Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wiesława Stachowiak

Sędziowie: Renata Pohl

Małgorzata Woźniak-Zendran

Protokolant: Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2023 r. w P. na posiedzeniu niejawnym

sprawy M. K. (1)

przeciwko (...) sp. z o.o. w A.

o zapłatę

na skutek apelacji M. K. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 23 maja 2022 r. sygn. akt IV P 17/21

uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Małgorzata Woźniak-Zendran

Wiesława Stachowiak

Renata Pohl

UZASADNIENIE

Powódka M. K. (1) domagała się zasądzenia od pozwanego (...) spółka z o.o. w A. następujących kwot z tytułu szkody powstałej wskutek choroby zawodowej:

- 200.000 zł tytułem zadośćuczynienia, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od powyższej kwoty od 20.02.2020 r. do dnia zapłaty,

- 111.458,86 zł tytułem odszkodowania, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwot:

- 82.483,10 zł od 20.02.2020 r. do dnia zapłaty,

- 28.975,76 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Ponadto powódka domagała się zasądzenia od strony pozwanej renty wyrównawczej w kwotach po 2.000 zł miesięcznie, poczynając od 01.02.2020 r. i na przyszłość, płatnej z góry do dnia 10-go każdego miesiąca, z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi w płatności, którejkolwiek z rat, w zakresie rat wymagalnych.

Powódka wniosła również o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany – (...) spółka z o.o. w W. - wniosła o oddalenie powództwa w całości.

W pierwszej kolejności strona pozwana zgłosiła zarzut przedawnienia roszczeń dochodzonych w niniejszym podstępowaniu. Niezależnie od powyższego, z ostrożności procesowej za wypadek nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia, pozwany wskazał, że roszczenia powódki są nieuzasadnione tak co do zasady, jaki co do wysokości.

Wyrokiem z dnia 23 maja 2022r. w sprawie o sygn. akt IV P 17/21, Sąd Okręgowy w Zielonej Górze:

I. oddalił powództwo;

II. nie obciążył powódki M. K. (1) kosztami procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia:

Powódka M. K. (1) w okresie od 25.09.2008 r. do 31.03.2012 r. pracowała u pozwanego (...) spółka z o.o. A. na podstawie umowy zlecenia, na stanowisku wybierania i segregacji piskląt. Następnie została zatrudniona u pozwanego na podstawie umowy o pracę od dnia 02.04.2012 r. do dnia 22.11.2014 r. na stanowisku produkcji drobiarskiej. Powódka pracowała 8 godzin dziennie, od godziny 6.00 do 14.00, od poniedziałku do piątku. W ramach umowy zlecenia M. K. (1) pracowała w przeważającej części przy sprzątaniu i wybieraniu piskląt. Kiedy została zatrudniona jako pracownik, zajmowała się głównie czynnościami związanymi z odświetlaniem, wybieraniem i przekładaniem. Pracowała w zespole osób. Praca powódki u pozwanego była jej pierwszą i jedyną pracą, podjętą w wieku 25 lat. Do czasu podjęcia zatrudnienia u pozwanego powódka pozostawała na utrzymaniu rodziców. Otrzymywała również alimenty od byłego męża na dwoje małoletnich dzieci. Powódka ma wykształcenie zawodowe - sprzedawcy. Nigdy nie pracowała w wyuczonym zawodzie. Aktualnie jest zarejestrowana w Urzędzie Pracy, utrzymuje ją konkubent,

Powódka została poinformowana przez pozwanego o zasadach bezpieczeństwa i higieny pracy. Powódka złożyła oświadczenie, iż zapoznała się z treścią obowiązującego w zakładzie regulaminu pracy i oświadczyła, że zobowiązuje się do przestrzegania i dyscypliny pracy.

W wyniku przeprowadzonych badań okresowych z 06.05.2010 r. i 27.05.2013 r., powódka została uznana za zdolną do wykonywania pracy na stanowisku pracownika produkcji drobiarskiej. Z zaświadczenia lekarskiego z 27.05.2013 r. wynika, iż przeprowadzający badanie profilaktyczne lekarz wskazał datę następnego badania okresowego - 27.05.2016 r.,

Powódka o swoich problemach zdrowotnych informowała J. S. i kierownika - P. J..

