Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lipca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Bogdan Wysocki

Sędziowie: Małgorzata Kaźmierczak

Małgorzata Goldbeck-Malesińska

Protokolant: st. sekr. sądowy Ewa Gadomska

po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2024 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Bank (...) spółka akcyjna

w W.

przeciwko A. N.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 2 czerwca 2022 r. sygn. akt IX GC 237/22

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia do dnia zapłaty.

Małgorzata Goldbeck-Malesińska Bogdan Wysocki Małgorzata Kaźmierczak

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 30 listopada 2020r. powód - (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od pozwanej - A. N. kwoty 349.973,59 USD wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 października 2020r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu.

W uzasadnieniu wskazano, że na podstawie umowy nr (...) z dnia 3 września 2008r. K. N. (1) otrzymał kredyt obrotowy w wysokości 250.000 USD. Jako zabezpieczenie wierzytelności od kredytobiorcy przyjęto weksel in blanco wystawiony 3 grudnia 2009r., który został poręczony przez pozwaną. Pozwana złożyła deklarację wekslową. Jak wskazał powód, Sąd Rejonowy w Zielonej Górze w sprawie XI GUp 2/15 ogłosił upadłość K. N. (1). W postępowaniu upadłościowym zgłoszono, a następnie umieszczono na liście wierzytelność wynikającą z przedmiotowego kredytu. Wierzytelność banku z tego tytułu nie została zaspokojona z masy upadłości, a postępowanie upadłościowe zostało ukończone postanowieniem z dnia 23 listopada 2017r. Powód wskazał, że następnie uzupełnił powyższy weksel. Termin wykupu oznaczył na 12 października 2020r., sumę wekslową na kwotę 394.973,59 USD, jako miejsce wykupu wskazał oddział banku w Ż.. Weksel uzupełniono zgodnie z deklaracją wekslową, po czym pismem z dnia 10 września 2020r. wezwano pozwaną do jego wykupu. Wezwanie to pozwana odebrała w dniu 18 września 2020r., a więc na ponad 7 dni przed terminem wykupu. Powód podał, że pozwana nie wypełniła swojego zobowiązania.

W dniu 29 grudnia 2020r. wydano nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla (sygn. akt IX GNc 1637/20).

W zarzutach od nakazu zapłaty z dnia 8 lutego 2021r. pozwana zaskarżyła nakaz zapłaty w całości oraz wniosła o uchylenie nakazu zapłaty i oddalenie powództwa, a także zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwana w pierwszej kolejności podniosła zarzut przedawnienia roszczeń powoda, powołując się na trzyletni okres przedawnienia z art. 118 k.c. Powód wniósł pozew przeciwko pozwanej jako poręczycielowi wekslowemu w dniu 30 listopada 2020r., jednakże weksel został wypełniony po upływie terminu przedawnienia roszczenia powoda z umowy kredytowej. Pozwana wskazała, że skierowanym do pozwanej wezwaniem do zapłaty z 18.05.2012r. powód wezwał ją jako poręczyciela do zapłaty w terminie 7 dni kwoty 250.714,27 USD wynikającej z przedmiotowej umowy kredytu. Powyższe wskazuje, że już w dacie 18.05.2012r. powód uznał wymagalność całej przedmiotowej wierzytelności. Termin przedawnienia roszczeń powoda winien być zatem liczony co najmniej od dnia 18.05.2012r., a tym samym roszczenie powoda ze stosunku podstawowego uległo przedawnieniu wobec pozwanej już co najmniej 18.05.2015r. Jak wskazano, nawet gdyby roszczenie nie stało się wymagalne w 2012r., to roszczenie i tak uległoby przedawnieniu. Pozwana wskazała, że zgodnie z § 2 ust. 2 umowy - ustalonym aneksem nr (...) z dnia 04.03.2010r. - ,,okres wykorzystania i okres spłaty kredytu upływa z dniem zakończenia okresu kredytowania, tj. z dniem 04.03.2015r.”. Roszczenie powoda stawało się więc wymagalne po zakończeniu powyższej umowy, a zatem także i w takiej sytuacji nastąpiłoby przedawnienie. Powód przemilczał w pozwie, czy w trakcie obowiązywania umowy doszło do wypowiedzenia przez bank kredytobiorcy powyższej umowy.

