Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 październik 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Mariola Głowacka

Sędziowie Ryszard Marchwicki

Jacek Nowicki

Protokolant: st. sekr. sądowy Ewa Gadomska

st. sekr. sąd. P. K.

po rozpoznaniu w dniu 12 września 2024 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Spółki (...) Spółki Akcyjnej w B.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w S., "A. W." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 9 lipca 2021 r. sygn. akt X GC 114/20

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Gliwicach do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Ryszard Marchwicki Mariola Głowacka Jacek Nowicki

do systemu wprowadził sekr. sąd. Kamil Demianiuk

(...)

Sygn. akt IAGa 279/22

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z 9 lipca 2021r. oddalił powództwo (...) Kopalń Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w S., „A. W." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M. i orzekł o kosztach procesu.

Sąd I instancji wobec ograniczenia postępowania do dwóch kwestii - legitymacji czynnej powódki i zarzutu przedawnienia, przeprowadził postępowanie dowodowe na podstawie dokumentów w ograniczonym zakresie i poczynił ustalenia w zakresie niezbędnym dla ustalenia czy powódce przysługuje legitymacja czynna w sprawie oraz rozpoznania zarzutu przedawnienia.

Sąd Okręgowy ustalił, że pozwane Spółki były dostawcami produktów chemii górniczej sprzedawanej na potrzeby branży górniczej w tym zakładom górniczym wchodzącym w skład (...) Spółki Akcyjnej. Jak wskazała powódka w latach 2005-2011 w skład (...) Spółki Akcyjnej wchodziły cztery kopalnie: KWK (...), KWK (...), KWK (...) (powstała po połączeniu w 2007r. KWK (...) i KWK (...)), KWK (...) (powstała po połączeniu w 2009r. KWK (...) i KWK (...)). Zakup produktów chemii górniczej na potrzeby kopalń realizowany był w drodze przetargów na podstawie obowiązujących w poszczególnych latach regulacji prawnych. Postępowania przetargowe organizowano w celu zapewnienia w dłuższym okresie regularnych dostaw produktów chemii górniczej do kopalń należących do (...) Spółki Akcyjnej. Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w Katowicach 2 stycznia 2019r. zarejestrował połączenie (...) Spółki Akcyjnej poprzez przejęcie przez Spółkę (...) Spółkę Akcyjną przeprowadzone w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. na zasadzie sukcesji uniwersalnej. (...) przejmowanej, wskazane w bilansie sporządzonym na dzień 1 marca 2018r. wynosiły 15.904.865,40 zł (załącznik nr (...) do planu podziału). Przy czym w pozycji „należności długoterminowe” widnieje kwota 0,00 zł. W pozycji dotyczącej należności krótkoterminowych wskazano 5.445.474,19 zł (z tego 3.971.260,81 należności z tytułu dostaw i usług, a w pozycji „inne” ujęto tylko 803.527,76 zł). Nie wynika z załącznika nr(...)do planu połączenia, aby na dzień 1 marca 2018r. wierzytelność dochodzona pozwem w kwocie wskazanej przez powódkę znajdowała się w majątku Spółki przejmowanej. (...) został wykreślony z rejestru 17 lutego 2020r. Pozwana „A. W. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powołując się na informację pochodzącą z witryny publicznej (...) wskazała, że aktywa (...) zmniejszyły się z 3.794.319.128,34 zł według stanu na 31 grudnia 2017r. do 210.163.787,87 zł według bilansu sporządzonego na 1 marca 2018r. Powódka tej okoliczności nie zaprzeczyła. W toku rozprawy pozwana (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powołała się na informację pozyskaną z witryny publicznej, że w kwietniu 2017r. doszło do sprzedaży na rzecz (...) Spółki Akcyjnej zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) obejmującej wszystkie cztery kopalnie należące do zbywcy, na rzecz których dokonywane były zakupy chemii górniczej na podstawie przetargów z którymi związane są roszczenia objęte pozwem. Powódka tej okoliczności nie zaprzeczyła.

Sąd I instancji ustalił, że 16 grudnia 2018r. spółka (...) Spółka Akcyjna złożyła wniosek o zawezwanie do próby ugodowej skierowany przeciwko pozwanym. Wskazała, że dochodzi roszczenia na podstawie art. 415 k.c. Wysokość szkody określiła przy tym na kwotę nominalną 52.237.749 zł, a po zwaloryzowaniu na 84.761.362 zł. Postępowanie wywołane wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej zakończyło się 15 marca 2017r. Po przeprowadzeniu wszczętego z urzędu postępowania antymonopolowego, 16 grudnia 2013r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydał decyzję nr (...) uznając za praktykę ograniczającą konkurencję zawarcie przez (...) Spółkę Akcyjną, „A. W.” Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością niedozwolonego porozumienia ograniczającego konkurencję na krajowym rynku sprzedaży środków chemicznych stosowanych w górnictwie węgla kamiennego poprzez ustalanie cen kleju poliuretanowego, pian fenolowych i pian mocznikowych oraz poprzez ustalanie procentowego udziału w rynku w poszczególnych grupach środków chemicznych przypadającego uczestnikowi porozumienia. Decyzja na skutek wniesienia środków odwoławczych na chwilę zamknięcia rozprawy nie była prawomocna. W sprawie nie wydano także prawomocnego wyroku. Po wszczęciu przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów postępowania antymonopolowego co najmniej dwukrotnie Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura w K. zwracał się do (...) Spółki Akcyjnej o przedstawienie informacji, danych i dokumentów dotyczących zakupów kleju poliuretanowego, a także ładunków klejowych, pian fenolowych i fenolo-formaldehydowych, pian mocznikowych i mocznikowo- formaldehydowych na potrzeby kopalń (...) w latach 2009-2013 oraz w drugim przypadku 2005-2012. Jednocześnie wezwanie zawierało informację, że dokumenty są niezbędne w postępowaniu antymonopolowym prowadzonym w związku z podejrzeniem zawarcia przez pozwane Spółki oraz (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i (...) Spółkę Akcyjną porozumienia ograniczającego konkurencję, a polegającego na ustalaniu cen produktów chemii stosowanych w górnictwie węgla kamiennego, poddziale rynków zbytu, uzgadnianiu warunków składania ofert. Wskazane zostały również przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów do których naruszenia mogło dojść. Wezwania zostały wystosowane 25 lipca 2012r. oraz 4 lipca 2013r. Poprzednik prawny powódki otrzymał zobowiązania i udzielił odpowiedzi przekazując dokumenty i informacje.

Ustalenia faktyczne we wskazanym zakresie Sąd I instancji poczynił w oparciu o dokumenty, których prawdziwość nie była kwestionowana, bądź informacje podane przez strony na rozprawie, co do faktów, które nie zostały zaprzeczone przez stroną przeciwną odnoszących się do sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa (czterech kopalń) przez poprzednika prawnego powódki oraz braku na 1 marca 2018r. pozycji bilansowej w bilansie spółki przejmowanej odpowiadającej wierzytelności dochodzonej przez powódkę.

W tych okolicznościach Sąd I instancji uznał, że powództwo jest bezzasadne z uwagi na brak legitymacji czynnej powódki i przedawnienie dochodzonego roszczenia.

W pierwszej kolejności Sąd poczynił rozważania dotyczące legitymacji procesowej powódki.

