Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bogdan Wysocki

Sędziowie: SSA Ryszard Marchwicki /spr./

SSA Ewa Staniszewska

Protokolant: st. sekr. sąd. Kinga Kwiatkowska

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2018 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Parafii (...) K.

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewoda (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 27 czerwca 2017 r. sygn. akt XVIII C 525/15

oraz zażalenia powoda na zawarte w punkcie 3 tego wyroku postanowienie o kosztach procesu

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten tylko sposób, że oddala roszczenie o ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 385.258 (trzysta osiemdziesiąt pięć tysięcy dwieście pięćdziesiąt osiem) złotych za okres od 28 czerwca 2017 roku do 23 maja 2018 roku;

II.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki 8.100 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

IV.  oddala zażalenie powoda;

V.  zasądza od powódki na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej 1800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym.

Ryszard Marchwicki Bogdan Wysocki Ewa Staniszewska

Sygn. akt I ACa 1206/17

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 19 lipca 2011 r. powódka – Parafia (...) K. domagała się:

1)  przyznania od pozwanego Agencji (...) P. na jej rzecz odpowiednich nieruchomości zamiennych, w zamian za nieruchomości przejęte przez Skarb Państwa, zapisane w księgach wieczystych K. wykaz (...) Sądu Rejonowego (...) i w tym celu zobowiązania pozwanego Agencji (...) P. do wskazania odpowiednich nieruchomości zamiennych,

ewentualnie

2)  przyznania od pozwanego - Skarbu Państwa – (...) P. lub Starosty (...) na jej rzecz odpowiednich nieruchomości zamiennych w zamian za przejęte nieruchomości, opisane w pkt 1, a nadto zobowiązania w tym celu pozwanego Skarbu Państwa – (...) P. oraz Starosty (...) do wskazania odpowiednich nieruchomości zamiennych,

ewentualnie

3)  przywrócenia powódce własności w/w nieruchomości

ewentualnie

4)  przyznanie jej odszkodowania w kwocie 500.000 zł za przejęte nieruchomości zapisane w księgach wieczystych K. wykaz (...) Sądu Rejonowego (...) z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Starosty (...) na rzecz powódki kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz o zwolnienie powódki od kosztów sądowych w całości.

W odpowiedzi na pozew z dnia 8 kwietnia 2013 r. Agencja (...) P. wniosła o oddalenie wobec niej powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew z dnia 8 kwietnia 2013 r. pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Dyrektora(...) P. oraz Starostę (...), zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, wniósł o oddalenie powództwa, a także o zasądzenie od powódki na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Prawomocnym wyrokiem częściowym z dnia 13 listopada 2015 r. Sąd oddalił powództwo co do roszczenia dotyczącego nieruchomości, dla której prowadzona była księga wieczysta K., (...) ustalając, że o ile nieruchomość zapisana w księdze wieczystej K. (...), o powierzchni (...) została przejęta na własność Skarbu Państwa na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego, to nieruchomość zapisana w księdze wieczystej K. (...), stanowiąca grunty leśne, położone w M., o powierzchni (...) została przejęta na podstawie decyzji z dnia 9 maja 1961 r. wydanej na podstawie dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 12 grudnia 1944r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. nr 15, poz. 82), a tym samym brak jest podstaw do skutecznego dochodzenia roszczenia regulacyjnego w trybie art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej w odniesieniu do nieruchomości zapisanej w KW K.,(...)

W piśmie z dnia 9 marca 2017 r. powódka wniosła o dokonanie regulacji w stosunku do nieruchomości oznaczonych jako działki (...) z arkusza (...), obręb K. w sposób wskazany w art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej i zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki 385.258 zł tytułem odszkodowania z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od daty wydania wyroku przez Sąd I instancji do dnia zapłaty. (k. 660-661)

Na rozprawie w dniu 13 czerwca 2017 r. pełnomocnik powódki w zakresie kosztów procesu wniósł o zastosowanie art. 102 k.p.c., tak jak przyjął to Sąd Apelacyjny w Poznaniu w sprawie I ACa 1542/16 w wyroku z dnia 6 czerwca 2017 r.

Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2017 r Sąd Okręgowy w Poznaniu :

1.  zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki 385.258 (trzysta osiemdziesiąt pięć tysięcy dwieście pięćdziesiąt osiem) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 28 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty;

2.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

3.  koszty procesu poniesione przez powódkę i pozwany Skarb Państwa stosunkowo rozdzielił obciążając nimi powódkę w 85%, a pozwanego w 15%, a szczegółowe ich wyliczenie pozostawił referendarzowi sądowemu;

4.  odstąpił od obciążania powódki kosztami procesu poniesionymi przez pozwaną Agencję (...) w P..

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski Sądu I Instancji .

Powodowa Parafia (...) K. została erygowana w XII wieku i należy obecnie do Diecezji K.. Pierwsza wzmianka o Parafii i kościele pochodzi z (...). W rocznikach diecezjalnych Parafia (...) K. była wymieniana od 1827 r. Aktualnie Parafia posiada osobowość prawną w myśl art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Proboszczem Parafii jest od 1 lipca 1997 r. ksiądz kapelan mgr A. K.. B. K. w dniu 30 czerwca 2011 r. działając na podstawie Kanonu (...) Kodeksu Prawa Kanonicznego zezwolił Proboszczowi Parafii na wniesienie do odpowiedniego sądu państwowego sprawy o przywrócenie własności, przyznanie nieruchomości zamiennych oraz odszkodowanie, za nieruchomości stanowiące własność Parafii, upaństwowione w latach 1944- 1989 przez władze komunistyczne, według art. 63 ust. 1 pkt 1-3 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Nieruchomość K., (...), o powierzchni (...)ha obejmowała parcele z mapy 1 o numerach (...) Nieruchomość była wykorzystywana jako rola, pastwisko, podwórze, (...) ^{( )} przy drodze K.,(...) ^{( )} za kościołem, (...) przy kościele. Jako właściciel nieruchomości w KW wpisana była (...) K. (O. zu K.) - na podstawie potwierdzenia 44-letniego posiadania na własność przed 1 stycznia 1900 na wniosek z dnia 14 maja 1906 r., wpisu dokonano dnia 11 czerwca 1906.

Protokołem przejęcia z dnia 18 grudnia 1950 r. została ona w całości przejęta na własność Skarbu Państwa na podstawie art. 1 ust. 1 z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego.

Na podstawie umowy dzierżawy z dnia 15 marca 1952 r. nieruchomość zapisana w KW K., (...) – „(...) została wydzierżawiona (...) L. K. (1), który na tym gospodarstwie przebywał 30 lat bez przerwy, a poprzednio jego ojciec użytkował przez 35 lat. Z tego tytułu L. K. (1) płacił należności dzierżawne na Państwowy Fundusz Ziemi w latach 1952 – 1957. Na podstawie dekretu z 18 czerwca 1955 r. o uwłaszczeniu i o uregulowaniu innych spraw związanych z reformą rolną decyzją numer (...) z dnia 5 lutego 1964 r. o nadaniu nieruchomości na własność i o ustaleniu ceny nabycia organista L. K. (2) i jego żona S. otrzymali nieruchomość o powierzchni (...) ha.

Protokołem z dnia 21 sierpnia 1957 r. wyłączono (...) z administracji Państwowego Funduszu Ziemi i przekazano we władanie Parafii Rzymskokatolickiej w K., co nie było równoznaczne ze zwrotem nieruchomości.

W dniu 6 września 1961 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w O., zaświadczeniem numer (...), stwierdziło przejście nieruchomości na własność Skarbu Państwa na podstawie art. 1 ust. 1 z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego. Na podstawie tego zaświadczenia Skarb Państwa został wpisany w księdze wieczystej jako właściciel nieruchomości.

Decyzją z dnia 5 grudnia 1963 r. (...) Minister Rolnictwa po rozpatrzeniu odwołania proboszcza powodowej Parafii od decyzji Wydziału (...) i Leśnictwa Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. z dnia 30 grudnia 1961 r. o uznaniu za nieważny protokół z dnia 21 sierpnia 1957 r. przekazania organistówki w K. o pow. (...) na rzecz parafii oraz odmowy uchylenia zaświadczenia Wydziału (...) i Leśnictwa Powiatowej Rady Narodowej w O. z dnia 6 września 1961 r. stwierdzającego przejście na własność Państwa nieruchomości K. (...) – utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy. W uzasadnieniu decyzji Minister wskazał, że pomimo uznania za nieważny protokół z dnia 21 sierpnia 1957 r. decyzją Prezydium (...) w P. z dnia 30 grudnia 1961 r., nieruchomość zapisana na rzecz organistówki w KW K. (...), stanowiła własność instytucji kościelnej, a więc związku wyznaniowego w rozumieniu art. 1 ust. 1 i art. 4 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o dobrach martwej ręki i przeszła z mocy prawa na własność Państwa. Dalej wskazano, że nieruchomość ta nie stanowiła części gospodarstwa rolnego proboszcza, a służyła jedynie na utrzymanie organisty. Uznanie tej nieruchomości jako nadwyżki było niesłuszne, a zatem protokół z dnia 21 sierpnia 1957 r. przekazujący organistówkę we władanie Parafii jako sprzeczny z przepisami ustawy został unieważniony.