W 2013 roku u powódki pojawiło się bóle karku z promieniowaniem do prawej kończyny górnej. Z tego powodu M. K. (1) zgłosiła się do lekarza rodzinnego, który zalecił zastrzyki przeciwbólowe. Nastąpiła poprawa i po kilku miesiącach - nawrót dolegliwości. Powódka podjęła leczenie neurologiczne. W maju 2014 r. powódka przebywała w Szpitalu na Oddziale Rehabilitacji z rozpoznaniem zaostrzonej rwy ramiennej prawostronnej. Była leczona farmakologicznie. Poddana została również zabiegom rehabilitacyjnym. Nie miała żadnych zabiegów ani operacji neurologicznych. Po wyczerpaniu zasiłku chorobowego, w dniu 24.09.2014 r. powódka wystąpiła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. o przyznanie prawa do świadczenia rehabilitacyjnego. W oparciu o opinię konsultanta neurologa ZUS, lekarz orzecznik ZUS w dniu 15.10.2014 r. stwierdził brak okoliczności uzasadniających ustalenie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego. Po złożeniu przez wnioskodawczynię sprzeciwu, w orzeczeniu z dnia 05.11.2014 r. Komisja Lekarska ZUS nie stwierdziła długotrwałej niezdolności do pracy powódki. Po konsultacji neurologa, lekarze ZUS stwierdzili, iż funkcja stawów obwodowych, w tym barkowego prawego i kręgosłupa szyjnego są bez upośledzenia, bez ubytków neurologicznych. W dniu 05.11.2014 r. nie stwierdzono cech ataksji, zaburzeń równowagi, z ujemną próbą R.. Ustalono brak wskazań do orzeczenia świadczenia rehabilitacyjnego.

Decyzją z dnia 12.11.2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odmówił M. K. (1) prawa do świadczenia rehabilitacyjnego.

Powódka cierpi na bóle barku, funkcjonuje normalnie, ale ma ograniczenia w podnoszeniu ręki prawej.

Stosunek pracy między stronami ustał w wyniku rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem przez pracodawcę (art. 30 § 1 pkt 2 k.p. i art. 33 k.p.).

W zaświadczeniu lekarskim z dnia 03.11.20 4 r. lekarz medycyny pracy stwierdził brak zdolności powódki do wykonywania pracy na stanowisku pracownika produkcji drobiarskiej.

Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Z., w orzeczeniu z dnia 28.10.2015 r. nr (...) rozpoznał u powódki M. K. (1) chorobę zawodową:

- przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy,

- przewlekłe zapalenie okołostawowe barku prawego.

W orzeczeniu z dnia 28.10.2015 r. stwierdzono, iż biorąc pod uwagę całość dokumentacji medycznej, wywiad z pacjentką, wykonane badania oraz ocenę narażenia zawodowego przeprowadzoną podczas wizytacji stanowiska pracy należy stwierdzić, iż dolegliwości pacjentki pod postacią zapalenia okołostawowego barku prawego miały związek z bardzo dużym prawdopodobieństwem z wykonywaną pracą zawodową w (...) w W., w okresie narażenia z zawodowego 2008 - 2014 r.

Decyzją nr (...) r. z dnia 11.10.2017 r. (...) w Ś. stwierdziła u powódki M. K. (1) chorobę zawodową:

- przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy,

- przewlekłe zapalenie okołostawowe barku prawego.

W uzasadnieniu decyzji, powołując się na orzeczenie lekarskie nr (...) o rozpoznaniu choroby zawodowej, wystawione przez Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Z. z dnia 28.10.2015 r. potwierdzono, że orzeczona choroba zawodowa została spowodowana sposobem wykonywania pracy przez powódkę u pozwanego (...) spółka z o.o. w W., w charakterze: wybieranie i segregacja piskląt, pracownik produkcji drobiarskiej.

(...) Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w G. decyzją z dnia 18.04.2018 r., Nr (...) odmówił stwierdzenia nieważności decyzji Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Ś..

Główny Inspektor Sanitarny w W. decyzją z dnia 22.06.2018 r. Nr (...) utrzymał w mocy decyzję (...) Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w G. z dnia 18.04.2018 r.

Wyrokiem z dnia 17.10.2019 r., sygn. akt II SA/GO 411/18 Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. oddalił skargę (...) spółka z o.o. w A. na decyzję L. Powiatowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego z 30.03.2018 r.

Powódka M. K. (1) orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z 09.02.2021 r. miała ustalone 15% długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego skutkami choroby zawodowej stwierdzonej decyzją nr (...) z 11.10.2017r.

