Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 302/22

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

2.

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w P. z dnia (...) r., sygn. (...).

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☒

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

1.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

0.12.1. Ustalenie faktów

0.12.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

1.

2.

D. K.

M. R.

M. W.

M. R.

M. W.

1. Status oskarżonych jako osób uprzednio niekaranych sądownie.

2. Zameldowanie obu oskarżonych na pobyt stały.

1.

Dokumenty w postaci informacji z Krajowego Rejestru Karnego.

2.

Zaświadczenia o zameldowaniu obu oskarżonych na pobyt stały.

1.

k. 12369-12371

2.

k. 12400-12401

0.12.2. Ocena dowodów

0.12.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

1.

2.

Dokumenty w postaci informacji z Krajowego Rejestru Karnego.

Zaświadczenia o zameldowaniu obu oskarżonych na pobyt stały.

Były to dokumenty, z których dowód dopuszczono w toku postępowania apelacyjnego z urzędu.

Z uwagi na urzędowy charakter tych dokumentów i niekwestionowanie ich wiarygodności przez żadną ze stron, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw by wiarygodność tę poddać w wątpliwość.

Dokumenty te miały przy tym znaczenie dla rozstrzygnięcia, jako dostarczające wiedzy o okolicznościach rzutujących na rozstrzygnięcie w przedmiocie kary.

Były to dokumenty złożone przez obrońcę oskarżonych M. R. i M. W. w toku rozprawy apelacyjnej w dniu 6 lutego 2025 r. Jakkolwiek brak było podstaw do poddania w wątpliwość ich wiarygodności i autentyczności, to jednak nie dostarczyły one okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia.

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

1.

2.

3.

4.

Apelacja pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych, adwokata J. S. – na niekorzyść oskarżonych D. K., M. R. i M. W.:

O. prawa materialnego w innym wypadku niż kwalifikacji prawnej czynu, poprzez niezastosowanie wobec oskarżonych D. K., M. R. i M. W. środka kompensacyjnego określonego w przepisie art. 46 § 1 k.k. poprzez odstąpienie od orzeczenia od oskarżonych na rzecz oskarżycieli posiłkowych w oparciu o przepisy prawa cywilnego obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości, względnie w części, to jest w wysokości 4.714.061,78 złotych – która to kwota stanowiła zgodnie z ustaleniami faktycznymi przyjętymi za podstawę aktu oskarżenia oraz przyjętymi za podstawę zaskarżonego wyroku Sądu I instancji minimalną wysokość szkody wyrządzonej oskarżycielom posiłkowym przez oskarżonych.

Obraza przepisów postępowania, mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a mianowicie przepisu art. 170 § 1 pkt 3 i 5 k.p.k. w zw. z art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k., polegająca na oddaleniu postanowieniem, wydanym na rozprawie w dniu (...) roku, wniosku dowodowego oskarżycieli posiłkowych o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny nauk ekonomicznych specjalizującego się w analizie ekonomicznej, ekonomii, finansach, wycenie przedsiębiorstw oraz wycenie utraconych korzyści – na okoliczność ustalenia wartości szkody wyrządzonej (...) Sp. z o.o. oraz (...) S. na skutek niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości w następstwie działań oskarżonych w okresie od dnia (...)roku, polegających na wprowadzaniu w błąd przedstawicieli ww. spółek co do stopnia zanieczyszczenia rzepaku będącego przedmiotem co najmniej 100 transportów ziarna rzepaku niespełniających norm zanieczyszczenia, realizowanych dla tych spółek na podstawie umów sprzedaży zawieranych pomiędzy M. W. a (...) Sp. z o.o., M. W. a (...) S. z siedzibą w S. oraz (...) Sp. z o.o. a M. R. - z podziałem na pokrzywdzone spółki, podczas gdy przeprowadzenie wskazanego dowodu jest celowe i uzasadnione do precyzyjnego wyliczenia wysokości szkody poniesionej przez oskarżycieli posiłkowych oraz nie zmierzało do przedłużenia postępowania, natomiast oddalenie powyższego wniosku dowodowego naruszyło prawnie chronione interesy pokrzywdzonych do kompensaty za faktycznie poniesioną szkodę.

Obraza przepisów postępowania, mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a mianowicie przepisu art. 5 § 2 k.p.k., poprzez jego zastosowanie i błędne przyjęcie, iż w zakresie wysokości niekorzystnego rozporządzenia mieniem po stronie pokrzywdzonych nie jest obiektywnie możliwe poczynienie innych niż przyjęte przez Sąd I instancji ustaleń i należy rozstrzygnąć tę wątpliwość na korzyść oskarżonych, podczas gdy Sąd ten nie podjął próby usunięcia występujących w sprawie wątpliwości, tj. zaniechał ustalenia wysokości poniesionej przez oskarżycieli posiłkowych szkody w pełnej wysokości, jak również nie oparł się na niewątpliwych i niespornych ustaleniach faktycznych w przedmiocie minimalnej wysokości wyrządzonej szkody w kwocie 4.714.061,78 złotych.

Rażąca niewspółmierność wysokości nawiązek orzeczonych na podstawie art. 46 § 2 k.k. od każdego z oskarżonych na rzecz oskarżycieli posiłkowych, poprzez ich zaniżenie, polegające na:

- orzeczeniu wobec oskarżonego D. K. obowiązku zapłaty na rzecz każdego z Pokrzywdzonych nawiązek w kwocie po 10.000 (dziesięć tysięcy) złotych;

- orzeczeniu wobec oskarżonego M. R. obowiązku zapłaty na rzecz każdego z Pokrzywdzonych nawiązek w kwocie po 100.000 (sto tysięcy) złotych;

- orzeczeniu wobec oskarżonego M. W. obowiązku zapłaty na rzecz każdego z Pokrzywdzonych nawiązek w kwocie po 100.000 (sto tysięcy) złotych.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Ad. 1.

Rację miał apelujący pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych w tym zakresie, w jakim wskazał, że niezasadne było odstąpienie przez Sąd I instancji od orzeczenia wobec oskarżonych D. K., M. R. i M. W. obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, na podstawie art. 46 § 1 k.k. , a poprzestanie w tym zakresie na orzeczeniu wobec nich nawiązki, w oparciu o przepisy art. 46 § 2 k.k.

W pierwszej kolejności przypomnieć należało, że zgodnie z zasadą wynikającą z art. 46 § 1 k.k., jeśli tylko wina sprawcy została udowodniona, sąd nie może odmówić orzeczenia tego środka, powołując się np. na niemożność lub trudności w zakresie udowodnienia rozmiaru szkody. W tym przypadku sąd musi przeprowadzić postępowanie dowodowe w celu ustalenia wysokości szkody wyrządzonej przestępstwem, ewentualnie zasądzić obowiązek naprawienia szkody w tej części, która została udowodniona. Omawiany środek kompensacyjny nie musi zatem obejmować pełnego odszkodowania (tak: B. M. i in., Kodeks karny. Komentarz aktualizowany.Opublikowano: LEX/el. 2025, Teza 6).

