Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 81/23

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Sąd Okręgowy w Z., wyrok z dnia (...) r., sygn. akt (...)

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

0.12.1. Ustalenie faktów

0.12.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.2. Ocena dowodów

0.12.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

0.12.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

1. obraza przepisów postępowania, która miała wpływ na treść wyroku, tj. art. 554 § 2a i §2b pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 ustawy lutowej poprzez wadliwe przyjęcie, że stroną niniejszego postępowania jest Skarb Państwa – Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, podczas gdy w sprawach rozpoznawanych na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – o odszkodowanie i zadośćuczynienie, w tym o roszczenia oparte o art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy lutowej stronami tego postępowania są wyłącznie wnioskodawca oraz prokurator.

2. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu przez Sąd I instancji, że zasądzona kwota 200.000 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku, przyznana na rzecz wnioskodawcy tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wynikłą z wykonania wyroku byłego Wojskowego Sądu (...) w Z. z dnia (...) r., sygn. (...) miałaby być kwotą adekwatną i nienadmierną do zakresu cierpień natury psychicznej, jakich doznać miał podczas pozbawienia wolności W. C. (1) i miałoby to zrekompensować te cierpienia, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy, w postaci dokumentów oraz zeznań wnioskodawcy nie dają podstaw do przyjęcia, że wnioskodawcy należna jest aż tak wygórowana suma, zaś sam wnioskodawca nie wykazał jakich nadzwyczajnych cierpień fizycznych lub psychicznych, czy upokorzeń lub innych dolegliwości miałby doznać wnioskodawca, zarówno w okresie aresztu oraz wykonywania kary pozbawienia wolności i bezpośrednio po zwolnieniu z zakładu karnego, a które to cierpienia uzasadniałyby przyznanie zadośćuczynienia w wysokości zasądzonej przez Sąd w wyroku, podczas gdy Sąd Okręgowy winien zasądzić kwotę znacznie niższą, korespondującą z okolicznościami, które faktycznie miały miejsce w sprawie, a co znalazło wyraz w zebranym materiale dowodowym.

3. obraza przepisów prawa materialnego, która miała wpływ na treść wydanego wyroku, tj. naruszenie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 11 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c., polegające na zasądzeniu na rzecz wnioskodawcy kwoty 200.000 zł tytułem zadośćuczynienia, a która to kwota nie odpowiada zakresowi cierpień, jakich miałby doznać wnioskodawca, na skutek wykonania wyroku byłego Wojskowego Sądu Garnizonowego w Z. z dnia (...) r., sygn.. (...), co stanowi zadośćuczynienie na poziomie nadmiernie ponadprzeciętnym w stosunku do okresu rzeczywistego pozbawienia wolności (ponad 12 miesięcy), skutkując nadmiernym wzbogaceniem wnioskodawcy.

4. obraza przepisów prawa materialnego, które miały wpływ na treść wydanego wyroku, tj. naruszenie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 11 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że podstawą wyliczenia należnego wnioskodawcy zadośćuczynienia jest ponad dwukrotność kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w (...) r. za jeden miesiąc pozbawienia wolności, które zgodnie z komunikatem Prezesa GUS z dnia (...) r. wynosiło 7.329,96 zł, tj. kwoty 16.666,66 zł za każdy miesiąc pozbawienia wolności, podczas gdy skala oraz zakres cierpień wnioskodawcy w związku z pozbawieniem wolności nie uzasadnia zastosowania aż ponad dwukrotności wyżej wymienionej kwoty bazowej, gdzie szczególnego znaczenia wymaga okoliczność, że w sprawach o podobnych stanach faktycznych przyjmuje się, że kwotą bazową, rekompensującą cierpienia poszkodowanych jest jednokrotność stawki przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za każdy miesiąc pozbawienia wolności.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Przed przystąpieniem do omówienia stanowiska Sądu Apelacyjnego odnośnie zarzutów postawionych w apelacji należy wskazać, co następuje:

Jak to prawidłowo ustalił Sąd I instancji, a co nie jest w niniejszej sprawie kwestionowane przez którąkolwiek ze stron, wskazać należy, iż W. C. (1), przed wprowadzeniem stanu wojennego w dniu (...) r., był aktywnym działaczem (...). Już od samego początku istnienia tego związku zawodowego w 1980 r. był zaangażowany w tworzenie struktur związkowych na terenie Elektrociepłowni (...), w którym to zakładzie pracował, w tym także był członkiem Komisji Rewizyjnej (...) w Zakładzie (...) w Z.. Po wprowadzeniu stanu wojennego wnioskodawca nie zaprzestał swojej działalności, kontynuując ją w strukturach „podziemnych”, wskutek czego był w zainteresowaniu ówczesnej Służby Bezpieczeństwa.