Sąd I instancji podkreślił, że legitymacja procesowa stanowi uprawnienie do poszukiwania ochrony prawnej w konkretnej sprawie. To znaczy, że osoba lub jednostka organizacyjna może występować w roli powoda lub pozwanego. Legitymacja procesowa stron jest przesłanką materialną postępowania cywilnego. Przesłanki materialne warunkują osiągnięcie celu do którego zmierza dane postępowanie sądowe. Rozróżniana jest legitymacja procesowa czynna i bierna. Legitymacja czynna dotyczy strony powodowej i oznacza uprawnienie do wszczęcia i prowadzenia procesu, natomiast legitymacja bierna dotyczy strony pozwanej i uzasadnia występowanie w procesie w charakterze pozwanego. Sąd dokonuje oceny istnienia legitymacji procesowej strony w chwili orzekania co do istoty sprawy. Ustalenie przez sąd braku legitymacji zarówno czynnej jak i biernej skutkuje wydaniem wyroku oddalającego powództwo. Uprawnienie stron do dochodzenia roszczenia sąd bada z urzędu, a okoliczność ta nie musi być przedmiotem zarzutu podniesionego przez stronę przeciwną. Ciężar dowodu co do posiadania legitymacji procesowej uprawniającej do dochodzenia roszczenia spoczywa, zgodnie z zasadą ciężaru dowodu wyrażoną w art. 6 k.c., na stronie powodowej. Sąd za nietrafne w tym zakresie uznał twierdzenia strony powodowej, że skoro pozwani zarzucili brak legitymacji czynnej po stronie powódki, to powinni okoliczność tę wykazać. To powódka zgłaszając żądanie zasądzenia określone kwoty zobowiązania jest wykazać, że takie roszczenie w stosunku do wskazanych w pozwie osób jej przysługuje.

Sąd Okręgowy podkreślił, że z dokumentów przedstawionych przez powódkę oraz informacji ujawnionej w rejestrze wynika, że powódka jest następcą prawnym (...) Spółki Akcyjnej. Do połączenia spółek doszło w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. ze skutkiem wynikającym z art. 494 § 1 k.s.h. Powódka jako spółka przejmująca wstąpiła we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej, w ramach sukcesji uniwersalnej. Dla zaistnienia skutków w postaci sukcesji nie były potrzebne żadne dodatkowe czynności poza koniecznymi w postępowaniu łączeniowym. Plan połączenia zawierał informację o wartość majątku przejmowanej spółki na dzień 1 marca 2018r. sporządzoną według tych samych metod i w takim samym układzie jak ostatni bilans roczny, co wynika z art. 499 § 1 pkt 3 i 4 k.s.h. Plan połączenia podlega badaniu przez biegłego w zakresie poprawności i rzetelności zgodnie z art. 502 § 1 k.s.h. Stosownie do dyspozycji art. 494 § 1 k.s.h. spółka przejmująca wstępuje z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej. Zawarta w tym przepisie konstrukcja prawna sukcesji uniwersalnej, która następuje z dniem połączenia sprawia, że dla zaistnienia jej skutków w przypadku łączenia spółek nie ma znaczenia niewykazanie określonych składników majątkowych spółek łączących się. Skutek obejmuje wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej zarówno znane spółce, jak i nieznane. Jednak przedmiotem sukcesji nie mogą być składniki, które na określony w planie połączenia dzień nie znajdowały się w majątku spółki przejmowanej. Chodzi o takie składniki, które spółka przejmowana wskazywała jako przysługujące jej (istniejące), a następnie składniki te w jej majątku nie zostały wskazane (znalazły się poza majątkiem spółki przejmowanej). Sąd za uzasadniony uznał pogląd, że w przypadku spornych składników majątkowych, bez względu na to czy toczy się w stosunku do tych składników postępowanie sądowe, czy też nie, następca prawny wstępuje w ogół praw i obowiązków swojego poprzednika prawnego w takim zakresie jednak tylko, w jakim przysługiwały one poprzednikowi prawnemu i tylko wówczas, jeżeli były w jego majątku w dacie połączenia. We wniosku z 16 grudnia 2016r. o zawezwanie do próby ugodowej (...) Spółka Akcyjna powoływał się na przysługującą mu w stosunku do pozwanych wierzytelność w wysokości 84.761.362 zł. W bilansie sporządzonym na dzień 1 marca 2018r. nie znalazła się pozycja w majątku spółki przejmowanej odpowiadająca wierzytelności wskazanej w postępowaniu prowadzonym na skutek zawezwania do próby ugodowej. Powódka w żaden sposób tej okoliczności nie wyjaśniła. Jednocześnie, jak wskazała pozwana „A. W. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, a czemu powódka nie zaprzeczyła, doszło do sytuacji, kiedy majątek poprzedniczki prawnej powódki doznał znacznego uszczuplenie. Z okoliczności wynika, że m.in. mogło to być skutkiem sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa (czterech zakładów górniczych) na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w 2017r. Zakres dokonanej sprzedaży odpowiadał zbyciu zorganizowanej części przedsiębiorstwa, zdefiniowanej w judykaturze i orzecznictwie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 31 lipca 2009r. V ACa 221/09)

Sąd I instancji podkreślił, że powódka nie wyjaśniła z jakiego powodu wierzytelność objęta pozwem nie znalazła się w bilansie określającym wartość majątku spółki przejmowanej sporządzonym na 1 marca 2018r. Nie przedstawiła także dokumentów dotyczących sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) Spółki Akcyjnej na rzecz (...) Spółki Akcyjnej. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 55 ¹ k.c. sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa (jego zorganizowanej części), a więc po myśli art. 55 ¹ pkt 4 k.c. także wierzytelności chyba, że co innego wynika z czynności prawnej. Jeżeli wierzytelność wskazana we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej dotyczyła bezpośrednio dostaw na rzecz zakładów górniczych wyodrębnionych organizacyjnie i finansowo, które zostały zbyte na rzecz (...) Spółki Akcyjnej to zgodnie z domniemaniem wynikającym z art. 55 ¹ k.c. także wierzytelność związana bezpośrednio z działalnością sprzedanych zakładów górniczych przeszła na nabywcę zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Powódka nie przedstawiła żadnych dokumentów z których by wynikało, że wierzytelność nie była przedmiotem sprzedaży, nie obaliła tym samym domniemania wynikającego z powołanych przepisów. W konsekwencji Sąd Okręgowy stwierdził, że powódka nie przedstawiła żadnego dowodu z którego by wynikało, że wierzytelność objęta pozwem znajdowała się w majątku (...) Spółki Akcyjnej w dacie przejęcia spółki przez powódkę, pomimo tego, że bilans sporządzony na 1 marca 2018r. wykazuje brak pozycji, która by odpowiadała dochodzonej wierzytelności. Niesporne jest, na co strona powodowa zwracała uwagę, że powódka nie była zobligowana do ujęcia wierzytelności w jakiejkolwiek dokumentacji związanej z połączeniem dla osiągnięcia skutku wynikającego z art. 494 k.s.h. Jednak brak wykazania spornej wierzytelności w majątku spółki przejmowanej wskazuje na to, że nie było takiej wierzytelności w majątku spółki przejmowanej, a co za tym idzie wierzytelność ta nie mogła zostać przeniesiona na powódkę. Powódka nie wykazała więc, że wierzytelność skonkretyzowana co do wysokości we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej z grudnia 2016r. była w majątku spółki przejmowanej w marcu 2018r. i weszła do majątku spółki przejmującej. Nie bez znaczenia jest wszak to, że wierzytelność w grudniu 2016r. co do zasady i wysokości została określona przez poprzednika prawnego powódki we wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, według bilansu na 1 marca 2018r. w majątku spółki pozycji odpowiadającej wierzytelności nie ma. Brak jest zatem dowodu, że powódka jest legitymowana do dochodzenia roszczenia objętego pozwem, a legitymacji czynnej nie sposób jest domniemywać w oparciu o dokumenty przedstawione przez powódkę. Już to zatem skutkować musiało oddaleniem powództwa.

Jednocześnie, jak dalej wskazał Sąd I instancji, uzasadniony okazał się także zarzut przedawnienia podnoszony przez wszystkie pozwane Spółki.