Alternatywą dla omawianego obowiązku – w przypadku gdy jego orzeczenie jest znacznie utrudnione – jest możliwość orzeczenia przez sąd nawiązki na rzecz pokrzywdzonego. Nawiązka przybierze tu więc postać swoiście zryczałtowanego odszkodowania, choć przy określaniu jej wysokości sąd powinien oszacować ją w granicach przybliżonych do wysokości wyrządzonej szkody, tak aby spełniła swą kompensacyjną funkcję. „Orzeczenie o nawiązce na podstawie art. 46 § 2 k.k. stanowi swoisty jurydyczny «surogat» rozstrzygnięcia o odszkodowaniu lub zadośćuczynieniu (art. 46 § 1 k.k.). Norma art. 46 § 2 k.k. stanowi bowiem wyraźnie, że sąd może orzec o nawiązce jedynie wówczas, gdy rozstrzygnięcie o odszkodowaniu lub zadośćuczynieniu jest «nadmiernie utrudnione». Ustawa limituje kompetencję sądu karnego do orzeczenia nawiązki jedynie do tych sytuacji. Tak więc orzeczenie nawiązki będzie możliwe tylko wtedy, gdy z uwagi na zgromadzony materiał dowodowy w procesie karnym, sąd będzie miał nadmierne trudności z właściwym zastosowaniem normy prawa cywilnego” (wyrok SA w Szczecinie z 30.04.2021 r., I ACa 216/21, LEX nr 3216587; tak: B. M. i in., Kodeks karny. Komentarz aktualizowany. Opublikowano: LEX/el. 2025, Teza 16).

Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy, w pierwszej kolejności stwierdzić należało, że w sprawie tej mówić można o niemożności lub trudnościach w zakresie udowodnienia wyłącznie pełnego rozmiaru szkody. Trudności takie, a tym bardziej niemożność nie zachodziły natomiast w zakresie wykazania szkody w części. Podkreślenia wymagało, że Sąd I instancji w poczynionych przez siebie ustaleniach faktycznych (odzwierciedlonych zarówno w opisie czynów przypisanych oskarżonym, zawartych w treści zaskarżonego wyroku, jak i w treści jego uzasadnienia), wprost wskazał minimalne kwoty niekorzystnego rozporządzenia mieniem, do jakiego doprowadzone zostały oba pokrzywdzone podmioty za pomocą oszukańczych działań przypisanych oskarżonym. Sąd I instancji ustalił zatem, że niekorzystne rozporządzenie mieniem w przypadku obu pokrzywdzonych Spółek obejmowało łącznie kwotę co najmniej 4.714.061,78 zł, z czego – jak wprost wskazano na str. 10 uzasadnienia zaskarżonego wyroku – 471.032,51 zł przypadało na pokrzywdzoną (...) z siedzibą w S., zaś łącznie 4.243.29,27 zł na pokrzywdzoną (...) sp. z o.o. z siedzibą w S..

Wskazania wymagało przy tym, że Sąd I instancji precyzyjnie ustalił i opisał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku okoliczności faktyczne leżące u podstaw ustalenia ww. kwot niekorzystnego rozporządzenia mieniem, przyjmując, że wynikały one z „co najmniej 100 transportów z rzepakiem niespełniających wymagań jakościowych dotyczących stopnia zanieczyszczenia, który istotnie przekraczał dopuszczalną normę i nie powinien być przyjęty, na co składa się: 77 transportów w łącznej ilości 2.040,96 ton o wartości brutto 3.618583,85 zł gdzie stroną transakcji był M. W. z jednej strony oraz (...) sp. z o.o. z drugiej strony; 10 transportów w łącznej ilości 260,52 tony o wartości brutto 471.032,51 zł gdzie stroną transakcji był M. W. z jednej strony oraz (...); 13 transportów w łącznej ilości 341,26 ton o wartości brutto 624.445,42 zł między (...) sp. z o.o. a M. R., które miały miejsce w okresie od (...) r.”

Dodać należało, że Sąd I instancji precyzyjnie wskazał także podstawy faktyczne i dowodowe leżące u postaw ustalenia przytoczonych powyżej okoliczności, powołując się w tym wypadku na wyliczenia szczegółowo opisane na stronie 34 do 35 aktu oskarżenia (k. 11852-11853), bazujące z kolei na analizie kryminalnej zabezpieczonych faktur i dokumentów związanych z dostawami ziarna do (...) S. przez M. W. i M. R. w okresie od (...) r. (k. 9917-10041). Przy czym do kwestii tego wyliczenia Sąd Apelacyjny odniósł się, omawiając zarzut nr 3 apelacji pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych.

Podkreślenia wymagało następnie, że apelujący pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych przytoczonych powyżej ustaleń faktycznych, leżących u podstaw zaskarżonego wyroku, w żaden sposób nie kwestionował. W szczególności, swoją apelacją nie zaskarżył on w ogóle rozstrzygnięć co do sprawstwa i winy oskarżonych, których podstawę faktyczną owe ustalenia stanowiły. Dodać należało, że ustaleń tych (i w ogóle rozstrzygnięć co do sprawstwa i winy) nie kwestionował także apelujący obrońca oskarżonych W. i R..

Poczyniwszy przytoczone powyżej, precyzyjne ustalenia faktyczne, co do minimalnych kwot niekorzystnego rozporządzenia mieniem, do jakiego pokrzywdzone spółki zostały doprowadzone przestępczymi działaniami przypisanymi oskarżonym, w tym działającym wspólnie i w porozumieniu D. K., M. R. i M. W. – Sąd I instancji popadł w oczywistą sprzeczność, wskazując jednocześnie na str. 23 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że „takich pewnych ustaleń co do ilości przyjętych transportów z ponadnormatywnie zanieczyszczonym rzepakiem, ich wagi, jak również odbiorców – czy była to spółka (...) sp. z o.o. czy też (...) z siedzibą w S., nie da się natomiast ustalić w odniesieniu do dostaw realizowanych przez oskarżonych M. R. i M. W.”. Sąd I instancji w sposób oczywiście chybiony uznał w tym wypadku, że ustalenie minimalnej kwoty niekorzystnego rozporządzenia mieniem nie jest ustaleniem pewnym.

