Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

UZASADNIENIE

K. P. (1) został skazany prawomocnymi wyrokami:

1.  Sądu Rejonowego Katowice – Wschód w Katowicach z dnia 17 maja 2012 r., sygn. akt III K 1006/11, za przestępstwa z art. 79 pkt 4 ustawy o rachunkowości, popełnione w dniach 15 lipca 2009 r. oraz 15 lipca 2010 r., na kary grzywny w wysokości po 70 stawek po 10 złotych stawka, które sprowadzono do kary łącznej 140 stawek dziennych po 10 złotych stawka,

2.  Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 21 maja 2014 r., sygn. akt XXI K 137/12, za przestępstwo z art. 271 § 1 i 3 k.k. i art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 296 § 1, 2 i 3 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k., popełnione w okresie od 3 czerwca do 14 lipca 2011 r., na karę 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę w wysokości 250 stawek dziennych po 150 złotych stawka,

3.  Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 15 grudnia 2016 r., sygn. akt XVI K 102/14, za ciąg przestępstw z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., popełnionych w okresie od 6 do 11 marca 2013 r., na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę w wysokości 100 stawek dziennych po 20 złotych stawka.

Wyrokiem łącznym z dnia 11 września 2018 r., sygn. akt XVI K 109/18, Sąd Okręgowy w Poznaniu:

1)  na podstawie art. 85 § 1 k.k. i art. 86 § 1 k.k., połączył kary pozbawienia wolności wymierzone skazanemu wyrokami opisanymi w punktach 2 i 3 i wymierzył mu karę łączną 3 lat pozbawienia wolności,

2)  na podstawie art. 85 § 1 k.k. i art. 86 § 1 i 2 k.k., połączył kary grzywny wymierzone K. P. (2) wyrokami opisanymi w punktach 1-3 i wymierzył mu karę łączną grzywny w wysokości 380 stawek dziennych po 100 złotych stawka,

3)  na podstawie art. 577 k.p.k., na poczet kary łącznej pozbawienia wolności zaliczył skazanemu okresy: od dnia 12 kwietnia 2013 r. do dnia 27 czerwca 2013 r., od dnia 18 czerwca 2015 r. do dnia 18 marca 2016 r. i od dnia 15 grudnia 2017 r.

Apelację od tego wyroku wniósł obrońca skazanego, który podniósł następujące zarzuty:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 85 § 1 i 2 k.k. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i tym samym połączenie trzech kar grzywny wymierzonych wymienionymi wyżej wyrokami, mimo że kara grzywny orzeczona wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach została prawomocnie umorzona postanowieniem z dnia 23 marca 2017 r., a zatem nie podlegała już wykonaniu i nie mogła być objęta karą łączna,

2)  rażącą niewspółmierność wymierzonej skazanemu kary pozbawienia wolności, jak i kary łącznej grzywny, polegającą na niezastosowaniu przy orzekaniu tych kar zasady pełnej absorbcji, mimo że skazany nie należy do subkultury więziennej, jest niekonfliktowy, posiada wzorową opinię w zakładzie karnym, ma 76 lat, jest osobą schorowaną, po amputacji stóp, porusza się na wózku inwalidzkim, nie posiada majątku, a stan zdrowia uniemożliwia mu zarobkowanie.

Ostatecznie obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

- obniżenie kary łącznej pozbawienia wolności do 1 roku i 8 miesięcy,

- „wymierzenie skazanemu kary łącznej grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 20 złotych stawka”.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zasadny okazał się pierwszy z zarzutów podniesionych w apelacji, natomiast nie zasługiwał na uwzględnienie drugi z podniesionych w niej zarzutów.