Decyzją z dnia 06.04.2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. przyznał powódce jednorazowe odszkodowanie z tytułu długotrwałego uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej stwierdzonej decyzją Nr (...) r. w wysokości 15.495,00 zł.

Powódka M. K. (1) w dniu 27.01.2020 r. złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. wniosek o przyznanie jej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową.

Lekarz orzecznik ZUS z w orzeczeniu z dnia 18.03.2020 r. stwierdził, że powódka nie jest osobą niezdolną do pracy.

Po złożeniu przez powódkę sprzeciwu, w sprawie wypowiedzieli się lekarze wchodzący w skład Komisji Lekarskiej ZUS.

W orzeczeniu z dnia 27.05.2020 r. Komisja Lekarska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. stwierdziła, że po zbadaniu wnioskodawczyni, po analizie dokumentacji medycznej i biorąc pod uwagę opinię konsultanta ortopedy, nie stwierdzono długotrwałej niezdolności do pracy powódki w związku z chorobą zawodową.

Decyzją z dnia 03.07.2020 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odmówił wnioskodawczyni prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową.

W oparciu o wyżej ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że powództwo podlega oddaleniu.

W ocenie Sądu I instancji, zasadnym okazał się podnoszony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia roszczeń.

Materialnoprawną podstawą zgłoszonego w pozwie roszczenia o zadośćuczynienie, jest art. 444 § 1 i 2 k.c. oraz art. 445 § 1 k.c. Obok zadośćuczynienia powódka domagała się zasądzenia odszkodowania za utracone zarobki i zapłaty renty (art. 455 § 1 k.c., art. 444 § 2 k.c.).

Sąd Okręgowy wskazał następnie, że zgodnie z treścią przepisu art. 442 ¹ § 1 k.c., obowiązującego od 10 sierpnia 2007 r., roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o sposobie obowiązanej do jej naprawienia.

Początkiem biegu 3-letniego terminu przedawnienia z art. 442 ¹ § 1 zdanie pierwsze k.c. jest chwila dowiedzenia się przez poszkodowanego pracownika o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, a nie moment uzyskania pewności co do związku przyczynowego między zdarzeniem a jego skutkiem w postaci szkody.

Sąd Okręgowy przytoczył następnie obszerne orzecznictwo Sądu Najwyższego, dotyczące tego, że dowiedzenie się o szkodzie na osobie w rozumieniu art. 442 § 1 i art. 445 § 1 k.c. ma miejsce wówczas, gdy poszkodowany zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia w postaci doznanego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Nie jest jednak konieczna wiedza o zakresie szkody i trwałości jej następstw, ani będącego jej dalszą konsekwencją uszczerbku majątkowego (uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 6/62, OSNCP 1964 nr 5, poz. 87 i z dnia 12 lutego 1969 r., III PZP 43/68, OSNCP 1969 nr 9, poz. 150 oraz wyroki z dnia 24 listopada 1971 r., I CR 491/71, OSNC 1972 nr 5, poz. 95; z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 543/97, OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 176; z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 19/05, OSNP 2006 nr 13-14, poz. 219 i z dnia 15 listopada 2006 r., I UK 150/06, OSNP 2008 nr 1-2, poz. 19).

Orzeczeniem lekarskim nr (...) z dnia 28.10.2015 r. rozpoznano u powódki chorobę zawodową. Zatem uznać, że powódka wiedziała o szkodzie co najmniej od daty wydania tego orzeczenia lekarskiego.

Następnie dopiero dnia 11.10.2017 r. decyzją nr (...) Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Ś. stwierdził u powódki chorobę zawodową. (...) wniósł odwołanie od tej decyzji. Decyzja z 30.03.2018 r. (...) Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w G. utrzymał w mocy zaskarżaną decyzję. (...) wniósł skargę na decyzję (...) z 30.03.2018 r. do WSA w G., który wyrokiem z dnia 17.10.2019 r. oddalił skargę.

Jednocześnie pismem z dnia 31.10.2017 r. pełnomocnik pozwanego (...) sp. z o.o. w A. złożył wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji (...) z dnia 11.10.2017 r. Decyzją z dnia 18.04.2018 r. (...) Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w G. odmówił stwierdzenia nieważności decyzji z 11.10.2017 r, która została utrzymana w mocy decyzją Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 22.06.2018r.

