Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 288/23

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Z. z dnia (...) r. w sprawie (...)

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny – pełnomocnik wnioskodawców

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

0.12.1. Ustalenie faktów

0.12.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.2. Ocena dowodów

0.12.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

0.12.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

Apelacja pełnomocnika wnioskodawców W. R. (1) oraz Z. R. zaskarżająca wyrok w części, tj. co do pkt. II oddalającego wniosek w pozostałym zakresie, tj. ponad kwotę 300.000,00 zł zasądzoną w sprawie na rzecz każdego z wnioskodawców - W. R. (1) oraz Z. R. tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przez ojca wnioskodawców - W. R. (2) oraz odnośnie odszkodowania w całości:

I.  w zakresie zadośćuczynienia:

1.  w oparciu o art. 438 pkt 2 k.p.k., obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 7 k.p.k. poprzez dowolną ocenę dowodów i wyciągnięcie z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wniosków sprzecznych z zasadami prawidłowego rozumowania, doświadczenia życiowego i wskazaniami wiedzy i uznanie, że zasądzone zadośćuczynienie w kwocie 900.000,00 złotych spełnia cel i wymogi określone art. 8 ust. 2a i 2b ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu P. w przypadku krzywd W. R. (2), doznanych wskutek represjonowania go przez r. organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości działające na terytorium P. w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim w okresie od 29 stycznia 1945 r. do dnia 30 marca 1959 r. w związku z jego działalnością na rzecz niepodległego bytu P.;

2.  w oparciu o art. 438 pkt 1a k.p.k., obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 445 § 2 k.c. oraz art. 448 k.c., w zbiegu z art. 8 ust. 2a i 2b ustawy lutowej, poprzez błędne przyjęcie, że zasądzona kwota zadośćuczynienia w wysokości 900.000,00 złotych zasądzona na rzecz W. R. (1), Z. R. oraz ich brata - A. R. jest kwotą odpowiednią w przypadku krzywd W. R. (2), z uwagi na trudne warunki w jakich przebywał represjonowany, rozłąki z rodziną czy też wykonywanie katorżniczej pracy, podczas gdy wskazane w postępowaniu dowodowym okoliczności dotyczące warunków odbywania tej przymusowej izolacji uzasadniają zasądzenie dalszej, dochodzonej w niniejszym postępowaniu sumy, tj. kwoty 34.033.063,00 zł jako sumy służącej wyrównaniu odniesionych przez Represjonowanego krzywd,

II.  w zakresie odszkodowania:

1.  w oparciu o art. 438 pkt 3 k.p.k. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść i skutkujący bezpodstawnym uznaniem, że W. R. (2) nie poniósł szkody w związku z represjami podjętymi przez r. organy ścigania, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, popartego ponadto doświadczeniem życiowym wynika, że ojciec wnioskodawców w związku z pozbawieniem wolności nie miał możliwości wykonywania pracy zarobkowej i uzyskania dochodów przez okres ponad 14 lat, jak również podczas przebywania w obozach pracy, wykonując katorżnicze prace, nie otrzymał żadnego wynagrodzenia, a taki stan powodował szkodę w majątku Represjonowanego,

2.  rażące naruszenie art. 8 ust. 2a i 2b ustawy 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu P. w zw. z art. 322 k.p.c., które miało istotny wpływ na treść wydanego wyroku, polegające na jego niezastosowaniu skutkującym brakiem zasądzenia przez Sąd dochodzonej kwoty odszkodowania w wysokości wykazanej we wniosku i konsekwencji doszło w sprawie do oddalenia roszczenia w zakresie odszkodowania z tytułu katorżniczej pracy, podczas gdy dochodzona kwota w tym zakresie stanowi realną szkodę poniesioną przez pokrzywdzonego.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Uwagi wstępne

Apelacja pełnomocnika wnioskodawców okazała się zasadna w części, a to co do zasady, że zasądzone zadośćuczynienie było zbyt niskie; niezasadna była natomiast jeśli chodzi o rozmiar żądanej modyfikacji zasądzonej z tego tytułu kwoty, jak również w zakresie żądania odszkodowania.

Tytułem wstępu zauważyć należało, że wątpliwości ani stron, ani Sądu Apelacyjnego nie budziło leżące u podstaw zaskarżonego orzeczenia ustalenie, że zmarłemu ojcu wnioskodawców, W. R. (2) przysługiwałoby od Skarbu Państwa zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, o którym mowa w art. 8 ust. ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu P. (Dz.U.2024.442 t.j.) – zwanej dalej ustawą lutową - w tym wypadku za krzywdę wynikłą z pozbawienia go wolności przez organy r. w wyniku podejmowanej przez niego działalności na rzecz niepodległego P..