Ma rację obrońca, że kara grzywny orzeczona wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 21 maja 2014 r., sygn. akt XXI K 137/12, nie mogła być objęta karą łączną, ponieważ postanowieniem z dnia 23 marca 2017 r. została umorzona. Zgodnie zaś z art. 85 § 2 k.k., podstawą orzeczenia kary łącznej są tylko kary podlegające wykonaniu w całości lub w części. Przedmiotowa kara, na skutej jej prawomocnego umorzenia, niewątpliwie nie podlega już wykonaniu. Uchybienie to, na etapie sporządzenia motywów rozstrzygnięcia, dostrzegł Sąd I instancji, do czego przyznał się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny rozważył również kwestię tego, czy podniesiony przez obrońcę zarzut jest korzystny dla skazanego. W świetle art. 86 § 1 k.k., obrońca może przecież przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego (skazanego). Nadto, w myśl wyrażonego w art. 434 § 1 k.p.k. zakazu reformationis in peius, sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść skazanego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy. W niniejszej sprawie apelację wniósł tylko obrońca. Analiza zaistniałego przypadku prowadzi do wniosku, że uwzględnienie przedmiotowego zarzutu prowadzi do korzystnych skutków dla K. P. (1). Rzecz w tym, że kara grzywny orzeczona wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 21 maja 2014 r. jest najsurowszą karą spośród kar grzywny, które zostały połączone w zaskarżonym wyroku. Orzeczono ją bowiem w rozmiarze 250 stawek dziennych, gdy pozostałe kary grzywny wymierzono odpowiednio w wysokości 140 i 100 stawek dziennych. Tak więc to kara grzywny określona we wspomnianym wyroku wyznaczała dolną granicę kary łącznej grzywny – art. 86 § 1 k.k. Efektem pominięcia tej kary będzie zatem to, że dolna granica kary łącznej grzywny ukształtuje się na poziomie 140 stawek dziennych. Poza tym, uwzględnienie grzywny orzeczonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 21 maja 2014 r. oznacza to, iż górna granicach kary łącznej grzywny, wyrażająca się sumą grzywien, wynosi 490 stawek dziennych. W wyroku łącznym granice kary łącznej grzywny wymierzonej w stawkach dziennych wyznaczone są przecież wyłącznie przez kryterium liczby stawek dziennych (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2012 r. w sprawie I KZP 17/12, Legalis). Orzekając karę łączną grzywny w rozmiarze 380 stawek dziennych Sąd Okręgowy miał na względzie tak ustalone jej granicę. Nie można też pominąć tego, że zgodnie z art. 86 § 2 k.k. wysokość stawki dziennej w wyroku łącznym „nie może przekroczyć najwyższej ustalonej poprzednio”. W sprawie XXI K 137/12 Sądu Okręgowego w Katowicach, wartość jednej stawki dziennej ustalono na kwotę 150 złotych. Niewątpliwie to ta wysokość pozwoliła Sądowi I instancji ustalić wartość jednej stawki w zaskarżonym wyroku na poziomie 100 złotych. Pominięcie wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach uniemożliwiłoby ustalenie stawki w takiej wysokości. Możliwe byłoby jej orzeczenie najwyżej w kwocie 20 złotych (wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 15 grudnia 2016 r.).

Uwzględniając poczynione wyżej rozważania, Sąd Apelacyjny uznał, że podniesiony przez obrońcę zarzut obrazy art. 85 § 2 k.k. jest trafny i jednocześnie, w realiach niniejszej sprawy, korzystny dla skazanego. Dlatego też zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że na podstawie art. 85 § 1 k.k. oraz art. 86 § 1 i 2 k.k. połączył kary grzywny wymierzone K. P. (2) w sprawach III K 1006/11 Sądu Rejonowego Katowice-Wschód w Katowicach oraz XVI K 102/14 Sądu Okręgowego w Poznaniu i wymierzył mu karę łączna grzywny w wysokości 140 stawek dziennych po 20 złotych stawka i jednocześnie na podstawie art. 572 k.p.k. umorzył postępowanie w części dotyczącej wydania wyroku łącznego odnośnie kary grzywny wymierzonej skazanemu w sprawie XXI K 137/12 Sądu Okręgowego w Katowicach.