W związku ze swoją działalnością w ramach struktur „zawieszonej (...) W. C. (1) został w dniu 18 marca 1982 r. zatrzymany. Początkowo przebywał przez kilka dni w jednoosobowej celi w komendzie milicji w Z., zaś po zastosowaniu wobec niego przez prokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w Z. tymczasowego aresztowania postanowieniem z dnia (...) r., został on w dniu (...) r. przetransportowany do Aresztu Śledczego w Z. przy ul. (...). Po przeprowadzonym procesie W. C. (1) wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w Z. z dnia (...) r., sygn. akt (...) został skazany za to, że po wprowadzeniu na terenie kraju dekretem z dnia (...) r. stanu wojennego, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami nie odstąpił od udziału w zawieszonym (...), lecz kontynuował działalność związkową poprzez uczestniczenie w zebraniach a nadto w (...) r. w Z. działając w porozumieniu z tymi osobami rozpowszechniał ulotki zawierające fałszywe wiadomości mogące wywołać niepokój publiczny lub rozruchy, tj. za przestępstwo z art. 48 ust. 2 w zb. z art. 46 ust. 1 dekretu z dnia (...) r. o stanie wojennym i za czyn ten wymierzono mu karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, na poczet której zaliczono mu okres tymczasowego aresztowania od dnia (...) r. Wyrok ten co do wnioskodawcy uprawomocnił się w dniu (...) r.

W. C. (1) został w dniu (...) r. przetransportowany do zakładu karnego we W., gdzie odbywał większość kary. W dniu (...) r. został przetransportowany do zakładu karnego w S. , skąd w dniu (...) r. został zwolniony w wyniku zastosowania warunkowego zwolnienia na okres próby do dnia 1 kwietnia 1984 r.

Wskutek wniesienia od tego wyroku rewizji nadzwyczajnej przez Naczelnego Prokuratora Wojskowego na korzyść tego skazanego, jak i pozostałych skazanych, Sąd Najwyższy w Izbie Wojskowej (w składzie 7 sędziów) wyrokiem z dnia (...)zmienił ten wyrok przez uniewinnienie W. C. (1) i pozostałych osób od popełnienia zarzucanych im przestępstw.

Sąd Okręgowy w Z. wyrokiem z dnia (...) zasądził od Skarbu Państwa na rzecz W. C. (1) kwotę 25.000 zł tytułem zadośćuczynienia za represje wynikłe z wykonania w/w wyroku Wojskowego Sądu Garnizonowego w Z. z dnia (...) r. wraz z ustawowymi odsetkami od daty uprawomocnienia się wyroku.

W związku ze złożeniem przez pełnomocnika wnioskodawcy wniosku o wznowienie postępowania, zakończonego wyrokiem Sądu Okręgowego w Z. w sprawie (...), Sąd Apelacyjny w P. wyrokiem z dnia(...) na podstawie art. 544 § 1 i 3 k.p.k. i art. 540 § 2 k.p.k. oraz art. 545 § 1 k.p.k. w zw. z art. 456 k.p.k., z odwołaniem się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2011 r., sygn. akt P 21/09 (Dz.U.2011.53.277), którym stwierdzono, że art. 8 ust. 1a ustawy lutowej, dodany ustawą z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. Nr 191, poz. 1372) jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 i art. 2 oraz art. 41 ust. 5 w zw. z art. 77 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wznowił postępowanie sądowe z wniosku W. C. (1) o odszkodowanie i zadośćuczynienie w trybie przepisów ustawy lutowej, zakończone w/w wyrokiem Sądu Okręgowego w Z. z dnia (...) r. w sprawie o sygn. akt (...), uchylił ten wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Z. wyrokiem z dnia (...) r. w sprawie o sygn. akt (...) :

w pkt 1 na podstawie art. 8 ust. 1 w zw. z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. 2021 r., poz. 1693 t.j.), zwanej dalej ustawą lutową, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy W. C. (1) kwotę 94.463,49 zł wraz z odsetkami w wysokości ustawowej od dnia uprawomocnienia się wyroku, tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę wynikłą z wykonania wyroku byłego Wojskowego Sądu Garnizonowego w Z. z dnia (...) r., sygn. (...),

w pkt 2 na podstawie tych samych przepisów zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy W. C. (1) kwotę 200.000 zł wraz z odsetkami w wysokości ustawowej od dnia uprawomocnienia się wyroku tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z wykonania w/w wyroku byłego Wojskowego Sądu Garnizonowego w Z.,

w pkt 3 w pozostałym zakresie oddalił żądanie wniosku

a w pkt 4 i 5 orzekł o kosztach postępowania.