Księgę wieczystą K. (...)zamknięto z powodu przeniesienia wykazu do(...).

Aktem Własności Ziemi (PG.ON- (...)) z dnia 20 marca 1974 r. Naczelnik Powiatu w O. stwierdził, że Z. i W. K. stali się z mocy samego prawa właścicielami nieruchomości zapisanej w KW nr (...), działki (...) o powierzchni (...) wraz z zabudowaniami w całości.

Umową darowizny z dnia 15 grudnia 1997 r. Z. i W. K. przenieśli na rzecz M. K. własność nieruchomości zapisanej w KW nr (...) o pow. (...)Jako właściciel nieruchomości w KW nr (...) M. K. została wpisana w dniu 11 lutego 1998 r.

Wnioskiem z dnia 10 stycznia 1991 r. Parafia Rzymskokatolicka p. w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w K. zwróciła się do Komisji Majątkowej o wszczęcie postępowania regulacyjnego na podstawie art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej wnosząc o przywrócenie własności nieruchomości las M. o powierzchni (...) z KW K., (...)i gruntów ornych z zabudowaniami – K. o powierzchni (...) z KW K., (...) Co do drugiej nieruchomości we wniosku wskazano, że była ona przeznaczona na cele kultu religijnego tj. na mieszkanie i utrzymanie organisty, a więc nie podlegała przejęciu na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 r.

W toku postępowania została zawarta jedna ugoda - w dniu 10 sierpnia 2007r., mocą której przywrócono powódce własność działki nr (...) (części działki (...)) o powierzchni (...)ha), położonej w miejscowości M. z zastrzeżeniem, że ugoda nie wyczerpuje całości roszczeń Parafii zgłoszonych w postępowaniu regulacyjnym. Działka nr (...) stanowiła część dawnej nieruchomości zapisanej w KW K., (...).

Pismem z dnia 28 lutego 2011 r. Komisja Majątkowa w sprawie W.KM-II- (...) zawiadomiła, że w sprawie z wniosku Parafii Rzymskokatolickiej p. w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w K. o przywrócenie własności nieruchomości nie rozpatrzyła wniosku.

Przekształcenia własnościowe i geodezyjne działek oraz zmiany numeracji parcel na działki gruntów z dawnej księgi wieczystej K., tom V, (...) (następnie KW nr (...)), obejmującej (...)o łącznej powierzchni (...) stanowiących przed przejęciem własność Organistówki w K., spowodowały, że:

1.  dawna parcela nr 241, o powierzchni 5,3370 ha, to aktualnie:

a)  część działki o nr (...), stanowiącej własność Powiatu (...),

b)  część działki (...), stanowiącej własność M. K.,

2.  dawna parcela (...) to aktualnie:

a)  część działki o nr (...), stanowiącej własność M. K.,

b)  część działki nr (...), stanowiącej własność Skarbu Państwa,

3.  dawna (...) ha to aktualnie

a)  część działki o nr (...), stanowiącej własność Powiatu (...),

b)  część działki (...), stanowiącej własność M. K.,

c)  część działki nr (...), stanowiącej własność Skarbu Państwa,

d)  część działki (...), stanowiącej własność M. K.,

4.  dawna parcela(...)ha to aktualnie część działki (...), stanowiącej własność M. K.,

5.  dawna parcela (...)ha, to aktualnie działka nr (...), stanowiąca własność M. K.,

6.  dawna parcela(...) ha to aktualnie część działki (...), stanowiącej własność M. K.,

7.  dawna parcela (...) ha to aktualnie część działki (...), stanowiącej własność M. K..

Decyzją z dnia 8 czerwca 2006 r. Wojewoda (...) stwierdził, że część nieruchomości położonej w miejscowości K., gmina M., będącej fragmentem drogi powiatowej nr (...) K.- K. zapisanej w KW nr (...), stanowiącej własność M. K., oznaczonej w ewidencji jako działka nr (...), o pow.(...) ha, we władaniu Skarbu Państwa, stała się w dniu 1 stycznia 1999 r. z mocy prawa za odszkodowaniem własnością Powiatu (...), jako grunt zajęty pod drogę publiczną, drogę powiatową. Działka została odłączona i wpisana do KW nr (...). Części działki nr (...), z dawnych parcel (...) których właścicielem jest aktualnie Powiat (...), stanowi obecnie drogę powiatową.

Dla działki (...), stanowiącej własność Skarbu Państwa, o powierzchni całkowitej(...) ha, nie jest obecnie prowadzona księga wieczysta. Przejęta z dawnych parcel(...)część nieruchomości zapisanej w KW K. wykaz (...) obecnie oznaczona jako część działki (...), ma powierzchnię 0,0460 ha i znajduje się na terenach o przeznaczeniu W – rowy.

Aktualna wartość nieruchomości objętych wnioskiem o wszczęcie postępowania regulacyjnego z dnia 10 stycznia 1991 r. tj. zapisanych w dawnej księdze wieczystej K., wykaz (...), według ich stanu zagospodarowania na dzień utraty praw przez powódkę (18 grudnia 1950 r.) i cen z chwili obecnej wynosi 385.258 zł. Wartość ta uwzględnia stanowiące część składową gruntu nakłady istniejące na nieruchomości w dacie jej przejęcia.

(...):

a)  położona w mieście G. nad P., stanowiąca budowlę dawnego kościoła ewangelickiego, oznaczona w ewidencji gruntów jako działka numer (...), o powierzchni (...) ha,

b)  wpisana do rejestru zabytków, stanowiąca ruiny dawnego kościoła ewangelickiego we wsi P., oznaczona w ewidencji gruntów jako działka (...), o powierzchni (...) ha,

c)  położona w S., gmina S., powiat (...), oznaczona w ewidencji gruntów jako działka (...), o powierzchni (...) ha, stanowiącą rolę VI klasy,

d)  położona w K., gmina M., powiat (...), oznaczona w ewidencji gruntów jako działka nr (...), o powierzchni(...)ha, stanowiąca las,

nie stanowią nieruchomości podobnych w rozumieniu art. 4 pkt 16 ustawy o gospodarce nieruchomościami do nieruchomości z dawnej księgi wieczystej K., wykaz (...).

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy roszczenie powódki czyli tzw. roszczenie regulacyjne co do nieruchomości zapisanej w dawnej KW K. wykaz 178 co do zasady uznał za uzasadnione.

Jak ustalił Sąd I Instancji , wnioskiem zgłoszonym do Komisji Majątkowej w dniu 10 stycznia 1991 r. Parafia (...) K. zwróciła się do Komisji Majątkowej o wszczęcie postępowania regulacyjnego na podstawie art. 61 ust. 1 pkt 2 u.s.p.k. wnosząc o:

1)  przywrócenie własności nieruchomości las M. o powierzchni(...)ha z KW K., wykaz (...),

2)  gruntów ornych z zabudowaniami – K. o powierzchni (...) ha z KW K., wykaz (...)

Powódka zachowała tym samym termin przewidziany w art. 62 ust. 3 u.s.p.k., zmieniony art. 2 ustawy z dnia 11 października 1991 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1991 r. Nr 107, poz. 459) tj. zgłosiła wniosek o wszczęcie postępowania regulacyjnego przed 31 grudnia 1992 r.

Zważywszy, że pismem z dnia 28 lutego 2011 r. Komisja Majątkowa w sprawie W.KM-II- (...) zawiadomiła powódkę, że w postępowaniu regulacyjnym nie rozpatrzyła wniosku, a powódka pozew w niniejszej sprawie wniosła w dniu 19 lipca 2011 r., stwierdzić trzeba, że powodowa Parafia dochowała również drugiego omawianego wyżej terminu (art. 4 ust. 2 ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2010 r.) tj. 6-miesięcznego terminu na wytoczenie powództwa od daty wejścia w życie ustawy zmieniającej.