Poza zakresem zaskarżenia apelacją pełnomocnika wnioskodawców znalazła się – niebudząca także wątpliwości Sądu odwoławczego uwzględnianych ex officio – kwestia prawidłowości ustaleń co do okresu owego pozbawienia wolności (od dnia 29 stycznia 1945 r. do dnia 30 marca 1959 r.).

Wątpliwości apelującego, a także Sądu odwoławczego, nie budziło również to, że w następstwie tego pozbawienia wolności ojciec wnioskodawców doznał krzywdy. Apelująca nie podzieliła jednakże rozstrzygnięcia dotyczącego owej krzywdy w zakresie ustalenia jej wielkości, a co za tym idzie w zakresie wysokości przyznanego wnioskodawcom zadośćuczynienia, uznając przy tym, że było ono zbyt niskie. Apelująca nie zgodziła się również z ustaleniem jakoby ojciec wnioskodawców nie doznał szkody majątkowej z tytułu wspominanego wyżej pozbawienia wolności.

Wątpliwości Sądu odwoławczego, podobnie jak Sądu I instancji, nie budziło też to, że na gruncie niniejszej sprawy jedynymi uprawnionymi do zadośćuczynienia, dochodzonego na podstawie przepisów powołanej ustawy, byli synowie represjonowanego, W. R. (1), Z. R. i A. R.. Sposób podziału zasądzonej tytułem zadośćuczynienia kwoty nie był kwestionowany w apelacji, co pełnomocnik potwierdził dodatkowo na pytanie sądu odwoławczego w dniu (...) r. (k. 340v).

Ad. 1. i Ad. 2

Na wstępie należy podkreślić, że podniesione przez apelującą zarzuty dotyczące wadliwego ustalenia przez Sąd I Instancji wysokości przysługującego wnioskodawcom zadośćuczynienia, tj. zarzut obrazy przepisu postępowania w postaci art. 7 k.p.k. (Ad.1) oraz obrazy prawa materialnego w postaci art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 445 § 2 k.c. oraz art. 448 k.c. w zb. z art. 8 ust. 2a i 2b ustawy lutowej (Ad. 2) należało rozpoznać wspólnie, albowiem są one ze sobą ściśle związane. Zarzuty te okazały się częściowo zasadne.

Przed merytorycznym ustosunkowaniem się do wskazanych wyżej zarzutów należało wskazać, że Sąd I instancji ustalając rozmiar krzywdy, jakiej doznał ojciec wnioskodawców w wyniku represji związanych z pozbawieniem go wolności, prawidłowo dał wiarę i uwzględnił wszystkie okoliczności faktyczne podawane przez wnioskodawców Z. R. i W. R. (1).

Podkreślenia wymagało przy tym, że wiedza wnioskodawców była w tym zakresie nader skąpa. Obaj zeznający zaznaczali, że W. R. (2) był osobą zamkniętą i nie opowiadał o swoich przeżyciach z tamtego okresu. Z ich zeznań wynikało de facto, że wiedzieli wyłącznie o pracy ojca w kopalni, zaś informacje dotyczące jego pobytu w tzw. łagrach uzyskali długo po jego śmierci na podstawie dokumentów Instytutu Pamięci Narodowej i informacji uzyskanych
w Internecie.

Okoliczności ze wskazanego wyżej zakresu – warunkujące ustalany rozmiar krzywdy – odtworzone zostały również na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy. Podkreślić jednak należy, że informacje zawarte w tych dokumentach były również nader lakoniczne. Potwierdzały w zasadzie wyłącznie skazanie W. R. (2) na karę śmierci, a następnie zamianę tej kary na 20 lat przymusowych robót oraz przebywanie ojca wnioskodawców w czterech łagrach (W., R., (...), D.) przez okres 14 lat, bez przytoczenia jakichkolwiek szczegółów dotyczących warunków jego życia w ówczesnym okresie. Przyznanie waloru wiarygodności zarówno twierdzeniom wnioskodawców, jak i wspomnianym dokumentom, oczywiście zasługiwało na aprobatę, jednakże ustalając rozmiar krzywdy należało odwołać się również do doświadczenia życiowego, wspartego wiedzą historyczną dotyczącą czasów objętych przedmiotem niniejszego postępowania. Wiedza ta jest bowiem powszechna, a w każdym razie znana sądom sprawującym wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych a więc orzekających m.in. na podstawie tzw. ustawy lutowej.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił okoliczności relewantne dla rozmiaru krzywdy doznanej przez ojca wnioskodawców w następstwie niesłusznego pozbawienia go wolności i wywiezienia na przymusowe roboty do łagrów, szczegółowo je opisując na stronie 18 i 19 wyroku (z tego też powodu Sąd Apelacyjny nie widział potrzeby ich ponownego przytaczania). Nadał im jednakże zdecydowanie zbyt nieadekwatną rangę, zasądzając zadośćuczynienie w łącznej kwocie 900.000 zł, która w ocenie Sądu Apelacyjnego w nienależytym stopniu uwzględnia kompensacyjny charakter tego rodzaju świadczenia pieniężnego. Sąd Okręgowy uchybił zatem wynikającym z przepisu art. 445 § 1 k.c. kryteriom ustalenia wysokości „odpowiedniego” zadośćuczynienia, a przyznana łączna suma nie stanowi miarodajnej rekompensaty za doznaną przez W. R. (2) krzywdę związaną z pozbawieniem wolności przez organy r..

