Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Ryszard Marchwicki

Sędziowie: Małgorzata Mazurkiewicz – Talaga (spr.)

Marcin Miczke (del.)

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Sylwia Woźniak      

po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 2020 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa S. L.

przeciwko D. O.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 31 października 2017 r. sygn. akt IX GC 1201/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1 w ten sposób, że oddala powództwo;

b)  w punkcie 2 w ten sposób, że zasądza od powoda na rzecz pozwanej 14.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej 18.388 zł tytułem zwrotu kosztów

postępowania apelacyjnego.

Małgorzata Mazurkiewicz – Talaga Ryszard Marchwicki Marcin Miczke

I A Ga 163/18

UZASADNIENIE

Powód S. L. wniósł o zasądzenie od pozwanej D. O. kwoty 205.552,00zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 25 maja 2016r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego w kwocie 14.400,00zł.

W niniejszym postępowaniu powód dochodzi od pozwanej zapłaty kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy z przyczyn leżących po stronie pozwanej, w wysokości ustalonej na podstawie § 8 ust. 3 umowy stron. Zaznaczył, że karę tę nałożył na pozwaną notą księgową nr (...) z dnia 17 maja 2016 r., którą doręczył pozwanej w dniu 18 maja 2016 r. wzywając ją do zapłaty tej należności w terminie 6 dni.

W dniu 12 października 2016r. Sąd wydał w postępowaniu upominawczym nakaz zapłaty o treści zgodnej z żądaniem pozwu .

W ustawowym terminie sprzeciw od powyższego nakazu zapłaty wniosła pozwana, zaskarżając nakaz w całości oraz wnosząc o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda zwrotu kosztów procesu.

Zaskarżonym wyrokiem Sad Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda 205.552zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 25.05.2016r do dnia zapłaty i obciążył pozwaną kosztami procesu w całości.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W dniu 8 czerwca 2015r. zawarta została umowa o roboty budowlane pomiędzy powodem S. L., prowadzącym działalność pod firmą Zakład (...) – jako wykonawcą, a pozwaną D. O., prowadzącą G. (...) z siedzibą w O. – jako inwestorem. Przedmiotem umowy było wykonanie budynku inwentarskiego trzody chlewnej w O. (działka nr (...)). Strony umowy ustaliły, że roboty budowlane rozpoczną się w dniu 9 czerwca 2015r., a zakończą w dniu 15 października 2015r. Inwestycja miała być realizowana z materiałów dostarczonych przez inwestora, z wyłączeniem konstrukcji dachu, pokrycia dachowego z orynnowaniem i obróbkami oraz utwardzenia terenu i ogrodzenia. Inwestor zobowiązywał się m.in. do dokonania odbioru robót i uregulowania należności na warunkach określonych w umowie. Za wykonanie przedmiotu umowy strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 1.671.156,16 zł netto (2.055.522,08 zł brutto). Podstawą do rozliczenia każdego etapu robót miała być faktura z terminem płatności do 14 dni, przy czym strony przewidziały cztery etapy rozliczeń: po wykonaniu robót ziemnych i fundamentów, po wykonaniu ścian parteru, po wykonaniu konstrukcji dachu, po wykonaniu pokrycia dachu. Roboty nieuwzględnione w kosztorysie oraz projekcie budowlanym miały być rozliczane na podstawie kosztorysu powykonawczego (§ 6 pkt 4 umowy). Na wypadek odstąpienia od umowy z winy inwestora strony przewidziały karę umowną w wysokości 10% umówionego wynagrodzenia (§ 8 pkt 3 umowy). Strony ustaliły, że zmiana umowy wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności (§ 14), jak również, pod wskazanym rygorem, powinny być czynione w postaci aneksu do umowy (§ 15).

W drodze pisemnych aneksów do zawartej umowy z dnia 18 września 2015r. i dnia 12 listopada 2015r. strony zmieniły ostateczny termin zakończenia robót budowlanych na dzień 15 marca 2015r.

W trakcie początkowych etapów realizacji umowy współpraca stron układała się zgodnie. Poszczególne etapy prac były odbierane bez zastrzeżeń. Dopiero na przełomie listopada i grudnia 2015r., osoby związane z realizacją budowy, dostrzegły zarysowania na ścianach wznoszącego budynku.