Należy przy tym dodać, iż oddalenie w pkt 3 żądania wynika z faktu, iż wnioskodawca tytułem zadośćuczynienia żądał zasądzenia kwoty 800.000 zł.

Ad. 1

Na wstępie należy zauważyć, iż przepis art. 554 § 2a k.p.k. wskazuje, iż stronami w postępowaniu o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowego aresztowanie lub zatrzymanie (a więc prowadzone w trybie rozdziału 58 kodeksu postępowania karnego) są: wnioskodawca, prokurator oraz Skarb Państwa, przy czym organem reprezentującym Skarb Państwa, zgodnie z art. 554 § 2b k.p.k. jest:

- prezes sądu, w którym wydano ostatnie orzeczenie kończące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej, stosowania środka zapobiegawczego, środka zabezpieczającego lub zatrzymania (pkt 1), albo

- prezes sądu pierwszej instancji, w którym wydano zmienione orzeczenie - jeżeli orzeczeniem, o którym mowa w pkt 1, zmieniono orzeczenie sądu pierwszej instancji i zastosowano środek, w związku z którym nie przysługuje odszkodowanie w myśl niniejszego rozdziału (pkt 2), albo

- organ, który dokonał zatrzymania - jeżeli sąd uwzględnił zażalenie na zatrzymanie albo jeżeli sąd nie rozpoznawał zażalenia na zatrzymanie (pkt 3).

Przepis art. 8 ust. 3 ustawy lutowej natomiast w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie prowadzone na podstawie tej ustawy odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, z wyjątkiem art. 555.

Powyższe więc oznacza, mając na uwadze literalne brzmienie tych przepisów, iż w niniejszym postępowaniu mają odpowiednie zastosowanie m.in. przepisy dotyczące stron postępowania a więc przepisy art. 554 § 2a i 2b k.p.k.

Kierując się zaś tymi regulacjami, Sąd Okręgowy w Z. w toku prowadzonego postępowania wskazał jako stronę organ reprezentujący Skarb Państwa – Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego – doręczając mu odpis wniosku o wznowienie postępowania, odpis wyroku SA z uzasadnieniem i odpis uzupełnionego wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie (k. 300, 308). W odpowiedzi na to zawiadomienie pełnomocnik Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w piśmie z dnia (...) r. wniósł o zwolnienie Skarbu Państwa – Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego od powinności udziału – w charakterze uczestnika postępowania – w niniejszej sprawie, odwołując się do problematyki reprezentacji Skarbu Państwa w szeregu różnych postępowań oraz odwołując się do poglądów wyrażanych w orzecznictwie Sądu Apelacyjnego we W., Sądu Apelacyjnego w S. czy innych sądów, z których wynika, iż na gruncie ustawy lutowej w postępowaniach o odszkodowania i zadośćuczynienia nie stosuje się wskazanych wyżej przepisów art. 554 § 2a i 2b k.p.k. (k. 315-321, 325-363).

Sąd Okręgowy nie podzielił jednak w/w zapatrywania, podnosząc, iż w jego ocenie przepisy art. 554 § 2a i 2b k.p.k. znajdują zastosowanie w niniejszym postępowaniu z uwagi na treść art. 8 ust. 3 ustawy lutowej, odwołując się do poglądów odmiennych wyrażonych przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia (...), Sąd Apelacyjny w W. w wyroku z dnia (...) oraz wyrażonych w „Kodeks postępowania karnego. To. II. Komentarz aktualizowany” pod red. D. Ś. opublikowany w LEX/el. 2022 (k. 364).

Apelujący, powtarzając praktycznie w treści tego zarzutu i jego uzasadnienia (str. 3-9 apelacji) tożsame argumenty w żaden sposób nie odniósł się do odmiennych poglądów, do których odwołał się Sąd I instancji.

Tymczasem to Sąd Najwyższy, notabene, odnosząc się do tożsamej bądź zbliżonej w treści argumentacji podnoszonej przez pełnomocnika reprezentującego Skarb Państwa – Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, w sposób jasny wykazał, iż argumentacja ta, jak i argumentacja przytaczana we wskazywanych orzeczeniach sądów powszechnych, w tym Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu i Sądu Apelacyjnego w S. nie jest trafna, przekonująco wywodząc w oparciu o przepisy art. 554 § 2a i 2b k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 ustawy lutowej, iż stroną postępowania prowadzonego na podstawie ustawy lutowej jest m.in. Skarb Państwa a organem go reprezentującym jest prezes sądu (patrz: wyrok SN z dnia 17 maja 2022 r., I KA 2/22, OSNK 2022/10/36).

Sąd Apelacyjny, orzekający w niniejszej sprawie, w pełni podziela wyrażone w tym wyroku (jego uzasadnieniu) zapatrywania i by się nie powtarzać, w pełni się do nich odwołuje, ustosunkowując się w ten sposób do zarzutu podniesionego w apelacji.