Z materiałów, które zostały przedstawione przez apelującą, a także wiedzy historycznej o niewyobrażalnych cierpieniach, jakich doznawali więźniowie polityczni, jednoznacznie wynika, że rozmiar krzywdy był znaczący. W. R. (2) wykonywał pracę w skrajnie ciężkich warunkach atmosferycznych przez okres aż 14 lat (!). Nie można pomijać również warunków bytowo-socjalnych, w jakich był izolowany przez cały ten okres, a które godzą w podstawowe poczucie godności człowieka. Ponadto został on zatrzymany i pozbawiony wolności jako młody mężczyzna, mając zaledwie 18 lat, wskutek czego pozbawiono go wolności w okresie podejmowania kluczowych życiowych wyborów.

Uwzględniając powyższe, co do zasady zatem należało podzielić stanowisko apelującej, że Sąd Okręgowy w sposób niedostateczny docenił okoliczności związane z odbywaniem kary pozbawienia wolności, w szczególności przez osoby takie jak W. R. (2), którzy odbywali kary za przestępstwa „antypaństwowe”
(w rozumieniu ZSRR), naruszając w tym zakresie dyrektywy zawarte w art. 7 k.p.k. oraz w art. 445 § 1 k.c.

Należycie oceniając rozmiar cierpień zarówno psychicznych, jak i fizycznych, które wiązały się z kilkunastoletnim przebywaniem w łagrach sowieckich, a które stanowić muszą podstawę wyliczenia należnego zadośćuczynienia, stwierdzić należy, że odpowiednią sumą pieniężną będzie dopiero kwota po 600.000 zł na rzecz każdego z wnioskodawców (łącznie więc 1.800.000 zł).

Nie znaczy to jeszcze, że wszystkie argumenty apelacji były trafne, racjonalne
i uzasadniały dalsze podwyższenie ww. kwoty. Podkreślić należy, że apelująca wśród dodatkowych okoliczności faktycznych z tego zakresu, które Sąd I instancji pominął,
a które przemawiać miałyby za ustaleniem krzywdy w większym rozmiarze wskazała rozłąkę z rodziną. Tymczasem, jak słusznie dostrzegł Sąd I instancji, w niniejszej sprawie nie wykazano by takową w ogóle ojciec wnioskodawców w chwili pozbawienia go wolności posiadał. Z opowieści W. R. (2) wynikało, że był on sierotą i mieszkał w przytułkach, mając w chwili pozbawienia wolności zaledwie 18 lat. Ponadto zauważyć należy, że związek małżeński z matką wnioskodawców, W. R. (2) zawarł już po powrocie do P. w (...) roku, zaś sami wnioskodawcy urodzili się jeszcze przed tą datą, tj. w 1955 roku (Z. R.) i w 1957 roku (W. R. (1)). Stanowisko apelującej było zatem chybione.

Ponadto apelująca, jako okoliczność przemawiającą za ustaleniem krzywdy w większym rozmiarze, wskazała na przemoc, jakiej doświadczał W. R. (2), a która bezpośrednio wpływała na jego psychikę, potęgując strach i stres, a także zmaganie się przez ojca wnioskodawców z konsekwencjami warunków panujących w miejscu osadzenia jeszcze długo po odzyskaniu wolności. Twierdzenia apelującej pozostają jednak jedynie w sferze domysłów i subiektywnego zapatrywania wnioskodawców.