Jak przy tym wynika z ustaleń dokonanych w sprawie na podstawie opinii biegłego geodety, roszczenia zgłoszone w pozwie co do nieruchomości zapisanej w dawnej KW K., wykaz (...) są tożsame z roszczeniami zgłoszonymi we wniosku o wszczęcie postępowania regulacyjnego. Wniosek o wszczęcie postępowania regulacyjnego dotyczył gruntów ornych z zabudowaniami – K. o powierzchni (...) ha z KW K., wykaz (...). Pozew w niniejszej sprawie w omawianym zakresie dotyczy całego obszaru zapisanego w dawnej księdze wieczystej K. wykaz (...), o powierzchni 10,2260 ha. Różnice w powierzchni gruntów mogą wynikać z ubytków i przybytków w związku z przekształceniami geodezyjnymi, które były dokonywane przez kilkadziesiąt lat. Nie mają one jednak zasadniczego znaczenia, skoro nie budzi wątpliwości przedmiot wniosku tj. cały obszar przejęty z KW K. wykaz (...). Z kolei o tym, że w pozwie chodzi o te same grunty co we wniosku o wszczęcie postępowania regulacyjnego przekonuje zestawienie stanu dotychczasowego KW K. wykaz (...) w załączonym do pozwu wyciągu z wykazu zmian ewidencyjnych, synchronizacyjnym (k. (...)) ze stanem wyjściowym gruntów przyjętym na potrzeby opinii biegłego geodety (k. (...)- (...)), który to biegły miał za zadanie ustalenia w porządku chronologicznym wszelkich zmian geodezyjnych i własnościowych, jakim podlegały działki gruntu objęte księgą wieczystą K. wykaz (...), o łącznej powierzchni (...) ha, tj. przejętej protokołem przejęcia z dnia 18 grudnia 1950 r.

Zarzut pozwanych braku legitymacji czynnej powódki Sąd Okręgowy uznał za nieskuteczny. Powódka w oparciu o złożone do akt sprawy dokumenty, w sposób wystarczający udowodniła swoje następstwo prawne po Organistówce w K. wpisanej jako właściciel w KW K., wykaz (...)

Na gruncie u.s.p.k. pojęcie organistówki pojawia się w art. 60 ust. 2, w którym mowa jest, że przez "budynki towarzyszące" obiektom sakralnym rozumie się położone w sąsiedztwie obiektów sakralnych: budynki stanowiące mieszkanie proboszcza lub rektora i kancelarię parafialną lub kancelarię rektora (plebanię), budynki stanowiące mieszkanie wikariuszy (wikariatkę), budynki stanowiące mieszkanie pracowników świeckich parafii lub rektoratu (organistówkę), budynki punktu katechetycznego i budynki domu zakonnego związanego z duszpasterstwem w tym obiekcie sakralnym albo świadczeniem w nim pomocy. Wskazuje się tu zatem na połączenie funkcjonalne organistówki z obiektem sakralnym bez odniesień wprost do podmiotu własności tzw. budynków towarzyszących. Jednakże w zestawieniu z art. 60 ust. 1 pkt 4 u.sp.k. jasnym jest, że chodzi o nieruchomości kościelnych osób prawnych, które stają się z mocy prawa ich własnością, jeżeli pozostają w dniu wejścia w życie ustawy we władaniu tych osób. Kościelną zaś osobą prawną w rozumieniu u.s.p.k. jest parafia jako podstawowa terytorialna jednostka organizacyjna K. - art. 7 ust. 1 pkt 5 u.s.p.k. Z art. 60 ust. 1 i 2 u.s.p.k. wynika zatem, że organistówka jest częścią majątku parafii. Tak też była traktowana przez sama parafię, skoro we wniosku o wszczęcie postępowania regulacyjnego co do nieruchomości zapisanej w KW K., wykaz (...)wskazano, że była ona przeznaczona na cele kultu religijnego tj. na mieszkanie i utrzymanie organisty.

Analizując kwestię podmiotu własności organistówki w ujęciu historycznym Sąd Okręgowy wskazał, że w systemie prawa niemieckiego przyjęto zasadę prawa pozytywnego, że państwo określa, kto ma osobowość prawną. W księgach wieczystych dotyczących własności nieruchomości widniały wpisy właściciela o brzmieniu: (...), (...), (...), (...). Katolicka Gmina K. była tworem prawnym wprowadzonym przez pruską ustawę z dnia 20 czerwca 1875 r. o prawach zarządu majątkiem w katolickich gminach kościelnych (GS Nr 20, nr (...)). Przedmiotem regulacji tej ustawy było powierzenie własnym Gminom zarządu majątkiem kościelnym usytuowanym w parafiach, kaplicach, filiach parafialnych oraz misjach. Proboszcz parafii był zarządcą majątku parafialnego, a także filii parafii lub jednostki misyjnej nie wydzielonej z parafii. Prawodawca zaborczy posłużył się pojęciem "kościół", jako synonimem parafii lub jej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej. Kodeks prawa kanonicznego z 27 maja 1917 r. ( (...) (...) wyróżniał kategorię "osób moralnych" dla oznaczenia jednostek organizacyjnych Kościoła (...). Pojęcie to jest odpowiednikiem "osoby prawnej" w prawie świeckim. Proboszcz parafii był jej reprezentantem w świetle cywilnoprawnym i kanonicznym. Majątek: "filii parafii", "wikariatki", "organistówki", "dzieł misyjnych", "beneficja proboszczowskiego" stanowił część dóbr osoby prawnej, część majątku parafii. Uprawnienia do zarządu majątkiem parafii i beneficjum proboszczowskiego miał proboszcz parafii. Wyjątkiem mogła być jednostka kościelna, która podlegała bezpośrednio biskupowi diecezjalnemu w ramach majątku diecezji, a nie parafii, czy zakonu.

Konkordat pomiędzy S. Apostolską, a Rzeczpospolitą Polską podpisany w R. z dnia 10 lutego 1925 r. (Dz. U. Nr 71, poz. 501, dalej: "konkordat") uznawał samodzielność Kościoła (...) w wykonywaniu jego funkcji oraz autonomię organizacyjną. Wyraźnie określał osoby prawne położone na terytorium Polski oraz ich organy takie jak: prowincje, arcybiskupstwa, diecezje. Parafie i ich reprezentanci zostali unormowani w sposób generalny i abstrakcyjny. Oznacza to, że tylko władza kościelna określała te osoby i dzierżyła prawa właściciela majątku według swoich szczegółowych zaleceń. Na gruncie tej umowy międzynarodowej parafie, czy według dawnych określeń "kościoły parafialne" były uznane za osoby prawne w Państwie Polskim i miały zdolność majątkową. Podległe organizacje, zakłady i jednostki wyróżnione w określonej parafii, z racji braku własnej oddzielnej osobowości prawnej były częścią parafii, a jej proboszcz, był także ich reprezentantem. Takie jednostki jak "wikariatka" i "organistówka", mimo odrębności organizacyjnej i wydzielenia majątku nie były samodzielne w znaczeniu prawno-cywilnym. Konkordat szanował istniejące beneficja. Nie wzruszył ich sytuacji własnościowej i administracyjnej. Pozostały one w posiadaniu i zarządzie proboszczów.

Z powyższego zdaniem Sądu I Instancji wynika, że organistówka w K. pomimo, że wpisana w KW K., wykaz (...) jako właściciel nieruchomości, nie była samodzielna w znaczeniu prawno-cywilnym i nie stanowiła odrębnej od parafii w K. osoby prawnej. Była natomiast częścią majątku parafii i tym samym częścią dóbr osoby prawnej tj. Probostwa Katolickiego w K., K. Parafialnego(...) K., bo takich nazw w odniesieniu do powódki wówczas używano.

Kwestię legitymacji czynnej osób prawnych – parafii rzymsko katolickich wyjaśnił szczegółowo Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 25 lutego 2015 r. (IV CSK 312/14, LEX nr 1663415).

Z tych wszystkich względów Sąd uznał, że powódka wykazała swoje następstwo prawne w stosunku do Organistówki w K..

Jeśli chodzi zaś o legitymację procesową powódki to, jak zostało ustalone w sprawie, B. K. – Ordynariusz w oświadczeniu z dnia 30 czerwca 2011 r. wyraził zezwolenie na wytoczenie procesu w niniejszej sprawie.

W dalszej części Sąd I Instancji wskazał na podstawy legitymacji biernej poszczególnych pozwanych .

Pozwany Skarb Państwa zarzucił, że nieruchomość zapisana w zarówno w KW K. (...), nie podlegała wyłączeniu spod przejęcia, nie stanowiła bowiem gospodarstwa rolnego proboszcza (art. 1 ust. 2 ustawy o dobrach martwej ręki), a rozstrzygnięcie o tym czy nieruchomość ziemska posiada charakter nieruchomości związku wyznaniowego czy też gospodarstwa rolnego proboszcza należy do kompetencji wojewodów, a orzeczenie takie stanowi prejudykat w sporze sądowym o dokonanie regulacji.

