uprawniona z tytułu pierwszeństwa i nie przysługuje jej również roszczenie odszkodowawcze. Nie wykazała nadto, aby takie roszczenie odszkodowawcze jako prawo majątkowe przysługiwało jej mężowi. Ewentualne roszczenie odszkodowawcze W. S. (1) i tak zresztą było zdaniem Sądu przedawnione, nie mogło zatem skutecznie przysługiwać powódce, o czym szerzej w dalszej części uzasadnienia.

Sąd powołując się na poglądu wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14.12.2006 (I ACa 707/06, LEX nr 330993) stwierdził, iż roszczenie z tytułu naruszenia prawa do pierwszeństwa nie może w tym konkretnym przypadku stanowić samoistnej podstawy odpowiedzialności deliktowej pozwanej podlegającej odrębnej sukcesji aniżeli prawo pierwszeństwa, nie tylko z tego powodu, że prawa te są ze sobą ściśle związane ale dlatego też dlatego, że W. S. (1) scedował na M. P. całość praw i obowiązków dotyczących umowy dzierżawy. Słusznie zatem zdaniem Sądu podniosła strona pozwana, iż W. S. (1) nie dokonał jakiejkolwiek materializacji prawa do odszkodowania z tytułu naruszenia prawa do pierwszeństwa, w szczególności wystąpił z wezwaniem do zapłaty bądź z powództwem o zapłatę odszkodowania.

Niezależnie od kwestii przynależności powódce prawa do odszkodowania z tytułu naruszonego prawa pierwszeństwa, w ocenie Sądu nie doszło także do zaktualizowania się przesłanek odpowiedzialności deliktowej

Zgodnie z art. 416 osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu. Natomiast zgodnie z art. 417 § 1 k.c. za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Dokonanie subsumpcji okoliczności faktycznych sprawy pod przepis ustawy regulujący odpowiedzialność za delikt nie pozwalają na stwierdzenie aby pozwana Agencja ponosiła odpowiedzialność za szkodę. W pierwszej kolejności Sąd stwierdził brak przesłanki bezprawności działania, która według konstrukcji pozwu miała polegać na pozbawieniu W. S. (1) uprawnienia do skorzystania z prawa pierwszeństwa nabycia działki nr (...). Zgodnie bowiem z literalnym brzmieniem ust. lc art. 29 ww. ustawy o przeznaczeniu do sprzedaży nieruchomości, do której nabycia przysługuje pierwszeństwo osobie wymienionej w ust. 1, Agencja zawiadamia na piśmie tę osobę, podając cenę nieruchomości oraz termin złożenia wniosku o nabycie na warunkach podanych w zawiadomieniu, z tym że termin nie może być krótszy niż 21 dni od dnia otrzymania zawiadomienia. Przepis przewiduje obowiązek zawiadomienia jedynie w przypadku sprzedaży nieruchomości (a nie do zbycia w innej formie np. darowizny i innych), a jednocześnie brak podstaw do poddawania go wykładni rozszerzającej, która pozwalałaby na jego zastosowanie również w odniesieniu do przeniesienia własności aportem. Brzmienie tego przepisu jest jasne i nie wymaga nadmiernej interpretacji. Zgodnie z wymienioną wcześniej ustawą, prawnie możliwe jest wnoszenie przez Agencję nieruchomości jako aportu do spółki. W myśl przepisu art. 24 ust.l ustawy Agencja może wnosić mienie lub jego część do spółki. Przepisy tej ustawy nie przewidują zakazu wnoszenia do spółek jako aportu nieruchomości objętych dzierżawą. Zakazu takiego nie przewiduje też kodeks spółek handlowych. Nie można zatem uznać by cel umowy z dnia 21.12.2001r. przeniesienia własności nieruchomości jako aportu do spółki był inny niż wynikający z jej treści. Tym samym w ocenie sądu nie doszło do bezprawnego działania pozwanej, a tylko takie ustalenie mogłoby skutkować jej odpowiedzialnością deliktową.

Odnośnie szkody i jej wysokości powódka również, zdaniem Sądu, tego faktu nie wykazała. Szkodę w ocenie powódki miałyby stanowić utracone korzyści, które W. S. (1) mógłby uzyskać gdyby nabył sporną nieruchomość (wg wartości na dzień 21.12.2001 r. za wartość aportu), a następnie zbył np. na rzecz (...) (za cenę określoną w umowie przedwstępnej z tego samego dnia pomiędzy (...) SA. a (...)) ewentualnie wg ceny z dnia ostatecznego przeniesienia własności spornej nieruchomości na (...) lub orzeczenie odszkodowania wg ceny z dary zasadzenia odszkodowania (po przeprowadzeniu opinii biegłego). Sąd podkreślił, że W. S. (1) nie miał żadnych możliwości finansowych ani też takiej zdolności kredytowej aby skorzystać z prawa pierwszeństwa i nabyć tą nieruchomość. Jego sytuacja materialna w tamtym właśnie czasie nie pozwalała absolutnie na nabycie tej nieruchomości. Poza tym, w ocenie Sądu, powódka nie wykazała, za jaką kwotę ewentualnie miało nastąpić nabycie nieruchomości przez W. S. (1). Niezależnie od powyższego według Sądu, powództwo winno zostać także oddalone z uwagi na zasadnie podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia. Strona pozwana twierdzi, że roszczenie powódki uległo przedawnieniu z dniem 20.09.2009r. przyjmując najdłuższy przewidziany prawem 10 - letni okres przedawnienia. Pozew wniesiony został w dniu 15.12.2011 r. Pozwana twierdzi, że okres przedawnienia należy liczyć od dnia 20.09.1999r. tzn. daty pisma W. S. (1), w którym potwierdził on otrzymanie pisma Prezesa (...) z dnia 30.04.1999r.