Trzeba przy tym zauważyć, iż przepis art. 8 ust. 3 ustawy lutowej jest wyjątkowo czytelny i nie pozostawia żadnych wątpliwości interpretacyjnych. Przepis ten bowiem odsyła do odpowiedniego stosowania w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie prowadzonym na podstawie ustawy lutowej do przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, wyłączając przy tym wprost stosowanie art. 555 k.p.k. Skoro zaś taka jest jasna konstrukcja art. 8 ust. 3 ustawy lutowej, to trudno wręcz doszukiwać się racjonalnych argumentów na niestosowanie w niniejszym postępowaniu przepisów art. 554 § 2a i 2b k.p.k. Gdyby bowiem taka była intencja ustawodawcy, to przecież nic nie stało na przeszkodzie, by znowelizować ten przepis i z zakresu jego odpowiedniego stosowania wyłączyć również przepisy art. 554 § 2a i 2b k.p.k., które zostały wprowadzone do jednolitego (z założenia racjonalnego ustawodawcy) porządku prawnego z dniem 5 października 2019 r. ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r., poz. 1694 – art. 1 pkt 98, art. 22). W tych okolicznościach odwoływanie się przez apelującego do poglądów wyrażanych w orzeczeniach sądów apelacyjnych nie może przynieść apelacji szans powodzenia. Nie dość bowiem, iż poglądy wyrażane przez sądy apelacyjne zostały przekonywująco zdystansowane przez wskazany wyżej judykat SN, to odwoływanie się do dotychczasowego modelu wieloletniego funkcjonowania procedury wynikającej z ustawy lutowej nie może prowadzić do logicznego wniosku, iż dokonane w Kodeksie postępowania karnego zmiany dotyczące stron w postępowaniach, o których mowa w rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego niczego nie zmieniły na gruncie ustawy lutowej. Przywołany zaś przez apelującego przepis art. 10 ust. 2 ustawy lutowej to jedynie wyjątek, do którego akurat nie stosuje się odpowiednio w/w norm Kodeksu postępowania karnego i wyjątek ten w żaden sposób nie wpływa na ocenę stosowania normy z art. 8 ust. 3 ustawy lutowej na gruncie niniejszego postępowania. Tym samym powoływanie się na „stare” poglądy doktryny w zakresie reprezentacji Skarbu Państwa w zakresie postępowań prowadzonych na podstawie ustawy lutowej w świetle zmian dokonanych w/w nowelizacją Kodeksu postępowania karnego pozbawione jest jakiejkolwiek racjonalności. To bowiem ustawodawca, poprzez nowelizację odpowiednich przepisów wskazuje na konieczność zmiany podejścia do różnych zagadnień, także natury procesowej, w tym reprezentacji Skarbu Państwa w postępowaniach dotyczących odszkodowań i zadośćuczynień na podstawie nie tylko Kodeksu postępowania karnego, ale i ustawy lutowej.

Dodatkowo należy też podnieść, iż w Sądzie Najwyższym zarysowała się jednolita linia orzecznicza, z której wynika, iż stroną postępowania prowadzonego na podstawie ustawy lutowej jest między innymi Skarb Państwa a organem go reprezentującym prezes sądu, co znajduje odzwierciedlenie zarówno w w/w wyroku SN z dnia 17 maja 2022 r., I KA 2/22, jak i w postanowieniach SN z dnia 5 grudnia 2022 r., II KK 557/22, LEX nr 3558887 i z dnia 16 listopada 2022 r., I KK 299/22, LEX nr 3552523.

Powyższe więc prowadzi do wniosku co do niezasadności tego zarzutu apelacyjnego.

Jednak Sąd Apelacyjny, kierując się zasadą lojalności procesowej, wskazuje, iż w trakcie sporządzania niniejszego uzasadnienia spostrzegł, iż w toku prowadzonego postępowania ani Sąd I instancji, ani wnioskodawca (jego pełnomocnik), ani reprezentujący Skarb Państwa – Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (jego pełnomocnik) czy występujący na rozprawie prokurator nie zauważyli okoliczności, która powoduje, iż rzeczywiście w niniejszym postępowaniu nie jest stroną Skarb Państwa reprezentowany przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Na tę okoliczność, niestety, także nie zwrócił uwagi Sąd Apelacyjny, rozpoznając sprawę przez pryzmat zarzutów postawionych zaskarżonemu rozstrzygnięciu i przyjmując za pewnik, zgodnie z ustaleniami Sądu I instancji, które nie były kwestionowane, iż Sąd Najwyższy był sądem, w którym wydano ostatnie orzeczenie kończące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej w rozumieniu art. 554 § 2b pkt 1 k.p.k. Na takie zresztą ustalenie mógłby wskazywać wyrok Sądu Najwyższego – Izby Wojskowej z dnia 16 lipca 1982 r., Rw 585/82, którym utrzymano w mocy zaskarżony wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego w Z. z dnia (...) r. o sygn. akt (...) (k. 138-141).