W ocenie Sądu Okręgowego powódka miała wiedzę o swojej chorobie polegającej na przewlekłym zapaleniu okołostawowego barku prawego i to w stopniu spełniającym kryteria do rozpoznania choroby zawodowej, co najmniej od 2015 r. Wynika to z treści orzeczenia lekarskiego nr (...) o rozpoznaniu choroby zawodowej z dnia 28.10.2015 r.

W rezultacie zdaniem Sądu Okręgowego, początkiem biegu przedawnienia jest dzień 28.10.2015r., kiedy powódka posiadała już miarodajne i autorytatywne orzeczenie. Ewentualnie, może być to data 11.10.2017 r., kiedy Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Ś. decyzją nr (...) stwierdził u powódki chorobę zawodową. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z., wydając orzeczenie przez lekarza orzecznika ZUS z 09.02.2021 r. i decyzję z 06.04.2021 r. w sprawie przyznania jednorazowego odszkodowania za długotrwały uszczerbek na zdrowiu powódki w wysokości 15%, odniósł się właśnie do w/w decyzji z dnia 11.10.2017 r.

Powódka była reprezentowana w postępowaniu administracyjnym i sądowym przez profesjonalnego pełnomocnika. W okresie biegu przedawnienia powódka nie podejmowała żadnych czynności celem dochodzenia roszczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego roszczenie powódki o zadośćuczynienie, odszkodowanie i rentę uległo przedawnieniu z dniem 28.10.2018 r., natomiast pozew został złożony w Sądzie dnia 14.09.2021 r.

W konsekwencji pozwana spółka - (...) spółka z o.o. w A. skutecznie skorzystała z zarzutu przedawnienia.

Z przedstawionych względów, Sąd Okręgowy w pkt I sentencji wyroku -oddalił powództwo. W pkt II sentencji wyroku Sąd Okręgowy postanowił, w oparciu o przepis art. 102 k.p.c. - nie obciążać powódki kosztami procesu.

Apelację od powyższego wyroku, w całości, wniosła powódka, zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art.. 233 k.p.c. poprzez niewszechstronną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w postaci dokumentów z akt postępowania toczącego się przed Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym w Ś., (...) Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w G. oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym w W., a kolejno przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w G., sprzeczną ze wskazaniami logiki i doświadczenia życiowego, polegającą na pominięciu okoliczności, że do dnia prawomocnego zakończenia postępowania powódka nie mogła mieć pewności co do orzeczenia wobec niej choroby zawodowej, a tym samym co do osoby odpowiedzialnej za szkodę, która to okoliczność pozostaje kluczowa dla ustalenia przedmiotowym powództwem dopiero 17.10.2019 r.;

2. z ostrożności procesowej - naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 442 ¹ § 1 zdanie pierwsze k.c. poprzez uznanie, że początkiem biegu przedawnienia jest dzień 28.10.2015 r., a zatem roszczenie powódki o zadośćuczynienie, odszkodowanie i rentę uległo przedawnieniu z dniem 28.10.2018 r., podczas gdy na gruncie niniejszej sprawy, początek biegu przedawnienia winno datować się na 6.04.2021 r.;

3. naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 321 ⁵ § 1 k.p.c. w zw. z art. 386 § 4 k.p.c. poprzez nierozpoznanie istoty sporu i zaniechanie zbadania materialnej podstawy żądania oraz merytorycznych zarzutów strony i zgłoszonych dowodów, co wynikało z błędnego uwzględnienia zarzutu przedawnienia; a w konsekwencji niedoniesienie się do tego, co było przedmiotem sprawy, zaniechanie zbadania materialnej podstawy żądania i nieustalenie czy roszczenie powódki jest zasadne;

4. naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 235 ² § 1 pkt. 3 k.p.c. poprzez uznanie, że dowody wskazywane we wnioskach pełnomocnika powódki pozostają nieprzydatne w sprawie i w konsekwencji ich pominięcie, podczas gdy przeprowadzenie zawnioskowanych dowodów z opinii biegłych lekarzy z zakresu medycyny pracy, ortopedy-traumatologa oraz z zakresu medycyny bólu pozwoliłoby na ustalenia rozmiaru i charakteru dolegliwości, dolegliwości bólowych, na które cierpi M. K. (1), pozwalających następczo ustalić adekwatną do sytuacji wysokość należnego zadośćuczynienia i odszkodowania, a także zasadność zasądzenia renty.