Wywody apelacji stanowią w tym zakresie polemikę, zaś uzasadnienie środka odwoławczego nie zawiera jakiejkolwiek rzeczowej i konkretnej argumentacji, która byłaby w stanie podważyć prawidłowość rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego. Żaden dowód nie wskazuje przy tym, aby ojciec wnioskodawców doznał schorzeń natury psychicznej w wyniku pozbawienia go wolności i wywiezienia na przymusowe roboty do łagrów. Wywodzenie takiego wniosku wyłącznie w oparciu o zeznania wnioskodawców, wskazujących zgodnie na agresywne zachowanie ojca czy stosowanie przez niego niewspółmiernych do okoliczności surowych metod wychowawczych, byłoby całkowicie nieuprawnione. W kontekście powyższego, nie negując krzywdy doznanej przez W. R. (2) na skutek pozbawienia go wolności przez organy r., należy mieć na uwadze, że surowość
w wychowywaniu dzieci, czy kłótliwa i awanturnicza postawa – nie musiały wynikać ze zmagania się z konsekwencjami warunków panujących w miejscu pozbawienia wolności. Podkreślić jeszcze raz należy, że Sąd Okręgowy dysponował w tym zakresie niezwykle skąpym materiałem dowodowym. Sami wnioskodawcy nie podawali żadnych szczegółów mogących mieć wpływ na ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie. W. R. (1) przyznał, że nie znalazł żadnych informacji na temat pobytu swojego ojca w łagrach i tego co on tam przeżył, dysponując jedynie ogólną wiedzę na temat tych obozów. Ojciec nigdy z nim nie rozmawiał o swoich losach w czasie wojny i po wojnie. Również Z. R. podkreślał, że jego wiedza jest bardzo ograniczona.

Nie sposób zatem ustalić, by ojciec wnioskodawców doznał w związku z pozbawieniem go wolności jakichkolwiek dolegliwości zdrowotnych, w tym w - sugerowanej przez apelującą - sferze zdrowia psychicznego. Brak jest w tym przedmiocie jakichkolwiek dowodów. Analogicznie jak w przedmiocie doświadczania przez niego przemocy. W świetle opisanych wyżej rozważań nie mogą one zostać uwzględnione przy ustalaniu kwoty zadośćuczynienia w niniejszym postępowaniu. Ciężar dowodu obciążający wnioskodawców nie oznacza bynajmniej, że fakty i dowody mogą być zastępowane założeniami lub spekulacjami. Nawet treść art. 322 k.p.c. nie daje podstaw do takiej dowolności.

Podkreślić należy, że również powołanie się przez apelującego na wyroki innych sądów zasądzających kwoty zadośćuczynienia za krzywdy w związku z tymczasowym aresztowaniem czy zatrzymaniem, innych niż wnioskodawca osób, nie mogły mieć znaczenia dla ustalenia kwoty zadośćuczynienia względem wnioskodawcy, ani tym bardziej skutkować przyznaniem zadośćuczynienia w kwocie po 17.016.531,80 zł na rzecz każdego z wnioskodawców, a więc łącznie 34.033.063,60 zł (pomijając przy tym kolejnego uprawnionego, który w sprawie nie uczestniczył).

Jak słusznie podkreśla się w orzecznictwie, ocena kryteriów decydujących o wysokości zadośćuczynienia zależy od okoliczności konkretnej sprawy. Dlatego konfrontacja danego przypadku z innymi może dać jedynie orientacyjne wskazówki, co do poziomu odpowiedniego zadośćuczynienia. Kierowanie się przy ustalaniu sumy zadośćuczynienia sumami zasądzanymi z tego tytułu w innych sprawach może tylko zapobiegać powstawaniu rażących dysproporcji w podobnych sprawach. Wysokość świadczeń przyznanych w innych sprawach, choćby w podobnych stanach faktycznych, nie może natomiast stanowić dodatkowego kryterium miarkowania zadośćuczynienia. W każdej sprawie występują szczególne, właściwe tylko dla niej, okoliczności faktyczne. Natężenie doznanych krzywd zależy od indywidualnych cech poszkodowanego. Dlatego okoliczności wpływające na wysokość zadośćuczynienia, podobnie jak kryteria ich oceny, powinny być rozważane indywidualnie wobec konkretnej osoby pokrzywdzonego, bez względu na wysokość zadośćuczynienia zasądzonego w innej sprawie. Nie da się, bowiem w wymierny sposób ocenić, czy doznana przez powoda krzywda, nawet przy podobnych obrażeniach i sytuacji osobistej, jest większa, czy mniejsza niż krzywda doznana przez inną osobę na rzecz, której w innej sprawie zasądzono odpowiednie świadczenie ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2008 r. II CSK 78/08).