Zgodnie z art. 4421 § 1 kc roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć łat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Zastosowanie trzyletniego terminu przedawnienia nie powinno zdaniem Sądu budzić wątpliwości, skoro powódka opiera swoje roszczenie na podstawie odpowiedzialności deliktowej. Sąd podkreślił, że zgodnie z brzmieniem tego przepisu i utrwalonym orzecznictwem chodzi tu o termin 3 łat, a nie lat 10, przy czym nowelizacja tego przepisu z 2007r. nie ma tu znaczenia, bowiem dotyczyła ona przedłużenia okresu przedawnienia przy przestępstwie, co tu nie wchodzi w rachubę. Dziesięć lat dotyczy tylko faktu, ze termin 3 letni nie może zakończyć swojego biegu później niż po upływie 10 lat od chwili zaistnienia zdarzenia wyrządzającego szkodę ( np. wyrok SA w Szczecinie z 27.9.2012r. I ACa 481/12 LEX 1237859).

Ustalenia wymagała zatem sporna okoliczność czasu, w którym W. S. (1) dowiedział się o szkodzie. Zgodnie z orzecznictwem o "dowiedzeniu się o szkodzie" można mówić wtedy, gdy poszkodowany "zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia wskazujących na fakt powstania szkody", czyli ma "świadomość doznanej szkody" (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 października 2013 r., I ACa 704/13). „Artykuł 4421 § 1 k.c. (podobnie art. 442 § 1 k.c.) początek biegu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody łączy po pierwsze z faktem dowiedzenia się przez poszkodowanego o szkodzie. Innymi słowy chodzi o sytuację, gdy poszkodowany zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia wywołującego szkodę, ma świadomość doznanej szkody. Chodzi przy tym nie o rzeczywisty stan świadomości poszkodowanego, ale o przypisanie mu świadomości wystąpienia szkody, opartej na obiektywnie sprawdzalnych okolicznościach”. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 sierpnia 2013 r., I ACa 256/13).

Sąd Okręgowy przychylił się do argumentacji stwierdzając, że z jednej strony zabezpiecza to interesy poszkodowanych, a z drugiej zapobiega nadużyciom i ogromnym trudnościom dowodowym po upływie tego 3 letniego terminu z art. 442 § 1 k.c. od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia.

Sąd podkreślił ponadto okoliczność, kiedy w ogóle w sensie prawnym powstała sporna działka (...) tj. w dniu wydania Decyzji Burmistrza Gminy K. z dnia 09.05.2001r. nr GG - (...), na mocy której działka nr (...) została podzielona na działki nr (...). Działka nr (...) o pow. 92.27.45 ha przeznaczona została w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na centrum wystawiennicze, terminal dla samochodów ciężarowych z dopuszczeniem transportu szynowego, strefę ograniczonego użytkowania związanego z liniami energetycznymi. Podział i zmiana przeznaczenia działki było spowodowane wcześniejszymi ciągłymi negocjacjami z (...) dot. sprzedaży nieruchomości. Ta okoliczność, jak była mowa również była znana mężowi powódki.

Roszczenie objęte pozwem Sąd uznał za przedawnione niezależnie od przyjętej, prawnie uzasadnionej daty, od której W. S. (1) dowiedział się o szkodzie. Gdyby bowiem za moment ten przyjąć, jak wnosi pozwana, datę 27 sierpnia 1999 r. tj. datę poinformowania W. S. (1) przez Prezesa Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa o niemożności sprzedaży gruntów ( pismo k. 173), przedawnienie nastąpiłoby w dniu 27 sierpnia 2002 roku. Gdyby termin ten liczyć od 20 września 1999r. tzn. daty pisma W. S. (1), w którym potwierdził otrzymanie pisma Prezesa (...) z dnia 30.4.1999r., termin ten upłynął by 20 września 2002r. Przyjmując natomiast datę 21 grudnia 2001 r. tj. datę przeniesienia prawa własności na mocy umowy Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa z Towarzystwem (...) S.A. termin przedawnienia nastąpiłby w dniu 21 grudnia 2004 roku, a więc w obu przypadkach przed śmiercią męża powódki, a co najważniejsze przed wytoczeniem w dniu 15.12.201 lr. tego powództwa. Biorąc pod uwagę teoretycznie powstanie prawne działki (...) w dniu 9.5.2001r. i zmianę jej przeznaczenia w planie zagospodarowania przestrzennego o czym było wiadomo W. S. (1) termin przedawnienia upłynąłby 9.5.2004r.