Podkreślenia wymagało przy tym, że wskazanej powyżej możliwości określenia wysokości szkody – nota bene wykorzystanej przez Sąd I instancji na etapie czynionych ustaleń faktycznych, ale nieuwzględnionej na etapie orzekania środka kompensacyjnego – nie zmieniał fakt, że wyliczona kwota była jedynie najniższą z możliwych do udowodniania. Jak bowiem wskazano na wstępie, obowiązek naprawienia szkody, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k., nie musi obejmować pełnego odszkodowania, ale może być ograniczony do tej części, która została udowodniona. Co jednak należało podkreślić, możliwość udowodnienia wysokości szkody choćby w części powodowała, że na gruncie niniejszej sprawy nie doszło do realizacji przesłanki warunkującej orzeczenie zamiast obowiązku naprawienia szkody nawiązki, o której mowa w art. 46 § 2 k.k. Co więcej – jak wynika z przepisów art. 46 § 1 k.k. – wskazany tam środek kompensacyjny sąd orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego. Do tych przepisów zaliczyć zaś należy m.in. przepis art. 322 k.p.c., zgodnie z którym, jeśli ścisłe udowodnienie wysokości żądania (tu: odszkodowania) jest niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe, sąd może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. Zastosowanie tego przepisu prawa cywilnego – do którego odsyła § 1 art. 46 k.k. – co do zasady winno wyprzedzać sięgnięcie przez sąd do regulacji zawartej w art. 46 § 2 k.k.

W tej sytuacji, rezygnacja przez Sąd I instancji z orzeczenia wobec oskarżonych D. K., M. R. i M. W. obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, na podstawie art. 46 § 1 k.k., jawiła się jako oczywiście niezasadna.

Dalej jednakże idące twierdzenia apelującego – wskazujące na konieczność zasądzenia na rzecz pokrzywdzonych Spółek od oskarżonych D. K., M. R. i M. W. odszkodowania we wskazanej wyżej, łącznej kwocie 4.714 061,78 zł – były oczywiście niezasadne. Takie stanowisko apelującego ignorowało zasadę, że naprawienie szkody, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k., to w szczególności wyrównanie straty, którą poszkodowany poniósł. Sąd karny musi uwzględnić w chwili wyrokowania rozmiary pokrytej już szkody (wyrok SN z 29.03.2011 r., III KK 392/10, LEX nr 794161). Warunkiem orzeczenia omawianego obowiązku naprawienia szkody jest zatem jej istnienie w czasie orzekania, co oznacza, że nie może być już ona wcześniej skompensowana (tak: B. M. i in., Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, Opublikowano: LEX/el. 2025, Teza 8).

W przedmiotowej zaś sprawie – o czym apelujący zdawał się nie pamiętać – szkoda poniesiona przez pokrzywdzone Spółki została już częściowo wyrównana, a to za pomocą nawiązek orzeczonych prawomocnie na rzecz pokrzywdzonych od innych osób, z którymi oskarżeni D. K., M. R. i M. W. współdziałali przy popełnieniu przypisanych im przestępstw.

I tak, tym samym wyrokiem Sądu Okręgowego w P. z dnia (...) r., sygn. (...) – w części, która nie została przez żadną ze stron zaskarżona – orzeczony został wobec współsprawcy tych czynów, oskarżonego M. K. obowiązek zapłaty na rzecz każdego z pokrzywdzonych, tj. (...) sp. z o.o. i (...) z siedzibą w S. nawiązek w kwocie po 50.000 zł (pkt X powołanego wyroku). Analogiczne rozstrzygnięcia zawarto w prawomocnym wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia (...) sygn. (...), wydanym w trybie art. 387 k.p.k., którym orzeczono na rzecz każdego z dwóch ww. pokrzywdzonych podmiotów nawiązki od kolejnych współsprawców tychże przestępstw, tj. od:

- M. O. – w kwotach po 15.000 zł (pkt 3 ww. wyroku),

- K. K. – w kwotach po 40.000 zł (pkt 26 ww. wyroku),

- L. P. – w kwotach po 10.000 zł (pkt 10 ww. wyroku),

- R. L. – w kwotach po 10.000 zł (pkt 18 ww. wyroku).

Dodać przy tym należało, że w postępowaniu w sprawie (...), wielkość niekorzystnego rozporządzenia mieniem, do jakiego doprowadzone zostały obie pokrzywdzone Spółki przestępczymi działaniami ww. osób, działających wspólnie i w porozumieniu z oskarżonymi D. K., M. R. i M. W., ustalona została w sposób tożsamy – na łączną kwotę nie mniejszą niż 4.714.061,78 zł – a ustaleń tych w ww. sprawie żadna ze stron, w tym oskarżyciele posiłkowi, nie kwestionowała.

Z przytoczonych powyżej okoliczności wynikało, że szkoda powstała w majątku pokrzywdzonych Spółek w wyniku niekorzystnego rozporządzenia mieniem, została częściowo skompensowana za pomocą nawiązek, zasądzonych prawomocnie na rzecz każdego z ww. podmiotów, w łącznych kwotach 125.000 zł. Oznaczało to, że niewyrównana dotychczas szkoda poniesiona przez:

- (...) sp. z o.o. z siedzibą w S., wynosiła 4.118.029, 27 zł (tj. 4.243 029, 27 zł umniejszone o 125.000 zł),

- (...) z siedzibą w S., wynosiła 346.032,51 zł (tj. 471.032,51 zł umniejszone o 125.000 zł ).

Ww. kwoty po rozłożeniu w częściach równych na oskarżonych D. K., M. R. i M. W. dawały – w pierwszym z ww. przypadków – kwoty po 1.372.676, 42 zł od każdego z nich, zaś w drugim przypadku – po 115.344,17 zł od każdego z oskarżonych. Takie też kwoty zostały finalnie od oskarżonych na rzecz pokrzywdzonych zasądzone w ramach orzeczenia reformatoryjnego ( vide: część 5.2. niniejszego uzasadnienia).

Ad. 2.

Niezasadny, i to w stopniu oczywistym, okazał się zarzut naruszenia przepisów art. 170 § 1 pkt 3 i 5 k.p.k. w zw. z art. 2 § 1 pkt 3 k.p.k., poprzez oddalenie przez Sąd I instancji na rozprawie głównej w dniu (...) r., wniosku dowodowego oskarżycieli posiłkowych o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny nauk ekonomicznych.

W pierwszej kolejności przypomnieć należało, że apelujący pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych swoją apelacją nie zaskarżył w ogóle rozstrzygnięć co do sprawstwa i winy oskarżonych. Tym samym nie kwestionował on podstaw faktycznych owych rozstrzygnięć, obejmujących m.in. ustalenie, że niekorzystne rozporządzenie mieniem, spowodowane oszukańczymi działaniami oskarżonych, wynosiło w przypadku obu pokrzywdzonych Spółek łącznie kwotę co najmniej 4.714.061,78 zł, z czego 471.032,51 zł przypadało na pokrzywdzoną (...) z siedzibą w S., zaś łącznie 4.243.029,27 zł na pokrzywdzoną (...) sp. z o.o. z siedzibą w S..