Powódka w uzasadnieniu pozwu powoływała się na naruszenie przez pozwane Spółki ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Wskazywała na art. 6.1. pkt 1, 3 i 7 ustawy. Zawarcie niedozwolonego porozumienia stanowić miało czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z 16 kwietnia 1993r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w wyniku czego powódka wskazywała na poniesioną szkodę. Zgodnie z art. 20 ust. 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji do przedawnienia roszczeń majątkowych o naprawienie szkody wyrządzonej czynem nieuczciwej konkurencji stosuje się przepis art. 442 ¹ k.c. Z kolei przepis art. 442 ¹ k.c. statuuje trzyletni termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody. Przedawnienie tych roszczeń rozpoczyna swój bieg z chwilą, gdy poszkodowany dowiedział się o czynie nieuczciwej konkurencji i o osobie ponoszącej odpowiedzialność za jego popełnienie. Przy czym przesłanki te muszą zostać spełnione łącznie. Uprawniony musi mieć świadomość wszystkich elementów konstytutywnych roszczenia. Z kolei powzięcia wiadomości o czynie, szkodzie i osobie odpowiedzialnej należy rozumieć w ten sposób, że poszkodowany ma świadomość zaistnienia znamion konstytutywnych deliktu nieuczciwej konkurencji. Oznacza to, iż bieg przedawnienia rozpoczyna się z chwilą, gdy poszkodowany przedsiębiorca poweźmie wiedzę o fakcie popełnienia przeciwko niemu czynu nieuczciwej konkurencji, osobie sprawcy oraz związku pomiędzy działaniem sprawcy i czynem, oraz związku przyczynowym pomiędzy takim działaniem a szkodą. Jednocześnie przepis idzie dalej i wskazuje nie tylko na wiedzę, traktując równorzędnie możliwość „dowiedzenia się”. Ocena tego czy wierzyciel miał wiedzę o wszystkich elementach konstytutywnych roszczenia stanowiącego delikt lub czy przy dołożeniu należytej staranności mógł się o nich dowiedzieć, dokonywana jest na podstawie kryteriów obiektywnych. Należy przyjąć, iż do istoty terminów liczonych a tempore scientiae należy to, że ich bieg rozpoczyna się nie od dnia, w którym poszkodowany (także osoba prawna) otrzymał jakąkolwiek wiadomość na temat sprawcy, ale dopiero od momentu otrzymania takich informacji, które obiektywnie oceniając pozwalają z wystarczającą dozą prawdopodobieństwa przypisać sprawstwo konkretnemu podmiotowi. Naturalnie poszkodowany powinien zachować się w swoich sprawach w sposób zapobiegliwy. Jeżeli więc, po powstaniu pierwszych podejrzeń co do osoby sprawcy, poszkodowany ma możliwość zdobycia dalszych informacji potwierdzających te podejrzenie, bieg 3 - letniego terminu należy liczyć od chwili w której przy zachowaniu należytej staranności, mógł był takie dalsze informacje zdobyć. Właściwą chwilą początku biegu terminu przedawnienia roszczenia deliktowego jest moment dowiedzenia się poszkodowanego o szkodzie tj., gdy zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzeń wskazujących na fakt powstania szkody (wyroki Sądu Najwyższego z 17 maja 2006r. I CSK 176/05 i z 3 marca 2021r. I CSKP 61/21). W odniesieniu do poprzednika prawnego powódki będącego przedsiębiorstwem górniczym prowadzącym działalność na szeroką skalę, profesjonalny charakter prowadzonej przez niego działalności gospodarczej objawia się m.in. posiadaniem profesjonalnej obsługi księgowej i prawnej oraz zatrudnianiem specjalistów na stanowiskach kierowniczych związanych z prowadzeniem spraw spółki. To z kolei przekłada się na podwyższoną miarę staranności w prowadzonej działalności gospodarczej.

Dochodzenie roszczeń majątkowych wynikających z deliktów nieuczciwej konkurencji nie jest uzależnione od przeprowadzenia postępowania administracyjnego. Co więcej nie każde naruszenie zasad konkurencji stanowi jednocześnie czyn zabroniony w rozumieniu stawy o ochronie konkurencji i konsumentów, gdzie nacisk jest położony na publiczny aspekt konkurencji i skutki dla konsumentów. Wiązanie więc decyzji administracyjnej z dochodzeniem roszczeń o charakterze prywatnym może mieć znaczenie jedynie w aspekcie dowodowym, a nie w zakresie oceny przesłanek materialnoprawnych uzasadniających wystąpienie z roszczeniem. Zdaniem Sądu tym bardziej nie sposób jest z wydaniem decyzji administracyjnej utożsamiać początek biegu przedawnienia roszczeń o charakterze prywatnym, majątkowym dochodzonych przez przedsiębiorcę. W tej sytuacji już sam spadek cen produktów chemii górniczej w 2010/2011r., na co wskazała strona powodowa, w niektórych wypadkach nawet o 50%, powinien był zwrócić uwagę zarządu (...) Spółki Akcyjnej i spowodować działania pod kontem weryfikacji, czy poprzednio stosowane ceny nie były zawyżone w sposób wskazujący na możliwość wyrządzenia spółce szkody. Odniesienie poziomu cen sprzed roku 2010/2011 do obniżonych cen produktów chemii górniczej w czasie późniejszym nie tylko mogło, ale powinno być dokonane przez zarząd i służby księgowe (...) Spółki Akcyjnej. Nie bez znaczenia dla sprawy są także działania organów ścigania, na co wskazywały pozwane. W zestawieniu z istotnym spadkiem cen produktów oferowanych przez dostawców, stanowiło to przesłankę do podjęcia działań w celu oceny czy doszło do szkody w majątku (...) Spółki Akcyjnej i w jakiej wysokości. Tymczasem powódka wskazała, że wiedzę o zawiązaniu niedozwolonego porozumienia uzyskała dopiero na podstawie decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 16 grudnia 2013r. (...) z wiarygodnego i kompetentnego źródła. Twierdziła, że dopiero wówczas była to informacja pewna. Przy czym decyzja ta nie podlegała doręczeniu osobom poszkodowanym. Zdaniem Sądu I instancji tylko prawomocna decyzja wiąże Sąd w sprawie co do istnienia czynu naruszającego konkurencję. Tymczasem decyzja z 16 grudnia 2013r. nie jest prawomocna. Gdyby zatem iść tokiem rozumowania powódki, to dopiero prawomocna decyzja lub wydany na skutek odwołania wyrok, dawałaby nieodpartą pewność w zakresie istnienia deliktu, czasu trwania niedozwolonego porozumienia i osób biorących udział w porozumieniu. Tymczasem dochodzenie roszczeń z tytułu szkód majątkowych wynikających z deliktu nieuczciwej konkurencji nie jest w żaden sposób uzależnione od wydania decyzji przez organ administracyjny, która może jedynie stanowić ułatwienie dowodowe. Przepis art. 442 ¹ k.c. nie odwołuje się do kryterium „wiedzy z pewnego źródła”. Wręcz przeciwnie wymaga on jedynie, aby poszkodowany dowiedział się, albo mógł się dowiedzieć o elementach konstytutywnych deliktu, gdyby dołożył należytej staranności. Przy dołożeniu należytej staranności samą wiedzę o szkodzie (...) Spółka Akcyjna powinien powziąć już po sprawdzeniu cen zakupu produktów chemii górniczej w czasie, kiedy doszło do ich gwałtownego obniżenia przez podmioty oferujące produkty chemii górniczej bez żadnego powodu wynikającego z obiektywnych czynników ekonomicznych. Jednocześnie w toku postępowania prowadzonego przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (...) Spółka Akcyjna był co najmniej dwukrotnie wzywany do przedstawienia informacji i złożenia dokumentów dotyczących zakupu wskazanych produktów chemii górniczej. Udzielenie odpowiedzi wymagało dokonania analizy dokumentów. Ponadto każde z wezwań dokładnie określało przedmiotowy i podmiotowy zakres prowadzonego postępowania. Nie sposób jest także zarzucić, że wiedza o prowadzonym postępowaniu nie pochodziła z „pewnego źródła”. Przy dołożeniu należytej staranności poprzednik prawny powódki powinien był, działając z uwzględnieniem profesjonalnego charakteru działalności, podjąć kroki w celu sprawdzenia czy doznał szkody na skutek działań dostawców, którym można przypisać winę za nieuczciwe praktyki rynkowe. Poprzednik prawny powódki dowiedział się o osobach w stosunku do których pojawiły się zarzuty niedozwolonych porozumień, a więc osobach odpowiedzialnych za szkodę, na istnienie której powołuje się powódka. Zatem najpóźniej w dacie doręczenia drugiego już wezwania z 7 lipca 2013r. i sprawdzenia danych, (...) Spółka Akcyjna miał wiedzę o przesłankach odpowiedzialności w zakresie czynu nieuczciwej konkurencji, na który się powołuje w uzasadnieniu pozwu. Samą informację o prowadzeniu postępowania przed Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów miał już co najmniej rok wcześniej. Ponieważ odpowiedź na wezwanie została przesłana 12 lipca 2013r., tę datę Sąd przyjął jako najpóźniejszą, jeśli chodzi o rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia. Trzyletni termin przedawnienia roszczeń deliktowych upłynął zatem najpóźniej 12 lipca 2016r. Sąd nie podzielił stanowiska powódki, że pomimo wiedzy o spadku cen, przygotowywania co najmniej dwukrotnie dokumentów dla potrzeb postępowania przed Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, gdzie wskazano przeciwko komu prowadzone jest postępowanie i co jest uczestnikom zarzucane, miała podstawy aby biernie oczekiwać na wydanie decyzji administracyjnej, której wydanie nie warunkowało wszak dochodzenia roszczeń. W ocenie Sądu nie bez znaczenia dla oceny przedawnienia jest to, że ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów do której powódka się odwołuje, ma za zadanie stanie na straży rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. Nie jest jej bezpośrednią funkcją ochrona interesów majątkowych przedsiębiorców. Dlatego kwestia dochodzenia roszczeń o charakterze majątkowym nie została objęta ustawą z 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów. W tym zakresie podstawę do zgłaszania roszczeń stanowiły w czasie, kiedy potencjalnie miało miejsce przywoływane przez powódkę porozumienie naruszające ustawę, przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Zdaniem Sądu brak jest więc podstaw, aby z uwagi na trudności dowodowe bieg terminu przedawnienia roszczeń nie rozpoczął się do czasu wydania decyzji w trybie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Sąd I instancji podkreślił, że wniosek o zawezwanie do próby ugodowej złożony został przez poprzednika prawnego powódki już po upływie okresu przedawnienia. Zatem nie mógł odnieść skutku w postaci przerwy terminu przedawnienia. Jedynie na marginesie Sąd wskazał, że roszczenie objęte wnioskiem było wywodzone przez poprzednika powódki z tych samych okoliczności faktycznych, tego samego zdarzenia. Sąd uznał brak podstaw, aby stwierdzić, że nie była to czynność zmierzająca do dochodzenia roszczenia i że wnioskodawca nie zmierzał do zawarcia ugody.