Niezależnie od zarzutu przedawnienia, pozwana zarzuciła, że weksel jest nieważny. W dacie wypełnienia weksla (10 września 2020r.) nie istniało bowiem zobowiązanie, którego wykonanie zabezpieczał weksel. Powód wypełnił weksel niezgodnie z deklaracją wekslową, skoro w dacie wypełnienia weksla niezaspokojone zobowiązania kredytobiorcy były umorzone przez sąd upadłościowy. Jak wskazano, nawet gdyby zobowiązania te nie zostały umorzone, to roszczenie było przedawnione wobec pozwanej. Pozwana wskazała, że data płatności weksla nie może być dowolna - najwcześniejsza dopuszczalna data to data wymagalności zobowiązania, a najpóźniejsza to data przedawnienia.

Pozwana podniosła także, że udzieliła poręczenia wekslowego za zobowiązania z umowy oraz aneksów nr (...). Fakt, że powód zawierał z kredytobiorcą kolejne aneksy do umowy, tj. aneks nr (...) z dnia 26 lutego 2010r. oraz aneks numer (...) z dnia 4 marca 2010r., nie oznacza, że doszło automatycznie do przedłużenia poręczenia wekslowego udzielonego przez pozwaną na dalsze kwoty wypłacone z kredytu obrotowego odnawialnego. Za zobowiązania wynikające z aneksu numer (...) pozwana nie udzieliła poręczenia wekslowego na warunkach wynikających z deklaracji wekslowej.

Pozwana podniosła także, iż powód nie wykazał, aby wezwanie do wykupu weksla z 10.09.2020r. zostało podpisane przez osobę uprawnioną do składania w imieniu banku oświadczeń woli. Nadto pozwana zarzuciła, że wszczęcie postępowania upadłościowego wobec kredytobiorcy nie przerwało terminu przedawnienia roszczeń powoda wobec pozwanej. Podniosła też, że przykładowo z planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży części przedsiębiorstwa ,,C sporządzonego w toku postępowania upadłościowego wynika, że powód otrzymał kwotę 60.257,38 zł. Pozwana zarzuciła, że kwota ta winna zostać zarachowana na zobowiązania kredytobiorcy wynikające z przedmiotowej umowy. Jak wskazano, powód uzyskał znaczne kwoty w postępowaniu upadłościowym (ponad milion złotych), lecz nie przedłożył rozliczenia, jakie kwoty zostały zarachowane na poszczególne kredyty zaciągnięte przez kredytobiorcę.

Wyrokiem z dnia 2 czerwca 2022 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu:

1.uchylił nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 29 grudnia 2020 r i oddalił powództwo,

2.zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 12 817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

3.nakazał ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 53 713 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Podstawę takiego rozstrzygnięcia stały się następujące ustalenia faktyczne oraz wnioski prawne:

W dniu 3 września 2008r. powód zawarł z K. N. (1), prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą ’’ (...) K. N. (1), umowę nr (...) kredytu obrotowego odnawialnego w walucie wymienialnej. Powód udzielił kredytobiorcy kredytu odnawialnego w ramach limitu kredytowego w kwocie 250.000,00 USD na finansowanie bieżących potrzeb związanych z zakupem towaru (§ 1 umowy). Kredyt został udzielony na okres od 04.09.2008r. do 04.08.2009r. (§ 2 ust. 1 umowy).

Spłata kredytu została zabezpieczona m.in. wekslem własnym in blanco wystawionym przez kredytobiorcę oraz poręczeniem wekslowym pozwanej.

W treści deklaracji wystawcy weksla własnego niezupełnego (in blanco) K. N. (1) wskazano, że weksel stanowić ma zabezpieczenie wierzytelności powoda z tytułu udzielonego w dniu 3 września 2008r. oraz przedłużonego aneksem nr (...) w dniu 3.09.2009r. i przedłużonego aneksem nr (...) w dniu 3.09.2009r. kredytu obrotowego odnawialnego w walucie wymienialnej, na podstawie umowy numer (...) z dnia 3 września 2008r., przedłużonej aneksem nr (...) w dniu 3.09.2009r. i przedłużonego aneksem nr (...) w dniu 3.12.2009r., w wysokości 215.000,00 USD. W punkcie 2 deklaracji wskazano, że powód ma prawo, w razie niedotrzymania terminów spłaty wynikających z ww. umowy, wypełnić ten weksel w każdym czasie na sumę odpowiadającą zadłużeniu wystawcy wobec powoda z tego tytułu łącznie z odsetkami, prowizją i kosztami.