W tej sytuacji, jakakolwiek weryfikacja przywołanych wyżej ustaleń faktycznych na niekorzyść oskarżonych – a do tego wszak zmierzał wniosek dowodowy oskarżycieli posiłkowych, nota bene powtórzony w omawianej apelacji – i to zarówno przez Sąd odwoławczy, jak i przez Sąd I instancji w razie hipotetycznego przekazania sprawy do ponownego rozpoznania – w myśl przepisów art. 434 § 1 k.p.k. i art. 443 k.p.k. – byłoby niedopuszczalne. Pierwszy z przywołanych artykułów stanowi bowiem, że sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego jedynie:

1) wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy, oraz

2) w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od granic zaskarżenia, oraz

3) w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym, chyba że środek odwoławczy nie pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika i nie podniesiono w nim zarzutów albo ustawa nakazuje wydanie orzeczenia niezależnie od podniesionych zarzutów.

Z drugiego z przywołanych artykułów wynika zaś, że w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego.

W świetle przytoczonych regulacji nie budziło zatem wątpliwości, że na etapie niniejszego postępowania odwoławczego przeprowadzenie dowodu objętego przedmiotowym wnioskiem dowodowym oskarżycieli posiłkowych, było niedopuszczalne w rozumieniu art. 170 § 1 pkt 1 k.p.k. – co wykluczało jednocześnie możliwość uwzględnienia omawianego zarzutu apelacji.

Niezależnie od powyższego zauważyć należało, że również na etapie rozprawy głównej przed Sądem I instancji brak było podstaw do uwzględnienia rzeczonego wniosku dowodowego oskarżycieli posiłkowych – zgłoszonego w piśmie procesowym z dnia (...) r.

Zważyć bowiem należało, że uznanie przez Sąd i instancji za wykazaną bez wątpliwości jedynie szkodę w minimalnej kwocie, nie wynikało z niedostatków postępowania dowodowego na okoliczność zdarzeń o charakterze ekonomicznym, które mogłyby zostać uzupełnione za pomocą opinii biegłego z zakresu ekonomii. Dalsza hipotetyczna analiza danych ekonomicznych, bazująca w szczególności na badaniu faktur wystawionych przez pokrzywdzone Spółki, czy przepływów finansowych pomiędzy pokrzywdzonymi, a oskarżonymi W. i R. – ze swej istoty nie nadawała się do odmiennego – niż przyjął Sąd I instancji, w ślad za stanowiskiem aktu oskarżenia – ustalenia wysokości niekorzystnego rozporządzenia mieniem. W przedmiotowej sprawie brak było bowiem podstaw dowodowych i faktycznych pozwalających wykazać bez wątpliwości, że inne jeszcze – poza przyjętymi przez Sąd I instancji 100 przypadkami – rozporządzenia mieniem dokonane przez pokrzywdzone Spółki nastąpiły w wyniku przestępczych zachowań oskarżonych. Niemożność poczynienia odmiennych ustaleń w przedmiocie wysokości szkody wynikała zatem z braku dowodów potwierdzających (w szerszym zakresie) sprawstwo i winę oskarżonych, nie zaś z braku dowodów dotyczących samej wysokości tychże rozporządzeń. Dodać należało, że podstawy dowodowe i okoliczności faktyczne prowadzące do zawężenia liczby transportów zanieczyszczonego rzepaku do tych tylko przypadków, które w sposób pewny można było powiązać z działaniami sprawczymi dostawców rzepaku, oskarżonych M. W. i M. R. oraz pozostających z nimi w zmowie pracowników pokrzywdzonej Spółki, w tym oskarżonego D. K. – zaprezentowano poniżej w odniesieniu do zarzutu nr 3 omawianej apelacji.

Uwzględniając powyższe, stwierdzić należało, że w pełni zasadnie Sąd I instancji, postanowieniem wydanym w toku rozprawy w dniu (...) r., uznał wnioskowany dowód z opinii biegłego z dziedziny ekonomii za nieprzydatny dla rozstrzygnięcia, w rozumieniu art. 170 § 1 pkt 3 k.p.k., a jednocześnie zmierzający do przewlekłości postępowania, w rozumieniu art. 170 § 1 pkt 5 k.p.k.

Ad. 3.

Apelujący pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych nie miał racji, zarzucając Sądowi I instancji naruszenie art. 5 § 2 k.p.k. przy czynieniu ustaleń faktycznych w zakresie wysokości szkody poniesionej przez pokrzywdzonych w wyniku przestępstw przypisanych oskarżonym. W pierwszej kolejności wskazania wymagało, że w ramach tego zarzut, apelujący popadł w sprzeczność. Z jednej strony bowiem nie kwestionował on w ogóle ustaleń faktycznych leżących u podstaw rozstrzygnięcia co do sprawstwa i winy oskarżonych, a zatem nie kwestionował również ustaleń dotyczących wykazanego rozmiaru rzeczonej szkody, z drugiej zaś strony, czynił Sądowi I instancji zarzut z tego właśnie, że Sąd I instancji taką wysokość szkody przyjął w swoich ustaleniach.

Niezależnie od wskazanej niekonsekwencji w ramach stanowiska apelującego pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych, stwierdzić należało, że Sąd I instancji w pełni prawidłowo ustalił, że niekorzystne rozporządzenie mieniem w przypadku obu pokrzywdzonych Spółek obejmowało łącznie kwotę co najmniej 4.714.061,78 zł, z czego – jak wprost wskazano na str. 10 uzasadnienia zaskarżonego wyroku – 471.032,51 zł przypadało na pokrzywdzoną (...) z siedzibą w S., zaś łącznie 4.243.029,27 zł na pokrzywdzoną (...) sp. z o.o. z siedzibą w S..

Jak wspomniano już powyżej (w odniesieniu do zarzutu nr 1 omawianej apelacji), ustalenie ww. kwot bazowało na odtworzonych przez Sąd I instancji okolicznościach faktycznych w zakresie co najmniej 100 transportów (o określonym tonażu) z rzepakiem niespełniającym wymagań jakościowych dotyczących stopnia zanieczyszczenia, który istotnie przekraczał dopuszczalną normę i nie powinien być przyjęty, które miały miejsce w okresie od (...) r. i dostarczone zostały do pokrzywdzonych Spółek przez oskarżonego M. W. lub przez oskarżonego M. R..

Przy czym kryteria wyboru owych 100 transportów rzepaku precyzyjnie wskazane zostały w uwzględnionym przez Sąd I instancji dowodzie z analizy kryminalnej zabezpieczonych faktur i dokumentów związanych z dostawami ziarna do (...) S. przez M. W. i M. R. w okresie od (...) r. (k. 9917-10041) i bazowały ponadto na osobowym materiale dowodowym, w tym wyjaśnieniach wspomnianych wcześniej (skazanych już prawomocnie) współsprawców oszustw – pracowników pokrzywdzonych Spółek, odpowiedzialnych za przyjmowanie transportów rzepaku, a przekupionych przez dostawców tak, by przyjmowali rzepak zanieczyszczony, jak również na materiale nieosobowym w tym zapisach monitoringu z miejsc przyjmowania transportów rzepaku, obrazujących nieprawidłowości w zakresie pobierania próbek rzepaku, celem oceny jego jakości.