Trzeba przypomnieć, iż z przepisu art. 554 § 2b pkt 1 k.p.k., który w realiach tej sprawy ma odpowiednie zastosowanie, wynika, iż organem reprezentującym Skarb Państwa jest prezes sądu, w którym wydano ostatnie orzeczenie kończące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej. To zaś oznacza, iż te warunki, jak trafnie podnosi D. Ś.: w „Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany”, LEX/el. 2023, teza 15 do art. 554, są „ oparte na kryterium „zawinienia” w zaistnieniu podstawy do dochodzenia odszkodowania. Z § 2b pkt 1 i 2 wynika, że organem reprezentującym Skarb Państwa jest prezes tego sądu, w którym doszło do wydania lub skontrolowania i utrzymania w mocy niezasadnej decyzji stanowiącej następnie podstawę do dochodzenia odszkodowania”. To zaś oznacza, iż organem wskazanym w art. 554 § 2b pkt 1 jest prezes sądu pierwszej instancji albo prezes sądu drugiej instancji, jeżeli odpowiednio w sądzie pierwszej albo drugiej instancji wydano ostatnie orzeczenie kończące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej. W wypadku orzeczenia kończącego postępowanie chodzi o prezesa sądu, w którym wydano „ostatnie” orzeczenie, czyli uprawomocnił się wyrok skazujący, w którym orzeczono karę, wykonaną w całości lub w części, i ten wyrok stanowi podstawę do odszkodowania w warunkach art. 552 § 1 k.p.k. Będzie to zatem prezes sądu drugiej instancji, gdy wyrok skazujący uprawomocnił się w drugiej instancji, albo prezes sądu pierwszej instancji, gdy wyrok uprawomocnił się bez zaskarżenia (por. Świecki Dariusz (red.), „Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany”, LEX/el. 2023, tezy 18-19 do art. 554; D. K. (red.), „Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. II”, (...) 2020, teza 6 do art. 554; wyrok SN z dnia 17 maja 2022 r., I KA 2/22, OSNK 2022/10/36; postanowienie SN z dnia 5 grudnia 2022 r., II KK 557/22, LEX nr 3558887).

Tymczasem, w toku sporządzania niniejszego uzasadnienia, Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na to, iż w postępowaniu dotyczącym wnioskodawcy wyrokiem, który kończył postępowanie w „normalnym” trybie w zakresie odpowiedzialności karnej W. C. (2) był wyrok Wojskowego Sądu Garnizonowego w Z. z dnia (...) r., sygn. akt (...). Wyrok ten w stosunku do W. C. (2) uprawomocnił się w postępowaniu przed tym Sądem, jako sądem pierwszej instancji. Od tego wyroku bowiem rewizje zostały wniesione tylko na korzyść W. L. i M. C. i to co do tych osób Sąd Najwyższy wydał orzeczenie o nieuwzględnieniu rewizji i o utrzymaniu w mocy zaskarżonego wyroku, co wynika z treści wyroku SN z dnia (...) (k. 138-141). Zresztą te okoliczności znajdują potwierdzenie w treści rewizji nadzwyczajnej Naczelnego Prokuratora Wojskowego (k. 28-33) i wyroku Sądu Najwyższego z dnia (...) (k. 47-51). Powyższe więc oznacza, iż w przypadku W. C. (2) Sąd Najwyższy nie wydał w „normalnym” trybie rozpoznawania sprawy ostatniego orzeczenia kończącego postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej w rozumieniu art. 554 § 2b pkt 1 k.p.k. a to oznacza, iż w niniejszym postępowaniu jego stroną nie jest Skarb Państwa reprezentowany przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.

Ad. 2-4.

Mimo spostrzeżenia powyższej okoliczności związanej z brakiem posiadania przez apelującego przymiotu „strony” w niniejszym postępowaniu, choć z przyczyn odmiennych, niż podnoszone przez skarżącego, należy pokrótce ustosunkować się i do tych zarzutów kwestionujących wysokość zasądzonego zadośćuczynienia.

Należy wyraźnie podnieść, iż zarzuty te, sprowadzające się w rzeczywistości do tego samego, tj. kwestionowania nadmiernej wysokości zasądzonego zadośćuczynienia, nie zasługują na uwzględnienie.