W treści deklaracji poręczyciela weksla własnego niezupełnego (in blanco) pozwana wskazała, że udzieliła poręczenia wekslowego za zobowiązania K. N. (1) na podstawie umowy numer (...) z dnia 03 września 2008r., przedłużonej aneksem nr (...) w dniu 3.09.2009r., przedłużonej aneksem nr (...) w dniu 3.12.2009r, w wysokości 215.000,00 USD, występującego w charakterze wystawcy weksla własnego niezupełnego (in blanco). W punkcie 2. deklaracji pozwana wyraziła zgodę na treść deklaracji wystawcy weksla, wskazując, że zobowiązanie pozwanej jako poręczyciela wekslowego ograniczone jest do kwoty 430.000,00 USD.

Powyższa umowa kredytu została zmieniona następującymi aneksami: aneksem nr (...) z dnia 29 maja 2009r., aneksem nr (...) z dnia 3 września 2009r., aneksem nr (...) z dnia 3 grudnia 2009r., aneksem nr (...) z dnia 26 lutego 2010r. oraz aneksem nr (...) z dnia 4 marca 2010r. Aneksem nr (...) strony umowy zmieniły § 2 ust. 1 i 2, na skutek czego § 2 ust. 2 otrzymał brzmienie ,,okres wykorzystania i okres spłaty kredytu upływa z dniem zakończenia okresu kredytowania, tj. z dniem 04.03.2015r.”.

Wobec K. N. (1) prowadzone było postępowanie upadłościowe, w którym powód zgłosił swoją wierzytelność wynikającą z powyższej umowy kredytu.

Postanowieniem z dnia 23 listopada 2017r., sygn. akt V GUp 2/15, Sąd Rejonowy w Zielonej Górze stwierdził ukończenie postępowania upadłościowego prowadzonego wobec K. N. (1) oraz umorzył zobowiązania upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym.

W dniu 10 września 2020r. powód uzupełnił weksel własny niezupełny wystawiony przez K. N. (1), a poręczony przez pozwaną – na kwotę 394.973,59 USD, płatną 12 października 2020r.

Pismem z 10 września 2020 r. powód wezwał pozwaną do wykupu weksla.

Poddając ustalony stan faktyczny analizie prawnej Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w rozpatrywanej sprawie powód wniósł o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie wystawionego przez K. N. (1) (dłużnika z umowy kredytowej) weksla własnego poręczonego przez pozwaną. Weksel przedstawiony wraz z pozwem zawierał wszystkie elementy weksla własnego określone w art. 101 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936r. Prawo wekslowe, a mianowicie:

1. nazwę ,,weksel” w samym tekście dokumentu,

2. przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej - kwoty 394.973,59 USD określonej liczbą i słownie,

3. oznaczenie terminu płatności - 12 października 2020r.,

4. oznaczenie miejsca płatności - (...) S.A. Oddział 1 w Ż.,

5. nazwę podmiotu, na którego zlecenie zapłata miała być dokonana - (...) Bank (...) S.A.,

6. oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla - Ż., dnia 3 grudnia 2009r.,

7. podpis wystawcy weksla - K. N. (2).

Odnosząc się do zarzutu pozwanej, iż wpisanie na wekslu nieprawidłowych danych, tj. K. N. (2) zamiast K. N. (1), czyni weksel nieważnym, wskazać należy, iż był on bezzasadny. W uchwale 7 sędziów z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę, że podpis wystawcy weksla musi obejmować co najmniej nazwisko. W związku z tym posłużenie się przez wystawcę weksla w ramach złożonego na wekslu podpisu zdrobnieniem imienia przy jednoczesnym użyciu nazwiska i to zapisanego w sposób czytelny, nie może pozbawiać weksla przymiotu ważności.

W niniejszej sprawie poza sporem pozostawało, iż załączony do pozwu weksel został wręczony powodowi jako weksel niezupełny (in blanco), a także że przed wniesieniem pozwu powód uzupełnił weksel, nadając mu wszystkie wymagane przepisami prawa cechy weksla własnego.