Ponieważ powódka wskazała, że dochodzone przez nią roszczenie może być również oceniane przez pryzmat przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu pomimo braku wykazania przesłanek w tym zakresie, spowodowało to ocenę zarzutu przedawnienia również w odniesieniu do roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Przedawnienie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wynosi 3 lata, kiedy dotyczy roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, jak w tym przypadku. Jego początek musiałby być liczony od chwili, kiedy nastąpiło przesunięcie majątkowe, a więc w tym wypadku dla każdej transakcji nabycia oddzielnie. Dla ostatnich transakcji byłby to koniec 2011r. Zatem trzyletni termin przedawnienia roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia upływałby z końcem 2014r.

Reasumując Sąd I instancji uznał, że roszczenie podlegało oddaleniu zarówno z uwagi na brak legitymacji czynnej powódki, jak i upływ okresu przedawnienia objętego pozwem roszczenia.

W konsekwencji na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. Sąd obciążył powódkę kosztami procesu w wysokości kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z § 2.9 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie i § 2.9 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka (...) Kopalń Spółka Akcyjna z siedzibą w B. zaskarżając wyrok w całości. Powódka zarzuciła:

1) naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 230 k.p.c. poprzez sprzeczne z zasadami swobodnej oceny dowodów, w drodze wyciągnięcia wniosków nie znajdujących pokrycia w materiale dowodowym, jak i wbrew treści oświadczeń powódki, przyjęcie za fakt, że roszczenie dochodzone przez powódkę mogło przejść w ramach zbycia wszystkich czterech kopalni należących w okresie trwania zmowy cenowej do (...) Spółki Akcyjnej (dalej: K.) na rzecz (...) Spółki Akcyjnej (dalej: (...)), albowiem powódka nie zaprzeczyła twierdzeniom pozwanych co do zbycia tych kopalni i przejścia w jego ramach roszczeń dochodzonych w niniejszym procesie na rzecz (...) podczas, gdy powódka wyraźnie i literalnie zaprzeczyła tym twierdzeniom, przedłożyła dowody wykazujące jej następstwo prawne po K. i wskazała w pozwie niezakwestionowane przez pozwanych posiadanie części kopalni należących w okresie trwania zmowy cenowej do K., które to naruszenie w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnej konkluzji, że powódka nie wykazała, że wierzytelność przeszła na nią w dniu połączenia z K. i w efekcie, że nie przysługuje jej czynna legitymacji procesowa;

2) naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczne z zasadami swobodnej oceny dowodów, w drodze wyciągnięcia wniosków nie znajdujących pokrycia w materiale dowodowym przyjęcie, że powódka nie przedstawiła żadnego dowodu z którego by wynikał fakt, że wierzytelność objęta pozwem znajdowała się w majątku K. w dacie jej przejęcia przez powódkę podczas, gdy powódka przedstawiła szereg dowodów na tę okoliczność faktyczną w tym dokumenty związane z połączeniem K. z powódką, które to naruszenie w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnej konkluzji, że powódka nie wykazała, że wierzytelność przeszła na nią w dniu połączenia z K. i w efekcie, że nie przysługuje jej czynna legitymacja procesowa;

3) naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 228 § 2 k.p.c. poprzez dokonywanie ustaleń faktycznych z powołaniem się na nie zidentyfikowane przez pozwanych powszechnie dostępne informacje dotyczace zbycia kopalni (...) na rzecz (...) i hipotetycznego przy tym przeniesienia na nią roszczenia dochodzonego pozwem, przy braku zwrócenia na nie uwagi stron w toku całego postępowania, co doprowadziło do tego, że powódka nie miała wiedzy, że Sąd czyni ustalenia faktyczne w taki sposób, co pozbawiło ją możliwości ich weryfikacji i podważenia, które to naruszenie w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnego ustalenia faktu, że roszczenie dochodzone przez powódkę mogło przejść w ramach zbycia wszystkich czterech kopalni należących w okresie trwania zmowy cenowej do K. na rzecz (...) i w efekcie doprowadziło Sąd do błędnej konkluzji, że powódce nie przysługuje czynna legitymacja procesowa;

4) naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 205 ³ § 2 k.p.c. w zw. z art. 458 ⁵ §1 i §4 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń faktycznych na podstawie spóźnionych twierdzeń pozwanych przedstawionych po raz pierwszy na rozprawie 29 czerwca 2021r., których pozwani reprezentowani przez profesjonalnych pełnomocników nie przedstawili ani w odpowiedzi na pozew, ani w swych pismach składanych w odpowiedzi na zarządzenie Sądu I instancji z 29 kwietnia 2021r., co do których pozwani w żaden sposób nie próbowali uprawdopodobnić, że ich powołanie wcześniej nie było możliwe lub że potrzeba ich powołania wynikła później i które w konsekwencji powinny zostać w świetle art. 205 ³ § 2 k.p.c. w zw. z art. 458 ⁵ § 1 i § 4 k.p.c. pominięte, które to naruszenie w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnego ustalenia faktu, że roszczenie dochodzone przez powódkę mogło przejść w ramach zbycia wszystkich czterech kopalni należących w okresie trwania zmowy cenowej do K. na rzecz (...) i w efekcie doprowadziło Sąd do błędnej konkluzji, że powódce nie przysługuje czynna legitymacja procesowa;

5) naruszenie przepisu art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że „ciężar dowodu co do posiadania legitymacji procesowej uprawniającej do dochodzenia roszczenia spoczywa, zgodnie z zasadą ciężaru dowodu wyrażoną w art. 6 k.c., na stronie powodowej. Nietrafne są w tym zakresie twierdzenia strony powodowej, że skoro pozwani zarzucili brak legitymacji czynnej po stronie powódki, to powinni okoliczność tę wykazać. To powódka zgłaszając żądanie zasądzenia określonej kwoty zobowiązana jest wykazać, że takie roszczenie w stosunku do wskazanych w pozwie osób jej przysługuje” podczas, gdy zgodnie z ogólną zasadą rozkładu ciężaru dowodów na skutek podniesienia przez pozwanych zarzutu braku legitymacji czynnej powódki w związku z określonymi faktami tj. w szczególności przejściem wierzytelności na (...) w związku z umową sprzedaży zawartą pomiędzy K. i (...) to na pozwanych spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie, co w konsekwencji doprowadziło do bezzasadnego przyjęcia, że to wyłącznie powódka miała obowiązek udowodnienia wszystkich faktów istotnych dla oceny legitymacji czynnej i oddalenia powództwa, zamiast przyjęcia iż to pozwani nie sprostali ciężarowi dowodu, co powinno skutkować przyjęciem, iż powódce przysługuje legitymacja czynna w oparciu o art. 494 § 1 k.s.h.;

6) naruszenie przepisu postępowania tj. art. 232 zdanie pierwsze k.p.c. poprzez uznanie, że powódka nie sprostała ciężarowi dowodu i nie wykazała swojej legitymacji czynnej podczas, gdy powódka wykazała swoją legitymację czynną udowadniając fakt następstwa prawnego po (...) Spółce Akcyjnej, czyli spółce bezpośrednio poszkodowanej nielegalnymi działaniami pozwanych Spółek oraz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością;

7) naruszenie przepisów postępowania tj. art. 232 zdanie pierwsze k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. poprzez uznanie, że „w kwietniu 2017r. doszło do sprzedaży na rzecz (...) S.A. zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) obejmującej wszystkie cztery kopalnie należące do zbywcy, na rzecz których dokonywane były zakupy chemii górniczej na podstawie przetargów" w sytuacji, gdy wobec braku inicjatywy dowodowej pozwanych do której byli obowiązani mocą naruszonego przepisu, brak było w materiale dowodowym sprawy dowodów z których wynikałyby okoliczności konieczne do dokonania ustalenia powyższej sprzedaży w szczególności w zakresie daty, stron, przedmiotu i treści transakcji, które to naruszenie w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do błędnego ustalenia faktu, że roszczenie dochodzone przez powódkę mogło przejść w ramach zbycia wszystkich czterech kopalni należących w okresie trwania zmowy cenowej do K. na rzecz (...) i w efekcie doprowadziło Sąd do błędnej konkluzji, że powódce nie przysługuje czynna legitymacja procesowa;

8) naruszenie przepisu postępowania tj. art. 232 zdanie drugie k.p.c. poprzez nie przeprowadzenie przez Sąd dowodów z urzędu w zakresie legitymacji czynnej w szczególności w sytuacji, gdy sam Sąd stwierdził, że kwestię tą bada z urzędu, w sytuacji, gdy Sąd miał możliwość skorzystania w szczególności z art. 228 § 2 lub 248 § 1 k.p.c.;

9) naruszenie przepisu postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolne ustalenie, iż spadek cen produktów chemii górniczej w 2010/2011r. powinien był zwrócić uwagę zarządu K. (poprzednika prawnego powódki) i spowodować działania pod kątem weryfikacji czy doszło do wyrządzenia szkody w majątku K., co w konsekwencji doprowadziło do błędnego przyjęcia, iż K. miało wiedzę o szkodzie już w momencie spadku cen produktów chemii górniczej;

10) naruszenie przepisu postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolne ustalenie, iż K. dowiedziało się o osobach zobowiązanych do naprawienia szkody w oparciu o treść wezwań kierowanych do niej od Prezesa UOKiK w sytuacji, gdy K. nie było stroną postępowania antymonopolowego, w wezwaniach wskazane zostały podmioty, wobec których istnieje jedynie podejrzenie zawarcia porozumienia ograniczającego konkurencję, zakres podmiotowy wezwań nie pokrywa się z treścią decyzji z 16 grudnia 2013r. nr (...), a ponadto wezwania nie dostarczały informacji, co do okresu funkcjonowania kartelu i w oparciu o ich treść K. nie mogła przewidzieć ostatecznego rezultatu postępowania antymonopolowego, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego przyjęcia, iż K. miało wiedzę o sprawcach szkody już w momencie otrzymania korespondencji z UOKiK;

11) nieprzeprowadzenie przez Sąd I instancji postępowania w znacznej części prowadzące do nierozpoznanie istoty sprawy (w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.), na skutek niezbadania podstawy materialnoprawnej roszczenia objętego pozwem, wobec nieuprawnionego uznania, że powódce nie przysługuje legitymacja czynna oraz wobec nieuprawnionego uznania zarzutu przedawnienia roszczenia dochodzonego przez powodową Spółkę;

12) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. poprzez bezpodstawne pominięcie wniosków dowodowych powódki dotyczących innych dowodów i faktów niż zostały wskazane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a zgłoszonych przez powódkę m.in. w punkcie II i III petitum pozwu z 13 marca 2020r. oraz w punkcie VII petitum repliki powódki na odpowiedzi na pozew z 1 marca 2021r.

Powódka zarzuciła też naruszenie przepisów prawa materialnego tj:

1) art. 552 w zw. z art. 551 pkt 4 k.c. poprzez jego zastosowanie do oceny transakcji sprzedaży części przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy brak było dowodów potwierdzających treść czynności prawnej sprzedaży części przedsiębiorstwa w szczególności w zakresie daty, stron, przedmiotu i treści transakcji;

2) art. 492 §1 pkt 1 k.s.h. w zw. z art. 494 § 1 k.s.h. poprzez przyjęcie, że według bilansu na 1 marca 2018r. (załącznik do planu połączenia) sporządzonego na potrzeby połączenia brak pozycji odpowiadającej dochodzonemu roszczeniu, co doprowadziło Sąd Okręgowy do przekonania, że brak jest dowodu, że powódka jest legitymowana do dochodzenia roszczenia objętego pozwem podczas, gdy przepisy k.s.h. nie zawierają wymogu wykazywania składników majątkowych objętych sukcesją generalną w związku z łączeniem spółek przez przejęcie, jak również brak w/w pozycji nie tworzy domniemania, że wierzytelność dochodzona w niniejszym procesie nie przysługuje spółce przejmującej (powódce);

3) art. 442 ¹ § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że termin przedawnienia roszenia powódki rozpoczął bieg 12 lipca 2013r. i upłynął najpóźniej 12 lipca 2016r. a w konsekwencji, iż roszczenie dochodzone w niniejszym postępowaniu jest przedawnione w sytuacji, gdy uwzględniając specyfikę prawa konkurencji, jego cel oraz fakt, że dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia prawa konkurencji bezwzględnie wymaga przeprowadzenia złożonych analiz stanu faktycznego i sytuacji ekonomicznej uznać należy, iż powódka nie mogła dowiedzieć się o szkodzie oraz o osobach zobowiązanych do jej naprawienia wcześniej niż przed wydaniem nieprawomocnej decyzji z 16 grudnia 2013r. (...).

