Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 163/25

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego w Z. z dnia (...) r., sygn. akt (...)

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny – pełnomocniczka wnioskodawczyń

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

1.

2.

Obraza przepisów postępowania:

a)  art. 7 k.p.k. poprzez dowolną ocenę dowodów i wyciągnięcie z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wniosków sprzecznych z zasadami prawidłowego rozumowania, doświadczenia życiowego i wskazaniami wiedzy, tj. uznanie, że przyznane zadośćuczynienie w kwocie spełnia cel i wymogi określone w art. 8 ust. 2a i 2b ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu P. (dalej: ustawa lutowa) i zastosowaniu przy obliczaniu tego zadośćuczynienia abstrakcyjnych, nieopisanych i niepodanych przez Sąd parametrów, podczas gdy w przypadku krzywd G. P. (1) (blisko 7-letnia zsyłka wraz z rodziną na S. wraz z rodziną, w tym niemowlęciem; ciężkie, zagrażające życiu i zdrowiu warunki odosobnienia, zmuszanie do niewolniczej pracy; fakt, iż była to druga już zsyłka zastosowana przez komunistów względem G. P. (1)), ich skala winna prowadzić Sąd I instancji do zasądzenia kwoty znacznie wyższej,

b)  ewentualnie – art. 410 k.p.k. i art. 167 k.p.k. oraz art. 193 k.p.k. poprzez pominięcie części okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej, dotyczących skali naruszenia prawa przez organy władzy komunistycznej – poprzez pozbawienie G. P. (1) i jego rodziny wolności bez jakiejkolwiek podstawy prawnej – co prowadziło Sąd do wydania orzeczenia z rażącym naruszeniem prawa, o którym mowa w treści art. 440 k.p.k.,

c)  art. 410 k.p.k. i art. 167 k.p.k. oraz art. 193 k.p.k. poprzez pominięcie części okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej, które miały wpływ na wymiar krzywd doznanych przez pokrzywdzonego, a obejmujące cierpienia psychiczne doznane przez G. P. (1) podczas odosobnienia konieczność obserwowania cierpień najbliższych, lęk o ich byt, świadomość niesprawiedliwego potraktowania, czy wręcz zdrady ze strony kraju, za który walczył – co prowadziło Sąd do wydania orzeczenia z rażącym naruszeniem prawa, o którym mowa w treści art. 440 k.p.k.

W zakresie odsetek – obraza przepisów prawa materialnego, tj. art. 481 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieprzyznanie od zasądzonej sumy odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, pomimo iż takie żądanie zostało zgłoszone we wniosku inicjującym postępowanie.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Uwagi wstępne

Tytułem wstępu zauważyć należało, że apelująca pełnomocniczka wnioskodawczyń, pomimo że zaskarżyła wyrok Sądu I instancji zarówno co do wysokości zadośćuczynienia, jak i odszkodowania – wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 427 § 2 k.p.k. – sformułowała zarzuty apelacyjne dotyczące jedynie pierwszej z wymienionych kwestii. Sąd odwoławczy zatem odniósł się do tych zarzutów w części 3 niniejszego uzasadnienia. Co do drugiej zaś z tych kwestii (tj. w zakresie negowania prawidłowości wyliczenia wysokości odszkodowania) w apelacji nie sformułowano żadnego zarzutu, a jedynie przedstawiono krytyczne uwagi w uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego. Do tych zatem uwag apelującej, Sąd odwoławczy odniósł się w części 5.1. niniejszego uzasadnienia, prezentującej motywy utrzymania w mocy zaskarżonego rozstrzygnięcia w przedmiocie odszkodowania.

Ad. 1 a), b), c)

W pierwszej kolejności zauważyć należało, że wątpliwości ani stron, ani Sądu Apelacyjnego nie budziło leżące u podstaw zaskarżonego orzeczenia ustalenie, że zmarłemu ojcu wnioskodawczyń, G. P. (2) przysługiwałoby od Skarbu Państwa zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, o której mowa w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu P. (Dz.U.2024.442 t.j.) – zwanej dalej ustawą lutową – w tym wypadku za krzywdę wynikłą z jego bezprawnego zatrzymania w roku (...), a następnie wywiezienia wraz z rodziną w głąb Związku (...), do miejscowości B., pow. A., w obwodzie i. do prac przymusowych w ciężkich warunkach i to z powodu jego przynależności do P. (tzw. armii A.), w sytuacji gdy na przełomie lat 40. i 50. XX w., rozpoczęły się represje wobec „andersowców”.