Prawo wekslowe przewiduje możliwość wystawienia weksla własnego, który w dacie wystawienia nie zawiera wszystkich elementów niezbędnych dla jego ważności, zwanego wekslem in blanco (art. 103 wskazanej ustawy w związku z art. 10 ustawy). Jak zauważono w doktrynie, ustalenie momentu, w którym powstaje zobowiązanie z weksla in blanco, podobnie jak szerzej ujmowana problematyka weksla in blanco charakteryzuje się znacznym stopniem złożoności oraz rozbieżności prezentowanych poglądów. Bez przesady można stwierdzić, iż trudno tu wskazać jakąkolwiek kwestię niebudzącą kontrowersji doktrynalnych (Jastrzębski Jacek. Art. 10. W: Komentarz do ustawy - Prawo wekslowe, [w:] Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, wyd. III., Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2014.). W zakresie powstania zobowiązania z weksla in blanco, w doktrynie i orzecznictwie wyróżnić można trzy poglądy uzależniające moment powstania zobowiązania z weksla albo od podpisania weksla in blanco przez jego wystawcę, albo od jego wydania, bądź też w chwili jego wypełnienia zgodnie z deklaracją wekslową (zob. Więch-Barchan Aleksandra. Moment powstania zobowiązania wekslowego w przypadku weksla in blanco. System Informacji Prawnej LEX, 2014). Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela pogląd wyrażony m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2008 r., I CSK 548/07, LEX nr 491471, w którym wskazano, że wypełnienie weksla in blanco zgodnie z upoważnieniem udzielonym przy jego wręczeniu warunkuje powstanie zobowiązania wekslowego osoby na nim podpisanej, podkreślając że do chwili uzupełnienia weksla in blanco istnieje jedynie przyszłe zobowiązanie wekslowe (przyszła wierzytelność wekslowa) (podobnie zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1999 r. I CKN 51/98, OSNC 2000/2/27, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2001 r., II CKN 25/00, OSNC 2001/7-8/117, LEX nr 47040, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1999 r., I CKN 51/98, OSNC 2000/2/27, LEX nr 38275). W celu uzupełnienia warto wskazać na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 lutego 2014 r., I ACa 965/13, LEX nr 1441391, w którym wyrażono pogląd, zgodnie z którym „z chwilą wręczenia weksla in blanco między wręczającym, który złożył podpis w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego, a odbiorcą dochodzi do zawarcia umowy skierowanej na powstanie zobowiązania wekslowego. Aby takie zobowiązanie wekslowe powstało, niezbędnym jest wypełnienie weksla in blanco zgodnie z otrzymanym upoważnieniem do jego wypełnienia”.

Weksel zupełny jest dokumentem abstrakcyjnym mającym samoistne znaczenie, niezależne od podstawy prawnej i gospodarczej jego wystawienia. Weksel in blanco nie posiada charakteru abstrakcyjnego i jest ściśle związany z dodatkową umową zawartą pomiędzy wystawcą (dłużnikiem wekslowym) a remitentem (wierzycielem wekslowym), a zatem ma charakter przyczynowy (kauzalny). Wręczeniu weksla in blanco towarzyszy porozumienie dotyczące uzupełnienia weksla. Porozumienie to jest wynikiem umowy pozawekslowej zawartej między osobą zobowiązaną z weksla a osobą, która jest wierzycielem z weksla (remitentem). Porozumienie zawiera upoważnienie nabywcy do uzupełnienia weksla oraz określa warunki i sposób uzupełnienia weksla. Porozumienie może być wyrażone w sposób wyraźny lub dorozumiany. Prawo wekslowe nie precyzuje formy ani treści porozumienia, pozostawiając tę kwestię woli stron. Porozumienie w związku z tym może być zawarte w dowolnej formie zarówno pisemnej, jak i ustnej. Porozumienie, które zostało zawarte w formie pisemnej nazywane jest deklaracją wekslową. W interesie wystawcy jest, aby deklaracja przybrała formę pisemną. Deklaracja powinna precyzować treść porozumienia co do zasad przyszłego uzupełnienia weksla in blanco po jego wystawieniu i wręczeniu wierzycielowi, a więc powinna precyzować warunki, od spełnienia których zależy prawo uzupełnienia weksla przez wierzyciela, tj. wskazywać, kiedy posiadacz weksla ma prawo uzupełnić weksel, na jaką kwotę oraz jakim rodzajem terminu płatności weksel może być opatrzony. Weksel in blanco powinien być uzupełniony przez posiadacza zgodnie z przepisami prawa wekslowego i zawartym porozumieniem pomiędzy osobą na wekslu in blanco podpisaną a pierwszym nabywcą weksla (remitentem). Wypełnienie weksla in blanco jest zgodne z porozumieniem, gdy uzupełnienie pochodzi od osoby do tego uprawnionej, oznaczonej w porozumieniu oraz gdy sposób uzupełnienia odpowiada zawartemu porozumieniu. Uzupełnienie weksla niezgodnie z umową nie czyni jednak weksla nieważnym, powoduje natomiast to, że dłużnik może postawić zarzut nieprawidłowego uzupełnienia weksla (tak: Czarnecki/Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2000, s. 171-175).

Poręczyciel, udzielając poręczenia na wekslu in blanco, podpisuje najczęściej również deklarację do weksla in blanco o treści podobnej do treści deklaracji podpisanej przez wystawcę. Tak, jak w przypadku wystawcy, określa ona warunki wypełnienia weksla (por. wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 czerwca 1999r., I ACa 288/99, OSA 2002/3/19).