Z uwagi na powyższe, odnoszenie wysokości należnej kwoty zadośćuczynienia przez pryzmat innych spraw tego rodzaju - jak czyni to skarżąca na stronie 5 apelacji - jest nieuprawnione z uwagi na to, że rozmiar krzywdy, w kontekście konkretnych ustaleń stanu faktycznego danej sprawy, musi być zawsze określony indywidualnie ( vide: Sąd Apelacyjny w Szczecinie w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 maja 2022 r., II AKa 312/21). W różnych sprawach zasądzane są zadośćuczynienia w różnej wysokości jest faktem. Samo w sobie nie narusza to zasady równości wobec prawa. Ustawodawca nie sprecyzował w obowiązujących aktach prawnych żadnego zespołu sformalizowanych kryteriów, które pozwoliłyby w taki sam sposób kompensować krzywdy doznane przez osoby uprawnione do dochodzenia zadośćuczynienia z tego tytułu. Jak wydaje się wprowadzenie jednolitych kryteriów, w oparciu o które można by rozstrzygać te sprawy, w sytuacji istnienia tak wielu zmiennych, jest w ogóle niemożliwe ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2024 r. I KA 1/24).

Nie sposób zatem uznać za skuteczny argument - przemawiający za zasądzeniem zadośćuczynienia w wyższej wysokości – treści orzeczeń wydanych w innych sprawach, zwłaszcza bez porównania stanów faktycznych w nich zaistniałych. Dla przykładu należy wspomnieć, że przytoczony przez apelującą wyrok Sądu Apelacyjnego w K. w sprawie (...) dotyczył zasądzenia zadośćuczynienia w kwocie 4.000 zł za zatrzymanie przez funkcjonariuszy Komendy Wojewódzkiej w (...) r.

Całkowicie chybione było również przyjęte we wniosku inicjującym niniejsze postępowanie ustalenie kwoty rekompensującej krzywdę w wyniku przeliczenia każdego dnia pozbawienia wolności przez kwotę przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, które na dzień składania wniosku wyniosło 6.578,98 zł (k. 9). Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pamiętać trzeba, że ma ono charakter indywidualny, co oznacza, że sąd nie może stosować jakichś ogólnych wskaźników, matematycznych przeliczników ale winien uwzględnić całokształt okoliczności konkretnej sprawy ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 2 lutego 2012 r. II AKa 268/11).

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że podwyższył wysokość zasądzonego zadośćuczynienia do kwoty 600.000 zł na rzecz każdego z wnioskodawców. W dalszym zakresie, tj. powyżej wskazanej kwoty, żądania apelującej dot. zadośćuczynienia nie były już uzasadnione. Dalej idące żądanie apelującej nie zasługiwało w ocenie Sądu Odwoławczego na uwzględnienie albowiem było wygórowane i wykraczało poza zakres krzywdy doznanej przez ojca wnioskodawców z dochodzonego tytułu.

W całości natomiast niezasadnie, apelująca pełnomocnik kwestionowała orzeczenie Sądu I instancji w przedmiocie odszkodowania.

Ad. II 1

I tak, oczywiście bezzasadny był zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, skutkujący bezpodstawnym uznaniem, że W. R. (2) nie poniósł szkody w związku z pozbawieniem go wolności przez r. organy ścigania. Sąd I instancji słusznie bowiem uznał, że poniesienie szkody majątkowej nie zostało wykazane.

Na wstępie należy podkreślić, że na gruncie art. 8 ust. 1 i art. 11 ustawy lutowej nie budzi żadnych wątpliwości okoliczność, że odszkodowanie należne osobom bliskim powinno rekompensować każdy uszczerbek w mieniu represjonowanego. Odszkodowanie winno opierać się na ścisłym ustaleniu szkody. Zaistnienie szkody majątkowej musi być więc udowodnione przez wnioskodawcę, gdyż w postępowaniu, które toczy się w oparciu o przepisy ustawy lutowej, ciężar dowodu spoczywa na stronie wywodzącej z danego twierdzenia określone skutki prawne. Fakt zaistnienia szkody nie może opierać się więc na domniemaniach ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 grudnia 2021 roku w sprawie II AKa 386/21).

Żądanie przyznania odszkodowania apelująca pełnomocnik wywodzi przede wszystkim z faktu nieotrzymania przez ojca wnioskodawców żadnego wynagrodzenia za świadczenie przymusowych robót w łagrach, a także warunków owej pracy – zmuszony był wykonywać ciężkie prace fizyczne, ponad 8 godzin dziennie, które zagrażały nie tylko zdrowiu represjonowanego, ale i jego życiu.