W związku z wykonaniem etapu robót, w dniu 21 września 2015r., powód wystawił pozwanej fakturę nr (...) na kwotę 322.657,87 zł brutto, z terminem zapłaty do dnia 5 października 2015r. Pozwana otrzymała powyższą fakturę i jej nie kwestionowała. Pomimo to nie zapłacił wynikającej z niej należności.

O zapłatę m.in. należności wynikającej z ww. faktury, powód wezwał pozwaną pismem z dnia 4 listopada 2015r., pismem z dnia 16 grudnia 2015r., doręczonym w dniu 17 grudnia 2015r. i pismem z dnia 2 lutego 2016r.

Pismem z dnia 17 grudnia 2015r., powód, powołując się na art. 649 ¹ -649 ⁵ k.c., wezwał pozwaną do przedłożenia gwarancji zapłaty w kwocie 500.000,00 zł za roboty budowlane regulowane zawartą przez strony umową. Pomimo wezwania, pozwana takiej gwarancji powodowi nie udzieliła.

Pismem z dnia 11 marca 2016r., doręczonym pozwanej w dniu 14 marca 2016r., powód złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy z przyczyn leżących po stronie pozwanej. Uzasadniając podstawę swojego oświadczenia powód wskazał na brak płatności faktury nr (...) oraz na niewywiązanie się pozwanej z obowiązku dostarczenia materiałów. Ponadto powód, wskazując na art. 649 ⁴ § 1 i 2 k.c., podał, że przyczyną odstąpienia był również brak złożenia gwarancji za roboty budowlane.

W dniu 17 marca 2016r. dokonano protokolarnego przekazania placu budowy pozwanej. W treści protokołu pozwana stwierdziła, że w oddawanym budynku jest kilkanaście zarysowań na ścianach i posadzce.

Pismem z dnia 16 maja 2016r. powód przesłał pozwanemu notę księgową domagając się zapłaty kary umownej w kwocie 205.552,00 zł na podstawie § 8 ust. 3 zawartej pomiędzy stronami umowy.

W odpowiedzi pozwana, pismem z dnia 1 czerwca 2016r., odmówiła zapłaty i wezwała powoda do zapłaty kary umownej w kwocie 130.292,19 zł tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy na podstawie § 8 pkt 2a umowy oraz kary umownej w kwocie 450.810,96 zł za zwłokę w oddaniu budynku inwentarskiego.

Bezspornym w niniejszej sprawie pozostawało, że strony łączyła umowa o roboty budowlane z dnia 8 czerwca 2015r. Strony nie toczyły sporu co do faktu, że powód przystąpił do wykonania przedmiotowej umowy i następnie w dniu 21 września 2015r., wystawił pozwanej fakturę VAT nr (...) na kwotę 322.657,87zł brutto, z terminem płatności wyznaczonym na dzień 5 października 2016r., którą pozwana odebrała i nie uiściła na rzecz powoda należności nią objętej. Ponadto pozwana nie zaprzeczyła, że strona powodowa wezwała ją do okazania gwarancji zapłaty, czego nie wykonała oraz otrzymania oświadczenia powoda o odstąpieniu od umowy stron z dnia 8 czerwca 2015r.

W toku procesu, pismem z dnia 29 czerwca 2017r. pozwana zakwestionowała skuteczność odstąpienia przez powoda od umowy stron, wskazując na niewywiązanie się przez powoda z zobowiązań umownych. W szczególności strona pozwana wskazywała, że przedmiot umowy powód wykonał wadliwie.

Powyższe okoliczności okazały się być nieistotnymi dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, albowiem pozwana z omawianych zarzutów nie wywiodła żadnych roszczeń w stosunku do powoda. W szczególności, pozwana w toku procesu nie podniosła, aby dokonała potrącenia własnych wierzytelności przysługujących jej wobec powoda z wierzytelnością z tytułu kary umownej za odstąpienie od umowy przez powoda, której to zapłaty powód dochodził w niniejszym procesie.

Jak wynika z treści pozwu, a w szczególności z treści złożonego przez powoda pozwanej oświadczenia o odstąpieniu od umowy, jako jedną z przyczyn odstąpienia powód wskazał nie przedłożenie mu gwarancji zapłaty wynagrodzenia za roboty budowlane świadczone w oparciu o umowę stron.