Kryteria wyboru wspomnianych 100 transportów rzepaku obejmowały przy tym okoliczności faktyczne, których apelujący pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych – co należy podkreślić – w żaden sposób nie kwestionował. Okoliczności te prowadziły zaś do zawężenia liczby transportów zanieczyszczonego rzepaku do tych tylko przypadków, które w sposób pewny można było powiązać z działaniami sprawczymi dostawców rzepaku, oskarżonych M. W. i M. R. oraz pozostających z nimi w zmowie pracowników pokrzywdzonej Spółki, w tym oskarżonego D. K..

Przypomnieć zatem należało – co prawidłowo ustalił Sąd I instancji, a czego apelujący pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych w żaden sposób nie kwestionował – że do nieprawidłowości na etapie przyjmowania transportów rzepaku, skutkujących przyjęciem rzepaku zanieczyszczonego ponad dopuszczalne normy, dochodziło w przypadkach przywozu rzepaku samochodami dostawczymi opisanymi nazwiskiem R.. Z kolei analiza faktur wystawionych przez pokrzywdzone Spółki pozwalała wybrać z tej grupy te transporty, za które z całą pewnością odpowiadali oskarżeni M. W. i M. R. – bowiem oni właśnie wskazani byli w ich treści, jako strona transakcji. Przy czym do nieprawidłowości tych dochodziło na popołudniowych zmianach, kiedy to za przyjmowanie transportów, w tym pobieranie próbek i ocenę ich jakości oraz rozładunek rzepaku, odpowiedzialni byli - oskarżony D. K. oraz laborantki M. O. i K. K., jak również brygadziści - L. P., R. L. i M. K.. Ww. pracownicy za dopuszczenie transportów zanieczyszczonego rzepaku otrzymywali od oskarżonych M. W. i M. R. określone kwoty pieniężne (od 200 do 500 zł) – co przy podanych przez nich łącznych kwotach uzyskanych w ten sposób korzyści majątkowych (maksymalnie 50.000 zł), pozwoliło oszacować liczbę transportów, które oszukańczo przyjęli, na nie więcej niż 100. Przy czym na gruncie ustalonych faktów nie budziło wątpliwości, że transportów rzepaku, dostarczonych pojazdami opisanymi nazwiskiem R. i jednocześnie związanych bezpośrednio z oskarżonymi W. i R. było więcej niż 100. Brak jednakże było obiektywnych przesłanek pozwalających ustalić, które konkretnie z wszystkich takich transportów mieściły się w zakresie owych 100, przyjętych w ramach przestępczego procederu, tj. po przekupieniu pracowników. W tej sytuacji zatem, Sąd I instancji w pełni prawidłowo – bazując na wspomnianej wyżej analizie kryminalnej i odwołując się do normy gwarancyjnej art. 5 § 2 k.p.k. – wybrał do grupy owych 100 transportów, te za które wystawiono dostawcy faktury opiewające na najniższe kwoty, co było zabiegiem dla oskarżonych najkorzystniejszym.

Podkreślenia wymagało przy tym, że opisany powyżej, przyjęty przez Sąd I instancji mechanizm czynienia ustaleń faktycznych w przedmiocie wysokości szkody spowodowanej przestępstwem, choć oparty na wyborze kryteriów, dawał pewny wynik co do minimalnej kwoty niekorzystnego rozporządzenia mieniem.

Wbrew przekonaniu apelującego pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych brak przy tym było innych obiektywnych i umocowanych dowodowo kryteriów, które pozwalałyby na poczynienie w omawianym zakresie odmiennych ustaleń faktycznych. W szczególności – wbrew przekonaniu apelującego – kryterium takim nie mógł być sam fakt wykonywania transportów pojazdami opisanymi nazwiskiem R., bowiem (jak wskazano powyżej) dla ustalenia sprawstwa i winy oskarżonych konieczny był dodatkowy czynnik w postaci potwierdzenia, że stroną transakcji faktycznie byli w danym przypadku oskarżeni W. i R.. Nadto liczba transakcji objętych przestępczym procederem nie mogła przekroczyć 100 – bowiem co do takiej tylko liczby w sposób pewny potwierdzone zostało, że wykonane transakcje wiązały się z przekupieniem pracowników pokrzywdzonej Spółki, po to właśnie, by przyjęli dostawy ponadnormatywnie zanieczyszczonego rzepaku.

Z powyższego wynikało, że postulowane przez apelującego rozszerzenie kryteriów ustaleń w przedmiocie rozmiaru szkody, oparte było na wybiórczo potraktowanych poszlakach i jako takie nie nadawało się do poczynienia ustaleń faktycznych, których wynik byłby pewny i nie pozostawiał możliwości przyjęcia innej wersji zdarzeń. Tym samym – w świetle art. 5 § 2 k.p.k. – stanowisko apelującego uznane być musiało za chybione.

Dodać należało – co wskazano już powyżej, w odniesieniu do zarzutu nr 1 omawianej apelacji – że ustalenia faktyczne w przedmiocie minimalnej kwoty niekorzystnego rozporządzenia mieniem, choć poczynione zostały przez Sąd I instancji prawidłowo, nie zostały przez ten Sąd należycie wykorzystane w kontekście orzekania środka kompensacyjnego. W tym zaś kontekście zauważyć należało, że odtworzenie możliwej do wykazania szkody – w tym wypadku minimalnej – odpowiadało też dyspozycji art. 322 k.p.c. w zw. z art. 46 § 1 k.k. Przepis ten stanowi, że jeśli ścisłe udowodnienie wysokości żądania (tu: odszkodowania) jest niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe, sąd może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. W przedmiotowej zaś sprawie – z przyczyn wyszczególnionych powyżej – odtworzenie hipotetycznej całości szkody było de facto niemożliwe. Brak bowiem było podstaw dowodowych i faktycznych pozwalających wykazać bez wątpliwości, że inne jeszcze – poza przyjętymi przez Sąd I instancji – rozporządzenia mieniem dokonane przez pokrzywdzone Spółki nastąpiły w wyniku przestępczych zachowań oskarżonych.

Ad. 4.

Zarzut rażącej niewspółmierności nawiązek, podniesiony przez apelującego pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych na niekorzyść oskarżonych – wobec wydania wobec nich w tym zakresie rozstrzygnięcia reformatoryjnego Sądu II instancji – stał się bezprzedmiotowy, w rozumieniu art. 436 k.p.k. Zauważyć należało (co omówiono w części 5.2. niniejszego uzasadnienia), że Sąd Apelacyjny znalazł podstawy do zmiany zaskarżonego orzeczenia w zakresie środka kompensacyjnego, poprzez orzeczenie wobec oskarżonych obowiązku naprawienia szkody w miejsce nawiązek.