Uprawnienie dłużnika wekslowego do podniesienia zarzutu nieprawidłowego uzupełnienia weksla wywodzi się z treści art. 10 Prawa wekslowego, zgodnie z którym jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza weksla zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Art. 10, stanowiąc że wobec posiadacza weksla nie można zasłaniać się zarzutem uzupełnienia weksla w sposób niezgodny z porozumieniem stron, ma na uwadze posiadacza innego niż ten, z którym porozumienie zawarto (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2.02.1936 r., II CR 1043/35, Z. O.. SN 1956, poz. 68). Z przytoczonego wyżej przepisu oraz orzeczenia Sądu Najwyższego wynika, że zarzut wypełnienia weksla w sposób sprzeczny z zawartym porozumieniem może okazać się skuteczny, gdy zostanie podniesiony w stosunku do bezpośredniego kontrahenta, któremu osoba podpisana na wekslu in blanco weksel ten wręczyła. Jednakże ciężar dowodu, że weksel in blanco wypełniono w sposób sprzeczny z porozumieniem, spoczywa na dłużniku wekslowym, który taki zarzut podnosi (tak: Czarnecki/Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2000, s. 197). Zgodnie bowiem z art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Zgodnie z art. 32 Prawa wekslowego poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył. Prawo wekslowe nie określa, jakimi zarzutami może zasłaniać się wobec posiadacza weksla poręczyciel wekslowy. Skoro jednak odpowiada on tak samo, jak ten za kogo poręczył przysługuje mu prawo podnoszenia także wszelkich zarzutów, jakie przysługują tej osobie. Tak więc poręczyciel wekslowy może podnosić przeciwko wierzycielowi posiadającemu weksel m.in. zarzuty subiektywne oparte na stosunkach osobistych osoby, za którą poręczył z osobą posiadającą weksel, jeżeli według prawa wekslowego osobie tej przysługuje prawo zasłaniania się takimi zarzutami (art. 17 Prawa wekslowego). Zarzuty subiektywne służą dłużnikowi tylko w stosunku do oznaczonego wierzyciela i oparte są na stosunkach osobistych z tym wierzycielem. Znajdują one oparcie w prawie wekslowym lub w prawie powszechnym. Wśród zarzutów subiektywnych można wyróżnić: związane z czynnością prawną będącą podstawą wręczenia weksla, dotyczące samego wręczenia weksla, podpisu z grzeczności, pozorności indosu, prolongaty, potrącenia, zrzeczenia się roszczenia przez wierzyciela lub zawarcia ugody oraz związane z wekslem in blanco. Zarzutami związanymi z wekslem in blanco jest zarzut, iż weksel został wręczony jako gwarancyjny lub kaucyjny tylko dla zabezpieczenia określonej wierzytelności oraz zarzut wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z zawartym porozumieniem. (tak: I. Heropolitańska, Komentarz do ustawy – Prawo wekslowe, LEX 2011)

Prawo wekslowe (art. 17) dopuszcza w pewnych przypadkach możność zgłaszania zarzutów przeciwko wekslowi nie wypływających z treści weksla, a opartych na osobistych stosunkach dłużnika z pierwotnym wierzycielem, gdy ten ostatni jest jeszcze posiadaczem weksla; w szczególności może dłużnik wekslowy powoływać się na to, że weksel wydany przez niego in blanco jako gwarancyjny został wypełniony niezgodnie z jego wolą, wbrew warunkom umowy (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24.02.1928 r., I C 216/27, (...) 1929, poz. 465; Z. O.. SN 1928, poz. 40). Z uwagi na umieszczenie przepisu art. 17 w dziale II ustawy zatytułowanym (...), wykluczenie dopuszczalności zarzutów osobistych, opartych na stosunkach dłużników wekslowych z wystawcą lub poprzednimi posiadaczami, zastrzeżone jest przez ten przepis tylko na korzyść tych posiadaczy, którzy weksle nabyli przez indos (własnościowy lub zastawniczy). Jeżeli chodzi o remitenta (pierwotnego wierzyciela wekslowego), to ten nie może korzystać z art. 17 Prawa wekslowego, skoro nie nabywa weksla przez indos. (tak: Czarnecki/Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2000, s. 262). Zarzuty, o których mowa w art. 17 Prawa wekslowego określane są mianem zarzutów subiektywnych. Zarzuty subiektywne są to zarzuty, które opierają się na stosunkach osobistych danego dłużnika wekslowego z określonym wierzycielem. Zarzuty subiektywne niemal zawsze opierają się na prawie cywilnym. Do zarzutów subiektywnych należą między innymi zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego, będącego podstawą wystawienia i wręczenia weksla. W przypadku weksli gwarancyjnych, które nie były przedmiotem dalszego obrotu przy użyciu indosu wekslowego, dłużnicy będą mogli podnieść wszelkie zarzuty, jakie przysługują im na podstawie przepisów prawa cywilnego z tytułu stosunku prawnego będącego podstawą wystawienia i wręczenia weksla. (tak: Czarnecki/Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2000, s. 254-255, 256). Podobnie jak w przypadku zarzutu wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z zawartym przez strony porozumieniem wekslowym, także w sytuacji podniesienia zarzutu ze stosunku podstawowego łączącego dłużnika i wierzyciela wekslowego, ciężar udowodnienia faktu, iż nie nastąpiło zdarzenie uzasadniające odpowiedzialność dłużnika wekslowego ze stosunku podstawowego – a co za tym idzie i jego odpowiedzialność wekslową - spoczywa na dłużniku wekslowym (art. 6 k.c.).