Stosownie do treści art. 649 ³ § 1 k.c., wykonawca robót budowlanych może w każdym czasie zażądać od inwestora gwarancji zapłaty do wysokości ewentualnego roszczenia z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy oraz robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy, zaakceptowanych na piśmie przez inwestora.

Zgodnie zaś z art. 649 ⁴ § 1 k.c., jeżeli wykonawca nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty w wyznaczonym przez siebie terminie, nie krótszym niż 45 dni, uprawniony jest do odstąpienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia. Paragraf 2 stanowi, że brak żądanej gwarancji zapłaty stanowi przeszkodę w wykonaniu robót budowlanych z przyczyn dotyczących inwestora.

W stanie faktycznym przedmiotowej sprawy bezspornym było, że w oparciu o wyżej przywołaną normę prawną powód pismem z dnia 17 grudnia 2015r., doręczonym pozwanej w dniu 18 grudnia 2015r., zwrócił się do inwestora o przedłożenie gwarancji zapłaty w terminie 46 dni. Co więcej, pozwana przyznała, że gwarancja ta nie została wykonawcy przedłożona. Jednocześnie nie podniosłą twierdzeń jakoby poczyniła jakiekolwiek starania w celu uzyskania i doręczenia powodowi gwarancji zapłaty. Podejmując obronę pozwana podała, że powód nie miał podstaw do żądania przedłożenia gwarancji zapłaty, albowiem sam nie wykonał swojego zobowiązania wobec pozwanej, gdyż jesienią 2015r. ujawniły się wady budowanego przez powoda obiektu.

W ocenie Sądu, wyżej przedstawione stanowisko pozwanej nie zwalniało jej z obowiązku przedłożenia wykonawcy gwarancji zapłaty. Zauważyć należy, że jedyną przesłanką żądania ustanowienia gwarancji zapłaty jest istnienie ważnego zobowiązania między wykonawcą i inwestorem, w ramach którego wykonawcy przysługuje roszczenie (także niewymagalne lub przyszłe) o wynagrodzenie za prace kontraktowe (K. Z., Kilka uwag o gwarancji zapłaty…, s. 697-698). Żądanie może obejmować ustanowienie gwarancji zapłaty do pełnej wysokości wynagrodzenia uzgodnionego przez strony w umowie. Nie jest konieczne wystąpienie opóźnienia lub zwłoki inwestora z zapłatą wynagrodzenia, stanu zagrożenia jego niewypłacalnością lub innych okoliczności podważających jego wiarygodność płatniczą (P. Drapała, Komentarz do art. 649(3) Kodeksu Cywilnego, Lex 2013). W stanie faktycznym niniejszej sprawy żadna ze stron nie kwestionowała faktu zawarcia przez strony umowy o roboty budowlane oraz jej ważności, zatem powodowi przysługiwało uprawnienie do żądania od pozwanej przedłożenia gwarancji zapłaty. Ponadto zaznaczyć przy tym należy, że nie budziła wątpliwości wskazana w wezwaniu wysokość żądanej gwarancji. Okoliczność ta bowiem nie została przez stronę pozwaną zakwestionowana. Bezspornym było, że pozwana nie przedłożyła gwarancji w żadnej wysokości. Dodatkowo zaznaczyć należy, że przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż bezpośrednio przed zażądaniem przez wykonawcę przedłożenia gwarancji zapłaty pozwana nie uiściła na rzecz powoda należności z wystawionej przez stronę powodową faktury VAT nr (...), której termin płatności upłynął z dniem 5 października 2015r. Co więcej, na rozprawie w dniu 14 marca 2017 r. strona pozwana przyznała, że w okresie tym miała kłopoty finansowe. Wobec powyższego, nie sposób uznać aby wezwanie do przedłożenia gwarancji zapłaty powód wystosował bezpodstawnie.

Z uwagi na nieprzedłożenie gwarancji zapłaty w zakreślonym terminie wykonawcy przysługiwało uprawnienie do odstąpienia od umowy o roboty budowlane i to z winy inwestora. Takie oświadczenie powód złożył pozwanej pismem z dnia 11 marca 2016r., doręczonym pozwanej w dniu 14 marca 2016r.