Nie budzi żadnych zastrzeżeń konieczność posiłkowania się w niniejszym postępowaniu, przy ustalaniu wysokości należnego zadośćuczynienia z powodu krzywdy doznanej przez wnioskodawcę wynikłej z wykonania wyroku byłego Wojskowego Sądu Garnizonowego w Z. z dnia (...) r. w sprawie (...), normami prawa cywilnego a dokładniej mówiąc, przepisem art. 445 § 1 k.c. (i art. 445 § 2 k.c. – który odsyła do odpowiedniego stosowania paragrafu pierwszego w przypadku m.in. pozbawienia wolności). Stwierdzić więc należy, że zadośćuczynienie ma formę jednorazowego świadczenia pieniężnego i zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i stosowania właściwych instytucji prawa karnego, jak choćby w przypadku przepisu art. 552 § 1 k.p.k., czy też stosowania przepisu art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, pełni funkcję kompensacyjną. W art. 445 § 1 k.c. ustawodawca stanowi, że suma zadośćuczynienia powinna być odpowiednia, co oznacza, że powinna odzwierciedlać w pełni rozmiar doznanej krzywdy, tj. stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność, czas trwania, nieodwracalność następstw i inne okoliczności, których nie sposób wymienić wyczerpująco (por. wyrok SN z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03, OSNC 2005/2/40, wyrok SN z dnia 27 lutego 2004 r., V CK 282/03, LEX nr 183777). Podnosi się, że wysokość zadośćuczynienia powinna być z jednej strony rozumiana szeroko, gdyż obejmuje cierpienia fizyczne, jak i psychiczne a tym samym powinna być odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalną, naruszoną przez doznane cierpienia psychiczne, ale z drugiej strony powinna być utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa (por. wyrok SN z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 536/07, LEX nr 461725 – także OSP 2010/5/47; wyrok SN z dnia 10 marca 2006 r., IV CSK 80/05, OSNC 2006/10/175; wyrok SN z dnia 26 listopada 2009 r., III CSK 62/09, LEX nr 738354; wyrok Sądu Apel. w W. z dnia 24 maja 2016 r., I ACa 1172/15, LEX nr 2075687; wyrok Sądu Apel. w K. z dnia 23 lutego 2017 r., II AKa 531/16, LEX nr 2278189).

O wysokości zadośćuczynienia powinien decydować rozmiar cierpień jakich doznał pokrzywdzony - tak fizycznych, jak i psychicznych. Rozmiar ten należy każdorazowo określić na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. Przyznana suma pieniężna zadośćuczynienia ma stanowić ekwiwalent poniesionej szkody niemajątkowej wynagradzający doznane cierpienia oraz mający ułatwić przezwyciężenie ujemnych przeżyć. Oceniając rozmiar doznanej krzywdy, trzeba zatem wziąć pod uwagę całokształt okoliczności, a więc nie tylko procent uszczerbku, lecz także intensywność cierpień i czas ich trwania oraz nieodwracalność następstw zdarzeń, konieczność korzystania z pomocy innych osób oraz inne czynniki podobnej natury (por. wyrok Sądu Apel. w K. z dnia 28 marca 2017 r., I ACa 1481/16, LEX nr 2306324). Dodać przy tym należy, iż ustawodawca nigdzie nie sprecyzował sposobu ustalenia wysokości zadośćuczynienia, odwołując się do sędziowskiego uznania, opartego na całokształcie okoliczności sprawy. Decydującym kryterium jest rozmiar krzywdy, cierpienia fizyczne w postaci bólu i innych dolegliwości oraz cierpienia psychiczne polegające na ujemnych doznaniach przeżywanych w związku z cierpieniami i następstwami, zwłaszcza trwałym lub nieodwracalnym uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia (por. wyrok Sądu Apel. w Ł. z dnia 21 marca 2017 r., I ACa 1437/14, LEX nr 2282412). Nie ulega przy tym żadnych wątpliwości, iż każdy przypadek powinien być indywidualnie badany i oceniony według kryterium obiektywnego z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy (por. wyrok SN z dnia 3 lipca 2013 r., V KK 464/12, LEX nr 1341290; wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2015 r., I CSK 434/14, LEX nr 1712803; wyrok Sądu Apel. w B. z dnia 28 października 2016 r., I ACa 449/16, LEX nr 2166405).