Odnosząc się do rozmiaru orzeczonej kary łącznej grzywny, to jej wymiar jest najniższym z możliwych, ponieważ odpowiada ilości stawek dziennych ustalonej w wyroku Sądu Rejonowego Katowice - Wschód w Katowicach, którym, w świetle cytowanej uchwały Sądu Najwyższego i treści art. 86 § 1 k.k., wymierzono skazanemu „najwyższą z kar za poszczególne przestępstwa”. Sąd Apelacyjny z jednej strony miał na uwadze odległości czasowe pomiędzy poszczególnymi przestępstwami oraz to, że godziły one w rożne dobra chronione prawem, ale z drugiej strony wziął pod uwagę okoliczności, o których mowa w art. 85a k.k. Chodzi o to, że K. P. (1) ma bardzo dobrą opinię w zakładzie karnym i względy wychowawcze i zapobiegawcze przemawiają za orzeczeniem kary łącznej grzywny w rozmiarze 140 stawek dziennych, co czyni także zadość potrzebom w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Sąd Apelacyjny nie mógł uwzględnić wniosku obrońcy o orzeczenie kary łącznej grzywny w rozmiarze 100 stawek dziennych, ponieważ stanowiłoby to obrazę art. 86 § 1 k.k., który jednoznacznie wskazuje, że dolną granicą kary łącznej jest najwyższa z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa (tu było to 140 stawek dziennych).

Niemniej Sąd Apelacyjny przychylił się do wniosku obrońcy i wartość jednej stawki dziennej ustalił na kwotę 20 złotych. U źródeł takiego rozstrzygnięcia legło to, że K. P. (1) jest osobą w podeszłym wieku i choć z wykształcenia jest lekarzem weterynarii, to obecnie odbywa karę pozbawienia wolności i zarazem choruje, co niewątpliwie musi wpłynąć na ocenę jego możliwości zarobkowych.

Jeżeli chodzi o drugi z zarzutów, to Sąd Apelacyjny odniesie się do niego tylko w zakresie kary łącznej pozbawienia wolności, gdyż uwzględniając pierwszy z zarzutów orzekł nową karę łączną grzywny, a okoliczności które wpłynęły na jej ukształtowanie zostały omówione wyżej.

Wyjść trzeba od tego, że Sąd Apelacyjny z urzędu zauważa, iż w momencie orzekania w postępowaniu odwoławczym wykonana została już w całości kara 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności orzeczona wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 21 maja 2014 r. Zgodnie ze wspomnianym już art. 85 § 2 k.k., łączeniu podlegają tyko kary podlegające wykonaniu w całości lub w części. De facto, na chwilę obecną kara ta nie powinna być więc podstawą orzeczenia kary łącznej. Jak już to jednak podkreślono, przy okazji analizy problematyki kary łącznej grzywny, zgodnie z art. 434 § 1 k.p.k., sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego (tu skazanego) tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy. Brak apelacji na niekorzyść K. P. (1) nie pozwala zatem Sądowi Apelacyjnemu na taką ingerencję w wyrok Sądu Okręgowego, która pogarszałaby jego sytuację. W realiach sprawy, uznanie, że brak jest przesłanek do połączenia kar pozbawienia wolności, oznaczałoby, iż samodzielnemu wykonaniu podlegałaby kara 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności wymierzona skazanemu wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 15 grudnia 2016 r. Na poczet tej kary nie można by przecież zaliczyć odbytej już kary w sprawie XXI K 137/12 Sądu Okręgowego w Katowicach. Z kolei połączenie tych kar nie na zasadzie pełnej kumulacji, będzie dla skazanego zawsze korzystniejsze, gdyż wówczas na poczet kary łącznej zaliczeniu podlega odbyta już w całości kara 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności i ostatecznie rzeczywisty – pozostały do odbycia - okres pozbawienia wolności, w ramach tak ukształtowanej kary łącznej, będzie zawsze krótszy aniżeli 1 rok i 6 miesięcy. Zmiana tego stanu rzeczy byłaby niekorzystna dla skazanego, co w świetle art. 434 § 1 k.p.k. jest niedopuszczalne. Zwraca uwagę, że Sąd Okręgowy łącząc przedmiotowe kary pozbawienia wolności, choć w dużym stopniu kierował się zasadą kumulacji, to jednak nie zastosował jej w pełni.