Przyjęcie innej daty początkowej biegu przedawnienia stanowiłoby zdaniem Sądu fikcję, podobnie jak przyjęcie innego terminu przedawnienia. Powódka bowiem jednoznacznie oparła żądanie objęte pozwem na podstawie odpowiedzialności deliktowej, stąd konieczne jest zastosowanie trzy letniego terminu przedawnienia na kanwie przepisu art. 4421 § 1 kc.

Sąd wskazał też, iż podniesiony skutecznie w niniejszym postępowaniu zarzut przedawnienia nie stanowi nadużycia prawa na kanwie art. 5 k.c. Należy bowiem pamiętać, iż dopuszczenie stosowania art. 5 k.c. jako obrony przeciwko zarzutowi przedawnienia jest z zasady wyjątkowe i pozostaje uzależnione od wykazania okoliczności mających taki charakter, co nie

mało miejsca w przedmiotowym postępowaniu. Co więcej, strona powodowa nie powoływała się na nadużycie prawa w kontekście zgłaszanego zarzutu

Sąd na podstawie art, 102 k.p.c. odstąpił w części od obciążenia powódki nie uiszczonymi kosztami procesu, bowiem biorąc pod uwagę jej aktualną sytuację materialną i wysokość tych kosztów tj. opłaty sądowej w kwocie 100.000 zł. było to całkowicie uzasadnione. Powódka została zwolniona rzez Sąd od opłaty sądowej, a okoliczności tego zwolnienia do chwili wydania wyroku nie ustały. Stąd oprócz kosztów dotychczas poniesionych Sąd obciążył ją tylko kwotą 2.621 zł tytułem poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa kosztów opinii biegłego i zasądził od niej na rzecz pozwanej kwotę 7.200 zł. tytułem kosztów zastępstwa procesowego pozwanej (§ 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat radców prawnych Dz.U. Nr 163 poz. 1349).

Wyrok apelacją w całości zaskarżyła powódka zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego, zwłaszcza w zakresie:

- niezasadnie uwzględnionego zarzutu przedawnienia dochodzonego roszczenia poprzez niezasadne zastosowanie, błędną wykładnię oraz niezastosowanie w sprawie art. 4421 § 1 k.c., art. 117 § 1 k.c. i art. 123 § 1 pkt 1 k.c.;

- błędnej wykładni art. 29 ust.l pkt 3 w zw. z ust.lc i art. 54 ustawy z dnia 21 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa;

- bezpodstawnej odmowy zastosowania art. 361 § 1 i 2 k.c., art. 363 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 415, art. 416 i art. 417 § 1 k.c.;

2. naruszenie przepisów postępowania, co miało wpływ na wydanie wadliwego rozstrzygnięcia, przede wszystkim co do przeprowadzenia postępowania dowodowego, w tym co do dokonania przez Sąd I instancji błędnych ustaleń faktycznych będących podstawą rozstrzygnięcia, również z przekroczeniem spóźnionych twierdzeń i dowodów pozwanej Agencji oraz przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów (art. 227 k.p.c., 230 k.p.c. w zw. z art. 6 § 1 i 2 k.p.c., art. 231 k.pc. i art. 234 k.p.c.) oraz naruszenie zasady ciężaru dowodu (art. 3 k.p.c. i art. 232 k.p.c. oraz art. 6 k.c.); nadto według powódki uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie odpowiada w pełni wymogom art. 328 § 2 k.p.c., przez co utrudnione jest odniesienie się co do twierdzeń i argumentów Sądu I instancji, będących podstawą rozstrzygnięcia - powielając w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zarzuty pozwanej Agencji Sąd Okręgowy nie przedstawił twierdzeń i argumentów powódki

zgłoszonych w trakcie procesu w odpowiedzi na te zarzuty, ani też nie wyjaśnił, dlaczego ich nie uwzględnił.

Powołując powyższe skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, z uwzględnieniem zmiany powództwa dokonanej pismem powódki z dnia 17 grudnia 2013 roku, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. Jednocześnie skarżąca wniosła o zasadzenie od pozwanej zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, z uwzględnieniem kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od powódki zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelację uznać należało za bezzasadną, choć Sąd Apelacyjny stwierdza, iż pewna część zawartych w niej zarzutów nie jest pozbawionych słuszności. Zarzuty te nie dotyczyły jednak okoliczności mających dla oceny zasadności powództwa podstawowe znaczenie. Tym samym nie miało to wpływu na treść wydanego w sprawie orzeczenia.

Sąd Apelacyjny podziela poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne. W zasadzie, w części istotnej dla rozstrzygnięcia nie były one pomiędzy stronami sporne. Ustalone one bowiem zostały przede wszystkim w oparciu o zgromadzone w sprawie dokumenty, szczegółowo opisane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego kwestią podstawową dla rozstrzygnięcia sprawy było, czy pozwana wnosząc w dniu 21 grudnia 2001 roku prawo własności działki nr (...) zapisanej w księdze wieczystej kw nr (...) prowadzonej przez Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Środzie W. jako aport do Towarzystwa (...) S.A. uczyniła to naruszając pierwszeństwo W. S. (1), dzierżawcy tej nieruchomości od roku (...)