Wątpliwości Sądu odwoławczego, podobnie jak Sądu I instancji, nie budziło też to, że na gruncie niniejszej sprawy uprawnionymi do rekompensaty, dochodzonej na podstawie przepisów powołanej ustawy, były córki represjonowanego, O. S. i J. P..

Wbrew stanowisku apelującej pełnomocniczki wnioskodawczyń, zaskarżone rozstrzygnięcie okazało się prawidłowe także w zakresie ustalenia wysokości należnego wnioskodawczyniom zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą z represjonowania ich ojca.

Sąd I instancji ustalając rozmiar krzywdy, jakiej doznał ojciec wnioskodawczyń w wyniku represji związanych z wywózką na S., prawidłowo dał wiarę i – jak sam wskazał – uwzględnił wszystkie okoliczności faktyczne podawane przez wnioskodawczynie J. P. i O. S., a dotyczące przebiegu owych represji, w tym zarówno przyczyn i okoliczności deportacji, jak i warunków bytowych, w których represjonowany wraz z rodziną zmuszony był funkcjonować, pracując przymusowo, w miejscu zsyłki od kwietnia (...) r. do (...) r.

Podkreślenia wymagało przy tym, że z zeznań wnioskodawczyń wynikało jednoznacznie, że deportacja G. P. (1) wraz z rodziną była formą represji za jego przynależność do armii A., jak również – że warunki bytowe w miejscu zsyłki były ciężkie, w tym z uwagi na braki w zapewnieniu podstawowych potrzeb życiowych, jak jedzenie, mieszkanie, ubranie, opieka zdrowotna, nie mówiąc już o wypoczynku, jak również z uwagi na surowy klimat i wykonywanie ciężkiej, fizycznej pracy przymusowej, a także z uwagi na konieczność wychowywania w tak trudnych warunkach małoletnich dzieci. Wszystkie te okoliczności znalazły się w ustaleniach faktycznych Sądu I instancji.

Jednocześnie z zeznań wnioskodawczyń nie wynikało, jakoby okoliczności zsyłki ich rodziny, w tym wspomniane warunki bytowe – choć według dzisiejszych standardów wręcz nieludzkie – odbiegały od doświadczeń wielu innych polskich rodzin deportowanych na S. w latach 40. i 50. XX w. Wprost przeciwnie, okoliczności podawane przez wnioskodawczynie wskazywały, że doświadczenia ich rodziny wpisywał się w niewątpliwie tragiczne, ale typowe losy tzw. sybiraków – co stanowi po części wiedzę wręcz notoryjną, potwierdzoną także dopuszczonymi w niniejszej sprawie opracowaniami historycznymi (k. 55-70) i opiniami historyków na temat masowych deportacji (k. 127-134 i 136-138). W szczególności – co należało podkreślić, a co apelująca pełnomocniczka zdawała się tracić z pola widzenia – deportacja ojca wnioskodawczyń wraz z rodziną do (...) do pracy przymusowej, nie była tożsama z zsyłką wynikającą ze skazania na pobyt w łagrze, który stanowił ze swej istoty odmienną represję. Stąd sytuacja rodziny wnioskodawczyń nie może być porównywana z okolicznościami faktycznymi, w tym z sytuacją represjonowanego, które były przedmiotem sprawy Sądu Okręgowego w Z. o sygn. (...) (przywoływanej w niniejszym postępowaniu).