Zarzutu tego Sąd I Instancji nie podzielił powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 2 grudnia 2015 r. (IV CSK 90/15, LEX nr 2007805) w którym Sąd ten stwierdził, że „Brak podstaw do przyjęcia, że w postępowaniu regulacyjnym, którego celem jest przywrócenie własności gruntu stanowiącego - w chwili przejęcia nieruchomości na własność Państwa - gospodarstwo rolne proboszcza, strona powinna uzyskać, zgodnie z art. 4 ust. 5 ustawy z 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw i utworzeniu Funduszu Kościelnego, decyzję właściwego ministra stwierdzającego, że nieruchomość stanowi gospodarstwo rolne proboszcza. Postępowanie regulacyjne jest postępowaniem mającym na celu odzyskanie przez kościelne osoby prawne części tych nieruchomości, które objęte działaniem ustawy z 1950 r., zostały przejęte z naruszeniem interesów kościelnej osoby prawnej, nie ma zaś na celu reaktywowania gospodarstwa rolnego proboszcza. Postępowanie regulacyjne nie jest postępowaniem toczącym się na podstawie przepisów ustawy z 1950 r. i dla jej prawidłowego wykonania. Postępowanie regulacyjne jest postępowaniem mającym zadośćuczynić krzywdom, jakich doznał Kościół (...) w Polsce w przeszłości, stąd też roszczenia ujęte w art. 63 ustawy z 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej wskazują ich rodzaj, daleko szerszy od li tylko "przywrócenia własności". Stąd też w takim postępowaniu sąd, nawet gdyby chodziło wyłącznie o przywrócenie własności, ustala czy nieruchomość została przejęta w trybie przepisów ustawy z 1950 r., czy doszło do wydzielenia gospodarstwa rolnego proboszcza. Stwierdzenie, że do wydzielenia należnego gospodarstwa rolnego nie doszło, uzasadnia uwzględnienie żądania w zakresie powierzchni przewidzianej ustawą z 1950 r., przy czym istotnie chodzi o rolny charakter tych nieruchomości za czym przemawia treść art. 61 ust. 1 pkt 2 zdanie drugie i trzecie ustawy z 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.”.

Powyższe sprawia, że roszczenie regulacyjne powódki co do nieruchomości zapisanej w dawnej KW K., (...) co do samej zasady jest usprawiedliwione i ocenić należy, który ze sposobów regulacji winien mieć w sprawie zastosowanie.

Dalej Sąd wskazał, że powodowa Parafia w niniejszym postępowaniu zgłosiła trzy żądania przewidziane w art. 63 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Z kolei we wniosku o wszczęcie postępowania regulacyjnego przed Komisją Majątkową domagała się przywrócenia własności nieruchomości las M. o powierzchni (...) ha z KW K., wykaz (...) i gruntów ornych z zabudowaniami – K. o powierzchni (...) ha z KW K., wykaz (...). Z tej okoliczności strona pozwana wyprowadzała wniosek o wygaśnięciu roszczeń o przyznanie nieruchomości zamiennej i zapłatę odszkodowania i domagała się odrzucenia pozwu. Prawomocnym postanowieniem z dnia 2 stycznia 2014 r. Sąd oddalił wniosek Skarbu Państwa o częściowe odrzucenie pozwu tj. w zakresie żądania przyznania nieruchomości zamiennych i zasądzenia odszkodowania.

Jak stanowi art. 63 ust. 1 pkt 1 – 3 u.s.p.k. regulacja może polegać na:

1) przywróceniu kościelnym osobom prawnym własności nieruchomości wymienionych w art. 61 ust. 1 i 2 lub ich części,

2) przyznaniu odpowiedniej nieruchomości zamiennej, gdyby przywrócenie własności natrafiło na trudne do przezwyciężenia przeszkody,

3) przyznaniu odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości, w razie niemożności dokonania regulacji przewidzianych w pkt 1 i 2.

Charakter prawny roszczeń przewidzianych w postępowaniu regulacyjnym był przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 4 grudnia 2008 r. (I CSK 214/08, OSNC-ZD 2009/C/80) wskazał, że przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 r. (art.61 – 64) przewidują trzy zasadnicze kategorie roszczeń „regulujących”, określonych w art.63 ust.1 pkt 1-3 oraz sekwencję ich dochodzenia, według której w razie niemożności przywrócenia własności nieruchomości lub przyznania odpowiedniej nieruchomości zamiennej możliwe jest uwzględnienie roszczenia o odszkodowanie.

W wyroku z dnia 27 kwietnia 2012 r. (V CSK 207/11, OSNC-ZD 2012/C/69) Sąd Najwyższy podniósł natomiast, że sformułowania ustawy w omawianym zakresie są nieprecyzyjne w zakresie charakteru roszczenia, z jakim do sądu mogła wystąpić kościelna osoba prawna w razie nieuzgodnienia orzeczenia przed Komisją Majątkową, bowiem ustawa ta posługiwała się terminem „zasądzenie roszczenia”. Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu wyraził pogląd, że jedynym roszczeniem, z jakim kościelna osoba prawna mogła wystąpić do sądu, było roszczenie o przeprowadzenie postępowania zgodnie z art. 63 ustawy, które ma charakter roszczenia o ukształtowanie prawa, a nie o zasądzenie. Z tego względu, zdaniem Sądu Najwyższego, wystarczające dla możliwości rozważania kolejno całej sekwencji powyższych roszczeń przez sąd, było zgłoszenie w procesie sądowym podstawowego z nich, tj. żądania przywrócenia własności nieruchomości. Ze stanowiska Sądu Najwyższego wynika, że ewentualne ustalenie w procesie cywilnym przez sąd, iż przywrócenie to napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody, uruchamia konieczność rozważenia kolejno pozostałych sposobów naprawienia szkody. Na tle tych uwag Sąd Najwyższy wypowiedział tezę, że w postępowaniu cywilnym wszczętym na podstawie art. 64 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. (którego odpowiednikiem obecnie jest art. 4 ustawy zmieniającej, zawierający analogiczną regulację), nie ma zastosowania zakaz orzekania ponad żądanie, bowiem w przeciwnym wypadku doszłoby do zaprzeczenia celu, jakiemu służyć miało postępowanie regulacyjne.

Powołując się na powyższy wyrok i uchwałę Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 1992 r., W 11/91 (OTK 1992, Nr 1, poz. 18) Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powoływanego już wyroku z dnia 9 grudnia 2015 r. (II CSK 33/15) wskazał, że „istotą postępowania regulacyjnego jest przywrócenie w naturze określonych składników mienia Kościoła (...) (art. 63 ust. 1 pkt 1) albo naprawienie wyrządzonej szkody (art. 63 ust. 1 pkt 2 i 3). Sposoby te są równorzędne i powinny być rozważane w ustawowej kolejności, co oznacza że nie jest dopuszczalne zasądzenie odszkodowania jeżeli istnieje możliwość przywrócenia własności lub przyznania nieruchomości zamiennej.”.

Dlatego też, pomimo, że powódka w niniejszej sprawie domagała się w pierwszej kolejności przyznania nieruchomości zamiennych, ewentualnie przywrócenia własności, ewentualnie zapłaty odszkodowania, Sąd kierując się tym, że postępowanie regulacyjne jest postępowaniem mającym zadośćuczynić krzywdom, jakich doznał Kościół (...) w Polsce w przeszłości, stanął na stanowisku, że samo zgłoszenie żądania dokonania regulacji na podstawie art. 63 ust. 1 pkt. 1 – 3 w zw. z art. 61 ust. 1 pkt 2, 6 oraz 7 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej w odniesieniu do konkretnie oznaczonych nieruchomości jest skutecznie zgłoszonym roszczeniem regulacyjnym.

Ponownie kierując się celem postępowania regulacyjnego, Sąd I Instancji uznał, że do skutecznego zgłoszenia roszczenia o przeprowadzenie postępowania regulacyjnego przed sądem powszechnym wystarczające było samo zainicjowanie postępowania regulacyjnego przed Komisją Majątkową poprzez określenie przez wnioskodawcę we wniosku nieruchomości znacjonalizowanej, której wniosek dotyczy oraz wyartykułowanie żądania przeprowadzenia w stosunku do tejże nieruchomości postępowania regulacyjnego czy to w formie przywrócenia własności, czy przyznania nieruchomości zamiennych czy zapłaty odszkodowania. Z tych względów Sąd nie podzielił zarzutu pozwanych, że wobec niezachowania tożsamości rodzajowej roszczeń w postępowaniu sądowym w stosunku do żądań zgłoszonych w postępowaniu przed Komisją Majątkową, roszczenia powódki o przyznanie nieruchomości zamiennej i zapłatę odszkodowania za nieruchomości przejęte wygasły.