W tym zakresie należy przede wszystkim zauważyć, że twierdzenia apelującej o nieotrzymaniu przez W. R. (2) żadnego wynagrodzenia za pracę w łagrach, w tym wprowadzeniu licznych odliczeń, potrąceń za zakwaterowanie, wyżywienie i inne rzeczy, po których wypłata była równa zeru pozostają w sferze domysłów, hipotez i przypuszczeń. Jak już wskazano powyżej, Sąd Okręgowy dysponował ubogim materiałem dowodowym załączonych do wniosku z dnia
(...) r., który powyższych twierdzeń w żaden sposób nie potwierdził. W szczególności wnioskodawcy nie mieli w tym zakresie żadnej wiedzy - „Nie wiem czy otrzymywał wynagrodzenie za prace przymusowe na S.”, „O tym, że była praca przymusowa, to również wiem z historii. ”(k. 168-169). Analogicznie jak w przedmiocie szeroko akcentowanych przez apelującą warunków wykonywania przymusowej pracy.

Apelująca poprzestała w tym zakresie na lakonicznym twierdzeniu, że okoliczności dotyczące przymusowej pracy zostały wykazane w toku procesu i odwołaniu się do możliwości udowadniania faktów wszelkimi środkami dowodowymi, w tym także ze pomocą zeznań. Choć apelująca nie precyzuje jakie środki dowodowe ma na myśli, to jednak przypuszczać należy, że chodziło o zeznania wnioskodawców. Warto zatem przytoczyć, mając na uwadze poczynione już wyżej uwagi co do zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, treść zeznań W. R. (1), który zanegował posiadanie informacji o warunkach wykonywania pracy przez ojca – „ Ja uzyskałem informację na temat obozów, w których przebywał mój ojciec. Natomiast nie znalazłem informacji na temat pobytu mojego ojca w tych obozach i co on tam przeżył. Uzyskałem ogólną wiedzę na temat tych obozów”, „Nigdy nie rozmawiałem z ojcem na temat jego losów w czasie wojny i po wojnie” a także treść zeznań drugiego z wnioskodawców Z. R. – „ Z dokumentów wynika, że tato był na (...) lat. Moja wiedza jest bardzo ograniczona. Nie wiem w jakich okolicznościach się tato znalazł na S.. Nie wiem jak tato został przetransportowany na S. i jak się tam znalazł. Nie wiem co było przyczyną, że tato się znalazł na S.”, „Nie wiem czy otrzymywał wynagrodzenie za prace przymusowe na S.”, „O tym, że była praca przymusowa, to również wiem z historii. ”(k. 168-169).

Niezależnie od powyższego należy przytoczyć ugruntowane w judykaturze stanowisko, że przepis art. 8 ust. 1 ustawy lutowej nie daje podstawy do zasądzenia "odszkodowania" za to, że osoba represjonowana w okresie pozbawienia wolności wykonywała przymusową pracę, za którą nie otrzymywała należnego wynagrodzenia. Z żadnego przepisu nie wynika, że represjonowanemu należy się swoisty ekwiwalent pieniężny za wykonywaną przymusowo pracę ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 października 2021 r. II AKa 165/21). Nieodpłatne wykonywanie pracy przymusowej w ramach odbywania kary pozbawienia wolności przez osobę represjonowaną samo w sobie nie powiększa szkody wynikłej z represji skutkującej szkodą i krzywdą, ma natomiast znaczenie dla oceny cierpień fizycznych i psychicznych, wpływając na wielkość zadośćuczynienia ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 31 marca 2023 r. II AKa 50/23, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 października 2022 r. II AKa 328/22, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 29 września 2022 r. II AKa 209/22).

Słusznie zatem Sąd Okręgowy stwierdził brak podstaw do ustalenia i zasądzenia z tego tytułu odszkodowania, trafnie akcentując, że w takiej sytuacji wykonywanie pracy w łagrach przez ojca wnioskodawców winno być uwzględnione jako element wyrządzonej mu krzywdy i podlegało zrekompensowaniu poprzez zasądzenie odpowiedniej kwoty zadośćuczynienia.

Bezspornie Sąd Okręgowy miał również rację, że ta sama okoliczność – na kanwie niniejszej sprawy wykonywanie pracy w łagrach - nie może być podstawą zasądzenia zarówno odszkodowania, jak i zadośćuczynienia chociażby z uwagi na odmienny cel obu tych świadczeń. Odszkodowanie ma na celu naprawienie szkody majątkowej, a zadośćuczynienie złagodzenie skutków doznanej krzywdy, a więc szkody niemajątkowej. Tymczasem apelująca, nie dostrzegając przedmiotowej różnicy - zakwalifikowała ww. okoliczność we wniosku inicjującym niniejsze postępowanie jako element wskazujący na zasadność obu tych świadczeń.