Wniosek

1.  O zmianę zaskarżonego wyroku w części, poprzez zasądzenie na podstawie przepisu art. 46 § 1 k.k. od oskarżonych D. K., M. R. oraz M. W. na rzecz każdego z pokrzywdzonych solidarnego obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości, względnie w części a mianowicie w kwocie 4.714.061,78 złotych, to jest w kwocie 4.261.029,27 zł w stosunku do Spółki (...) Sp. z o.o. oraz w kwocie 471.032,51 zł w stosunku do Spółki (...).

2.  Ewentualny – o zmianę zaskarżonego wyroku w części (to jest w punktach III, XIV oraz XVIII zaskarżonego wyroku) poprzez orzeczenie wobec każdego z oskarżonych D. K., M. R. oraz M. W. na rzecz każdego z pokrzywdzonych obowiązku zapłaty nawiązek w kwocie po 200.000 (dwieście tysięcy) złotych.

3.  O zasądzenie od oskarżonych D. K., M. R. oraz M. W. na rzecz każdego z oskarżycieli posiłkowych kosztów postępowania odwoławczego przed Sądem II instancji, w tym wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika w sprawie.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Ad. 1.

Jak wskazano powyżej – w odniesieniu do zarzutu nr 1 apelacji pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych – zasadne było orzeczenie wobec oskarżonych D. K., M. R. i M. W. obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, na podstawie art. 46 § 1 k.k. , nie zaś poprzestanie w tym zakresie na orzeczeniu wobec nich nawiązki, w oparciu o przepisy art. 46 § 2 k.k.

Omawiany wniosek apelacji zasługiwał zatem na uwzględnienie co do zasady.

Wniosek ten okazał się jednakże niezasadny w odniesieniu do wysokości środka kompensacyjnego. Nie uwzględniał on bowiem tego – co wskazano powyżej – że szkoda poniesiona przez pokrzywdzone Spółki została już częściowo wyrównana, a to za pomocą nawiązek orzeczonych prawomocnie na rzecz pokrzywdzonych od innych osób, z którymi oskarżeni D. K., M. R. i M. W. współdziałali przy popełnieniu przypisanych im przestępstw. Jak zaś wynika z art. 415 § 1 k.p.k., obowiązku naprawienia szkody nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.

Nadto formułując ten postulat, apelujący pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych popełnił oczywistą omyłkę w zakresie wskazania kwot odszkodowania. Skoro bowiem łączna kwota niekorzystnego rozporządzenia mieniem w przypadku obu pokrzywdzonych Spółek wynosiła 4.714.061,78 zł, z czego 471.032,51 zł przypadało na Spółkę (...), to na drugą z pokrzywdzonych, (...) D. P., nie mogło przypadać 4.261.029,27 zł (jak wskazał apelujący). Bowiem różnica pomiędzy kwotą 4.714.061,78 zł a kwotą 471.032,51 zł wynosi 4.243.029, 27 zł, nie zaś 4.261.029,27 zł.

Ad. 2.

Wobec zasadności orzeczenia wobec oskarżonych D. K., M. R. i M. W. na rzecz pokrzywdzonych Spółek, obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, na podstawie art. 46 § 1 k.k., wniosek ewentualny apelującego, o podwyższenie zasądzonych od oskarżonych nawiązek, stał się bezprzedmiotowy.

Ad. 3.

Motywy uwzględnienia tego wniosku apelującego pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych zaprezentowano w części 6 niniejszego uzasadnienia.

Lp.

Zarzut

1.

Apelacja obrońcy oskarżonych M. R. i M. W., adwokata W. B.:

Rażąca niewspółmierność orzeczonych bezwzględnych kar 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności nieuwzględniająca roli i procesowej postawy obu oskarżonych, ich niekaralności i dotychczasowego nienagannego trybu życia, pozytywnych o nich opinii środowiskowych przez co orzeczenie o karze bezwzględnej jawi się jako oczywiście niezasadne, jeśli weźmie się pod uwagę dodatkowy fiskalny charakter kary i rozstrzygnięcia towarzyszące orzeczeniu o karze pozbawienia wolności, zgodę oskarżonych na poniesienie dolegliwości w postaci określonych w procesie obowiązków, co wydaje się stanowić o niezastosowaniu przez Sąd meriti zasad określonych w art. 53 k.k. poprzez niewyważenie w sposób właściwy zasad prewencji ogólnej i szczególnej i sięgnięcie w zakresie orzeczenia o karze po karę bezwzględną pozbawienia wolności w miejsce kar o nieizolacyjnym charakterze.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw, by podzielić wynikające z zarzutu apelacji obrońcy oskarżonych M. R. i M. W., stanowisko, jakoby wymierzone tym oskarżonym kary 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności były rażąco nadmiernie surowe. Kary te mieściły się w granicach ustawowego zagrożenia, przewidzianego za przypisane oskarżonym czyny, należycie uwzględniały dyrektywy wymiaru kary i jawiły się jako odpowiednia reakcja prawno-karna na popełnione przez oskarżonych bezprawie. Zauważyć przy tym należało, że miarkując te kary Sąd I instancji należycie uwzględnił wszystkie okoliczności istotne dla wymiaru kary, tak o charakterze obciążającym, jak i łagodzącym, w tym okoliczności wskazane w apelacji obrońcy oskarżonych.

I tak, Sąd I instancji uwzględnił na korzyść obu wymienionych oskarżonych te same okoliczności, które eksponował w swojej apelacji obrońca. Niewątpliwie okoliczności w postaci uprzedniej niekaralności oskarżonych, czy podkreślana w apelacji niebudząca większych zastrzeżeń ich postawa życiowa, prowadzenie ustabilizowanego trybu życia, jak również przyznanie się do winy i gotowość konsensualnego zakończenia procesu – w kontekście wymiaru kary przemawiały na korzyść oskarżonych. Wbrew jednakże oczekiwaniom apelującego obrońcy, brak było jakichkolwiek podstaw do tego by wskazanym okolicznościom nadawać dalej idącą wymowę łagodzącą.

W szczególności – wbrew postulatowi apelującego – brak było podstaw do tego, by postawa procesowa oskarżonych w jeszcze większym stopniu przemawiać miała za łagodniejszym potraktowaniem ich przy wymiarze kary – skoro na etapie postępowania sądowego (vide: protokół rozprawy głównej w sprawie (...) z dnia (...) r.) sprowadzała się ona do przyznania się do winy, połączonego jednakże z odmową składania wyjaśnień, zaś na etapie śledztwa obejmowała negowanie przez oskarżonych swojego sprawstwa. W tej sytuacji nie było mowy o tym, jakoby wyjaśnienia oskarżonych M. R. i M. W. w sposób istotny przyczyniły się do wyjaśnienia okoliczności sprawy.

Podobnie, dalej idącej wymowy łagodzącej nie sposób przypisać okolicznościom w postaci prowadzenia przez oskarżonych ustabilizowanego trybu życia, w tym posiadanie rodziny i prowadzenie działalności rolniczej. Waga tych okoliczności nie mogła być przeceniana w sytuacji, gdy posiadanie rodziny nie odwiodło oskarżonych od łamania prawa, a działalność w branży wytwórstwa rolnego de facto została przez nich wykorzystana w realizacji przypisanego im przestępczego procederu.