Dla oceny tego zagadnienia poddać należy analizie przepisy ustawy z dnia 19 października 2001 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w brzmieniu obowiązującym w dniu 21 grudnia 2001 roku, czyli w dniu, w którym doszło do wniesienia spornej nieruchomości aportem do Towarzystwa (...) S.A. Z

tym dniem należy bowiem wiązać utratę własności tej nieruchomości przez Skarb Państwa, a tym samym uniemożliwienie W. S. (2) możliwości skorzystania z pierwszeństwa w jej zakupie.

Według art. 3 ust.l ustawy utworzona w ustawie Agencja (...) Skarbu Państwa była państwową osobą prawną której w art. 5 ust.l Skarb Państwa powierzył wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych w stosunku do mienia Skarbu Państwa. Agencja, obejmując we władanie składniki mienia Skarbu Państwa, wstępowała w prawa i obowiązki z nimi związane w stosunku do Skarbu Państwa oraz osób trzecich.

Zgodnie z art. 24 ust.l ustawy Agencja gospodarowała zasobem w pierwszej kolejności w drodze:

1) sprzedaży mienia w całości łub jego części na zasadach określonych w rozdziale 6,

2) oddania na czas oznaczony do odpłatnego korzystania osobom prawnym lub fizycznym na zasadach określonych w rozdziale 8,

3) wniesienia mienia lub jego części do spółki.

Rozdział VI ustaw}' (art. 27 i następne) regulował sprzedaż i nabywanie nieruchomości.Art.28 ustawy określał czynności, które winna podjąć Agencja w stosunku do nieruchomości będących przedmiotem sprzedaży. Następnie art. 29 wskazywał podmioty, którym przysługuje prawo pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości, w pkt 3 wymieniając dzierżawcę, pod warunkiem jednak, aby dzierżawa trwała faktycznie przez okres nie krótszy niż 3 lata.

Nie ulega wątpliwości, że W. S. (1) spełniał warunki, z pkt 3 i w związku z tym przysługiwało mu pierwszeństwo nabycia dzierżawionej przez niego nieruchomości, w tym i wyodrębnionej działki nr (...).

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Okręgowego, że prawo to przysługiwałoby jednak mu wyłącznie w wypadku, gdyby doszło do sprzedaży nieruchomości. Jest to następstwem zastosowania zarówno językowych jak i systemowych reguł wykładni. Przepisy o pierwszeństwie zawarte zostały bowiem z rozdziale VI ustawy regulującego sprzedaż i nabywanie nieruchomości. Art. 27 ustawy wprost mówi, że sprzedaż i nabywanie nieruchomości Zasobu, z zastrzeżeniem art. 33 prowadzi Agencja. W art. 29, w dalszych jego zapisach szczegółowo reguluje się zasady postępowania podczas procedury sprzedażowej, zaś kolejne przepisy ustawy - art. 30-32 w sposób oczywisty odnoszą się do sprzedaży, dotyczą bowiem określania ceny nieruchomości, rozłożenia należności na raty a także delegację dla

właściwego ministra określenia w drodze rozporządzenia szczegółowego trybu sprzedaży nieruchomości i ich części składowych i warunki rozkładania ceny na raty.

Pierwszeństwo w nabyciu w sposób oczywisty zatem zostało powiązane ze sprzedażą nieruchomości przez Agencję. W rozpoznawanej sprawie nie doszło jednak do sprzedaży nieruchomości, a do wniesienia jej aportem do Spółki, w której większościowym akcjonariuszem był Skarb Państwa. Agencja zadysponowała zatem nieruchomością w sposób opisany w art. 24 ust.l pkt 3 ustawy, wymieniającym jako jeden ze sposobów gospodarowania Zasobem wniesienie mienia łub jego części do spółki, o której mowa w art. 5 ust. 6 lub innej spółki prawa handlowego, w której Skarb Państwa łub instytut badawczy posiada większość udziałów lub akcji.

Nie można zgodzić się ze skarżącą, że także w przypadku zagospodarowania mieniem w powyższy sposób, ograniczone ono również było pierwszeństwem, jak w przypadku sprzedaży. Gdyby tak miało być, to musiałoby to zostać expressis verbis wyartykułowane w ustawie, tak jak w przypadku sprzedaży. Przy ocenie powyższego zagadnienia trzeba mieć na uwadze, że Agencja w imieniu Skarbu Państwa wykonuje jego uprawnienia właścicielskie w stosunku do nieruchomości należących do Skarbu Państwa. Jednym w podstawowych uprawnień właścicielskich jest, co wynika wprost z art. 140 k.c., prawo właściciela do rozporządzenia rzeczą. Ograniczone ono może być wyłącznie przez ustawę i zasady współżycia społecznego. Jeżeli zatem ustawa wprowadza ograniczenia właściciela w rozporządzeniu rzeczą, to jej zapisy muszą być interpretowane ściśle, z wyłączeniem zastosowania wykładni rozszerzającej. Jest to pogląd ugruntowany w piśmiennictwie (S. Rudnicki Komentarz do kodeksu cywilnego - Własność i inne prawa rzeczowe, Wyd. Prawnicze 2006, str. 29 i powołane tam orzecznictwo).