Zauważyć następnie należało, że okoliczności ze wskazanego wyżej zakresu – warunkujące ustalany rozmiar krzywdy – odtworzone też zostały na podstawie dokumentów wprowadzonych do procesu i zgromadzonych w aktach sprawy, w tym przedstawionych przez wnioskodawczynie oraz zawartych w aktach sprawy IPN o sygn. S 36.2024.Zk, takich jak życiorysy członków rodziny wnioskodawczyń, archiwalne dokumenty dotyczące repatriacji oraz rehabilitacji, czy przywołane już powyżej opracowania i opinie historyczne. Podkreślenia wymagało przy tym, że Sąd I instancji nad wszystkimi tymi dokumentami pochylił się skrupulatnie, a przyznanie waloru wiarygodności zarówno twierdzeniom wnioskodawczyń, jak i wspomnianym dokumentom, zasługiwało na aprobatę.

Tym samym brak było podstaw do podzielenia stanowiska apelującej, jakoby jakikolwiek dowód wprowadzony do procesu, w tym ww. dowody z zeznań wnioskodawczyń oraz dokumentów, został przez Sąd I instancji pominięty – w rozumieniu art. 410 k.p.k. Dodać należało, że autorka apelacji nie sprecyzowała w żaden sposób, jakie to konkretnie dowody miały zostać przez Sąd I instancji pominięte.

Nie sposób przyjąć też jakoby któryś z ww. (istniejących i wprowadzonych do procesu) dowodów został przez Sąd I instancji – jak utrzymywała apelująca – oceniony dowolnie, z naruszeniem art. 7 k.p.k. – skoro dowody te uznane zostały za wiarygodne i miarodajne podstawy czynionych w sprawie ustaleń faktycznych. Dodać należało, że wskazanie przez apelującą – jako naruszonych przez Sąd I instancji w ramach postępowania dowodowego – również przepisów art. 193 k.p.k. było oczywiście chybione. Jak bowiem wskazano powyżej Sąd I instancji uwzględnił wiedzę specjalną, w tym dotyczącą przyczyn i warunków deportacji, wynikającą z przywołanych opinii historyków. Podobnie chybione było podniesione w ramach omawianego zarzutu apelacji, naruszenie art. 167 k.p.k. I w tym wypadku apelująca nie wyjaśniła na czym naruszenie to miałoby polegać.

W kontekście powyższych uwag oczywiście bezzasadna była przy tym teza apelacji, jakoby Sąd I instancji ustalając rozmiar krzywd doznanych przez ojca wnioskodawczyń, pominął okoliczność w postaci „skali naruszenia prawa przez organy władzy komunistycznej – poprzez pozbawienie G. P. (1) i jego rodziny wolności bez jakiejkolwiek podstawy prawnej”. Jak wskazano powyżej – a co wprost wynikało z uzasadnienia zaskarżonego wyroku – Sąd I instancji skrupulatnie odtworzył przyczyny i okoliczności zatrzymania i wywózki ojca wnioskodawczyń wraz z rodziną, ustalając, że stanowiły one represję z powodu jego przynależności do armii A..

Zauważyć następnie należało, że Sąd I instancji ustalił okoliczności dotyczące krzywd, jakich doznał ojciec wnioskodawczyń w wyniku represji, uwzględniając w tym zarówno krzywdy związane z cierpieniami fizycznymi spowodowanymi warunkami zsyłki i pogorszeniem stanu zdrowia, jak i krzywdy psychiczne – począwszy od cierpień wynikających z niesprawiedliwego potraktowania bohatera wojennego, poprzez traumy pobytu na S., a skończywszy na niepokoju o życie najbliższych. Sąd I instancji – co wprost wynikało z uzasadnienia zaskarżonego wyroku – wszystkie te okoliczności przy szacowaniu zadośćuczynienia uwzględnił. Wynikało stąd, że zakres odtworzonych przez Sąd I instancji krzywd doznanych przez ojca wnioskodawczyń, zasadniczo został przez apelującą pełnomocniczkę zaaprobowany. W szczególności apelująca nie podnosiła dodatkowych okoliczności faktycznych z tego zakresu, które pominąć miałby Sąd I instancji, a które przemawiać miałyby za ustaleniem krzywdy w większym rozmiarze.