Nie sposób zgodzić się z pozwaną, że z uwagi na okoliczność, iż w dacie doręczenia wezwania do przedłożenia gwarancji zapłaty miała ona podstawy do nieudzielenia tej gwarancji na rzecz powoda, z uwagi na zaobserwowane wady w budowanym obiekcie i w związku z czym jej zachowanie było niezawinione. Jak bowiem wynika z doktryny, niezależnie od tego, czy niezapewnienie udzielenia gwarancji zapłaty nastąpiło z winy inwestora, w art. 649 ⁴ § 1 k.c. ustawodawca przesądził, że wykonanie wynikającego z tego przepisu uprawnienia do odstąpienia następuje z winy inwestora (pod. red. dr hab. Konrad Osajda, Kodeks Cywilny. Komentarz, Legalis). Ponadto zaznaczyć wypada, że z zeznań powoda wynika, iż był on gotowy usunąć ewentualne usterki i wady w budowanym obiekcie, jednak dopiero po uiszczeniu przez pozwaną wymagalnej części wynagrodzenia. W takiej sytuacji, brak jest podstaw aby przyjąć, że pozwana mogła powstrzymać się z przedłożeniem gwarancji.

Zgodnie z art. 483 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Na wypadek odstąpienia od umowy z winy inwestora strony przewidziały karę umowną w wysokości 10% umówionego wynagrodzenia (§ 8 ust. 3 umowy). Jak zostało wskazane stosownie do treści art. 649 ⁴ § 2 k.c. brak żądanej gwarancji zapłaty stanowi przeszkodę w wykonaniu robót budowlanych z przyczyn dotyczących inwestora. Wobec powyższego w sprawie zaktualizowały się przesłanki, aby powód obciążyć mógł pozwaną karą umowną z tytułu odstąpienia od umowy. Karę tę strony ustaliły w wysokości 10% umówionego wynagrodzenia, które wynosiło 2.055.522,08 zł brutto. Powodowi przysługiwało zatem roszczenie wobec pozwanej o zapłatę kary umownej w kwocie 205.552,00zł.

W tej sytuacji zbędnym stało się badanie zasadności innych podanych przed powoda przyczyn odstąpienia od umowy z pozwaną, albowiem brak przedłożenia gwarancji zapłaty był wystarczającą podstawą do złożenia przez powoda skutecznego oświadczenia o odstąpieniu od umowy oraz obciążenia pozwanej karą umowną z tytułu odstąpienia od umowy i to z przyczyn leżących po stronie inwestora.

Zdaniem Sądu, w stanie faktycznym omawianej sprawy brak było podstaw do uwzględnienia wniosku pozwanej o miarkowanie kary umownej.

Stosownie do treści art. 484 § 2 k.c. jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Zgłaszając przedmiotowy wniosek pozwana podniosła, że kara umowna jest rażąco wygórowana. W ocenie Sądu, z powyższym stanowiskiem pozwanej nie sposób się zgodzić. Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że zgodnie z art. 649 ⁴ § 3 k.c., w sytuacji odstąpienia od umowy przez wykonawcę z uwagi na nieprzedłożenie gwarancji zapłaty w wymaganym terminie, inwestor nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania robót budowlanych, jeżeli wykonawca (generalny wykonawca) był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących inwestora. Jednakże w wypadku takim inwestor może odliczyć to, co wykonawca (generalny wykonawca) oszczędził z powodu niewykonania robót budowlanych. Z powyższego wynika zatem, że powód mógł domagać się od pozwanej całej pozostałej kwoty dotychczas niewypłaconego mu wynagrodzenia. Ponadto karę w wysokości 10% umówionego wynagrodzenia strony wspólnie ustaliły przy podpisywaniu umowy, zatem nie sposób przyjąć, aby uznawały ją za rażąco wygórowaną. W takim wypadku pozwana z pewnością dążyłaby do ustalenia jej na poziomie znacznie niższym.

Dodatkowo pozwana podniosła, że powód nie wykazał aby poniósł jakąkolwiek szkodę w związku z odstąpieniem od spornej umowy. W zakresie tym przywołać należy treść art. 484 § 1 zd. 1 k.c., zgodnie z którym w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Strona powodowa zatem aby domagać się kary umownej w wysokości wynikającej z umowy nie była zobligowana do wykazania wysokości poniesionej szkody.