Powódka w apelacji kwestionując stwierdzenie Sądu co do braku bezprawności działań pozwanej Agencji podczas przeniesienia własności działki nr (...) twierdzi, że działanie to było niezgodne z ustawą - z podstawowymi zadaniami ustawowymi Agencji, którymi było wspieranie polityki rolnej państwa, w tym zwłaszcza rodzinnych gospodarstw rolnych. Takie właśnie gospodarstwo prowadził W. S. (1) i w tym kontekście, zdaniem skarżącej, trudno uznać za zgodne z tymi zadaniami zainicjowanie przez Agencję zmiany przeznaczenia dzierżawionego przez rolnika gruntu rolnego, a następnie wniesienie tego gruntu aportem do spółki, która to spółka od razu zbyła tę nieruchomość innej osobie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skoro zaistniały przesłanki do zmiany przeznaczenia dzierżawionego gruntu, wskutek czego znacznie wzrosła jego wartość, to trudno czynić Agencji zarzut, działającej za właściciela, że czynności zmierzające w tym kierunku podjęła. Było to działanie racjonalne, podobnie - jak się zdaje zachowałby- się każdy właściciel, należycie dbający w własny interesy. Tak winna właśnie działać Agencja, aby należycie dbać o interes Skarbu Państwa, jako właściciela działki nr (...).

Skoro na skutek tych działań będąca przedmiotem dzierżawy działka nr (...) przestała mieć charakter rolny, to docelowo nie winna wchodzić w skład rodzinnego gospodarstwa rolnego, w być wykorzystywana zgodnie z przeznaczeniem. Tak też byłoby, gdyby działkę tę nabył W. S. (1), który, jak zeznała powódka nie chciał jej użytkować rolniczo, a zamierzał ją sprzedać. Zeznała (k. 548), że jej mąż rozmawiał na ten temat w 2001 roku z dyrektorem (...) Z., pytając czy ten byłby w imieniu (...) zainteresowany kupnem działki. Podała też podczas tych zeznań, że wraz z mężem dowiedzieli się o zmianie przeznaczenia działki nr (...) w roku 2000 lub 2001.

Stosując tok rozumowania powódki, właściciel rzeczy nie powinien skorzystać na tym, że na skutek zmiany przeznaczenia wzrosła wartość należącej do niego nieruchomości, a skorzystać winien na tym dzierżawca. W ocenie Sądu Apelacyjnego w sposób oczywisty kłóci się to ideą pierwszeństwa. Jej istotą, w świetle postanowień ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa jest, aby to dzierżawca, w wypadku zamiaru sprzedaży przez Agencję objętej dzierżawą nieruchomości rolnej trwającą dłużej niż 3 lata, nabył tę nieruchomość, po to, aby dalej użytkować ją rolniczo. Tak byłoby zapewne w niniejszej sprawie jeszcze przed przekształceniem przeznaczenia działki, bowiem od 1999 roku toczyły się pomiędzy (...) a W. S. (1) zaawansowane rozmowy dotyczące nabycia przez W. S. (1) całej dzierżawionej przez niego nieruchomości, w tym działki nr (...), z której później wyodrębniono działkę nr (...). Gdy jednak okazało się, że realne jest inne, aniżeli rolnicze wykorzystanie tej działki, co miało związek ze wzrostem jej wartości, rozmowy zostały zakończone. Prezes Agencji odmówił bowiem udzielenia stosownego pełnomocnictwa dla zawarcie umowy.

W świetle powyższego nie można uznać, aby działania pozwanej Agencji polegające na wniesieniu aportem działki nr (...) do (...) (...) S.A., było bezprawne, a jest to warunek konieczny przy konstrukcji odpowiedzialności deliktowej. Agencja bowiem, zgodnie z interesem właściciela - Skarbu Państwa - dokonywała działania z zakresu gospodarowania mieniem, nie naruszając przepisów ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami Rolnymi Skarbu Państwa. Przysługujące zaś W. S. (1) pierwszeństwo w nabyciu nie

dotyczyło nieruchomości nie przeznaczonej do sprzedaży, a przeznaczonej do wniesienia aportem do spółki.

Już tylko stwierdzenie powyższego powoduje, iż apelacja nie może być uwzględniona. Niejako ubocznie zatem tylko Sąd Apelacyjny stwierdza, że podziela stanowisko Sądu Okręgowego, co do przedawnienia zgłoszonego w pozwie roszczenia. Co prawda z uzasadnienia wyroku Sądu I instancji nie wynika jednoznacznie, kiedy rozpoczął bieg termin przedawnienia i kiedy termin ten upłynął, ale nie może to doprowadzić do wniosku, że postawiony przez pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia nie powinien zostać uwzględniony.

Rozważania w tym miejscu wymagało, jaki przepis - art. 442 § 1 k.c. czy art. 4421 § 1 k.c. winien znaleźć zastosowanie przy ocenie czy i kiedy doszło do przedawnienia zgłoszonego przez powódkę roszczenia.