Wskazując na powyższe zarzuty powódka wniosła o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, według norm prawem przepisanych. Nadto powódka wniosła o rozpoznanie przez Sąd II instancji postanowienia Sądu I instancji wydanego na rozprawie 29 czerwca 2021r., niepodlegającego zaskarżeniu w drodze zażalenia, a mającego wpływ na rozstrzygnięcie sprawy tj. postanowienia w przedmiocie pominięcia na podstawie art. 235 ¹ § 1 pkt 2 k.p.c. wniosków dowodowych powódki dotyczących innych dowodów i faktów niż zostały wskazane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a zgłoszonych przez powódkę m.in. w punkcie II i III petitum pozwu z 13 marca 2020r. oraz w punkcie VII petitum repliki powódki na odpowiedzi na pozew z 1 marca 2021r.

Nadto skarżąca powołała nowe dowody w sprawie wnosząc o ich dopuszczenie i przeprowadzenie: umowę przedwstępną sprzedaży przedsiębiorstwa z 29 marca 2017r. wraz z załącznikami zawartą pomiędzy K. a (...), aneks z 14 czerwca 2018r. do umowy sprzedaży przedsiębiorstwa, porozumienie z 14 czerwca 2018r. w sprawie korekty załączników do umowy sprzedaży przedsiębiorstwa wraz z załącznikami, umowę dodatkową nr (...) z 30 marca 2017r. zawartą pomiędzy K. a (...), umowę dodatkową nr (...) z 30 marca 2017r. zawartą pomiędzy K. a (...), umowę dodatkową nr (...)z 30 marca 2017r. zawartą pomiędzy K. a (...), umowę dodatkową nr (...) z 30 marca 2017r. zawartą pomiędzy K. a (...), umowę dodatkową nr (...) z 30 marca 2017r. zawartą pomiędzy K. a (...), umowę dodatkową nr (...) z 30 marca 2017r. zawartą pomiędzy K. a (...), umowę dodatkową nr (...) z 30 marca 2017r. zawartą pomiędzy K. a (...), umowę sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 1 kwietnia 2017r. wraz z załącznikami zawartą pomiędzy K. a (...), umowę zbycia udziałów (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z 1 kwietnia 2017r. zawartą pomiędzy K. a (...), umowę zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 30 czerwca 2015r. wraz z załącznikami zawartą pomiędzy

K. a (...) ( KWK (...)), dwa aneksy z 1 października 2015r. do umowy zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 30 czerwca 2015r., aneks z 31 lipca 2018r. do umowy zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 30 czerwca 2015r., umowę zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 31 maja 2015r. wraz z załącznikami zawartą pomiędzy K. a (...) ( KWK (...)), dwa aneksy z 31 lipca 2018r. do umowy zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 31 maja 2015r., umowę zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 31 marca 2017r. wraz z załącznikami zawartą pomiędzy K. a (...) ( KWK (...)), aneks z 27 kwietnia 2017r. do umowy zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 31 marca 2017r., aneks z 6 czerwca 2017r. do umowy zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 31 marca 2017r., aneks z 20 czerwca 2018r. do umowy zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 31 marca 2017r., aneks z 31 lipca 2018r. do umowy zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa z 31 marca 2017r., umowę dodatkową nr (...) i inne dokumenty dotyczące szkód górniczych, cztery umowy dotyczące przeniesienia prawa użytkowania wieczystego z 10 maja 2017r., załączniki do (...)według stanu na 31 marca 2017r., załączniki do (...)z 1 kwietnia 2017r., wydruk oświadczenia (...) z 23 września 2021r. w sprawie aktywów nabytych od (...) S.A.; dowód z zeznań świadków J. W. (...), A. W. (2) (...), odpis pełny KRS spółki (...) S.A., odpis pełny KRS spółki (...) sp. z o.o.

Wszystkie dowody w celu wykazania następujących faktów: zbycia na mocy umowy sprzedaży z 1 kwietnia 2017r. zawartej pomiędzy K. a (...) jedynie zorganizowanej części nie obejmującej całości wszystkich czterech kopalni należących do K. w okresie trwania zmowy cenowej, a nie całości przedsiębiorstwa, wyłączenia z transakcji sprzedaży części przedsiębiorstwa objętej umową sprzedaży z dnia 1 kwietnia 2017r. zawartej pomiędzy K. a (...), szeregu składników w tym wierzytelności objętych powództwem, zawarcia w/w umów pomiędzy K. a powódką; zbycia przez K. na rzecz powódki części kopalni należących uprzednio do K. w okresie trwania zmowy cenowej; posiadania przez powódkę części kopalni należących uprzednio do K. w okresie trwania zmowy cenowej, zarówno na dzień zawarcia umowy sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) na rzecz (...) tj. na 1 kwietnia 2017r., na dzień połączenia K. z (...) tj. na 2 stycznia 2019r., jak i na dzień wytoczenia powództwa tj. 13 marca 2020r.; znajdowania się wierzytelności dochodzonej przez powódkę pozwem z 13 marca 2020r. w majątku (...) S.A. w dniu zawarcia umowy sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) na rzecz (...) tj. 1 kwietnia 2017r. do dnia poprzedzającego dzień połączenia K. z (...) tj. do 1 stycznia 2019r., oraz przysługiwania tej wierzytelności (...) od dnia połączenia K. z (...) tj. od 2 stycznia 2019r. do dnia złożenia apelacji w tym na dzień wytoczenia powództwa tj. 13 marca 2020r..

W odpowiedzi na apelację każda z pozwanych Spółek wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od strony powodowej na swoją rzecz łącznie zwrot kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego, stosownie do norm przepisanych, przy czym (...). Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M. o zasądzenie od strony powodowej na jej rzecz łącznie zwrot kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego według spisu kosztów złożonego na rozprawie apelacyjnej, a w razie jego niezłożenia stosownie do norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja strony powodowej zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny ponad ustalenia Sądu Okręgowego ustalił, że Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z 28 stycznia 2022r., sygn. akt VII AGa 387/19 oddalił apelację Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 10 maja 2017r., sygn. akt. XVII AmA 99/14 uchylającego decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 16 grudnia 2013r. nr (...). Od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniósł Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, która postanowieniem Sądu Najwyższego z 28 września 2022r. sygn. akt. I NSK 56/22 została przyjęta do rozpoznania, a następnie wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2023r. sygn. akt II NSKP 33/23 została oddalona.

Sąd I instancji ograniczył procedowanie do rozpoznania dwóch zarzutów: zarzutu braku legitymacji procesowej powodowej Spółki i zarzutu przedawnienia jej roszczenia. W rezultacie doszedł do przekonania, że roszczenie dochodzone w sprawie przez powódkę uległo przedawnieniu i jednocześnie uznał, że powódka nie posiada legitymacji czynnej do wystąpienia z roszczeniem dochodzonym pozwem. Sąd Apelacyjny nie podzielił tych poglądów.