Odnosząc się jeszcze co do zasady odpowiedzialności pozwanych Sąd Okręgowy wskazał, że grunty, których zapisane w KW K., wykaz (...) zostały powodowej Parafii odebrane na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 9, poz. 87 i Nr 10, poz. 111 i z 1969 r. Nr 13, poz. 95 – dalej ustawa o dobrach martwej ręki), o czym wprost jest mowa w protokole przejęcia z dnia(...)r. Dlatego też zachodzi podstawa prawna do regulacji spraw majątkowych powodowej Parafii co do gruntów zapisanych w KW K. wykaz (...), objętych wnioskiem o wszczęcie postępowania regulacyjnego i pozwem w niniejszej sprawie na podstawie art. 61 ust. 1 pkt 2 u.s.p.k.

Mając powyższe na względzie, Sąd uznając roszczenie regulacyjne powódki za słuszne co do zasady, rozważał kolejno każdy z ustawowo przewidzianych sposobów dokonania regulacji.

Ustalony w sprawie stan faktyczny, zdaniem SąduOkręgowego nie dał podstaw do uwzględnienia roszczenia regulacyjnego, chociażby w części poprzez przywrócenie własności na rzecz powódki przejętych gruntów.

Zdaniem Sądu również przywrócenie własności części działki numer (...), stanowiącej własność Skarbu Państwa, napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody w rozumieniu art. 63 ust. 1 pkt 2 u.s.p.k.

Sąd Okręgowy uznał wreszcie , że brak również możliwości przeniesienia na rzecz powódki własności odpowiednich nieruchomości zamiennych.

Uznając zatem, że dokonanie regulacji przewidzianych w art. 63 ust. 1 pkt 1 i 2 u.s.p.k. nie jest możliwe, Sąd Okręgowy przeszedł do oceny trzeciego sposobu regulacji przewidzianego w art. 63 ust. 1 pkt 3 u.s.p.k. tj. przyznania odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości. Po stronie powódki zaktualizowało się bowiem roszczenie odszkodowawcze przewidziane w art. 63 ust. 1 pkt 3 u.s.p.k., którego adresatem jest Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...).

Sąd stwierdził, że brak jest podstaw na gruncie niniejszej sprawy do ustalania odszkodowania według zasad określonych w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U.2015.1774 j.t. ze zm. dalej jako u.g.n.), w szczególności zgodnie z art. 130 u.g.n.

W porządku prawnym funkcjonuje nadal § 52 § ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (D.U nr 207, poz. 2109 ze zmianami), zgodnie z którym przy określaniu wartości nieruchomości na potrzeby regulacji spraw majątkowych kościelnych osób prawnych i związków wyznaniowych dla ustalenia odszkodowania przyjmuje się stan nieruchomości z dnia utraty praw przez kościelną osobę prawną, a ceny i przeznaczenie nieruchomości – z dnia ustalania odszkodowania. Biegły dokonując wyceny w niniejszej sprawie uwzględnił - stosownie do zapisów powołanego rozporządzenia - stan nieruchomości z dnia utraty praw przez powódkę (18 grudnia 1950 r.), a ceny i przeznaczenie nieruchomości – z dnia ustalania odszkodowania.

Sąd Okręgowy podzieliłpogląd , że wysokość odszkodowania na podstawie art. 63 ust. 1 pkt 3 u.s.p.k. ustala się według przeznaczenia (zagospodarowania) nieruchomości przejętej na dzień utraty praw przez powódkę i cen z chwili obecnej, czemu dał wyraz w postanowieniu o przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego z dnia 11 marca 2016 r. (k. 569)

Mając wszystkie powyższe rozważania na względzie, Sąd w punkcie 1. wyroku zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powódki kwotę (...) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

Żądanie regulacji dotyczyło nieruchomości zapisanych w KW K. wykaz (...), a wartość swego roszczenia powódka oszacowała na kwotę 500.000 zł. Skoro ostatecznie wartość roszczenia, co do całej objętej pozwem nieruchomości, okazała się niższa, powództwo w pozostałej części należało oddalić, tak by nie pozbawiać powódki możliwości zaskarżenia wyroku co do wysokości zasądzonej kwoty. Ponadto powódka domagając się w pierwszej kolejności przyznania nieruchomości zamiennych w pkt 6 pozwu wniosła o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa na swoją rzecz 500.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Orzeczenie oddalające powództwo w części obejmuje zatem również roszczenie o zapłatę odsetek za okres od dnia wniesienia pozwu do dnia 27 czerwca 2017 r.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonego roszczenia Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., ustalając początek ich biegu na dzień następujący po wydaniu wyroku. Dopiero bowiem w toku niniejszego postępowania regulacyjnego został w sposób jednoznaczny ustalony sposób realizacji roszczenia powodowej Parafii, jak również ustalono podmiot odpowiedzialny za zapłatę odszkodowania. W konsekwencji, nie sposób uznać, aby pozwany pozostawał w zwłoce ze spełnieniem świadczenia przed wydaniem wyroku, tym bardziej, że powódka nigdy nie wezwała właściwej statio fisci Skarbu Państwa do dobrowolnego spełnienia świadczenia.

O kosztach procesu przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...) orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., obciążając nimi powódkę w 85 %, a pozwany Skarb Państwa w 15%. Powódka zgłosiła roszczenie regulacyjne co do (...) ha łącznie, z czego co do (...) ha oddalono roszczenie prawomocnym wyrokiem częściowym z dnia 13 listopada 2015 r. Roszczenie regulacyjne zostało uwzględnione co do (...) ha, a więc w 15%. Dlatego też Sąd uznał, że powódka wygrała sprawę w 15%.

Szczegółowe wyliczenie kosztów procesu na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. pozostawiono referendarzowi sądowemu.

O kosztach procesu przeciwko Agencji (...) Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie zachodzi taki szczególnie uzasadniony wypadek. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 czerwca 2017 r. w sprawie I ACa 1542/106, w którym zmienił orzeczenie sądu I instancji i odstąpił od obciążania powódki kosztami procesu, poniesionymi przez pozwanych przed sądem I instancji wyraził pogląd, że „W okolicznościach sprawy strona powodowa została w pewnym sensie zmuszona do wdania się w spór sądowy z uwagi, z jednej strony, na zmianę przepisów prawa, a z drugiej z powodu przewlekłości prac Komisji Majątkowej w rozpoznaniu jej wniosku. Koszty te nie powstałyby zatem, gdyby państwo od początku w sposób przejrzysty uregulowało możliwość skutecznej restytucji przez osoby kościelne ich praw do nieruchomości, a wyznaczony do załatwienia tych spraw organ działał z wymaganą sprawnością.”. Argumentacja ta, zdaniem Sądu orzekającego w niniejszej sprawie, ma znaczenie z punktu widzenia udziału w postępowaniu w charakterze pozwanej Agencji Nieruchomości Rolnych. Prawidłowe bowiem działanie Komisji Majątkowej, za którą ostatecznie odpowiedzialny jest Skarb Państwa, nie pociągałoby konieczności pozwania w niniejszej sprawie Agencji Nieruchomości Rolnych. Przy tym udział tego podmiotu w niniejszym procesie nie był od początku bezzasadny. Dopiero bowiem przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości dało podstawy do ustalenia braku odpowiedzialności tego pozwanego z tytułu roszczenia regulacyjnego realizowanego na podstawie art. 63 ust. 1 pkt 1 i 2 u.s.p.k.

Mając powyższe na względzie Sąd za usprawiedliwione okolicznościami sprawy uznał rozliczenie kosztów procesu na podstawie art. 100 k.p.c. między powódką i Skarbem Państwa odpowiadającym za działalność Komisji Majątkowej, a co do pozwanej (...) zastosowanie wobec powódki zasady z art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia w części tj w punktach 1 i 3 wniósł pozwany Skarb Państwa – Wojewoda (...) zarzucając:

1)  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na pominięciu istotnej dla spra­wy okoliczności w postaci treści protokołu przejęcia z 18 grudnia 1950 r. w zakresie powierzchni nieruchomości przejętej na rzecz Państwa i pozosta­wionej kościelnej osobie prawnej, z którego wynika, że przejęciu podlegała jedynie nadwyżka powyżej 100 ha, tj.(...)ha gruntu z ogólnego ob­szaru (...)ha, objętego dawną księgą wieczystą K., wykaz hipo­teczny 179 oraz będąca przedmiotem postępowania regulacyjnego nieru­chomość zapisana w dawnej KW K., wykaz (...), co miało istotne zna­czenia dla oceny istnienia roszczenia po stronie powodowej;