Przechodząc dalej, Sąd Apelacyjny uznał, że wymierzona K. P. (2) kara łączna pozbawienia wolności nie razi surowością.

Po pierwsze, Sąd Okręgowy połączył dwie kary, odpowiednio o rozmiarze: 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Mógł więc orzec karę łączna w granicach od 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności do 3 lat i 2 miesięcy pozbawienia wolności. Orzekł karę 3 lat pozbawienia wolności. Nie zastosował więc pełnej kumulacji. Można więc stwierdzić, że skazany niejako „zyskał” 2 miesięcy pozbawienia wolności, co ma istotne znaczenie z punktu widzenia poczynionych rozważań na tle art. 434 § 1 k.p.k. (w efekcie, przy zaliczeniu na poczet kary łącznej odbytej już kary 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności, realnemu wykonaniu będzie podlegał okres 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności – choć obecnie już znacznie krótszy, gdyż skazany rozpoczął odbywanie kary 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, a i okres odbycia tej kary będzie podlegał zaliczeniu na poczet kary łącznej).

Po drugie, kara łączna w rozmiarze 3 lat pozbawienia wolności uwzględnia zarówno okoliczności przemawiające na korzyść, jak i na niekorzyść skazanego. Z jednej strony chodzi tu o podeszły wiek K. P. (1), stan jego zdrowia, poruszanie się na wózku inwalidzkim oraz dobrą opinię w zakładzie karnym, którą Sąd Okręgowy nie do końca słusznie określił mianem „dość pozytywną”. Z drugiej zaś strony chodzi o to, że popełnione przez skazanego przestępstwa dzieli dość duża odległość czasowa (1 rok i 8 miesięcy). Świadczy to o tym, że na różnych etapach swojego życia wchodził w konflikt z prawem i pomiędzy tymi czynami nie ma jakiejkolwiek więzi, co, jak trafnie uznał Sąd Okręgowy, przemawia za zastosowaniem w większym stopniu zasady kumulacji. Sąd I instancji słusznie też zauważył, że skazany trafił do jednostki penitencjarnej po odwołaniu warunkowego przedterminowego zwolnienia. Nadto przypisane mu przestępstwa godzą w różne dobra chronione prawem (przeciwko wiarygodności dokumentów, przeciwko obrotowi gospodarczemu i przeciwko mieniu).

Po trzecie, w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy należycie umotywował swoje rozstrzygnięcie, co do kary łącznej pozbawienia wolności. Sąd Apelacyjny w pełni zgadza się z zawartą tam argumentacją.

Reasumując, orzeczona wobec skazanego kara łączna pozbawienia wolności, w przekonaniu Sądu Apelacyjnego, nie razi surowością i została ukształtowana w taki sposób, że winna spełnić swoje cele zapobiegawcze i wychowawcze wobec skazanego, a jednocześnie czyni zadość potrzebom w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że na podstawie art. 85 § 1 k.k. oraz art. 86 § 1 i 2 k.k. połączył kary grzywny wymierzone K. P. (2) w sprawach III K 1006/11 Sądu Rejonowego Katowice-Wschód w Katowicach oraz XVI K 102/14 Sądu Okręgowego w Poznaniu i wymierzył mu karę łączna grzywny w wysokości 140 stawek dziennych po 20 złotych stawka i jednocześnie na podstawie art. 572 k.p.k. umorzył postępowanie w części dotyczącej wydania wyroku łącznego odnośnie kary grzywny wymierzonej skazanemu w sprawie XXI K 137/12 Sądu Okręgowego w Katowicach. W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.

Sąd Apelacyjny zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adwokat M. I. kwotę 147,60 złotych, w tym VAT, tytułem kosztów nieopłaconej obrony z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

Kierując się sytuacją majątkową skazanego, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 624 § 1 k.p.k., zwolnił go od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze.

Grzegorz Nowak Krzysztof Lewandowski Henryk Komisarski