Mając powyższe na uwadze, Sąd w punkcie 1 wyroku uwzględnił powództwo w całości.

O odsetkach Sąd orzekł w oparciu o art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Powód wezwał pozwaną do zapłaty przesyłając notę księgową z dnia 17 maja 2016r. i wyznaczając termin zapłaty na 6 dni. Powyższe pismo pozwana odebrała 18 maja 2016 r., zatem termin zapłaty tej należności upływał wraz z dniem 24 maja 2016 r. Pozwana pozostawała w opóźnieniu względem powoda od dnia 25 maja 2016 r. i od tego dnia powód mógł żądać zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie 2. wyroku na podstawie art. 98 k.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła pozwana zaskarżając go w całości. Apelująca podniosła zarzuty: -naruszenia prawa materialnego , tj. art. 649 ⁴par.1kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i błędne uznanie , że oświadczenie powoda o odstąpieniu od umowy było skorzystaniem z ustawowego prawa odstąpienia od umowy, a nie skorzystaniem z umownego prawa odstąpienia w rozumieniu art. 395par.1 kc zastrzeżonego w umowie; a także naruszenie art. 483 par.1 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie z uwagi na nieważność klauzuli umownego prawa odstąpienia zawartego w par.8 ust.3 umowy zawartej przez strony w dniu 8.06.2015r.

W przypadku braku podstaw do uwzględnienia zarzutów ad.1 i 2 , pozwana zarzuciła naruszenie art. 484 par.2 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i błędne uznanie , że nie zachodziły okoliczności stanowiące podstawę miarkowania kary umownej.

Wskazując na powyższe zarzuty , apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za obie instancje.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelację pozwanej należało uznać za uzasadnioną .

W rozpoznawanej sprawie niewątpliwie strony łączyła umowa o roboty budowlane od której na podstawie art. 649 ⁴ par.1 kc powód skutecznie odstąpił z uwagi na nieprzedłożenie przez pozwaną gwarancji zapłaty , do czego została wezwana. Niewątpliwym jest również i to, że strony w par.8 umowy z dnia 8 czerwca 2015r przewidziały możliwość umownego odstąpienia od umowy.

Całkowicie niezrozumiałe są sformułowane w apelacji zarzuty naruszenia prawa materialnego w sposób zarzucany przez pozwaną , poprzez odwoływanie się do treści oświadczenia powoda z dnia 11 marca 2016r o odstąpieniu od umowy, albowiem wynika z niego jednoznacznie , że korzystając z prawa odstąpienia od umowy , powód powołał również jego ustawową przesłankę określoną w art. 649 ⁴ par.1 kc . Twierdzenia pozwanej ,że powód realizował wyłącznie umowne przesłanki odstąpienia od umowy , a nie odwoływał się do przesłanki ustawowej są więc całkowicie chybione.

Zasadny , aczkolwiek z innych przyczyn niż wskazane w apelacji okazał się natomiast zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 483kc, które to naruszenie sąd jest zobligowany badać z urzędu.

Możliwość zastrzeżenia w umowie kary umownej wiąże się z naprawieniem szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego, a przewidujący to art. 483 § 1 k.c. ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Możliwe jest również zastrzeganie kar umownych w razie odstąpienia od umowy w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. Sporna jest natomiast kwestia, czy w takim wypadku zastrzeżenie kary umownej jest dopuszczalne tylko w odniesieniu do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania o charakterze niepieniężnym, czy również pieniężnym. W orzecznictwie Sądu Najwyższego reprezentowane były w tym zakresie dwa rozbieżne stanowiska. W piśmiennictwie przeważał natomiast pogląd, że zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy podstawę odstąpienia stanowi niewykonanie zobowiązania niepieniężnego.

W związku z istniejącymi istotnymi rozbieżnościami w zakresie wykładni tego przepisu Sąd Najwyższy w dniu 20 listopada 2019r w sprawie III CZP 3/19 podjął w składzie 7 sędziów uchwałę o następującej treści : Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym.