W przedmiotowej sprawie nie było zatem tak, jak utrzymywał apelujący obrońca, jakoby Sąd I instancji nie docenił ustalonych przez siebie okoliczności łagodzących.

Pozostałe zaś okoliczności przywoływane w apelacji w charakterze przesłanek mających wpływać łagodząco na wymiar kary – wbrew stanowisku obrońcy – charakteru takiego faktycznie nie miały. Wymowy łagodzącej nie miała zatem podkreślana w apelacji okoliczność w postaci niewłaściwego wyliczenia wartości szkody spowodowanej przestępstwem oraz braku możliwości przypisania tej szkody oskarżonym M. R. i M. W.. Jak wskazano we wcześniejszych rozważaniach, wyliczenie wartości szkody, dokonane przez Sąd I instancji okazało się prawidłowe, przy czym było ono dla oskarżonych najkorzystniejsze. Dodać należało, że nawet (hipotetyczny) błąd w ustaleniach faktycznych Sądu I instancji, ze swej istoty nie stanowi okoliczności łagodzącej w kontekście wymiaru kary. Ponadto, wbrew przekonaniu apelującego obrońcy, szkoda powstała w majątku pokrzywdzonych podmiotów – w wyniku dostarczania przez oskarżonych zanieczyszczonego rzepaku – jak najbardziej dawała się powiązać z działaniami sprawczymi oskarżonych; co więcej z działań tych bezpośrednio wynikała. Przypomnieć należało, że na gruncie poczynionych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych – których apelujący obrońca wszak nie kwestionował – to oskarżeni R. i W. byli inicjatorami przestępczego procederu, gdyż to oni wystąpili z propozycją skupowania nienormatywnie zanieczyszczonego rzepaku, w zamian za korzyści majątkowe, przy współdziałaniu określonych pracowników (...) S..

Wbrew oczekiwaniom apelującego, brak było też podstaw do odmiennej – niż uczynił to Sąd I instancji – oceny ustalonych w sprawie okoliczności o wymowie dla oskarżonych, w kontekście wymiaru kary, niekorzystnej. Z całą pewnością do tej kategorii zaliczała się okoliczność w postaci wspomnianej wyżej, istotnej roli obu oskarżonych w przypisanych przestępstwach, czy właśnie wysokość szkód tymi przestępstwami spowodowanych.

Podkreślenia wymagało również, że – jak trafnie ocenił Sąd I instancji – niezasadne byłoby, aby represja karna wobec oskarżonych ukształtowana została (jak postulował apelujący) w mniejszym rozmiarze, tym bardziej zaś z zastosowaniem środka probacyjnego. Zważywszy, że kary pozbawienia wolności orzeczone zostały wobec oskarżonych w dolnych granicach ustawowego zagrożenia przewidzianego w przepisach art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k., postulowane przez apelującego jeszcze łagodniejsze potraktowanie sprawców, w sposób oczywisty nie uwzględniałoby stopnia społecznej szkodliwości przypisanego im czynu ani poziomu ich zawinienia, które w przedmiotowej sprawie ocenić należało jednoznacznie jako znaczne. Zważyć bowiem należało, że oskarżeni z dużą premedytacją i w poczuciu bezkarności, na przestrzeni ponad 3 lat, we współpracy z innymi osobami, w tym pracownikami pokrzywdzonych spółek, dostarczali zanieczyszczony rzepak, doprowadzając przy tym do powstania szkód w niebagatelnej kwocie łącznie ponad czterech milionów złotych. Stanowiło to niewątpliwie odzwierciedlenie stopnia demoralizacji oskarżonych.

Implikowało to z kolei zasadność surowszego – niż oczekiwała obrona – potraktowania oskarżonych i takiego ukształtowania orzeczonych wobec nich represji prawno-karnej by wspomniane okoliczności obciążające zostały należycie uwzględnione. W tej sytuacji, orzeczenie wobec oskarżonych M. R. i M. W. kar 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia oraz nadanie im charakteru kar bezwzględnych, uznać należało za właściwie wypośrodkowane i bynajmniej niestanowiące rażąco surowej reakcji prawno-karnej na uczynione przez nich bezprawie.

Wniosek

O zmianę zaskarżonego wyroku wobec obu oskarżonych tj. M. W. i M. R. poprzez wymierzenie im kar po 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat przy pozostawieniu pozostałych rozstrzygnięć jak w wyroku Sądu I instancji.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wbrew stanowisku apelującego obrońcy oskarżonych M. R. i M. W., brak było podstaw do zakwestionowania zawartego w wyroku Sądu I instancji zaskarżonego rozstrzygnięcia co do kary, w szczególności apelacja nie wykazała zasadnych podstaw do postulowanego przez obrońcę złagodzenia rozstrzygnięcia poprzez obniżenie wymiaru kar pozbawienia wolności i zastosowanie środka probacyjnego.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

0.2Pkt 2

wyroku

Przedmiot utrzymania w mocy

Rozstrzygnięcia zawarte w zaskarżonym wyroku nieobjęte zmianami, o których orzeczono w pkt 1 uzasadnianego wyroku, a omówiono w części 5.2 niniejszego uzasadnienia, a zatem rozstrzygnięcia w przedmiocie:

- sprawstwa i winy oskarżonych oraz kar (w tym łącznych) pozbawienia wolności i grzywien, zawarte w pkt I, II, V, VI, XIII, XVII części rozstrzygającej zaskarżonego wyroku,

- przepadku równowartości korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa, zawarte w pkt IV, XV i XIX części rozstrzygającej zaskarżonego wyroku,

- zaliczenia okresu pozbawienia wolności na poczet kary, zawarte w pkt VII, XVI i XX części rozstrzygającej zaskarżonego wyroku,

- kosztów procesu, zawarte w pkt XXI-XXIII części rozstrzygającej zaskarżonego wyroku.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Z uwagi na to, że żaden z apelujących nie kwestionował konkluzji Sądu I instancji o wypełnieniu przez oskarżonych w sposób zawiniony ustawowych znamion przypisanych im czynów, a Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw by uczynić to z urzędu – rozstrzygnięcia w przedmiocie sprawstwa i winy oskarżonych zasługiwały na aprobatę.

Prawidłowe okazały się także, stanowiące następstwo rozstrzygnięć w przedmiocie sprawstwa i winy oskarżonych, zawarte w zaskarżonym wyroku, orzeczenia o karach. Jak wskazano powyżej, zarzut kwestionujący wyrok Sądu I instancji w tym zakresie, podniesiony w apelacji obrońcy oskarżonych M. R. i M. W., okazał się bezzasadny. Sąd Apelacyjny nie znalazł zaś podstaw by podzielić wynikające z kierunku ww. apelacji stanowisko, jakoby wymierzone oskarżonym kary pozbawienia wolności i grzywien były rażąco nadmiernie surowe. Żadnych okoliczności, które nakazywałyby z urzędu ingerować w orzeczenia o karach (w tym łącznych) pozbawienia wolności i grzywny, nie doszukano się też w odniesieniu do oskarżonego D. K..