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 61 ust. 1 pkt 2 i art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy z 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Kato­lickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: ustawa z 1989 r.) w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 w zw. z art. 1 ust. 2 w zw. z art. 4 ust. 1-3 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu probosz­czom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelne­go (Dz. U. Nr 9, poz. 87 ze zm. - cyt. dalej jako ustawa o dobrach martwej ręki) poprzez uwzględnienie roszczenia regulacyjnego co do nieruchomo­ści zapisanej w dawnej KW K., wykaz 178, o powierzchni 10.22.60 ha, mimo że stanowiła ona nadwyżkę ponad 100 ha i tym samym nie podlega­ła regulacji, bowiem z nieruchomości zapisanej w dawnej KW K., wy­kaz 179, wydzielono gospodarstwo rolne proboszcza o powierzchni 100 ha;

3)  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 61 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 63 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. ustawy z 1989 r. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powodowa Parafia była podmiotem uprawnionym do wszczęcia postępowania regulacyjnego a obecnie jest podmiotem uprawnionym do żądania przeprowadzenia regulacji w sposób określony w art. 63 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z 1989 r. w sytuacji, gdy z art. 61 ust. 1 ustawy z 1989 r. wynika, że stosownych roszczeń może dochodzić li tylko kościelna osoba prawna, której przysługiwało prawo własności upaństwowionych nieruchomości, ewentualnie następca prawny takiej osoby, zaś z ustaleń poczynionych przez Sąd pierwszej instancji wynika, że w dawnej księdze wieczystej K. wykaz (...) prawo własności przedmiotowych nieruchomości wpisane było na rzecz Organistówki, która w okresie przejęcia nieruchomości na rzecz Państwa stanowiła wyodrębnioną masę majątkową stanowiącą część majątku K. Parafialnego;

4)  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 2 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 72 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 35 k.c. w zw. z kanonem 123, (...) i (...) K.P.K. z 1983 r. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu tych przepisów w sytuacji, gdy K. Parafialny Rzymskokatolicki p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w K. i P. (...) w K. utraciły podmiotowość prawną i ich wszelki majątek przeszedł na nadrzędną kościelną osobę prawną, tj. na diecezję, ewentualnie Konferencję Episkopatu Polski;

5)  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 59 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 6-9 oraz art. 72 ust. 1 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 2 ustawy w zw. z art. 35 k.c. oraz kanonem 123, (...), (...) K.P.K. z 1983 r. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu tych przepisów w sytuacji, gdy K. Parafialny Rzymskokatolicki p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w K. i P. (...) w K. utraciły podmiotowość prawną i ich wszelki majątek przeszedł na nadrzędną kościelną osobę prawną, tj. na diecezję, ewentualnie Konferencję Episkopatu Polski;

6)  naruszenie przepisów prawa w postaci art. 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1925 r. o zatwierdzeniu układu ze Stolicą Apostolską, określającego stosunek Państwa do Kościoła Rzymsko-katolickiego (Dz. U. R. P. Nr 47, poz. 324 - cyt. dalej jako ustawa o zatwierdzeniu Konkordatu) w zw. z Artykułem I, XVI i XXIV Konkordatu pomiędzy Stolica Apostolską a Rzeczpospolitą Polską z dnia 10 lutego 1925 r. (Dz. U. R. P. z 1925 r., Nr 72, poz. 501 - cyt. dalej jako Konkordat z 1925 r.) w zw. z kanonem 99, (...) i (...) § 2 w zw. z kanonem 216 K.P.K. z 1917 r. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu w/w przepisów i przyjęciu, że po roku 1945 istniała podstawa do tego, aby utożsamiać takie podmioty jak parafia, kościół parafialny i beneficjum proboszczowskie, w sytuacji, gdy na mocy przepisów Konkordatu, stanowiącego część składową krajowego porządku prawnego osobowość prawna przysługiwała kościołom parafialnym oraz beneficjom, nie zaś parafiom, które były tylko jednostkami terytorialnymi nie wyposażonymi w osobowość prawną t których nie można było utożsamiać z w/w jednostkami organizacyjnymi Kościoła (...);

7)  naruszenie przepisów prawa w postaci art. 22 dekretu z dnia 29 sierpnia 1945 r. Prawo osobowe (Dz.U. 1945.40.223) oraz art. 36 ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego i art. 33 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w systemie prawa polskiego osobowość prawna jednostek organizacyjnych może wynikać nie tylko z aktów prawa, ale także z uznania w sytuacji, gdy ustawodawca wyraźnie przyjął normatywną koncepcję osób prawnych przesądzając, że o osobowości prawnej decyduje przepis ustawy;

​  8) naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1989 r. w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 w zw. z art. 4 ust. 1-3 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 9, poz. 87 ze zm. - cyt. dalej jako ustawa o dobrach martwej ręki) przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na uwzględnieniu zgłoszonego roszczenia mimo że nieruchomość stanowiła tzw. „organistówkę” i była przeznaczona jako uposażenie organisty, a zatem nie stanowiła gospodarstwa rolnego proboszcza, stanowiącego podstawę zaopatrzenia proboszczów, a na podstawie ustawy o dobrach martwej ręki z 1950 r. przedmiotem postępowania regulacyjnego mogą być wyłącznie nieruchomości, które nie podlegały przejęciu bowiem stanowiły gospodarstwa rolne znajdujące się w posiadaniu proboszczów, które stanowiły podstawę zaopatrzenia proboszczów;

9)  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy z 1989 r. oraz w zw. z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2011.18.89 - dalej cyt. jako ustawa zmieniająca) przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powodowej Parafii przysługuje roszczenie o zasądzenie odsetek ustawowych od kwoty zasądzonej tytułem odszkodowania, że pozwany pozostaje w zwłoce od dnia następnego po dniu wyrokowania przez Sąd pierwszej instancji, w sytuacji gdy art. 63 ust. 1 pkt 3 ustawy z 1989 r. traktujący o przyznaniu odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości nie przyznaje kościelnej osobie prawnej roszczenia o zasądzenie odsetek ustawowych, nadto takie roszczenie nie zostało zgłoszone przez stronę powodową we wniosku inicjującym postępowanie regulacyjne, zaś wyrok uwzględniający powództwo w sprawie regulacyjnej ma charakter prawnokształtujący i skutek konstytutywny takiego wyroku następuje w dacie jego uprawomocnienia się.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej zwrotu kosztów za­stępstwa procesowego przed Sądem pierwszej instancji, według norm przepisanych, a zwrotu pozostałych kosztów na rzecz Skarbu Państwa - Wojewody (...);

ewentualnie o:

2)  zasądzenie od powódki na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii G.­ralnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego w po­stępowaniu apelacyjnym, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o :

1.  Oddalenie apelacji pozwanego Skarbu Państwa w całości,

2.  Zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - Wojewody (...) na rzecz powódki kosztów postępowania przed Sądem II instancji wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

3.  Z ostrożności procesowej o nieobciążanie powódki kosztami postępowania na zasadzie art. 102 KPC,

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego zasługiwała na częściowe uwzględnienie .

W ocenie Sądu Apelacyjnego ustalenia faktyczne sądu I Instancji nie budzą wątpliwości i Sąd II Instancji przyjmuje je za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Również rozważania prawne i wnioski Sądu Okręgowego okazały się w zasadniczej części prawidłowe.

Sąd Apelacyjny uznał natomiast , iż apelacja zasługuje na uwzględnienie w części dotyczącej określenia początkowego terminu odsetek .

Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powódki odsetki ustawowe od przyznanego odszkodowania od dnia 28 czerwca 2017 r tj. od dnia następnego po ogłoszeniu wyroku przez Sąd I Instancji.

Nie ulega wątpliwości , że wyrok zasądzający na podstawie art. 63 ust.1 pkt. 3 u.s.p. K.K. stosowne odszkodowanie na rzecz kościelnej osoby prawnej ma charakter konstytutywny. ( orzecz SN z dnia 27 .04.2012 r. V CSK 207/11 , wyrok SN z dnia 14 .03.2018 r II CSK 295/17) Obowiązek zapłaty odszkodowania zostaje bowiem ukształtowany dopiero w prawomocnym wyroku, ustalającym ostatecznie wysokość tego świadczenia pieniężnego i przesądzającym o braku możliwości dokonania regulacji w sposób wskazany w art. 63 ust. 1 pkt 1 i 2 przytoczonej ustawy. Wierzyciel zatem, nie może żądać odsetek ustawowych za opóźnienie od świadczenia pieniężnego przed ukształtowaniem jego treści przez sąd w wyroku, gdyż do tego czasu dłużnik nie popada w opóźnienie Świadczenie to w określonej ostatecznie kwocie przysługuje powodowi dopiero od dnia prawomocności wyroku i z tym dniem staje się wymagalne, stąd w razie opóźnienia w spełnieniu świadczenia wierzyciel może domagać się od dłużnika odsetek ustawowych od tego świadczenia od dnia następnego po dniu wydania Sądu drugiej instancji wyroku oddalającego apelację pozwanego, bowiem dopiero od tego dnia pozostaje on w opóźnieniu (por. odpowiednio wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2004 r., IV CK 358/02, MPrawn. (...)).