W niniejszym postępowaniu pozwana podniosła zarzut wypełnienia przez powoda załączonego do pozwu weksla w sposób sprzeczny z deklaracją wekslową i jednocześnie zarzut nieistnienia - w dacie wypełnienia weksla - zobowiązania wystawcy weksla ze stosunku podstawowego, na skutek prawomocnego umorzeniu tego zobowiązania w związku z ukończeniem prowadzonego wobec wystawcy postępowania upadłościowego.

Zgodnie z deklaracją wekslową wystawcy weksla własnego niezupełnego, na którą pozwana we własnej deklaracji poręczyciela weksla własnego niezupełnego wyraziła zgodę, powód miał prawo w razie niedotrzymania terminów spłaty wynikających z ww. umowy, wypełnić weksel w każdym czasie na sumę odpowiadającą zadłużeniu wystawcy wobec powoda z tego tytułu łącznie z odsetkami, prowizją i kosztami. Weksel został wypełniony przez powoda 10 września 2020 r., podczas gdy wcześniej, prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Zielonej Górze z dnia 23 listopada 2017 r., sygn. akt V GUp 2/15, umorzono zobowiązania upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. Bezspornie zobowiązanie K. N. (1) wynikające z przedmiotowej umowy kredytu było objęte postępowaniem upadłościowym i nie zostało w nim (w całości) zaspokojone. W związku z tym w dacie uzupełnienia weksla K. N. (1) nie miał zadłużenia wobec powoda, którego spłata została zabezpieczona wekslem. Inaczej mówiąc, nie istniała wierzytelność powoda ze stosunku podstawowego, na zabezpieczenie której wręczono powodowi przedmiotowy weksel. Z tej przyczyny weksel został wypełniony niezgodnie z deklaracją wekslową, i to zarówno deklaracją wystawcy weksla, jak i deklaracją poręczyciela wekslowego – pozwanej.

W tym miejscu wskazać należy, że orzecznictwo powołane przez powoda dotyczyło stanu faktycznego, w którym uzupełnienie weksla nastąpiło przed umorzeniem zobowiązania ze stosunku podstawowego w związku z ukończeniem postępowania upadłościowego, podczas gdy w niniejszej sprawie weksel został uzupełniony dopiero po umorzeniu tego zobowiązania.

Wobec uwzględnienia omówionych powyżej, najdalej idących zarzutów pozwanej, sąd nie rozważał zasadności pozostałych.

Mając na uwadze powyższe, sąd w punkcie 1. wyroku uchylił nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 29 grudnia 2020r. sygn. akt IX GNc 1637/20 i oddalił powództwo.

O kosztach procesu w punkcie 2. wyroku sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., obciążając nimi powoda jako przegrywającego spór. Na zasądzoną sumę kosztów procesu (12.817,00 zł) złożyły się: 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, 2.000,00 zł tytułem opłaty sądowej od zarzutów oraz 10.800,00 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika (§ 2 punkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych).

W punkcie 3. wyroku sąd na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.s.c. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. nakazał ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Poznaniu kwotę 53.713,00 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych – części opłaty od zarzutów, od obowiązku uiszczenia której pozwana została zwolniona.