Odnosząc się do kwestii związanej z przedawnieniem roszczenia powódki wskazać należy, iż niesporne w rozpoznawanej sprawie było, że w odniesieniu do określenia terminu przedawnienia roszczenia powodowej Spółki o naprawienie szkody powstałej w wyniku naruszenia przez pozwanych prawa konkurencji znajduje zastosowanie przepis art. 442 ¹ § 1k.c. w brzmieniu „roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.” Przepis ten został zmieniony przez art. 33 ustawy z dnia 21 kwietnia 2017r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji (Dz. U. z 2017r. poz. 1132). Zmiana ta, która weszła w życie dnia 27 czerwca 2017r., polega na określeniu dnia, w którym rozpoczyna się bieg trzyletniego terminu przedawnienia roszczenia, jako dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Oczywiście jednak nowe sformułowanie art. 442 ¹ § 1 k.c. nie ma zastosowania w niniejszej sprawie (zob. art. 38 ustawy z dnia 21 kwietnia 2017r.). Przed 27 czerwca 2017r. rozpoczęcie biegu trzyletniego terminu przedawnienia roszczenia było zatem uzależnione wyłącznie od wykazania wiedzy poszkodowanego o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, a od dnia w którym poszkodowany przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z27 lipca 2016r., V CSK 680/15, który to pogląd Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę podziela, trzeba przyjąć, że w art. 442 ¹§ 1 k.c. początek biegu przedawnienia został powiązany z dniem w którym poszkodowany dowiedział się o osobie obowiązanej do naprawienia szkody, a nie z dniem w którym przy zachowaniu należytej staranności mógł się o tej osobie dowiedzieć. Innymi słowy istotna jest rzeczywista świadomość poszkodowanego, a nie starania podejmowane przez niego w celu ustalenia osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. Konkludując początek określonego w art. 442 ¹ § 1 k.c. trzyletniego terminu przedawnienia należy łączyć z faktyczną wiedzą poszkodowanego o osobie obowiązanej do naprawienia szkody, czyli z uzyskaniem takich informacji, które - oceniając obiektywnie - pozwalają z wystarczającą dozą prawdopodobieństwa przypisać sprawstwo konkretnemu podmiotowi. Muszą być to informacje na tyle dokładne, by umożliwiały poszkodowanemu wystąpienie na drogę sądową i wypełnienie obowiązku wynikającego z art. 187 § 1 k.p.c. (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 27 lipca 2016r., V CSK 680/15).

Istota sporu w rozpoznawanej sprawie sprowadzała się zatem częściowo do ustalenia, kiedy poprzednik prawny powodowej Spółki dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Gdy chodzi o zarzut przedawnienia Sąd Apelacyjny nie podzielił przekonania Sądu I instancji co do tego, że już z dniem 12 lipca 2013r. a więc z terminem w którym poprzednik prawny powódki udzielił odpowiedzi Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na jego wezwanie, dowiedział się on o osobach w stosunku do których pojawiły się zarzuty niedozwolonych porozumień, a więc osobach odpowiedzialnych za szkodę, na istnienie której powołuje się powódka i że to wówczas nastąpił początek biegu terminów przedawnienia. Podkreślić należy, że wbrew stanowisku argumentowanemu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, okoliczność, że poprzednik prawny powódki udzielał informacji i to po kilkakroć w związku z pismami Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie oznacza automatycznie, że musiał mieć on wiedzę o tym, kto w zmowie kartelowej pozostawał. Rację ma skarżąca wskazując, że w wezwaniach wskazane zostały podmioty, wobec których istnieje jedynie podejrzenie zawarcia porozumienia ograniczającego konkurencję. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Apelacyjnego w Poznaniu wyrażone w innym składzie, w uzasadnieniu wyroku z 15 czerwca 2023r. wydanego w sprawie o sygn. akt IAGa 262/22 (i zaakceptowanego przez Sąd Najwyższy postanowieniem z 26 stycznia 2024r. sygn. akt III CZ 352/23), że termin przedawnienia roszczenia w sprawie zaczął biec dopiero od dnia wydania decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów tj. od 16 grudnia 2013r. Podkreślić należy, że zarówno w rozpoznawanej sprawie, jak i w tej o sygn. akt IAGa 262/22 chodziło o tą samą decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z 16 grudnia 2013r. nr (...). W tejże decyzji Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na tamten moment uznał, że pięć spółek, a więc szerszy krąg spółek niż te pozwane w analizowanej sprawie miały dopuścić się zmowy kartelowej i powołał dowody, które - jego zdaniem - uzasadniały tego rodzaju twierdzenie. W związku z tym Sąd Apelacyjny podzielił pogląd, że dopiero w tej decyzji precyzyjnie zostały wskazane podmioty, które miały dopuścić się tej zmowy i zostały podane dowody, które miały ten fakt uzasadniać.

Trafnie również podnosi apelująca, że błędny był wniosek Sądu Okręgowego, iż sam spadek cen produktów chemii górniczej w latach w 2010/2011 powinien spowodować u poprzednika prawnego powodowej Spółki podjęcie działań zmierzających do ustalenia przyczyny spadku w kontekście poniesienia szkody przez poprzednika prawnego powódki. Niewątpliwie ustalenie, że spadek cen jest wynikiem zmowy kartelowej wymaga dokonania nie tylko analizy danych rynkowych, ale nadto uzyskania innych dowodów w tym najczęściej osobowych, potwierdzających, że zmiany poziomu cen wynikają z porozumień między przedsiębiorcami (zmowy kartelowej), a nie są wynikiem działań legalnych jak np. dostosowanie cen do zmienionych kosztów nabycia surowców, energii, czy upowszechnienia aukcji elektronicznych. Takich informacji pozwalających na stwierdzenie, że działanie pozwanych stanowiło nielegalne porozumienie - praktykę ograniczająca konkurencję – dostarczyła powodowej Spółce dopiero decyzja Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oparta nie tylko o analizę ekonomiczną, ale także konkretne dowody.

Konsekwencją natomiast przyjęcia, że datą od kiedy rozpoczął się bieg terminu przedawnienia roszczenia strony powodowej dochodzonego w niniejszym procesie jest 16 grudnia 2013r. jest konieczność uznania, że wniosek o zawezwanie do próby ugodowej złożony w dniu 16 grudnia 2016r., w związku ze złożeniem którego na posiedzeniu w dniu 15 marca 2017r. nie doszło do zawarcia ugody, przerwał bieg przedawnienia i pozew w niniejszej sprawie został wniesiony do Sądu I instancji w chwili, kiedy roszczenie nie było przedawnione. Oznacza to zasadność podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia przepisu prawa materialnego tj. art. 442 ¹ § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że termin przedawnienia roszenia powódki rozpoczął bieg 12 lipca 2013r. i upłynął najpóźniej 12 lipca 2016r., a w konsekwencji, iż roszczenie dochodzone w niniejszym postępowaniu jest przedawnione. Uwzględniając specyfikę prawa konkurencji, jego cel oraz fakt, że dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia prawa konkurencji bezwzględnie wymaga przeprowadzenia złożonych analiz stanu faktycznego i sytuacji ekonomicznej uznać należy, iż powódka nie mogła dowiedzieć się o szkodzie oraz o osobach zobowiązanych do jej naprawienia wcześniej niż przed wydaniem nieprawomocnej decyzji z 16 grudnia 2013r.

Sąd Apelacyjny za przekonującą uznał również argumentację apelacji w zakresie odnoszącym się do kwestii legitymacji czynnej strony powodowej. W pierwszej kolejności należy zauważyć, że brak legitymacji czynnej powódki został podniesiony wyłącznie w odpowiedzi na pozew wniesionej przez pozwaną „A. W.” Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ż.. Pozostałe pozwane Spółki podniosły tę kwestię dopiero w toku dalszego postępowania. Nie ma to jednak znaczenia, bo Sąd I instancji stwierdził, że z urzędu bierze pod rozwagę czy strona powodowa posiada legitymację czynną.

Powódka w złożonym pozwie przedłożyła szereg dowodów świadczących o jej czynnej legitymacji procesowej potwierdzających w szczególności połączenie jej i (...) Spółki Akcyjnej przez przeniesienie całego majątku K. na rzecz powódki. Powódka już w pozwie wskazała, które kopalnie należały do jej poprzednika prawnego tj. (...) Spółki Akcyjnej w czasie funkcjonowania zarzuconej zmowy cenowej oraz, które kopalnie należą do powódki.