Wskazując na wyżej sprecyzowane zarzuty powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwany wnosił o jej oddalenie i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku w punkcie I i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny uznał, że jakkolwiek roszczenie powódki uległo przedawnieniu z dniem 28.10.2018r., a zatem po upływie 3 lat od wydania orzeczenia lekarskiego z dnia 28.10.2015r. o rozpoznaniu u powódki choroby zawodowej, tj. w dacie ustalonej przez Sąd Okręgowy, to jednak Sąd I instancji winien także ocenić, czy skorzystanie przez stronę pozwaną z zarzutu przedawnienia nie pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c. i art. 8 k.p.).

W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny wskazuje, że art. 442 ¹ § 1 i 3 k.c. statuuje trzyletni termin przedawnienia roszczeń deliktowych w przypadku szkody na osobie, który rozpoczyna bieg w chwili spełnienia dwóch przesłanek, tj. istnienia po stronie poszkodowanego świadomości istnienia szkody oraz jej sprawcy. A zatem datę wymagalności roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym wyznacza uzyskanie wiedzy o dwóch faktach: po pierwsze - o szkodzie i po drugie - o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Według aktualnego do 27 czerwca 2017 r. brzmienia omawianego przepisu, rozpoczęcie biegu trzyletniego terminu przedawnienia roszczenia było uzależnione od wykazania wiedzy poszkodowanego o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (art. 442 ¹ § 1 k.c.), co oznaczało, że bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od otrzymania przez poszkodowanego takich informacji, które, oceniając obiektywnie, pozwalają z wystarczającą dozą prawdopodobieństwa przypisać sprawstwo szkody konkretnemu podmiotowi.

Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach (przytaczanych także trafnie przez Sąd Okręgowy) wyjaśnił, co należy rozumieć przez "dowiedzenie się o szkodzie" oraz kiedy można uznać, że poszkodowany dowiedział się o osobie obowiązanej do jej naprawienia, uznając, że dowiedzenie się o szkodzie na osobie w rozumieniu art. 442 ¹ § 1 k.c. ma miejsce wówczas, gdy poszkodowany zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia w postaci doznanego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Nie jest jednak konieczna wiedza o zakresie szkody i trwałości jej następstw (uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1963 r., III PO 6/62, OSNCP 1964 nr 5, poz. 87 i z dnia 12 lutego 1969 r., III PZP 43/68, OSNCP 1969 nr 9, poz. 150 oraz wyroki SN z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 19/05, OSNP 2006 nr 13-14, poz. 219; z dnia 15 listopada 2006 r., I UK 150/06, OSNP 2008 nr 1-2, poz. 19; z dnia 17 maja 2006 r., I CSK 176/05; z dnia 7 kwietnia 2016 r., II CSK 442/15; z dnia 12 maja 2011 r., III CSK 236/10, OSP 2012 nr 11 poz. 107; z dnia 13 stycznia 2004 r., V CK 172/03).

W wyroku z dnia 15 listopada 2007 r., II PK 62/07 (OSNP 2009, nr 1-2, poz. 4) Sąd Najwyższy jednoznacznie rozstrzygnął, że początkiem biegu trzyletniego terminu przedawnienia z art. 442 ¹ § 1 zdanie pierwsze k.c. nie jest data uprawomocnienia się decyzji lub orzeczenia organu stwierdzającego istnienie choroby zawodowej. Bieg tego przedawnienia rozpoczyna się w chwili dowiedzenia się przez poszkodowanego pracownika o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, a nie w momencie uzyskania pewności co do związku przyczynowego między zdarzeniem a jego skutkiem w postaci szkody.

Choroby zawodowe i inne schorzenia pracownicze z reguły nie są skutkiem jednego zdarzenia (jak to ma miejsce w razie doznania urazów cielesnych, wypadków śmiertelnych), lecz rozwijają się przez dłuższy czas, niejednokrotnie w zbiegu ze schorzeniem samoistnym i naturalnym procesem starzenia się organizmu. Fakt ten rzutuje na oznaczenie początkowego momentu biegu roszczenia odszkodowawczego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1968 r., II PR 176/68, LEX nr 13969). Skoro zaś do przyjęcia daty rozpoczęcia biegu przedawnienia konieczne jest również istnienie po stronie poszkodowanego wiedzy o osobie zobowiązanej do naprawienia szkody, wiedza ta powinna być na tyle konkretna, by pozwalała na przypisanie z wystarczającą dozą prawdopodobieństwa danemu podmiotowi sprawstwa szkody (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2006 r., I CSK 176/05, LEX nr 191138). Świadomość ta nie musi jednak oznaczać pewności co do związku przyczynowego między zdarzeniem wyrządzającym szkodę a jego skutkami, stąd nie jest konieczne oczekiwanie poszkodowanego na uprawomocnienie się decyzji właściwego organu o stwierdzeniu choroby zawodowej jako konsekwencji warunków zatrudnienia u konkretnego pracodawcy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2007 r., II PK 62/07, OSNP 2009 nr 1-2, poz. 4 i z dnia 14 czerwca 2011 r. I PK 258/10, LEX nr 1001280).