Jak zatem wynikało z poczynionych powyżej uwag, apelująca de facto podzielała stanowisko Sądu I instancji w zakresie odtworzenia okoliczności składających się na krzywdy związane bezpośrednio z deportacją G. P. (1) wraz z rodziną. Jednocześnie nie wykazała ona w żaden sposób, jakoby Sąd I instancji niedostatecznie fakty te docenił w kontekście szacowania kwoty zadośćuczynienia. Jakkolwiek bowiem ustalanie wysokości zadośćuczynienia jest zabiegiem ze swej natury ocennym, to jednak dla wykazania wadliwości oceny Sądu, apelująca musiałaby odwołać się do przesłanek w jakimś stopniu zobiektywizowanych, pozwalających racjonalnie przełożyć rozmiar krzywdy na konkretną kwotę zadośćuczynienia. Tymczasem apelująca, koncentrując się w tym zakresie na przytaczaniu ocen i przekonań własnych, de facto nie podjęła nawet próby podania przesłanek, z uwagi na które kwota zadośćuczynienia za krzywdy bezpośrednio związane z ustalonymi represjami, winna być uznana za niedoszacowaną. Omawiane zarzuty apelacji, aby okazały się skuteczne, musiałyby opierać się na wykazaniu przez apelującą konkretnych wadliwości w procedowaniu i rozumowaniu Sądu I instancji na etapie dochodzenia do konkluzji stanowiących owe ustalenia. Takich zaś wadliwości – jak wskazano powyżej – apelująca nie wykazała. W szczególności wywody apelacji o tym, że cierpienie represjonowanego „z każdym dniem było większe”, czy też, że musiał on „sobie zadawać pytanie, dlaczego akurat jego i jego rodzinę los tak dotkliwie doświadczył” – miały niewątpliwie charakter retoryczny, nie zaś merytoryczny – w aspekcie podstaw faktycznych i dowodowych przydatnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Uwzględniając przedstawione powyżej rozważania, stwierdzić należało, że proponowana we wniosku (i apelacji) kwota zadośćuczynienia w łącznej wysokości 8 200 000 zł, uznana być musiała za wygórowaną, a wnioskodawczynie nie przedstawiły żadnych konkretnych dowodów, czy okoliczności na poparcie aż takiej jej wysokości.

Podkreślenia wymagało przy tym, że przy określaniu kwoty zadośćuczynienia Sąd dysponuje pewną dozą uznaniowości, skoro przepisy art. 445 § 1 k.c. i art. 448 k.c. wskazują jedynie, że zadośćuczynienie ma być „odpowiednie”. Jak słusznie podkreśla się w orzecznictwie, wysokość zadośćuczynienia ma charakter ocenny. Jakkolwiek sposób jego miarkowania jest w pewnym zakresie określony prawem, to jednak Sąd dysponuje stosunkowo szerokim marginesem swobody orzekania. To, że zdaniem apelującej zasądzona kwota zadośćuczynienia jest niewystarczająca nie oznacza jeszcze, że orzekający ją Sąd dopuścił się uchybienia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 5 marca 2020 r., IV KK 632/19).

Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia w zakresie zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez ojca wnioskodawczyń w wyniku deportacji – przeprowadzona przez pryzmat zarzutów apelacji pełnomocniczki wnioskodawczyń – wskazywała zatem, że Sąd I instancji nie dopuścił się naruszenia przepisów wskazanych w zarzutach apelacji. W szczególności przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia wzięto pod uwagę wszystkie istotne okoliczności faktyczne, co zostało prawidłowo odzwierciedlone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (por.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2022 r., III KK 356/21).

Wbrew zatem niewykazanemu i subiektywnemu przekonaniu apelującej pełnomocniczki, brak było podstaw do przyjęcia, jakoby ustalona przez Sąd I instancji łączna kwota 500 000 złotych (po 250 000 złotych na rzecz każdej z wnioskodawczyń) nie stanowiła należytego zadośćuczynienia za krzywdy doznane przez ich ojca w wyniku w wyniku deportacji wraz z rodziną doZ..