Przepis art. 442 § ł k.c. w brzmieniu obowiązującym do 9 sierpnia 2007 r., stanowił, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Ustawą z 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 80, poz. 538), która weszła w życie 10 sierpnia 2007 r., art. 442 k.c. został uchylony, a z tą datą zaczął obowiązywać art. 442* k.c. Zgodnie z art. 2 ustawy z 16 lutego 2007 r. do roszczeń, o których mowa w art. 1 tej ustawy, powstałych przed dniem jej wejścia w życie, a według przepisów dotychczasowych w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się przepisy art. 4421 k.c. Dla zastosowania do dochodzonego przez powódkę roszczenia art. 442 k.c. lub art. 4421 k.c. konieczne jest zatem stwierdzenie, czy roszczenie to według art. 442 k.c. nie było przedawnione już 10 sierpnia 2007 r.

Zastosowanie art. 442 § 1 k.c. wymaga stwierdzenia, na czym polega szkoda, której naprawienia dochodzi powód oraz oznaczenia daty, w której dowiedział się on o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Dopiero w dalszej kolejności zarzut przedawnienia może być oceniany z odwołaniem się do przesłanek określonych w zdaniu 2 § 1 art. 422 k.c. Rozważając powyższe okoliczności należy stwierdzić, iż w związku z wniesieniem przez pozwaną dzierżawionej od niej przez W. S. (1) działki nr (...) jako aport do Towarzystwa (...) S.A., jego prawo pierwszeństwa nie mogło zostać już zrealizowane. Przysługuje ono bowiem wyłącznie w stosunku do Skarbu Państwa,

jako właściciela nieruchomości, którego uprawnienia wykonuje pozwana Agencja. Nie przysługuje natomiast przeciwko innym podmiotom, które nabyły jej własność od Skarbu Państwa, także takim, w których Skarb Państwa jest większościowym udziałowcem łub akcjonariuszem. W orzecznictwie przyjmuje się, że naruszenie pierwszeństwa przewidzianego w art. 29 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa przy zawieraniu umowy sprzedaży nieruchomości rolnej nie powoduje jej nieważności (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2006 r., III CZP 121/06, OSNC 2007/10/149). Osobie, której pierwszeństwo w nabyciu nieruchomości przysługiwało, a mimo to doszło do jej zbycia z pominięciem tego prawa przysługuje wyłącznie roszczenie odszkodowawcze. Zdarzeniem, z którym należy wiązać powstanie na rzecz W. S. (1) roszczenia odszkodowawczego było wniesienie przez pozwaną Agencję działki nr (...) jako aportu do Towarzystwa (...) S.A.. Tak też twierdzi sama powódka, której pełnomocnik, po jego przystąpieniu do sprawy, w końcowej części pisma procesowego z dnia 31 sierpnia 2012 roku (k. 290) stwierdził jednoznacznie, że „...Wniesienie spornej nieruchomości do spółki bez umożliwienia W. S. (1) skorzystania z nabycia tej nieruchomości naruszyło ustawę i wyrządziło szkodę, której naprawienia powódka zasadnie dochodzi w tym procesie”. Okoliczność tę przyznała także powódka podczas przesłuchania na rozprawie w dniu 27 maja 2014 r.

W świetle powyższego koniecznym było ustalenie, kiedy W. S. (1) dowiedział się o tym, że doszło do przeniesienia własności działki nr (...) z pominięciem przysługującego mu -jego zdaniem - pierwszeństwa. Sąd Apelacyjny podziela poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenie faktyczne, że W. S. (1) o wniesieniu aportem w dniu 21.12.2001 roku do spółki (...) (...) (...) dzierżawionej przez niego działki nr (...) dowiedział się najpóźniej 3 stycznia 2002 roku. Świadczy o tym treść załączonego do pozwu pisma (...) z dnia 15 stycznia 2002 roku (k.120) stanowiącego odpowiedź na zapytanie W. S. (1) co do potwierdzenia informacji o aporcie działki nr (...) oraz wniosku W. S. (1) o udostępnienie dokumentów z tym związanych. Wskazuje na to jednoznacznie treść powołanego przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jego pisma z dnia 9 stycznia 2002 roku.

Skoro W. S. (1) w początkach roku 2002 roku wiedział już o przeniesieniu własności działki nr (...) na rzecz spółki (...).(...) (...), wiedział tym samym, że z przysługującego mu pierwszeństwa skorzystać nie będzie mógł, a tym samym powziął wiadomość o szkodzie oraz osobie obowiązanej do jej naprawienia. Trzeba podkreślić, że przesłanka wiadomości o szkodzie zostaje spełniona już w tej chwili, w której poszkodowany wie o istnieniu szkody w ogóle, gdy ma świadomość faktu powstania szkody (por. wyrok SN z dnia 20 stycznia 2005 r., II CK 358/2004, niepubl.). Roszczenia odszkodowawcze W. S. (1) mógł skierować wyłącznie wobec pozwanej Agencji, która - jego zdaniem - przeniosła prawo własności tej działki naruszając przysługujące mu pierwszeństwo jej nabyciu. Tym samym już w styczniu 2002 roku W. S. (1) wiedział zarówno o szkodzie, jak i osobie obowiązanej do jej naprawienia, a więc rozpoczął tym samym bieg trzyletni bieg przedawnienia z art. 442 § 1 k.c. Po jego upływie, a więc najpóźniej z końcem stycznia 2005 roku jego roszczenie odszkodowawcze uległo przedawnieniu i pozwany stawiając zarzut przedawnienia, mógł się skutecznie uchylić od jego zaspokojenia (art. 117 § 2 k.c.).