W związku z tym zaskarżone orzeczenie podlegało zmianie poprzez oddalenie roszczeń odsetkowych za okres od 28 czerwca 2017 r do dnia 23 maja 2018 r.

Pozostałe zarzuty apelacji nie zasługiwały już na uwzględnienie .

Nieuzasadniony okazał się zarzut dotyczący braku legitymacji po stronie parafii.

Sąd Okręgowy trafnie uznał, iż zachodzi tożsamość pomiędzy podmiotem oznaczonym w księdze wieczystej K. wykaz (...) (Organistówka w K.), a powodową parafią (s. 12-16 uzasadnienia wyroku).

Przywołane zarzuty apelacji sprowadzają się do tego, iż zdaniem apelującego powodowej parafii nie przysługuje w niniejszym procesie legitymacja czynna, albowiem nie była ona właścicielem spornych nieruchomości. Stanowisko skarżącego jest całkowicie chybione.

W doktrynie i orzecznictwie utrwalony jest pogląd o podmiotowości prawnej parafii również w latach 1944-1989 (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1964 r. sygn. II CR 221/64, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego ( 1966 r. sygn. II CR 47/66, LEX nr 5936; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 1968 r. sygn. III CZP 86/67, OSNC z 1968 r. nr 6 poz. 100, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1963 r. sygn, I CR 223/63 OSNC 1964/10/198, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 r., sygn. IV CSK 312/14, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2012 r. sygn, III CSK 258/11, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2009 r, sygn. II CSK 69/09 LEX 530698, wyroki Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 16 lipca 2014 r. sygn. I ACa 408/14, z dnia 11 lutego 2015 r. sygn. I ACa 236/14, z dnia 18 lutego 2015 r. sygn. I ACa 762/14, z dnia 5 marca 2015 r. sygn. I ACa 1141/14, z dnia 2 kwietnia 2015 r. sygn. I ACa 1240/14, z dnia 16 grudnia 2015 r. sygn. I ACa 728/15, z dnia 17 grudnia 2015 r. sygn. I ACa 797/15, z dnia 31 grudnia 2015 r. sygn. I ACa 795/15).

Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 16 lipca 2014 r. sygn. I ACa 408/14 nie do przyjęcia jest prezentowana przez pozwany Skarb Państwa koncepcja, zgodnie z którą parafie kościoła Rzymskokatolickiego przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej nie miały osobowości prawnej. Następnie Sąd Apelacyjny zauważył, iż skarżący (Skarb Państwa) przywiązuje nadmierną wagę do językowej treści postanowień Kodeksu prawa kanonicznego z 1917 r. Osobowość prawną w myśl prawa polskiego miały m.in. parafie, diecezje i seminaria duchowne. Odrzucano natomiast w judykatarze i doktiynie koncepcję, zgodnie z którą podmiotowość taką miały zachować takie twory jak „ kościół parafialny ”, czy „ beneficjum ”, które potraktowane zostały prawidłowo jako jedynie elementy majątkowe struktury kościelnej zarządzane przez właściwe kościelne osoby prawne. Zatem zdaniem Sądu Apelacyjnego składniki określane w ramach prawa kościelnego jako należące do „ kościoła parafialnego ”, czy do „ beneficjum proboszczowskiego” z punktu widzenia prawa cywilnego stanowiły przed wejściem w życie ustawy z 1989 r. własność poszczególnych parafii. Kwestia podmiotowości prawnej parafii została zatem przesądzona w orzecznictwie w sposób przeciwny do stanowiska prezentowanego przez apelującego.

Słusznie przy tym Sąd Okręgowy ustalił znaczenie pojęcia organistówki, odwołując się w tym zakresie do treści art. 60 ust. 2, w którym zostało ono zdefiniowane jako jeden z budynków towarzyszących obiektom sakralnym tzn. majątek przeznaczony na utrzymanie organisty. Wskazuje na to zresztą sama etymologia tego określenia. Istnieje natomiast ścisły związek funkcjonalny pomiędzy przeznaczeniem danego majątku, a parafią jako kościelną osobą prawną, której zadania polegają m.in. na zapewnieniu wiernym odpowiedniej oprawy muzycznej liturgii, co wiąże się m.in. z zatrudnieniem i utrzymaniem organisty parafialnego.

Nieuzasadnione są również zarzuty skarżącego związane z rzekomym naruszeniem przez sąd I Instancji art. 61 ust.1 pkt 2 ustawy z 1989 r oraz powoływanych w apelacji przepisów ustawy z dnia 20 marca 1950 r o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki , poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego ( Dz.U. nr.9 poz. 87 ze zmian.).

Brak jest jakichkolwiek podstaw do zawężającej interpretacji art. 61 ust 1. Pkt 2 ustawy w świetle której regulacji podlegałyby tylko te nieruchomości rolne które w chwili przejęcia przez Państwo stanowiły gospodarstwa rolne proboszczów w rozumieniu ustawy z 1950 r.

Zgodnie z treścią art. 61 ust 1 pkt 2 na wniosek kościelnych osób prawnych wszczyna się postępowanie, zwane dalej "postępowaniem regulacyjnym", w przedmiocie przywrócenia im własności upaństwowionych nieruchomości lub ich części: przejętych w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki, jeżeli nie wydzielono z nich należnych w myśl tej ustawy gospodarstw rolnych proboszczów. Z gruntów tych mogą być również wydzielone gospodarstwa rolne do 50 ha dla poszczególnych diecezji, seminariów duchownych i domów zakonnych prowadzących działalność określoną w art. 20 i 39; dla pozostałych domów zakonnych mogą być wydzielone gospodarstwa rolne do 5 ha. W skład gospodarstw rolnych mogą wchodzić także grunty leśne stanowiące część składową przejętych uprzednio nieruchomości ziemskich,

Kwestia czy dana część przejmowanych nieruchomości stanowiła gospodarstwo rolne proboszcza w sposób wiążący podlegała zgodnie z art. 4 ust 5 ustawy z 1950 r. rozstrzygnięciu w postępowaniu administracyjnym . W praktyce jednak co jest faktem powszechnie znanym ówczesne władze nie stosowały tego uregulowania w konsekwencji pozbawiając K. nawet tych uprawnień , które przewidywała wymieniona ustawa.

W tym kontekście nie sposób byłoby założyć, aby intencją ustawodawcy było zmuszanie kościelnych osób prawnych do wszczynania, przed zgłoszeniem roszczeń regulacyjnych, trudnej do określenia liczby postępowań administracyjnych w celu uzyskania orzeczeń o statusie poszczególnych części przejętych nieruchomości rolnych.

Pomijając już oczywiste trudności natury faktycznej i dowodowej w tego rodzaju postępowaniach, takiej wykładni w/w przepisów sprzeciwia się jednoczesne wyznaczenie przez ustawodawcę stosunkowo krótkiego terminu do wystąpienia z roszczeniami regulacyjnymi, po upływie którego roszczenia te definitywnie wygasały (por. art. 62 ust. 3 ustawy z 1989r.).

W wyroku z dnia 2 grudnia 2015r. w sprawie IV CSK 90/15 Sąd Najwyższy w sposób przekonujący wyjaśnił, że postępowanie regulacyjne nie jest postępowaniem toczącym się na podstawie przepisów ustawy z 1950 r. i dla jej prawidłowego wykonania.

Brak podstaw do przyjęcia, że w postępowaniu regulacyjnym, którego celem jest przywrócenie własności gruntu stanowiącego - w chwili przejęcia nieruchomości na własność Państwa - gospodarstwo rolne proboszcza, strona powinna uzyskać, zgodnie z art. 4 ust. 5 ustawy z 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw i utworzeniu Funduszu Kościelnego, decyzję właściwego ministra stwierdzającego, że nieruchomość stanowi gospodarstwo rolne proboszcza. Postępowanie regulacyjne jest postępowaniem mającym na celu odzyskanie przez kościelne osoby prawne części tych nieruchomości, które objęte działaniem ustawy z 1950 r., zostały przejęte z naruszeniem interesów kościelnej osoby prawnej, nie ma zaś na celu reaktywowania gospodarstwa rolnego proboszcza. Postępowanie regulacyjne nie jest postępowaniem toczącym się na podstawie przepisów ustawy z 1950 r. i dla jej prawidłowego wykonania. Postępowanie regulacyjne jest postępowaniem mającym zadośćuczynić krzywdom, jakich doznał Kościół (...) w Polsce w przeszłości, stąd też roszczenia ujęte w art. 63 ustawy z 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej wskazują ich rodzaj, daleko szerszy od li tylko "przywrócenia własności". Stąd też w takim postępowaniu sąd, nawet gdyby chodziło wyłącznie o przywrócenie własności, ustala czy nieruchomość została przejęta w trybie przepisów ustawy z 1950 r., czy doszło do wydzielenia gospodarstwa rolnego proboszcza. Stwierdzenie, że do wydzielenia należnego gospodarstwa rolnego nie doszło, uzasadnia uwzględnienie żądania w zakresie powierzchni przewidzianej ustawą z 1950 r., przy czym istotnie chodzi o rolny charakter tych nieruchomości za czym przemawia treść art. 61 ust. 1 pkt 2 zdanie drugie i trzecie ustawy z 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Bezsporne było , że w niniejszej sprawie nie zostały wydane orzeczenia określające gospodarstwo rolne proboszcza.