Ad. 2

Apelująca pełnomocniczka wnioskodawczyń miała natomiast rację, zarzucając wadliwość zaskarżonego wyroku w zakresie rozstrzygnięcia określającego należne wnioskodawczyniom odsetki od zasądzonych kwot zadośćuczynienia i odszkodowania. Z treści zaskarżonego wyroku wynikało, że Sąd I instancji zasądził na rzecz wnioskodawczyń ustawowe odsetki, należne od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty (vide: punkt I wyroku). Tymczasem słusznie wskazuje apelująca, że do zasądzanych odsetek winien znaleźć zastosowania przepis art. 481 k.c., mówiący o odsetkach należnych jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego – w odróżnieniu od (ustawowych) odsetek kapitałowych, które zgodnie z art. 359 k.c. przysługują za okres przed terminem wymagalności kapitału (nie przysługują one z tytułu opóźnienia spełnienia świadczenia, ale już z samego faktu korzystania z cudzego kapitału) (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 21 listopada 2024 r. II AKa 202/24).

Odsetki ustawowe (z art. 359 k.c.) różnią się zatem funkcją i wysokością od odsetek za opóźnienie (art. 481 k.c.), zaś wprost sformułowane żądanie strony w tym zakresie nakazywało orzeczenie odsetek za opóźnienie w wyroku kończącym postępowanie. W tej sytuacji brak w sentencji wyroku wyraźnego zapisu, że zasądzono odsetki ustawowe za opóźnienie, wymagał korekty (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2023 r., VIII AKa 251/23).

Zauważyć przy tym należało, że w uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji (vide: część 5 i 6 ww. dokumentu) mowa jest wprost o przyznaniu wnioskodawczyniom „odsetek ustawowych za opóźnienie”.

Wniosek

1.  O zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądań Wnioskodawczyń w dalszej dochodzonej części, tj. zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz Wnioskodawczyń dalszych kwot tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną przez ich ojca krzywdę wynikającą z niewątpliwie niesłusznego pozbawienia wolności w pełnym dochodzonym we wniosku zakresie.

2.  O zasądzenie na rzecz wnioskodawczyń ustawowych odsetek za opóźnienie od zasądzonych w przedmiotowej sprawie tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania.

3.  Ewentualnie – o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

4.  O zasądzenie na rzecz wnioskodawczyń kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych od Skarbu Państwa.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Ad. 1

Apelująca pełnomocniczka wnioskodawczyń nie wykazała, jakoby ich sytuacja odpowiadała ustanowionym w przepisach ustawy lutowej z dnia 23 lutego 1991 r. (Dz.U.2024.442 t.j.) kryteriom, warunkującym przewidziane w niej roszczenia o rekompensatę w zakresie przewyższającym kwoty po 143 947, 72 złotych na rzecz każdej z nich tytułem odszkodowania (co omówiono poniżej w części 5.1. niniejszego uzasadnienia) oraz po 250 000 złotych na rzecz każdej z nich tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez ich ojca G. P. (1) (co omówiono wcześniej w części 3 rzeczonego dokumentu).

Ad. 2

Spośród sformułowanych przez apelującą wniosków odwoławczych, na uwzględnienie zasługiwał tylko ten dotyczący określenia rodzaju należnych wnioskodawczyniom odsetek od zasądzonego zadośćuczynienia i odszkodowania. Jak bowiem wskazano powyżej, tylko w tym zakresie sformułowany został trafny zarzut apelacji.

Ad. 3

Apelacja nie wykazała, jakoby zaskarżone rozstrzygnięcie dotknięte było wadami nakazującymi jego uchylenie i ponowne rozpoznanie sprawy.

Ad. 4

Motywy uwzględnienia wniosku o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego zaprezentowano w części 6 niniejszego uzasadnienia.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

0.0.1 Pkt 2

0.1wyroku

Przedmiot utrzymania w mocy

Zaskarżone orzeczenie w zakresie wykraczającym poza zmianę rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek (orzeczoną w pkt 1 wyroku Sądu II Instancji i opisaną w części 5.2. niniejszego uzasadnienia).