Prawidłowe były także dotyczące ww. oskarżonych orzeczenia w przedmiocie przepadku równowartości korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa oraz zaliczenia okresu pozbawienia wolności na poczet kary. Rozstrzygnięcia te nie były kwestionowane wyodrębnionymi zarzutami żadnej z apelacji i należycie uwzględniały dyspozycje art. 45 § 1 k.k. oraz art. 63 § 1 k.k.

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

0.1Pkt 1

0.1.1 wyroku

Przedmiot i zakres zmiany

Rozstrzygnięcia z zakresu orzeczenia w przedmiocie kary, zawarte w punktach III, XIV i XVIII zaskarżonego wyroku, poprzez orzeczenie – w miejsce orzeczonych nawiązek – na podstawie art. 46 § 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. wobec oskarżonych obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przypisanymi im przestępstwami w punktach – odpowiednio - II., XIII. i XVII. sentencji wyroku, w części i z tego tytułu zasądzenie od oskarżonych – D. K., M. R. i M. W. na rzecz pokrzywdzonego:

a)  (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. kwot po: 1.372.676,42 (jeden milion trzysta siedemdziesiąt dwa tysiące sześćset siedemdziesiąt sześć złotych i 42/100) zł od każdego z nich;

b)  (...) z siedzibą w S. kwot po: 115.344,17 (sto piętnaście tysięcy trzysta czterdzieści cztery złote i 17/100) zł od każdego z nich.

Zwięźle o powodach zmiany

Jak wskazano powyżej – w części 3 niniejszego uzasadnienia – niezasadne było odstąpienie przez Sąd I instancji od orzeczenia wobec oskarżonych D. K., M. R. i M. W. obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, na podstawie art. 46 § 1 k.k. , a poprzestanie w tym zakresie na orzeczeniu wobec nich nawiązki, w oparciu o przepisy art. 46 § 2 k.k.

Sąd I instancji prawidłowo ustalił bowiem – czego żadna ze stron nie kwestionowała – że niekorzystne rozporządzenie mieniem w przypadku obu pokrzywdzonych Spółek obejmowało łącznie kwotę co najmniej 4.714.061,78 zł, z czego 471.032,51 zł przypadało na pokrzywdzoną (...) z siedzibą w S., zaś łącznie 4.243.029,27 zł na pokrzywdzoną (...) sp. z o.o. z siedzibą w S.. W przypadku zaś ustalenia wysokości szkody, chociażby w części, brak było ustawowej przesłanki, wskazanej w art. 46 § 2 k.k., dającej sądowi kompetencję do orzeczenia nawiązki zamiast obowiązku naprawienia szkody.

Uwzględnić przy tym należało to, że szkoda poniesiona przez pokrzywdzone Spółki w wyniku niekorzystnego rozporządzenia mieniem, została już częściowo wyrównana, a to za pomocą nawiązek orzeczonych prawomocnie na rzecz pokrzywdzonych od innych osób, z którymi oskarżeni D. K., M. R. i M. W. współdziałali przy popełnieniu przypisanych im przestępstw – i to w łącznych kwotach po 125.000 zł na rzecz każdej z pokrzywdzonych Spółek. Oznaczało to, że niewyrównana dotychczas szkoda poniesiona przez:

- (...) sp. z o.o. z siedzibą w S., wynosiła 4.118.029,27 zł (tj. 4.243.029,27 zł umniejszone o 125.000 zł),

- (...) z siedzibą w S., wynosiła 346.032,51 zł (tj. 471.032,51 zł umniejszone o 125.000 zł ).

Ww. kwoty podlegały przy tym rozłożeniu w częściach równych na oskarżonych D. K., M. R. i M. W.. Jak bowiem niespornie przyjmuje się w orzecznictwie, w sytuacji gdy brak jest podstaw faktycznych do różnicowania udziału każdego ze współsprawców w wyrządzonej szkodzie (pro rata parte), obowiązek naprawienia tej szkody orzec należy od każdego z nich w częściach równych (por.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2016 r., II KK 196/16).

Zatem po rozłożeniu ww. kwot na trzech oskarżonych, zasądzić należało na rzecz pierwszej z ww. Spółek – kwoty po 1.372.676,42 zł od każdego z nich, a na rzecz drugiej z pokrzywdzonych – po 115.344,17 zł od każdego z oskarżonych.

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

0.3Pkt 3 wyroku

0.4Pkt 4 wyroku

Orzekając o kosztach procesu za postępowanie odwoławcze uwzględnić należało to, że obie wniesione apelacje, zarówno obrończa, jak i ta, pochodząca od oskarżycieli posiłkowych, skierowane były przeciwko rozstrzygnięciom w przedmiocie kary, przy czym pierwsza z nich okazała się niezasadna w całości, zaś druga w przeważającej części. Niemniej jednak w zakresie zaskarżenia apelacją oskarżycieli posiłkowych doszło do zmiany zaskarżonego wyroku na niekorzyść oskarżonych D. K., M. R. i M. W.. W tej sytuacji, zgodnie z art. 635 k.p.k. w zw. z art. 627 k.p.k., koszty procesu co do zasady winny obciążać apelujących oskarżonych.

Wobec tego, na podstawie powołanych wyżej przepisów, zasądzono od oskarżonych D. K., M. R. i M. W. na rzecz pokrzywdzonych - (...) sp. z o.o. z siedzibą w S. oraz (...) z siedzibą w S. kwoty po 800 zł, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym. Przy czym wysokość zasądzonych kwot wynikała z faktu, że zwrot wydatków z tytułu ustanowienia pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym przysługiwał dwóm oskarżycielom posiłkowym i wynosił – zgodnie z § 11 ust. 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2023.1964 t.j.) – 1.200 zł dla każdego z nich, które to kwoty rozkładały się na trzech oskarżonych.

W odniesieniu zaś do obciążających oskarżonych co do zasady kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, Sąd Apelacyjny, działając w oparciu o przepisy art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 634 k.p.k., znalazł podstawy do zwolnienia oskarżonych z obowiązku ich zapłaty na rzecz Skarbu Państwa. Uwzględniono przy tym sytuację majątkową oskarżonych i ich możliwości zarobkowe, w tym perspektywę odbywania kar o charakterze izolacyjnym oraz konieczność spłaty wynikających z wyroku należności natury finansowej, które nakazywały przyjąć, że pokrycie kosztów sądowych byłoby dla oskarżonych zbyt uciążliwe. Z tych samych względów, na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o kosztach sądowych w sprawach karnych (Dz.U.2023.123 t.j.), zwolnieniem od kosztów objęto opłatę za drugą instancję.

7.  PODPIS

A. Ł. M. K. I. P.