Wyrok ten zaskarżył w całości powód, zarzucając w apelacji:

1.błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający istotny wpływ na jego treść będący wynikiem swobodnej interpretacji dowodów oraz błędnej interpretacji prawa materialnego polegający na bezpodstawnym przyjęciu, że w sprawie w wyniku umorzenia długów wystawcy weksla K. N. (1) w toku postępowania upadłościowego nie istnieje możliwość dochodzenia wierzytelności od poręczyciela wekslowego, ponieważ ta również przestała istnieć,

2.naruszenie prawa materialnego - art. 32 zd. 2 prawa wekslowego polegające na przyjęciu, że w związku z umorzeniem zobowiązania wystawcy weksla wygasło zobowiązanie z tytułu poręczenia wekslowego, pomimo, że przepis ten stanowi, że okoliczność ta nie ma znaczenia dla zobowiązania poręczyciela;

Skarżący wniósł o:

1.o zmianę zaskarżonego orzeczenia i utrzymanie w mocy uchylonego zaskarżonym wyrokiem nakazu zapłaty z dnia 29 grudnia 2020 roku;

ewentualnie o:

2.uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Poznaniu, ponieważ nie rozpoznał on wszystkich zarzutów stawianych przez pozwaną - w części nie orzeczono co do istoty sprawy, oraz

3.zasądzenie od pozwanej na rzecz Powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego w tym postepowaniu według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, nie budzą wątpliwości i dlatego Sąd Apelacyjny przyjmuje je za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Ustalenia te w istocie nie są podważane w apelacji, mimo podniesienia w niej zarzutu „błędu w ustaleniach faktycznych”.

Jego analiza pozwala bowiem na przyjęcie, że intencją skarżącego nie jest tu zwalczanie konkretnych ustaleń, ale raczej próba zakwestionowania przeprowadzonego przez sąd procesu subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod wchodzące w grę przepisy prawa materialnego, przede wszystkim art. 369 prawa upadłościowego (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r.) oraz art. 32 prawa wekslowego.

W rzeczywistości bowiem relewantny dla sprawy stan faktyczny był między stronami niesporny i opierał się wyłącznie na treści dokumentów urzędowych i prywatnych, których prawdziwość materialna i formalna nie była w toku procesu podważana.

Nie doszło także do naruszenia przez sąd orzekający jakichkolwiek przepisów prawa materialnego.

Wywody środka zaskarżenia dotyczące terminu powstania zobowiązania wekslowego mają pewien walor teoretycznoprawny, jednak nie przystają do realiów rozpoznawanej sprawy.

Można przyjąć, że z momentem wydania wierzycielowi dokumentu weksla własnego tzw. niezupełnego, tzn. nie posiadającego jeszcze wszystkich elementów wymaganych przepisami art. 101 – 103 prawa wekslowego (zawierającego jednak co najmniej podpis wystawcy) powstaje zobowiązanie wekslowe sui generis ( sensu largo, „niezupełne”), którego treść sprowadza się do udzielenia posiadaczowi upoważnienia do jego wypełnienia, zwykle na podstawie odrębnie zawartego tzw. porozumienia wekslowego.

Nie oznacza to, jak zdaje się przyjmować apelujący, że już z tym momentem osoby podpisane na wekslu (w praktyce wystawca i poręczyciel) stają się dłużnikami wekslowymi, odpowiedzialnymi za jego zapłatę.

Taki status wymienione osoby mogą uzyskać najwcześniej w dacie uzupełnienia weksla o wymagane elementy, zgodnie z przepisami art. 101 – 103 prawa wekslowego, oraz przedstawienia go do zapłaty.

Z tym momentem powstaje dopiero zobowiązanie wekslowe właściwe ( sensu stricte), pozwalające posiadaczowi na dochodzenie praw z weksla.

Wcześniej natomiast odpowiedzialność osób podpisanych na wekslu niezupełnym ma jedynie charakter potencjalny (hipotetyczny) i może nigdy nie powstać.

Z kolei od dawna przyjmuje się, że w procesie wekslowym, opartym na wekslu, który w dacie jego wystawienia był wekslem niezupełnym, dłużnicy wekslowi mogą zarzucać nieprawidłowe wypełnienie takiego weksla, powołując się w szczególności na treść zawartego w tym przedmiocie porozumienia wekslowego, zwykle związanego z łączącym strony stosunkiem podstawowym (art. 10 prawa wekslowego, por. np. wyroki Sądu Najwyższego” z dnia 25 września 1996r w spr. II CKU 1/96, opubl. w : „Prokuratura i Prawo”, nr 2/97, s. 32, z dnia 17 czerwca 1999r w spr. I CKN 51/98, opubl. w : OSNC, z. 2 z 2000r, poz. 27, z dnia 24 lutego 2022 r. w sprawie II CSKP 83/22, LEX nr 3404614 itp.)