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Wywołana apelacją pełnomocniczki wnioskodawczyń kontrola instancyjna treści zaskarżonego orzeczenia oraz zawartych w jego uzasadnieniu motywów Sądu I instancji, nakazywała przyjąć, iż Sąd I instancji należycie zważył wszelkie kryteria szacowania wysokości zadośćuczynienia i odszkodowania, wynikającego z przepisów powoływanej ustawy lutowej. Wbrew zatem niewykazanemu i dowolnemu przekonaniu apelującej, Sąd I instancji prawidłowo ustalił i uwzględnił okoliczności dające podstawy do przyjęcia, że przyznane wnioskodawczyniom kwoty po 250 000 złotych na rzecz każdej z nich tytułem zadośćuczynienia oraz po 143 947, 72 złotych na rzecz każdej z nich tytułem odszkodowania – nie były zbyt niskie.

Jak przy tym nadmieniono powyżej – apelująca pełnomocniczka wnioskodawczyń, pomimo że zaskarżyła wyrok Sądu I instancji zarówno co do wysokości zadośćuczynienia, jak i odszkodowania – wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 427 § 2 k.p.k. – sformułowała zarzuty apelacyjne dotyczące jedynie pierwszej z wymienionych kwestii (a Sąd odwoławczy odniósł się do tych zarzutów w części 3 niniejszego uzasadnienia).

Co do drugiej z tych kwestii, tj. w zakresie negowania prawidłowości wyliczenia wysokości odszkodowania, w apelacji nie podniesiono żadnego zarzutu; jedynie w uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego, pełnomocniczka zakwestionowała prawidłowość odwołania się przez Sąd I instancji przy ustalaniu kwoty odszkodowania do przeciętnego dochodu w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego. Przy czym w ocenie apelującej, odwołanie takie było błędne, bowiem Sąd I instancji ustalił tylko obszar gospodarstwa należącego do ojca wnioskodawczyń (10 mórg), gdy tymczasem 1 hektar przeliczeniowy nie jest równy 1 hektarowi powierzchni, gdyż ten pierwszy uwzględnia również rodzaje i klasy użytków rolnych i tym samym może obejmować nawet blisko dwukrotność powierzchni w hektarach. Apelująca podniosła przy tym, że gdyby ojciec wnioskodawczyń nie znalazł się w niewoli, a pracował na wolności, mógłby otrzymywać wynagrodzenie zbliżone do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w pełnym dochodzonym zakresie we wniosku); łącznie zaś był on zmuszany do prac przymusowych, za które nie otrzymywał wynagrodzenia, od dnia 8 kwietnia (...) r. do dnia (...) (...) r., tj. przez około 82 miesiące.

Sąd odwoławczy takiego stanowiska apelującej nie podzielił, oceniając przy tym, że poczynione przez Sąd I instancji ustalenia w przedmiocie rozmiaru szkody, poniesionej przez G. P. (1) w wyniku represji, były w pełni prawidłowe.

Przede wszystkim – czego apelująca w żaden sposób nie kwestionowała – Sąd I instancji ustalając rozmiar szkody, zastosował przepisy art. 322 k.p.c. w zw. z art. 558 k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 powoływanej ustawy lutowej, w myśl których, jeżeli w sprawie o naprawienie szkody sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Nie budziło zaś wątpliwości, że w przedmiotowej sprawie z uwagi na znaczny upływ czasu od momentu powstania szkody oraz skąpość przesłanek faktycznych wykazanych w tym zakresie przez wnioskodawczynie (zgodnie z obowiązkiem ciążącym na nich w myśl z art. 6 k.c.) – dokładne ustalenia szkody nie było możliwe.

Zauważyć następnie należało – co apelująca z kolei zdawała się tracić z pola widzenia – że Sąd I instancji ostatecznie swoich ustaleń w przedmiocie rozmiaru szkody nie oparł na wskaźniku w postaci przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 1 ha przeliczeniowego (wynikającego z obwieszczenia z dnia(...) r.), wynoszącego w (...)r. 5451 zł. W przypadku przyjęcia tego wskaźnika – przy uwzględnieniu bezspornego w sprawie faktu, że powierzchnia gospodarstwa rolnego należącego do ojca wnioskodawczyń wynosiła 10 morg (a 1 morga to 0,57 ha) – wysokość szkody wynosiłaby 212 316, 45 zł. Przy czym – jak przyznawała sama apelująca – w przedmiotowej sprawie brak było możliwości poczynienia ustaleń w przedmiocie np. klasy użytków rolnych ww. gospodarstwa. Wobec tego Sąd I instancji – mając na względzie dyspozycję przywołanego wyżej art. 322 k.p.c. – ustalił rozmiar szkody na podstawie korzystniejszego dla represjonowanego wskaźnika, tj. aktualnego (w chwili orzekania przez Sąd I instancji) minimalnego wynagrodzenie netto, wynoszącego 3510, 92 zł; co – przy uwzględnieniu okresu 82 miesięcy deportacji – dawało przyjętą w zaskarżonym wyroku kwotę 287 895, 44 zł.