W realiach niniejszej sprawy należy stwierdzić , że również nie pozostawiono parafii gruntów które stanowiłyby gospodarstwo rolne proboszcza o jakim mowa w art. 4 ust 2 ustawy z 1950 r.

Co prawda rzeczywiście z treści protokołu przejęcia z 18 grudnia 1950 r. w zakresie powierzchni nieruchomości przejętej na rzecz Państwa i pozosta­wionej kościelnej osobie prawnej, wynika, że przejęciu podlegała jedynie nadwyżka powyżej 100 ha, tj. 12.81.83 ha gruntu z ogólnego ob­szaru 112.8183 ha, objętego dawną księgą wieczystą K., wykaz hipo­teczny (...) oraz będąca przedmiotem postępowania regulacyjnego nieru­chomość zapisana w dawnej KW K., wykaz (...).

Należy jednak wskazać, że w świetle przeprowadzonych w sprawie dowodów nie można przyjąć, iż przejęcie nieruchomości powodowej parafii dotyczyło jedynie nadwyżki ponad 100 ha jak twierdzi apelujący.

W odniesieniu bowiem do nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej K. wykaz (...)w prawomocnym wyroku częściowym Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 13 listopada 2015 r. ustalono, iż nieruchomości objęte postępowaniem regulacyjnym przejęto na rzecz Skarbu Państwa decyzją dniu 9 maja 1969 r w trybie dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa. Tym samym trudno przyjąć, iż w trybie ustawy o dobrach martwej ręki przejęto jedynie nadwyżkę ponad 100 ha, skoro powodowa parafia w ogóle takiej powierzchni możliwej do przejęcia w tym trybie w dacie przejęcia nie posiadała.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zakresie odsetek zmienił wyrok , a w pozostałej części apelację jako nieuzasadnioną oddalił ( art. 385 k.p.c. )

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c w zw. z art. 108§ 1 k.p.c. oraz § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz.U z 2015 r poz. 1800)

Powódka złożyła zażalenie na punkt 3 wyroku w którym sąd okręgowy koszty procesu poniesione przez powódkę i pozwany Skarb Państwa stosunkowo rozdzielił obciążając nimi powódkę w 85%, a pozwanego w 15%, a szczegółowe ich wyliczenie pozostawił referendarzowi sądowemu;

Sąd w uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał , że o kosztach procesu przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...) orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., obciążając nimi powódkę w 85 %, a pozwany Skarb Państwa w 15%. Powódka zgłosiła roszczenie regulacyjne co do 64,1807 ha łącznie, z czego co do 53,9547 ha oddalono roszczenie prawomocnym wyrokiem częściowym z dnia 13 listopada 2015 r. Roszczenie regulacyjne zostało uwzględnione co do 10,2260 ha z 64,1807 ha, a więc w 15%. Dlatego też Sąd uznał, że powódka wygrała sprawę w 15%.

Szczegółowe wyliczenie kosztów procesu na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. pozostawiono referendarzowi sądowemu.

Odmiennie niż w przypadku kosztów należnych drugiemu z pozwanych tj Agencji (...). wskazując , że w tym przypadku zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 czerwca 2017 r. w sprawie I ACa 1542/106, w którym zmienił orzeczenie sądu I instancji i odstąpił od obciążania powódki kosztami procesu, poniesionymi przez pozwanych przed sądem I instancji wyraził pogląd, że „W okolicznościach sprawy strona powodowa została w pewnym sensie zmuszona do wdania się w spór sądowy z uwagi, z jednej strony, na zmianę przepisów prawa, a z drugiej z powodu przewlekłości prac Komisji Majątkowej w rozpoznaniu jej wniosku. Koszty te nie powstałyby zatem, gdyby państwo od początku w sposób przejrzysty uregulowało możliwość skutecznej restytucji przez osoby kościelne ich praw do nieruchomości, a wyznaczony do załatwienia tych spraw organ działał z wymaganą sprawnością.”. Argumentacja ta, zdaniem Sądu orzekającego w niniejszej sprawie, ma znaczenie z punktu widzenia udziału w postępowaniu w charakterze pozwanej Agencji Nieruchomości Rolnych. Prawidłowe bowiem działanie Komisji Majątkowej, za którą ostatecznie odpowiedzialny jest Skarb Państwa, nie pociągałoby konieczności pozwania w niniejszej sprawie Agencji Nieruchomości Rolnych. Przy tym udział tego podmiotu w niniejszym procesie nie był od początku bezzasadny. Dopiero bowiem przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości dało podstawy do ustalenia braku odpowiedzialności tego pozwanego z tytułu roszczenia regulacyjnego realizowanego na podstawie art. 63 ust. 1 pkt 1 i 2 u.s.p.k.

Żalący wniósł natomiast o zmianę w/w orzeczenia i nie obciążanie powódki również kosztami na rzecz Skarbu Państwa . Zdaniem skarżącego argumentacja przytoczona przez sąd co do Agencji ma również zastosowanie w stosunku do drugiego z podmiotów tj. Skarbu Państwa. Ponadto skarżący zwrócił uwagę na to , że postępowanie toczy się tylko i wyłącznie ze względu na zmianę przepisów i opieszałość Komisji Majątkowej . Ponadto zgodnie z art. 62 ust.8 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła (...) w RP postępowanie regulacyjne było wolne od opłat sądowych i skoro obecne postępowanie jest kontynuacją postepowania regulacyjnego to też nie powinny być ponoszone koszty.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Po pierwsze należy wskazać , że to postępowanie nie jest kontynuacją postępowania regulacyjnego lecz samodzielnym postępowaniem sądowym dla którego mają zastosowanie przepisy k.p.c. oraz przepisy o kosztach sądowych.

Postępowanie sądowe wszczęte po zakończeniu bytu Komisji Majątkowej nie jest dalszym etapem tamtego postępowania. Jest postępowaniem toczącym się od początku i w zasadzie przesłanką skutecznego wytoczenia powództwa jest, aby postępowanie przed Komisją Majątkową toczyło się i nie zostało merytorycznie zakończone w odniesieniu do tych samych nieruchomości, których K. został pozbawiony oraz zachowanie terminu do wniesienia pozwu.

Przepis art. 102 k.p.c. przewiduje wyjątek od zasady odpowiedzialności strony przegrywającej sprawę za koszty procesu, stanowi bowiem, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów procesu albo nie obciążyć jej w ogóle kosztami. Ustalenie, czy w sprawie zachodzi "wypadek szczególnie uzasadniony" zależy od swobodnej oceny Sądu. Ocena taka musi jednakże uwzględniać okoliczności, które mogą mieć wpływ na jej podjęcie.

Ocena sądu czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony określony w art. 102 k.p.c. ma charakter dyskrecjonalny i opiera się na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym w zasadzie nie podlega kontroli instancyjnej i może być podważona przez sąd odwoławczy tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa. Ingerencja w to uprawnienie przez sąd drugiej instancji może nastąpić tylko wówczas, gdy dokonana w zaskarżonym postanowieniu ocena jest dowolna, oczywiście pozbawiona uzasadnionych podstaw.

Zasadą natomiast w myśl art. 98 k.p.c jest ponoszenie kosztów postepowania zgodnie z wynikiem sprawy.

Sąd Apelacyjny w tym składzie nie podziela tego , że wskazane przez skarżącego argumenty mogą stanowić podstawę do zastosowania art. 102 k.p.c również w stosunku do Skarbu Państwa . Nie są one bowiem wyjątkowym przypadkiem w rozumieniu art. 102 kpc. Do kręgu okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek z art. 102 należą zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i będące „na zewnątrz" procesu, zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

Nie należą natomiast do tych przesłanek okoliczność , że postępowanie regulacyjne było wolne od opłat sądowych.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny zażalenie jako nieuzasadnione oddalił ( art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r w sprawie opłat za czynności Radców Prawnych. ( Dz.U z 2015 r poz. 1804).

Ryszard Marchwicki Bogdan Wysocki Ewa Staniszewska

Początek formularza