W uzasadnieniu powyższej uchwały Sąd Najwyższy wskazał na istotne okoliczności przemawiające za uznaniem, że kara umowna może być zastrzeżona na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania tylko zobowiązania niepieniężnego (art. 483 § 1 k.c.), przy czym odnosi się to również do sytuacji, gdy dochodzenie kary umownej następuje w związku z odstąpieniem od umowy .

Sąd Najwyższy wskazał na istotne różnice pomiędzy umownym odstąpieniem od umowy ,a odstąpieniem ustawowym . stwierdzając: cyt. ”S. ustawowego prawa odstąpienia od umowy reguluje art. 494 § 1 k.c., według którego strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, oraz może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Skuteczność odstąpienia ex tunc oznacza jedynie wygaśnięcie obowiązku spełnienia świadczeń wynikających z umowy, natomiast dotychczasowy stosunek prawny ulega przekształceniu w stosunek prawny określony w art. 494 § 1 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 r., IV CSK 395/14, nie publ.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2017 r., V CSK 161/16, nie publ.).

Nie ma w szczególności podstaw do przyjęcia, że na podstawie art. 494 § 1 k.c. w związku ze stosowanym w drodze analogii art. 395 § 2 zdanie pierwsze k.c. wygasają postanowienia umowne związane z prawem odstąpienia od umowy zmodyfikowanym przez art. 492 zdanie pierwsze k.c. Przeciwny pogląd oznaczałby bowiem paradoksalnie, że na skutek odstąpienia od umowy wygasałoby również przewidziane w niej uprawnienie kształtujące do takiego odstąpienia.

Nie wygasa również przewidziane w umowie postanowienie dotyczące kary umownej, które jest funkcjonalnie związane z uprawnieniem do odstąpienia. Spostrzeżenie to odnosi się jednak tylko do takiej kary umownej, która została zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania przez jedną ze stron zobowiązania o charakterze niepieniężnym. Natomiast zastrzeżenie kary umownej w związku z odstąpieniem od umowy w zakresie zobowiązania pieniężnego jest niedopuszczalne jako sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym art. 483 § 1 k.c., a stosowne postanowienie umowy jest nieważne na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c. (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2003 r., I CK 221/02, nie publ.; z dnia 18 sierpnia 2005 r., V CK 90/05, z dnia 21 sierpnia 2008 r., IV CSK 202/08, "Izba Cywilna" 2009, nr 4, s. 45; z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 240/08). Sąd Najwyższy zajął odmienne stanowisko w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 6 listopada 2003 r. - zasady prawnej - III CZP 61/03 (OSNC 2004, Nr 5, poz. 69), gdzie wskazał, że naruszenie reguły określonej w art. 483 § 1 k.c. i objęcie karą umowną niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego nie powoduje nieważności zastrzeżenia kary umownej (art. 58 § 3 k.c.), należy je jednak oceniać na podstawie art. 483-484 k.c. (art. 3531 k.c.), oraz powołał się na uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2003 r., II CK 120/02 (OSP 2005, nr 7-8, poz. 95). W tym wyroku Sąd Najwyższy nie oceniał jednak ważności postanowienia umowy na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c., gdyż doszedł do wniosku, że uregulowano w nim zagadnienie odsetek za opóźnienie w rozumieniu art. 481 k.c. i że przesłanką powstania roszczenia o odsetki jest opóźnienie się dłużnika. W razie zastrzeżenia kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym nie występuje sytuacja przewidziana w art. 58 § 1 k.c., gdy właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy, zatem stosowne postanowienie umowy jest nieważne na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c.”

W niniejszej sprawie niekwestionowanym jest to, że powód dochodził zapłaty kary umownej w związku z niewykonaniem przez pozwaną zobowiązania o charakterze pieniężnym, czym niewątpliwie było złożenie gwarancji zapłaty za wykonane prace. Brak złożenia gwarancji uprawniał powoda do skutecznego odstąpienia od umowy , natomiast w świetle cytowanej uchwały Sadu Najwyższego z dnia 20.11.2019r , brak zapłaty sumy gwarancji nie uprawnia domagania się zapłaty kar umownych z tego tytułu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386par.1kpc zmienił zaskarżony wyrok i orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego i apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 par. 1 i3 kpc w zw. z art. 108par.1 kpc obciążając nimi powoda jako stronę przegrywającą.

Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga Ryszard Marchwicki Marcin Miczke