Początkiem biegu przedawnienia jest miarodajne i autorytatywne orzeczenie kompetentnej placówki medycznej, która dokonała rozpoznania występującego schorzenia i zakwalifikowała je, jako chorobę zawodową, a zatem dzień wydania orzeczenia lekarskiego Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy stwierdzającego u strony chorobę zawodową nie jest natomiast konieczne oczekiwanie poszkodowanego na uprawomocnienie się decyzji właściwego organu o stwierdzeniu choroby zawodowej jako konsekwencji warunków zatrudnienia u konkretnego pracodawcy (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 października 2020r., I PK 66/19; z dnia 25 marca 2014r., I PK 213/13; dnia 10 października 2012 r., III BP 4/11, OSNP 2013 nr 15-16, poz. 181).

Dniem dowiedzenia się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia na użytek roszczenia o zadośćuczynienie z tytułu następstw choroby zawodowej jest zatem dzień wydania orzeczenia lekarskiego Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy stwierdzającego u powódki chorobę zawodową (art. 442 ¹ § 1 k.c.).

Trafnie zatem ustalił Sąd Okręgowy, że powódka w dniu 28.10.2015r. dowiedziała się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Wtedy to orzeczeniem lekarskim Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Z. stwierdzono u powódki chorobę zawodową: przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy, przewlekłe zapalenie okołostawowe barku prawego. W orzeczeniu tym stwierdzono, że dolegliwości powódki pod postacią zapalenia okołostawowego barku prawego miały związek z bardzo dużym prawdopodobieństwem z wykonywaną pracą zawodową w (...) w W., w okresie narażenia z zawodowego 2008 - 2014 r. Pozwany był zaś jedynym pracodawcą powódki. W konsekwencji nie było wątpliwości co do osoby zobowiązanej do naprawienia szkody.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji trafnie zatem ustalił, że roszczenie powódki o zadośćuczynienie, odszkodowanie i rentę uległo przedawnieniu z dniem 28.10.2018 r., natomiast pozew w niniejszej sprawie został złożony dopiero w dniu 14.09.2021 r., a zatem już po upływie terminu przedawnienia. Dodać należy, że w okresie biegu przedawnienia powódka nie podejmowała żadnych czynności celem dochodzenia roszczenia.

Sąd Apelacyjny wskazuje jednak, że Sąd Okręgowy winien ocenić, czy skorzystanie przez stronę pozwaną z zarzutu przedawnienia nie pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c. lub art. 8 k.p.). Tymczasem Sąd Okręgowy błędnie zaniechał powyższej oceny, poprzestając na uznaniu, że skoro powództwo zostało wniesione po upływie terminu przedawnienia, to podlega oddaleniu.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy powinien zatem ustalić, czy strona pozwana podnosząc zarzut przedawnienia, nie nadużyła prawa i skutecznie uchyliła się od jego zaspokojenia.

Wskazać należy, że przepis art. 117 k.c., wprowadzając instytucję przedawnienia roszczeń majątkowych w celu zapewnienia pewności w obrocie prawnym, pozwala na uchylenie się zobowiązanego od zaspokojenia roszczenia po upływie określonego terminu od powstania zobowiązania. Korzystanie z zarzutu przedawnienia jest więc zagwarantowane prawem i może być uznane za nadużycie prawa tylko wówczas, gdy w ogólnym odczuciu postępowania takiego nie można pogodzić z powszechnie respektowanymi normami współżycia społecznego.

Nie ulega wątpliwości, iż konstrukcja nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c. oraz art. 8 k.p.) ma charakter wyjątkowy. Przy ocenie, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa, rozstrzygające znaczenie mają okoliczności konkretnego wypadku, zachodzące po stronie poszkodowanego oraz osoby zobowiązanej do naprawienia szkody.