Powódka twierdząc, że nie doszło do przedawnienia jej roszczenia powołuje się przede wszystkim na fakt, że aż do dnia 13.06.2011 roku w nowo założonej dla nieruchomości księdze wieczystej widniał prawomocny wpis pierwszeństwa nabycia spornej działki na rzecz powódki oraz jej córki, a wcześniejsze próby wykreślenia tego wpisu przez pozwaną Agencję oraz (...) (...) zakończyły się niepowodzeniem. Według skarżącej, aż do wykreślenia pierwszeństwa z księgi wieczystej W. S. (1), a następnie jego spadkobiercy mogli spodziewać się, iż pierwszeństwo w nabyciu nieruchomości im przysługuje i zostanie zaspokojone przez złożenie oferty.

Nie jest to stanowisko trafne. Pierwszeństwo nabycia, jak się przyjmuje w orzecznictwie nie jest prawem podmiotowym, a uprawnieniem. Dlatego nawet osobie, która złożyła oświadczenie wyrażające zgodę na nabycie nieruchomości po cenie określonej w zawiadomieniu (art. 29 ust.ld w zw. z art. 29 ust.lc ustawy z dnia 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa) i w związku z tym korzysta z pierwszeństwa uregulowanego w art. 29 ust.l pkt 3 ustawy, nie przysługuje roszczenie o zawarcie umowy (m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 95/08, OSNC 2009/9/121). Tym bardziej nie sposób uznać, aby W. S. (1), a następnie jego spadkobiercy zasadnie mogli oczekiwać, że otrzymają ofertę nabycia nieruchomości, od podmiotu, którego postanowienia ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, w szczególności ograniczenia co do wyboru nabywcy przy sprzedaży nieruchomości, nie dotyczyły. 

Okoliczność, że W. S. (1) oraz następnie powódka z faktu wpisania pierwszeństwa w księdze wieczystej wyprowadzali oczywiście błędne wnioski prawne nie może skutkować przyjęciem, że tak długo jak taki stan trwał, nie rozpoczął biegu termin przedawnienia. Przecież ze stanowiska powódki wynika, że z faktem wpisu w księdze wieczystej prawa pierwszeństwa wiązała ona nie z roszczeniem odszkodowawczym, a z ewentualną ofertą na nabycie nieruchomości. Pomijając, że stanowisko to pozostaje w oczywistej sprzeczności z działaniami W. S. (1) - który przecież w 2004 roku na skutek umów zawartych z M. P. oraz Agencją przeniósł swe prawa i obowiązki wynikające z umowy dzierżawy, zatem trudno przyjąć, aby oczekiwał następnie, że będzie mógł nieruchomość nabyć korzystając z pierwszeństwa - to i tak powyższe nie stanowi argumentu za uwzględnieniem stanowiska skarżącej.

Nie do przyjęcia byłoby bowiem stanowisko, że przez bierność W. S. (1) i powódki, w oczekiwaniu na złożenie oferty nabycia nieruchomości przez blisko 10 łat nie biegł termin przedawnienia roszczenia odszkodowawczego. Przecież realnie oceniając rzeczywistość i aspekty prawne związane z okolicznościami nabycia przez (...) (...) S.A. działki nr (...), W. S. (1), a następnie powódka, dochowując należytej staranności mogli się dowiedzieć, że w razie zbycia nieruchomości z naruszeniem pierwszeństwa, jedynym przysługującym dzierżawcy roszczenie jest żądanie zapłaty odszkodowania. Z ewentualnych zaniechań i zaniedbań w tym zakresie nie mogą wywodzić korzystnych dla siebie skutków prawnych i twierdzić, że żądanie zapłaty odszkodowania zgłoszone zostało przed upływem terminu przedawnienia.

Nie można podzielić też stanowiska skarżącej, że postawienie przez pozwaną zarzutu przedawnienia w okolicznościach faktycznych sprawy stanowi nadużycie prawa podmiotowego, a tym samym jako naruszające art. 5 k.c. nie może być traktowane jako wykonywanie prawa i tym samym korzystać z ochrony.

Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie przyjmuje się, że podniesienie zarzutu przedawnienia podlega ocenie przez pryzmat klauzuli generalnej art. 5 k.c., z tym że stosowanie tego przepisu musi się opierać na wszechstronnym rozważeniu całokształtu okoliczności rozpoznawanej sprawy (m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1993 r., III CZP 8/93, OSNCP 1993, nr 9, poz. 153 oraz wyroki z dnia 13 listopada 1997 r., I CKN 323/97, OSNC 1998, nr 5, poz. 79, z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 604/00, OSNC 2002, nr 3, poz. 32).