W niniejszej sprawie Sąd I instancji uznał, że kiedy doszło do połączenia się z powódką (...) Spółki Akcyjnej został sporządzony na dzień 1 marca 2018r. plan połączenia w którym nie zawarto jednak wierzytelności dochodzonej w niniejszym postępowaniu na kwotę 84.761.362 zł i to mimo tego, że we wniosku z 16 grudnia 2016r. o zawezwanie do próby ugodowej (...) Spółka Akcyjna powoływał się na przysługującą mu w stosunku do pozwanych wierzytelność o określonej wysokości. To połączenie nastąpiło na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych i była to sukcesja uniwersalna. Jeżeli tak, to Sąd Apelacyjny podzielił w tym względzie stanowisko powódki zaprezentowane w piśmie procesowym z 14 czerwca 2021r., w którym powódka wskazała i wyczerpująco przedstawiła zasady sukcesji uniwersalnej obowiązujące przy połączeniu się spółek, które miało miejsce pomiędzy (...) Spółką Akcyjną a powódką, w tym w szczególności podniosła i uzasadniła, że w ramach połączenia nie istniał (i nie istnieje) w świetle prawa obowiązek wykazywania wszystkich składników majątkowych w planie połączenia. Tym samym nie było potrzeby uwzględnienia tej wierzytelności, ponieważ wszystko, co przeszło na powódkę w wyniku połączenia się z powódką (...) Spółki Akcyjnej weszło jako wierzytelności i prawa na rzecz powódki. (...) Spółka Akcyjna został wykreślony z rejestru i przestał istnieć, co jest niesporne. Przyjęcie innej koncepcji prowadziłoby do sytuacji, w której nikt nie przejąłby wierzytelności w kwocie 84.761.362 zł. Wskazać należy, że ta kwestia nie została właściwie oceniona przez Sąd I instancji.

Druga kwestia związana z argumentowaną przez stronę pozwaną tezą o braku legitymacji czynnej powodowej Spółki została podniesiona dopiero na rozprawie przed Sądem I instancji. Była to pierwsza i jedyna rozprawa, jaka w sprawie miała miejsce, co nastąpiło 29 czerwca 2021r. Tę kwestię podniosła pozwana (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M.. Jej pełnomocnik stwierdził, że z informacji uzyskanej z witryny publicznej wynika, że w kwietniu 2017r. doszło do sprzedaży na rzecz (...) Spółki Akcyjnej zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) Spółki Akcyjnej obejmującej wszystkie cztery kopalnie należące do zbywcy, na rzecz którego dokonywane były zakupy chemii górniczej na podstawie przetargu. Dodatkowo pozwane Spółki również po raz pierwszy wówczas podniosły, że aktywa (...) Spółki Akcyjnej zmniejszyły się na przestrzeni lat 2016 - 2017 o ponad 3 miliardy zł. Powódka zaprzeczała tym twierdzeniom pozwanych Spółek, nie zgadzając się z nimi, wskazując w szczególności, że są to twierdzenia nowe, spóźnione i nieudowodnione. Zdaniem Sądu Apelacyjnego była to wówczas nowa okoliczność po raz pierwszy podniesiona w toku postępowania przed Sądem I instancji. Bez wątpienia były to twierdzenia zupełnie nowe, nie znane wcześniej powódce, których powódka nie była w stanie przewidzieć. Sąd Okręgowy w Katowicach - w ocenie Sądu Apelacyjnego - powinien był udzielić powódce terminu i stworzyć realne możliwości do ustosunkowania się do tego zarzutu. Taka sytuacja nie nastąpiła, a nie mogło to mieć miejsca w załączniku do protokołu z tego względu, że załącznik może obejmować wyłącznie oświadczenia składane na rozprawie, a nie może obejmować nowych dowodów. W związku z tym Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko powódki, że po raz pierwszy dopiero w apelacji miała ona prawo powołać dowody w tej kwestii. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie sposób też nie zauważyć, że pozwana (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M. tak długo czekała ze zgłoszeniem tego zarzutu. Wydaje się, że przy tak niebagatelnej kwocie roszczenia dochodzonego pozwem złożonym w sprawie i ograniczeniu przez Sąd Okręgowy rozpoznania sprawy tylko do wyżej wskazanych kwestii nic nie stało na przeszkodzie, aby zgłosić ten zarzut wcześniej. Jeżeli natomiast podniesiono tę kwestię po raz pierwszy dopiero na rozprawie, na której przewodniczący zamknął rozprawę i odroczył ogłoszenie wyroku to trudno uznać, że dowód powołany w apelacji jest spóźniony. Tymczasem z tego dowodu powołanego w apelacji w postaci oświadczenia (k. 2097-2098) z 23 września 2021r. (...) Spółki Akcyjnej, która to miałaby - zdaniem pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w M. - być może przejąć tę wierzytelność wynika, że o tej wierzytelności ani nie wiedziała ani tym bardziej jej nie przejęła. Oczywiście jest to dokument prywatny w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego, ale to nie zmienia postaci rzeczy, że w toku postępowania apelacyjnego treść tego dokumentu nie została zaprzeczona, a w momencie, kiedy to pozwane Spółki zaczęły podnosić zarzut braku legitymacji czynnej powódki, to na nie przeszedł ciężar dowodu i to one powinny tą okoliczność wykazać. Tymczasem w stosunku do kwestii związanej ze sprzedażą na rzecz (...) Spółki Akcyjnej zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) Spółki Akcyjnej obejmującej wszystkie cztery kopalnie należące do zbywcy, na rzecz którego dokonywane były zakupy chemii górniczej na podstawie przetargu, tej okoliczności nie wykazały.

Ponieważ Sąd I instancji uznał powództwo za niezasadne z tych dwóch przyczyn, a Sąd Apelacyjny tego poglądu nie podzielił, zachodzi konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku, gdyż Sąd I instancji nie zbadał podstawy dochodzonego roszczenia i w tym zakresie nie rozpoznał istoty sporu. Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury o nierozpoznaniu istoty sprawy można mówić wówczas, gdy sąd pierwszej instancji nie zbadał materialnej podstawy żądania lub merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. Jako przykład sytuacji tego rodzaju wskazuje się m.in. oddalenie powództwa z powodu błędnego uznania, że dochodzone roszczenie jest przedawnione (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 9 listopada 2012r., IV CZ 156/12). Analogiczny stan faktyczny zaistniał zatem w rozpoznawanej sprawie. Sąd Okręgowy oddalił roszczenie powódki jako przedawnione oraz przyjął brak legitymacji czynnej powódki i odstąpił od dalszego badania sprawy. Sąd Apelacyjny z wyżej wskazanych przyczyn nie podzielił tej oceny. Taka konstatacja Sądu drugiej instancji świadczy o potrzebie zbadania w sprawie materialnej podstawy żądania i merytorycznych zarzutów stron. Sąd Okręgowy kwestii tych nie weryfikował, stąd Sąd Apelacyjny uznał, że nierozpoznana została istota sprawy, co czyniło koniecznym uchylenie zaskarżonego wyroku.

Nie ma możliwości prowadzenia przez Sąd Apelacyjny postępowania z tego względu, że żadne wnioski, które miałyby potwierdzać stanowisko powodowej Spółki nie zostały rozpoznane, jak zresztą nie rozpoznano także wniosków pozwanych. Sąd Apelacyjny nie jest władny po raz pierwszy przeprowadzać całego postępowania w sprawie. Jest oczywistym, że wnioski i twierdzenia stron powinny być przedmiotem postępowania przed Sądem Okręgowym.

Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego stosownie do art. 108 § 2 k.p.c.

Ryszard Marchwicki Mariola Głowacka Jacek Nowicki

(...)

(...)