W szczególności znaczenie ma charakter uszczerbku, jakiego doznał poszkodowany, przyczyna opóźnienia w dochodzeniu roszczenia i czas trwania tego opóźnienia, a także zachowanie obydwu stron stosunku zobowiązaniowego. Stosowanie art. 5 k.c. (podobnie, jak art. 8 k.p.) pozostaje zatem w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności konkretnej sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2003 r., I PK 558/02).

Przy ocenie, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa, rozstrzygające znaczenie mają okoliczności konkretnego wypadku, zachodzące po stronie poszkodowanego oraz osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. W szczególności ma znaczenie charakter uszczerbku, jakiego doznał poszkodowany, przyczyna opóźnienia w dochodzeniu roszczenia i czas jego trwania. Możliwość zastosowania art. 5 k.c. nie zawsze jednak musi być wiązana z negatywną oceną zachowania osoby zobowiązanej do naprawienia szkody, przejawiającego się w utrudnianiu wcześniejszego dochodzenia roszczenia przez poszkodowanego (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2007 r., III CSK 208/06). W orzecznictwie przyjmowano również, że klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Należy jednak pamiętać, że istotą prawa cywilnego jest ochrona praw podmiotowych, tak więc odmowa udzielenia tej ochrony osobie, która korzysta z przysługującego jej prawa podmiotowego w sposób zgodny z jego treścią, może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo i musi być uzasadniona istnieniem szczególnych okoliczności uzasadniających przyjęcie, że w określonym układzie stosunków uwzględnienie powództwa prowadziłoby do skutków szczególnie dotkliwych i nieakceptowanych (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 sierpnia 2015 r., II CSK 555/14, LEX nr 1801548; z dnia 28 października 2015 r., II CSK 831/14, LEX nr 1938674).

Dla uznania zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa konieczne jest więc wykazanie w szczególności, że bezczynność wierzyciela w dochodzeniu roszczenia wynikała z przyczyn wyjątkowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2010 r., I CSK 147/10).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, należy zauważyć, że Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy winien uwzględnić wszystkie okoliczności dotyczące zarówno osoby poszkodowanej jak i osoby zobowiązanej do naprawienia szkody oraz ocenić, czy skorzystanie przez stronę pozwaną z zarzutu przedawnienia nie pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c. lub art. 8 k.p.).

W tym kontekście znaczenie ma zachowanie obu stron, w tym zachowanie strony pozwanej jako zobowiązanego do naprawienia szkody.

Wskazać należy, że stosunek pracy między stronami ustał w wyniku rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem przez pracodawcę z dnia 3.11.2014r., zaś jako przyczynę podano zaświadczenie lekarskie o braku zdolności do wykonywania pracy. Powódka już w 2014r. podjęła leczenie i rehabilitację w związku z chorobami układu ruchu (zaostrzona rwa ramieniowa prawostronna), a także pobierała z tego tytułu zasiłek chorobowy. Tym samym pracodawca miał świadomość istniejących u powódki problemów zdrowotnych, skoro ta właśnie okoliczność była przyczyną wypowiedzenia przez niego umowy o pracę. Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Z., w orzeczeniu z dnia 28.10.2015 r. rozpoznał u powódki M. K. (1) chorobę zawodową: przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy - przewlekłe zapalenie okołostawowe barku prawego. Wskazano, że rozpoznane schorzenia miały związek z bardzo dużym prawdopodobieństwem z wykonywaną pracą zawodową w (...) w W., w okresie narażenia z zawodowego 2008 - 2014 r. Pozwany był zaś pierwszym i jedynym pracodawcą powódki. Mimo powyższego pracodawca powódki konsekwentnie kwestionował, że rozpoznana choroba zawodowa miała związek ze sposobem wykonywania pracy przez powódkę u pozwanego (...) spółka z o.o. w W.. Pozwany zaskarżał kolejne decyzje i orzeczenia wydawane w toku trwającego niemal 4 lata postępowania administracyjnego i sądowo-administracyjnego.