Powyższe więc już wskazuje na niezasadność odwoływania się przez apelującego do innych, zresztą bliżej niesprecyzowanych postępowań o „podobnych stanach faktycznych” (zarzut z pkt 4). Trudno bowiem doszukiwać się w wyjątkowo lapidarnym uzasadnieniu tych zarzutów odpowiedzi na pytanie, co apelujący miał na myśli, podnosząc taki zarzut (str. 9-10). Poza tym odwoływanie się przez skarżącego do kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w pkt 4 również nie zasługuje na aprobatę. Jak bowiem już wyżej wskazano brak jest racjonalnych podstaw do odwoływania się do jakichkolwiek wskaźników, norm itp. danych liczbowych przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Sąd I instancji zresztą nie podszedł do ustalenia wysokości zadośćuczynienia w sposób niejako mechaniczny, przeliczając np. każdy miesiąc pobytu w izolacji więziennej przez konkretną kwotę, choćby tą, do której odwołuje się w sposób nieuzasadniony apelujący. Istotny jest bowiem tutaj całokształt ujemnych konsekwencji, jakich doznał wnioskodawca w wyniku wykonania w/w wyroku Wojskowego Sądu Garnizonowego w Z..

Sąd I instancji natomiast te ujemne konsekwencje składające się na ogólną krzywdę, związane z wykonaniem tego wyroku wyczerpująco wskazał w sekcji 6 uzasadnienia formularzowego na str. 13-18, które to okoliczności nie są kwestionowane przez skarżącego. Przy czym należy wyraźnie wskazać, iż podczas samego pobytu W. C. (1) w izolacji penitencjarnej spotkał się on z różnymi warunkami codziennego funkcjonowania, przy czym szczególnie drastyczne były one w pierwszym okresie związanym z jego zatrzymaniem i osadzeniem w celi jednoosobowej a następnie w okresie pobytu w Zakładzie Karnym we W., gdzie przebywał przez większą część odbywania kary, tj. w okresie od (...) r. do (...) r. Nie można przy tym porównywać warunków pobytu w zakładzie karnym w tamtym czasie, do czasów obecnych. Jak to bowiem prawidłowo ustalił Sąd I instancji, wskazując na warunki pobytu w Zakładzie Karnym we W., te wysoce niekomfortowe warunki opisane w sekcji 3 uzasadnienia formularzowego na str. 3 spowodowały, iż wnioskodawca był znerwicowany i miał stany lękowe. Jeszcze gorzej było w celi jednoosobowej podczas pobytu wnioskodawcy po jego zatrzymaniu, co wynika z ustaleń zawartych w sekcji 3 uzasadnienia formularzowego na str. 2. Trafnie przy tym Sąd I instancji zwrócił uwagę na szczególne okoliczności związane z pobytem wnioskodawcy, które wymagały przyznania mu dość znacznego zadośćuczynienia z racji doznania krzywdy wymagającej takiego orzeczenia. Abstrahując bowiem od „normalnych” następstw pozbawienia wolności, Sąd I instancji zwrócił trafnie uwagę, iż, cyt.: „ dodatkową uciążliwością było dla wnioskodawcy to, że po zatrzymaniu przez 8 dni przebywał w komendzie milicji w pojedynczej celi bez dostępu do światła dziennego, wody i toalety, w której funkcję łóżka pełniła drewniana skrzynia i był wielokrotnie przesłuchiwany, w okresie tymczasowego aresztowania został osadzony z więźniami kryminalnymi a w czasie odbywania kary w zakładzie karnym we W., będąc osadzonym w celi wieloosobowej, został pozbawiony wszelkiej intymności, skoro nawet toaleta nie była wydzielona” (sekcja 6 uzasadnienia formularzowego na str. 16).

Te w rzeczywistości wyjątkowo, mówiąc delikatnie, „niekomfortowe” warunki pobytu w izolacji i to przez bardzo długi okres czasu, w tym wręcz nieludzkie warunki panujące w zakładzie karnym we W., gdzie odzierano wnioskodawcę z godności, nie zapewniając mu podstawowych warunków zachowania intymności, ewidentnie przekonują, iż zasądzona przez Sąd I instancji kwota zadośćuczynienia stanowi „odpowiednią” rekompensatę za doznaną przez wnioskodawcę krzywdę. Nie sposób więc zasadnie podnosić, iż zasądzona kwota 200.000 zł (mając także na uwadze zasądzoną wcześniej kwotę 25.000 zł) jest wygórowana, nie odpowiada zakresowi cierpień a tym samym, że zadośćuczynienie zostało zasądzone na poziomie „nadmiernie ponadprzeciętnym” w stosunku do okresu rzeczywistego pozbawienia wolności, skutkując nadmiernym wzbogaceniem wnioskodawcy. Twierdzenia takie należy traktować jedynie w kategoriach nieuprawnionej polemiki z prawidłowymi ustaleniami Sądu I instancji a tym samym zarzuty z punktów 2, 3 i 4 apelacji nie mogły zostać uwzględnione. Dodać przy tym trzeba, iż skarżący nawet nie starał się przekonać do zasadności tych zarzutów, o czym świadczy zawarte praktycznie na jednej stronie apelacji ich lapidarne uzasadnienie (str. 9-10), z którego, poza jakimiś ogólnikami dotyczącymi istoty zadośćuczynienia nic konkretnego nie wynika. Przy czym co najmniej niestosowne jest już powoływanie się przez skarżącego przy uzasadnieniu wysokości zasądzonego zadośćuczynienia na fakt, iż cyt.: „ wnioskodawca – przystępując do opozycji antykomunistycznej miał świadomość, iż jednym z elementów sprzeciwu wobec władzy komunistycznej w formie obywatelskiego nieposłuszeństwa, jest to, iż możliwości poniesienia konsekwencji prawnych sprzeciwu wobec obowiązującego wówczas prawa” (str. 9 apelacji). Apelujący bowiem zdaje się zapominać, iż wnioskodawca wraz z pozostałymi osądzonymi w tej samej sprawie, cyt.: „ nie kierowali się chęcią osiągnięcia celów osobistych, lecz działali w obronie, ograniczonych wówczas praw i wolności obywatelskich oraz zasad demokracji. Taka zaś działalność, według oceny Sądu Najwyższego, nie tylko była społecznie niebezpieczna, ale wręcz przeciwnie, była pożądana i zasługiwała na uznanie” (patrz: wyrok SN z dnia 9 września 1994 r., (...) 112/94, str. 5 – k. 66-67). Skoro zaś tak właśnie należy ocenić ówczesną postawę wnioskodawcy, to próby umniejszania jego krzywdy poprzez stwierdzenie, iż wnioskodawca wiedział, co mu grozi za prowadzoną działalność nie mogą wywołać zamierzonego przez apelującego rezultatu.