W uchwale Całej Izby Cywilnej z dnia 17 lutego 2006 r., III CZP 94/05, Sąd Najwyższy podkreślił, że norma art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy i może być zastosowana tylko po wykazaniu wyjątkowych okoliczności. Przy ocenie, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa, rozstrzygające znaczenie mają okoliczności konkretnego wypadku, zachodzące po stronie poszkodowanego oraz osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. W szczególności ma znaczenie charakter uszczerbku, jakiego doznał poszkodowany, przyczyna opóźnienia w dochodzeniu roszczenia i czas jego trwania. Możliwość zastosowania art. 5 k.c. nie zawsze jednak musi być wiązana z negatywną oceną zachowania osoby zobowiązanej do naprawienia szkody, przejawiającego się w utrudnianiu wcześniejszego dochodzenia roszczenia przez poszkodowanego (zob. OSNC 2006, nr 7-8, poz. 114).

W rozpoznawanej sprawie powództwo wytoczone zostało ponad 6 lat po upływie terminu przedawnienia. Okoliczności tego opóźnienie nie obciążają w żaden sposób pozwanej, nie można zatem przyjąć, aby powołując się na przedawnienie nadużywała ona prawa podmiotowego.

W świetle powyższego nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy te zarzuty apelacji i ich uzasadnienie, w których skarżąca zwalcza stanowisko Sądu Okręgowego, który stwierdził, iż W. S. (1), nawet, gdyby otrzymał od pozwanej Agencji propozycję zawarcia umowy sprzedaży dzierżawionej nieruchomości, w tym działki nr (...), to i tak, z uwagi na swą trudną sytuację finansową i tak z oferty nie mógłby skorzystać.

Z tego samego względu nie ma potrzeby odnoszenia się do tej części apelacji, w której powódka kwestionuje stanowisko Sądu I instancji, co do niewykazania przez nią wysokości szkody. Ubocznie tylko zgodzić trzeba się z apelującą, że zbędne było przeprowadzenie przez Sąd dowodu z opinii biegłego M. W. (2) na okoliczność wartości spornej nieruchomości, w sytuacji, gdy Sąd roszczenie powódki uznał za pozbawione podstaw. Ubocznie na koniec Sąd Apelacyjny stwierdza - odmiennie niż Sąd Okręgowy - że roszczenie odszkodowawcze - gdyby oczywiście W. S. (1) przysługiwało - dochodzone w niniejszej sprawie weszłoby w skład spadku po W. S. (1). Spadek, zgodnie z art. 922 § 1 k.c. stanowi to wszystkie prawa i obowiązki zmarłego, które z dniem otwarcia spadku przechodzą na spadkobiercę (art.924 k.c.). Jednym z praw stanowiących spadek może być wierzytelność, bez względu na to, czy spadkodawca wytoczył o nią powództwo, czy też nie. Nie ma przy tym znaczenia, czy wierzytelność ta w dniu wytoczenia powództwa była jest przedawniona. Gdyby ona przysługiwała, to może być przecież ona dochodzona, a tylko od dłużnika zależy, czy w uchyli się od jej zaspokojenia, podnosząc zarzut przedawnienia. Powyższa uwaga nie ma jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia o zasadności apelacji.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 k.p.c., w pkt I wyroku orzeczono o oddaleniu apelacji.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w pkt II na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., zaś wysokość kosztów zastępstwa procesowego pozwanego określono w oparciu o przepisy § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust.l pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (DZ.U. Nr 163, poz.1349 ze zm,).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w sprawie nie było podstaw do zastosowania przepisu art. 102 k.p.c. i odstąpienia od obciążenia powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanego. Powódka została zwolniona od kosztów sądowych w zakresie obowiązku uiszczenia opłaty od apelacji, ale w świetle zapisu art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Oznacza to, że przyczyny usprawiedliwiające ubieganie się przez stronę o zwolnienie od kosztów sądowych nie wystarczą, by wyłączyć działanie ustanowionej w art. 98 § 1 k.p.c. reguły, że ten kto przegrał spór zwraca koszty procesu temu, czyje racje zostały uznane za słuszne. Sąd może uwolnić stronę od obowiązku zwrotu kosztów procesu na podstawie art. 102 k.p.c., jeśli stwierdzi, że zachodzi "wypadek szczególnie uzasadniony". Okoliczności, które uprawniają do zastosowania tego przepisu, ocenia sąd, i ocena ta następuje niezależnie od przyznanego zwolnienia od kosztów sądowych (por. postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2007 r., V CSK 292/06, niepubl. postanowienie SN z dnia 13 grudnia 2007 r., I CZ 110/07 niepubl.). Szczególne znaczenie dla możliwości jego zastosowania ma ocena zachowania się stron z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Podstawą do takiej oceny może być zachowanie się strony w procesie, jak i jej sytuacja pozaprocesowa. Trzeba mieć również na uwadze, że zakres zastosowania unormowania z art. 102 k.p.c. ogranicza wykładnia funkcjonalna, nakazująca go stosować wyjątkowo, w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Okoliczności niniejszej sprawy nie pozwalają na przypisanie stronie pozwanej zachowań naruszających zasady współżycia społecznego. Nie zachodzą też po stronie powodowej szczególnie uzasadnione okoliczności, 

które pozwalałyby na odstąpienie od zasady zwrotu kosztów procesu stronie, której stanowisko zostało w całości uwzględnione w danej instancji.

SSA K. Ratajczak SSA M. Mazurkiewicz-Talaga SSO R. Marchwicki