W toku postępowania administracyjnego pozwany nie zgadzał się z decyzją z dnia 11.10.2017r. (...) w Ś. o stwierdzeniu u powódki choroby zawodowej, jak i z decyzją z dnia 18.04.2018r. (...) Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w G., na mocy której odmówiono stwierdzenia nieważności decyzji Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Ś.. Pozwany konsekwentnie zaskarżał kolejne decyzje wydawane w toku postępowania. Główny Inspektor Sanitarny w W. decyzją z dnia 22.06.2018 r. nie uwzględnił wniosku pozwanego o stwierdzenie nieważności decyzji i utrzymał w mocy decyzję (...) Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w G. z dnia 18.04.2018 r., zaś wyrokiem z dnia 17.10.2019 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. oddalił skargę pozwanego (...) spółka z o.o. w A. na decyzję (...) Powiatowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego z dnia 30 marca 2018r. w przedmiocie stwierdzenia choroby zawodowej.

W tym kontekście należało ocenić, że działania pozwanego przyczyniły się do wydłużenia trwania postępowania administracyjnego i sądowo - administracyjnego, co spowodowało, że powódka pozostawała w niepewności co do ostatecznego wyniku postępowania przez niemal 4 lata. Okoliczność tę powódka wskazywała jako przyczynę opóźnienia z wniesieniem niniejszego powództwa.

W dalszej kolejności Sąd Apelacyjny wskazuje także na okoliczności związane ze skutkami uszczerbku jakiego doznała powódka, wynikające z dowodów zgromadzonych w aktach sprawy. Orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS ustalono u powódki 15% długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego skutkami choroby zawodowej. Powódka cierpi na przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy - przewlekłe zapalenie okołostawowe barku prawego. Organ rentowy przyznał powódce jednorazowe odszkodowanie z tytułu długotrwałego uszczerbku na zdrowiu będącego następstwem choroby zawodowej, jednakże decyzją z dnia 03.07.2020 r. ZUS odmówił wnioskodawczyni prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Powódka ma wykształcenie zawodowe (sprzedawca), jednak faktycznie pierwszym i jedynym pracodawcą powódki był pozwany, u którego pracowała ona na stanowisku pracownika fizycznego – na stanowisku produkcji drobiarskiej. Obecnie powódka nie jest zdolna do pracy u pozwanego, ma również trudności ze znalezieniem innej pracy fizycznej z uwagi na schorzenie prawej ręki (przewlekłe zapalenie okołostawowe barku prawego). Z zeznań powódki oraz zeznań świadka T. C. wynikało, że jest ona bezrobotna i pozostaje na utrzymaniu swojego partnera, nie może wykonywać takich czynności, jak przed zachorowaniem (związanych z podnoszeniem ręki prawej), ma ograniczoną sprawność ręki prawej. W konsekwencji przekonywujący jest wniosek, że choroba zawodowa zaburza funkcjonowanie powódki. Sąd Okręgowy powinien zatem określić rozmiar krzywdy powódki pozostającej w związku z chorobą zawodową. Sąd Okręgowy winien także rozważyć, czy wyjaśnienie przedstawionej wyżej kwestii będzie wymagało wiadomości specjalnych, w tym dowodu z opinii biegłego z zakresu medycyny pracy.

Reasumując – Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd Okręgowy naruszył art. 5 k.c. i art. 8 k.p. poprzez niedokonanie wykładni tych przepisów w realiach niniejszej sprawy, co winien był uczynić z urzędu, analizując czy podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia nie stanowi nadużycia prawa.

Dopiero w przypadku uznania, że podniesienie tego zarzutu nie stanowi nadużycia prawa, zasadnym byłoby oddalenie powództwa, z uwagi na skuteczne podniesienie zarzutu i przedawnienie roszczeń.

W przypadku zaś uznania, że podniesienie tego zarzutu stanowi nadużycie prawa, Sąd Okręgowy winien ocenić roszczenia powódki tak co do zasady jak i wysokości, uznając jako fakt rodzący odpowiedzialność odszkodowawczą wystąpienie choroby zawodowej. A zatem w pierwszej kolejności należałoby wyznaczyć zakres tej odpowiedzialności, czyli określić rozmiar szkody powódki pozostającej w związku przyczynowym z chorobą zawodową. Pracownik poszkodowany na skutek choroby zawodowej uprawniony jest bowiem do dochodzenia roszczeń uzupełniających na podstawie przepisów prawa cywilnego, w zakresie szkód nie pokrytych odszkodowaniem z ustawy wypadkowej.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w pkt I i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach instancji odwoławczej. Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd Okręgowy będzie miał na uwadze wskazania Sądu II instancji opisane wyżej.

Małgorzata Woźniak-Zendran

Wiesława Stachowiak

Renata Pohl