W części uzasadniającej zasądzenie zadośćuczynienia wskazała na represje, które przybrały m.in. postać zmuszenia do wykonywania niewolniczej pracy w obozach pracy na terytorium rosyjskim (strona 15 wniosku), domagając się jednocześnie odszkodowania obejmującego zwrot kwoty, która nie została wypłacona ich ojcu z tytułu wykonywania przez niego przymusowych prac fizycznych podczas odbywania kary pozbawienia wolności (str. 25 wniosku). Pełnomocnik podkreśliła, że ojciec wnioskodawców nie otrzymał żadnego wynagrodzenia za świadczenie przymusowych robót w łagrach. W wyniku pozbawienia wolności utracił zaś możliwość zarobkowania przez okres 14 lat, tj. 170 miesięcy.

Należy zauważyć, że ojciec wnioskodawców w chwili zatrzymania miał zaledwie 18 lat. W sprawie nie ustalono czy przed zatrzymaniem wykonywał jakąkolwiek pracę zarobkową ani czy posiadał majątek.

Tymczasem skarżąca podniosła, że gdyby ojciec wnioskodawców nie przebywał w warunkach izolacji oraz gdyby nie dotknęły go przedmiotowe represje, nie odniósłby żadnej szkody majątkowej. Apelująca nie wskazała jednak w czym upatruje owej szkody. Podkreślić należy, że wnioskodawcy w niniejszej sprawie nie wykazali nawet jakie W. R. (2) miał zamiary związane z własnym życiem zawodowym, mając przed zatrzymaniem ukończone zaledwie 7 klas szkoły podstawowej. To, że został on pozbawiony wolności w wieku 18 lat, nie oznacza automatycznie, że w czasie kilkunastoletniego okresu pobytu w łagrach wykonywałby pracę zarobkową. Pozostaje to tylko i wyłącznie w sferze domysłów apelującej, a nie zostało w toku prowadzonego przed Sądem I instancji udowodnione. Tym samym za dowolne uznać należy, że dywagacje, że w czasie pozbawienia wolności W. R. (2) mógłby podjąć pracę zarobkową i mógłby uzyskiwać wynagrodzenie bowiem apelująca nie wskazała na żaden dowód, który tę tezę by uzasadniał. Apelująca nie udowodniła powyższych twierdzeń, a jedynie oparła się na przypuszczeniach i spekulacjach, a tym samym zarzut ten okazał się niezasadny.

Wobec nieudowodnienia w sposób miarodajny i oczywisty zasadności tego roszczenia, trafnie rozstrzygnął Sąd Okręgowy o oddaleniu wniosku w zakresie żądanego odszkodowania.

Ad. II 2

Oczywiście bezzasadny okazał się również zarzut naruszenia art. 8 ust. 2a i 2b ustawy lutowej w zw. z art. 322 k.p.c., poprzez jego niezastosowanie.

Jak wynika z art. 322 k.p.c., jeżeli w sprawie o naprawienie szkody sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Warunkiem zastosowania tego przepisu jest więc ustalenie samego obiektywnego faktu zaistnienia szkody, a dopiero następnie miarkowanie wysokości odszkodowania. Skoro w niniejszej sprawie w ogóle nie wykazano powstania szkody, i to w żadnej postaci, powoływanie się na treść wskazanego przepisu jest bezprzedmiotowe. Brak szkody wyłącza przecież możliwość przyznania odszkodowania w jakiejkolwiek wysokości ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 lutego 2021 r., II AKa 254/20).

Wniosek

1.  Zasądzenie na rzecz wnioskodawców dalszej kwoty 34.033.063,60 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę oraz kwoty 1.118.426,60 zł z tytułu odszkodowania szkodę doznaną przez W. R. (2) wskutek represjonowania go przez r. organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości działające na terytorium P. w granicach ustalonych w Trakcie (...) w okresie od (...) r. za działalność na rzecz niepodległego bytu P.,

2.  ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Z..

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Częściowo zasadny okazał się wniosek apelującej o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez podwyższenie zadośćuczynienia, przy czym nie do wysokości postulowanej przez pełnomocnika. Okoliczności, które zdecydowały o podwyższeniu zadośćuczynienia do kwoty 600.000 zł na rzecz każdego z wnioskodawców zostały omówione wyżej w sekcji 3 i nie ma potrzeby ich powtarzania.

Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku okazał się całkowicie bezzasadny.

Zgodnie z art. 437 § 2 zdanie drugie in fine k.p.k. uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1, art. 454 lub jeżeli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa wart. 437 § 2 zdanie drugie in fine k.p.k., jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy orzekający sąd pierwszej instancji naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie pierwszej instancji ( vide: postanowienie SN z 26 marca 2025 r., II KS 2/25, LEX nr 3846753.). W powyższej sprawie sytuacja taka nie zachodzi, albowiem Sąd I instancji przeprowadził w sposób prawidłowy, rzetelny i staranny postępowanie dowodowe i nie ma potrzeby przeprowadzania na nowo przewodu sądowego w całości. W powyższej sprawie brak jest również podstaw wskazanych w art. 439 k.p.k., uzasadniających uchylenie wyroku.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

0.1Pkt.2

Przedmiot utrzymania w mocy

Zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Z. z dnia (...) r. w sprawie (...) w całości – poza zmianą wysokości zadośćuczynienia, tj.

