Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 kwietnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Roman Walewski

Protokolant: Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 30 kwietnia 2024 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy B. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

przy udziale zainteresowanej (...) Sp. z o. o.

o podleganie ubezpieczeniom

na skutek apelacji B. Ł.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 8 listopada 2021 r. sygn. akt III U 748/21

1.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt I i poprzedzającą go decyzję i stwierdza, że odwołujący B. Ł. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 1.II.2021r.;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt II i zasądza od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia wyroku zobowiązanemu do dnia zapłaty;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w zapłacie liczonymi od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

Roman Walewski

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. Inspektorat w K. decyzją nr (...)/2021z dnia 5 lipca 2021 r., znak: (...) stwierdził, że B. Ł. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z.o.o z siedzibą w K. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom : emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu od dnia 01.02.2021 r.

W uzasadnieniu decyzji podano, że z analizy danych zaewidencjonowanych na koncie B. Ł. wynika, iż został on zgłoszony przez płatnika składek (...) Sp. z.o.o do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w dniu 4 lutego 2021 roku na formularzu (...) z tytułu zatrudnienia na czas nieokreślony na podstawie umowy o pracę. Z treści przedłożonej umowy o pracę zawartej w dniu 1 lutego 2021 r. wynika, że został on zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na czas nieokreślony na stanowisku Prezesa Zarządu z wynagrodzeniem 3.500 zł brutto miesięcznie. Do obowiązków B. Ł. należało: reprezentowanie spółki w czynnościach sądowych oraz pozasądowych, prowadzenie spraw spółki, koordynowanie oraz nadzorowanie głównych funkcji firmy, finansów i pracowników.

Organ rentowy podał, że B. Ł. od 7 grudnia 2005 r. roku pełnił funkcję Prezesa Zarządu Spółki, będąc jednocześnie jednym ze wspólników.

Od 1 marca 2013 r. udziałowcami spółki są M. C. – 25 % udziałów, B. Ł. 75 % udziałów. Zarząd spółki jest jednoosobowy.

W związku z powyższym organ rentowy wskazał, że w takiej sytuacji niedopuszczalne jest zatrudnienie pracownicze B. Ł. od dnia 1 lutego 2021 roku, w którym stał się większościowym udziałowcem, a ponadto w dniu podpisania umowy o pracę prowadził indywidualną działalność gospodarczą. Organ rentowy podkreślił, że zgodnie z zapisami KRS do reprezentowania spółki upoważniony jest Zarząd, w którego skład wchodzi Prezes, natomiast do składania oświadczeń w imieniu spółki uprawniony jest Prezes jednoosobowo lub dwóch członków zarządu działających jednocześnie.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył B. Ł. , który zarzucił;

- naruszenie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 , art. 38 ust.1, art. 68 ust.1 a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 300 k.p. polegające na nieprawidłowym przyjęciu, że zawarcie umowy o pracę pomiędzy odwołującym a płatnikiem składek nastąpiło jedynie dla pozoru, w celu umożliwienia świadczeń finansowych, a ponadto stosunek łączący odwołującego i płatnika składek nie miał charakteru stosunku pracy w rozumieniu art. 22 k.p. ,

- sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na dowolnym przyjęciu przez organ rentowy, że wysokość otrzymywanego wynagrodzenia od płatnika składek budzi wątpliwości z uwagi na jej wysokość.

W związku z powyższym odwołujący wniósł o zmianę decyzji, zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego, przeprowadzenie zawnioskowanych dowodów i przesłuchanie świadka.

Wyrokiem z dnia 8 listopada 2021r. sygn. akt III U 748/21 Sąd Okręgowy w Koninie,
III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w pkt I oddalił odwołanie, zaś w pkt II zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zostało wydane w wyniku następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych.

Spółka (...) Sp. z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym w dniu 7 grudnia 2005 r. pod numerem KRS (...) i zgodnie z umową spółki (...) objął 50 udziałów, M. C. objął 25 udziałów i D. Z. objęła 25.

Kapitał zakładowy spółki wynosił 50.000 złotych. Zarząd spółki był w jednoosobowym składzie, a funkcję Prezesa pełnił B. Ł.. Od 1 marca 2013 r. udziałowcem spółki jest tylko M. C. przy proporcji udziałów 25 %, a B. Ł. 75 %.