Trzeba wreszcie na koniec dodać, iż na tym samym poziomie „wartość” krzywdy została oceniona przez występującego w sprawie prokuratora, który na rozprawie przed Sądem I instancji wnosił o zasądzenie kwoty 200.000 zł zadośćuczynienia ponad wypłacone 25.000 zł (k. 372v).

Tym samym brak jest podstaw do przyjęcia, że ta kwota powinna być znacznie niższa, co czyni bezzasadnymi zarzuty apelacyjne. Skoro zaś Sądy obu instancji zasadnie uznały, iż kwota 200.000 zł stanowi odpowiednią i realną rekompensatę za doznaną przez W. C. (1) krzywdę, to oczywistym jest zarazem, że żądana przez apelującego jakakolwiek kwota niższa byłaby kwotą nieodpowiednią do doznanej krzywdy, w świetle prawidłowo ustalonych okoliczności sprawy.

Wniosek

1. uznanie, że stronami niniejszego postępowania są wnioskodawca oraz prokurator i w konsekwencji o pozostawienie apelacji pełnomocnika Skarbu Państwa – Sądu Najwyższego bez rozpoznania, jako wniesionej przez podmiot nieuprawniony.

2. (ewentualnie) uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Ad. 1

Wniosek okazał się nieuzasadniony z przyczyn, które nie pozwoliły na uwzględnienie zarzutu z pkt 1 podniesionego w tej apelacji.

Ad. 2

Ewentualny wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania nie zasługuje na uwzględnienie z powodu niezasadności pozostałych zarzutów apelacyjnych, jak i braku podstaw do wydania takiej decyzji procesowej na podstawie art. 437 § 2 zd. 2 k.p.k.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Nie dotyczy

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

0.11.

Przedmiot utrzymania w mocy

0.1Utrzymano w mocy zaskarżony wyrok co do istoty sprawy, tj. zasądzenia stosownego zadośćuczynienia na rzecz wnioskodawcy za doznaną krzywdę w trybie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej (pkt 2) oraz w zakresie zasądzenia na rzecz wnioskodawcy zwrotu poniesionych kosztów zastępstwa procesowego (pkt 4) i obciążenia Skarbu Państwa kosztami sądowymi (pkt 5).

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku co do punktu 2 jest wynikiem uznania niezasadności postawionych w apelacji zarzutów i wniosków, co omówiono wyżej w sekcji 3.

Zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wynika z przytoczonych przez Sąd I instancji przepisów, zaś wysokość zasądzonej kwoty nie jest kwestionowana w sprawie.

Obciążenie Skarbu Państwa kosztami postępowania wynika wprost z treści art. 13 ustawy lutowej.

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

0.0.11.

Przedmiot i zakres zmiany

0.0.1Nie dotyczy

Zwięźle o powodach zmiany

0.15.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

Nie dotyczy

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

Nie dotyczy

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

Nie dotyczy

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

Nie dotyczy

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

0.15.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Nie dotyczy

0.15.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Nie dotyczy

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

II.

Z treści art. 13 ustawy lutowej wynika konieczność obciążenia Skarbu Państwa kosztami niniejszego postępowania.

7.  PODPIS

G. N. P. G. M. K.