- ustalenia faktyczne skutkujące koniecznością zasądzenia zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie (zawarte w pkt I zaskarżonego wyroku)

- rozstrzygnięcie w przedmiocie oddalenia wniosku o odszkodowanie zawarte w pkt II zaskarżonego wyroku,

- rozstrzygnięcie w przedmiocie zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika z wyboru zawarte w pkt III zaskarżonego wyroku

- rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania zawarte w pkt IV zaskarżonego wyroku.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Wywołana apelacją pełnomocniczki wnioskodawców kontrola instancyjna treści zaskarżonego orzeczenia oraz zawartych w jego uzasadnieniu motywów Sądu I instancji, nakazywała przyjąć, iż Sąd I instancji należycie zważył wszelkie, opisane powyżej kryteria oceny, czy w przypadku wnioskodawców zachodziły wynikające z przepisów ustawy lutowej z dnia 23 lutego 1991 r. (Dz.U.2024.442 t.j.) przesłanki, warunkując uwzględnienie przewidzianego w niej roszczenia o odszkodowanie.

W rezultacie – wbrew stanowisku apelacji – Sąd I instancji słusznie uznał, że sytuacja wnioskodawców takich przesłanek nie spełniała, co należycie uzasadniało oddalenie przez Sąd I instancji w całości ich roszczenia w zakresie odszkodowania.

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

0.0.1Pkt.1

Przedmiot i zakres zmiany

Rozstrzygnięcie w przedmiocie zasądzonego na rzecz wnioskodawców zadośćuczynienia w kwocie po 300.000 zł, zawarte w pkt I i II wyroku zaskarżonego wyroku poprzez podwyższenie go do kwoty 600.000 zł.

Zwięźle o powodach zmiany

Sąd Apelacyjny podzielił co do zasady stanowisko omawianej apelacji pełnomocnika wnioskodawców, że zasądzone w pkt I zaskarżonego wyroku zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłą z pobawienia wolności W. R. (2) w kwocie po 300.000 zł na rzecz każdego wnioskodawców, było zbyt niskie.

Brak jednakże było podstaw do uwzględnienia wniosku o zadośćuczynienie w całości, jako że postulowana przez apelującą kwota łączna 34.033.063,60 zł okazała się z kolei wygórowana.

W rezultacie uwzględniając częściowo wniosek apelacji pełnomocnika wnioskodawców, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że opisane w pkt I zadośćuczynienie podwyższył do kwoty 600.000 zł na rzecz każdego z wnioskodawców.

0.15.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

0.15.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

0.15.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Pkt 3

Pkt 4

Wobec zaś częściowego uwzględnienia apelacji, na mocy art. 554 § 4 k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 i art. 8a ust. 2 ustawy lutowej oraz § 11 ust. 6, § 15 ust. 1 i § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. - w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U.2023.1935.) w zw. z art. 634 k.p.k., zasądzono w punkcie 3 od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawców kwoty po 288 zł, tytułem zwrotu poniesionych kosztów pomocy prawnej w postępowaniu odwoławczym, zgodnie z wnioskiem złożonym w apelacji.

Zgodnie bowiem z treścią § 11 ust. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych stawki minimalne wynoszą za prowadzenie spraw o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub ukaranie, aresztowanie lub zatrzymanie, w tym spraw wynikających z przepisów o uznanie za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu P. - 240 zł.

Zgodnie z § 17 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych w sprawach, o których mowa w § 11-13 w których rozprawa trwa dłużej niż jeden dzień, stawka minimalna ulega podwyższeniu za każdy następny dzień o 20%.

W niniejszej sprawie pełnomocnik wnioskodawców stawiła się na dwóch terminach rozpraw w dniach 29 stycznia 2025 r oraz 22 kwietnia 2025 r., a zatem stawka 240 zł musiała zostać podwyższona o 20% (240 zł x 20% = 48 zł) za każdy następny dzień rozprawy, co daje łącznie kwotę 288 zł (240 zł + 48 zł = 288 zł).

Kosztami sądowymi obciążono w pkt 4 w całości Skarb Państwa, stosowanie do unormowania art. 13 ustawy lutowej w zw. z art. 634 k.p.k.

7.  PODPIS

A. A. M. Ś. K. L.