W przypadku, gdy powodem jest bezpośredni odbiorca weksla in blanco zarzuty ze stosunku podstawowego mogą być podnoszone przez pozwanego (wystawcę, poręczyciela weksla) bez żadnych ograniczeń (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2014r. w spr. III CSK 100/13, Lex nr 1489244).

Przenosząc to na realia rozpoznawanego sporu wymaga podkreślenia, że prawo powoda do wypełnienia weksla in blanco ograniczone było postanowieniami porozumień wekslowych (deklaracji wekslowych) zawartych między powodem jako przyjmującym weksel stanowiący zabezpieczenie kredytu a osobami podpisanymi na wekslu w charakterze wystawcy (kredytobiorca) i poręczyciela (pozwana).

Z dokumentów tych jednoznacznie wynika, że powód mógł wypełnić weksel wyłącznie o sumę wekslową stanowiącą kwotę aktualnego zobowiązania K. N. (3) z tytułu udzielonego mu kredytu obrotowego odnawialnego udzielonego mu przez powodowy bank na podstawie umowy z dnia 3 września 2008 r. (por. pkt. 1 i 2 deklaracji wekslowej wystawcy, k. 7v oraz pkt. 1 i 2 deklaracji poręczyciela k. 7).

W związku z tym nie może budzić wątpliwości, że w dacie wypełnienia przez powoda jako remitenta weksla o sumę wekslową, tj. w dniu 10 września 2020 r., w/w zobowiązanie kredytobiorcy ze stosunku podstawowego nie istniało, bowiem uległo umorzeniu na podstawie postanowienia sądu upadłościowego – Sądu Rejonowego w Zielonej Górze z dnia 23 listopada 2017 r. w sprawie V Gup 2/15, wydanego na podstawie art. 369 prawa upadłościowego (w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2015 r.).

Z chwilą uprawomocnienia się tego orzeczenia wygasło zatem, jak prawidłowo przyjął sąd I instancji, uprawnienie powoda do uzupełnienia weksla na podstawie wskazanych wyżej deklaracji wekslowych, w tym podpisanej przez pozwaną.

Bezprzedmiotowe są natomiast wywody apelacji dotyczące wpływu umorzenia wierzytelności na podstawie w/w art. 369 prawa upadłościowego na sytuację prawną innych podmiotów odpowiadających za umorzone zobowiązania upadłego.

W realiach sprawy rozważania takie mogłyby mieć znaczenie wyłącznie w przypadku, gdyby w dacie wydania przez sąd upadłościowy postanowienia o umorzeniu wierzytelności pozwana odpowiadała już z weksla, czyli weksel byłby uzupełniony zgodnie z treścią udzielonego posiadaczowi upoważnienia wekslowego (tzn. powstało w pełni ukształtowane zobowiązanie wekslowe sensu stricte osób podpisanych na wekslu).

Poza sporem jest, że sytuacja taka w sprawie nie miała miejsca.

Dodać jednak trzeba zarazem, że w judykaturze przyjmuje się daleko idące skutki oddłużenia upadłego na podstawie art. 369 prawa upadłościowego, obejmujące także akcesoryjne zabezpieczenia umarzanych wierzytelności (por. uchwała siedmiu sędziów Sądu najwyższego z dnia 4 kwietnia 2023 r. w sprawie III CZP 11/22, OSNC, z. 5 z 2024 r., poz. 47).

Natomiast w ogóle nie znajdował w sprawie zastosowania przepis art. 32 ust. 2 prawa wekslowego.

Z natury rzeczy dotyczy on bowiem wyłącznie hipotetycznej nieważności zobowiązania wekslowego wystawcy weksla, a nie ważności (istnienia) jego zobowiązania wynikającego ze stosunku podstawowego, które weksel zabezpieczał.

Tymczasem Sąd Okręgowy uznał przecież expressis verbis, że weksel był ważny, a jedynie prawidłowo przyjął, że został on uzupełniony niezgodnie z udzielonym wierzycielowi (posiadaczowi, remitentowi) upoważnieniem.

Z tych przyczyn na podstawie art. 385 kpc Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1. sentencji wyroku.

O należnej pozwanej kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono (punkt 2. wyroku) na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 kpc w zw. z art. 391 kpc, przy uwzględnieniu treści przepisów § 10 ust. 1 pkt 2) w zw. z § 2 pkt. 7) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2023.1964 ze zm.).

M. M. B. M. K.

Niniejsze pismo nie wymaga podpisu na podstawie § 100a ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych jako właściwie zatwierdzone w sądowym systemie teleinformatycznym.

Starszy sekretarz sądowy

Sylwia Stefańska