Oczywiście bezzasadne było natomiast stanowisko apelującej, jakoby ustalenie wysokości szkody winno nastąpić w oparciu o jeszcze korzystniejszy dla represjonowanego wskaźnik przeciętnego (nie zaś minimalnego) miesięcznego wynagrodzenia. Zauważyć bowiem należało, że przepis art. 322 k.p.c. – jakkolwiek pozwala sądowi ustalić wysokość odszkodowania „według swej oceny”, to jednak nie może to być ocena dowolna, ale „oparta na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy”. W przedmiotowej zaś sprawie, strona wnioskująca nie wykazała w żaden sposób, jakoby ojciec wnioskodawczyń uzyskiwał inne dochody niż z owego 10-morgowego gospodarstwa rolnego, które to dochody były przy tym przeznaczane na utrzymanie jego i rodziny. Wskazana okoliczność – której apelująca nota bene w żaden sposób nie kwestionowała – nakazywała przyjąć, że ww. gospodarstwo rolne nie przynosiło nadwyżek w dochodach, ponad to co było niezbędna dla utrzymania rodziny. Tym samym tezę apelacji – jakoby dochody represjonowanego należało ustalić w oparciu o inny wskaźnik niż minimalne wynagrodzenie netto – uznać należało za niewykazaną. Dodać należało, że apelująca swojej tezy de facto nawet nie starała się wykazać, poprzestając w tym zakresie na gołosłownym twierdzeniu, jakoby ojciec wnioskodawczyń „mógłby otrzymywać wynagrodzenie zbliżone do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia”.

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

0.0.1 Pkt 1

0.0.2 wyroku

Przedmiot i zakres zmiany

Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek, zawarte w pkt I zaskarżonego wyroku poprzez wskazanie, iż orzeczone na rzecz wnioskodawczyń odsetki ustawowe od kwot zasądzonego na ich rzecz odszkodowania i zadośćuczynienia są odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Zwięźle o powodach zmiany

Jak wskazano powyżej – w odniesieniu do zarzutu nr 2 apelacji – odsetki ustawowe (z art. 359 k.c.) różnią się funkcją i wysokością od odsetek za opóźnienie (art. 481 k.c.), zaś wprost sformułowane żądanie strony w tym zakresie nakazywało orzeczenie odsetek za opóźnienie w wyroku kończącym postępowanie. W tej sytuacji brak w sentencji wyroku wyraźnego zapisu, że zasądzono odsetki ustawowe za opóźnienie, wymagał korekty, poprzez wskazanie, że zawarte w punkcie I części dyspozytywnej wyroku, rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek, dotyczy odsetek za opóźnienie.

Zauważyć przy tym należało, że w uzasadnieniu wyroku Sądu I instancji (vide: część 5 i 6 ww. dokumentu) mowa jest wprost o przyznaniu wnioskodawczyniom „odsetek ustawowych za opóźnienie”.

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Pkt 3 i 4

wyroku

Orzekając o kosztach procesu za postępowanie odwoławcze, Sąd Apelacyjny uwzględniając przepis art. 13 ustawy lutowej z dnia 23 lutego 1991 r. (Dz.U.2024.442 t.j.), kosztami tymi obciążył Skarb Państwa, w tym zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyń: O. S. i J. P. kwoty po 240 zł tytułem zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocniczki w postępowaniu odwoławczym; przy czym wysokość tych kwot wynikała z przepisów § 11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2023.1935 t.j.).

7.  PODPIS

A. A. (2) P. M. I. P.