Organem uprawnionym do reprezentowania Spółki jest Zarząd, a Prezesem jest B. Ł..

Spółka zajmowała się sprzedażą artykułów i sprzętu medycznego, refundacją środków pomocniczych.

W dniu 30 kwietnia 2012 roku uchwalą nr (...) Zgromadzenia Wspólników (...) Sp. z o.o. powołany został pełnomocnik w sprawach podpisywania umów o pracę z członkami Zarządu w osobie M. N..

W dniu 31 maja 2012 r. odwołujący został powołany na stanowisko Prezesa Zarządu spółki (...) na czas nieokreślony od dnia 1 czerwca 2012 r. z wynagrodzeniem 3.300 zł miesięcznie oraz premią regulaminową do wysokości 1 % licząc od obrotu firmy.

Aneksem z dnia 1 września 2013 r. podstawa miesięczna wynagrodzenia została podwyższona do 3.500 zł miesięcznie.

W dniu 1 lutego 2021 roku została zawarta umowa o pracę pomiędzy B. Ł., a (...) Sp. z o.o. – pełnomocnik J. F..

Na podstawie powyższej umowy odwołujący został zatrudniony na stanowisku Prezesa Zarządu w pełnym wymiarze czasu pracy. Umowa została zawarta na czas nieokreślony z wynagrodzeniem 3.500 zł miesięcznie plus premia uznaniowa uzależniona od obrotów firmy. Przy podpisywaniu umowy o pracę B. Ł. otrzymał charakterystykę stanowiska pracy, z której wynikało, że zakres obowiązków to: reprezentowanie spółki w czynnościach sądowych oraz pozasądowych, prowadzenie spraw spółki, koordynowanie oraz nadzorowanie głównych funkcji firmy, finansów i pracowników. Odwołujący złożył oświadczenie o zapoznaniu się z w/w obowiązkami, przeszedł szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w dniu 4 lutego 2021 ,przedłożył orzeczenie lekarskie z dnia 29 kwietnia 2021 r.

Odwołujący zeznał, że po zawarciu umowy o pracę zakres obowiązków nie uległ zmianie, nikomu nie jest podporządkowany, posiada większość udziałów tj. 75 %. Nadal nieprzerwanie zajmuje się zarządzaniem firmą, podpisywaniem umów, braniem udziału w negocjacjach, wyszukiwaniem klientów, partnerów biznesowych.

Ponadto zeznał, że wcześniej od 1996 r. prowadził swoją działalność gospodarczą (...) T. „ B. Ł., w której pełnił funkcję prezesa. Odwołujący w dniu 22 kwietnia 2021 r. zgłosił zakończenie indywidualnej działalności i wyrejestrował ją w ZUS z datą wsteczną zaprzestania w styczniu 2021. W dacie podpisania umowy o pracę prowadził indywidualną działalność gospodarczą.

Świadek A. M. zeznała, że zatrudniona jest w firmie zewnętrznej i zajmuje się sprawami księgowymi spółki (...), której wcześniej odwołujący był Prezesem, a od 1 lutego 2021 r. została zawarta z B. Ł. umowa o pracę na stanowisko Prezesa.

Przed zawarciem umowy odwołujący prowadził swoją działalność gospodarczą, która została zamknięta i mieściła się w tym samym budynku (...) spółka (...). Ponadto zeznała, że przed 1 lutym 2021 r. i po zawarciu umowy o pracę tj. po 1 lutym 2021r. wykonywał te same obowiązki a wiec zajmował się prowadzeniem spółki, zarządzaniem, nawiązywaniem kontraktów. Po zawarciu umowy o pracę odwołujący przebywał na krótkim zwolnieniu lekarskim, ale obecnie świadczy pracę.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok uznając, że odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Jako podstawę prawna rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust.1 oraz art. 8 ust. 1, 2 i 2a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2020.1320).

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie, jak podnosił Sąd Okręgowy, było ustalenie, czy odwołujący B. Ł. w spornym okresie był pracownikiem płatnika składek (...) spółka z o.o. i czy z tego tytułu podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.

Nie ulega wątpliwości, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest organem upoważnionym do oceny ważności umowy o pracę, która stanowi podstawę ubezpieczenia.

W świetle przepisu art. 68 ust. 1 pkt 1 ustawy „systemowej” do zakresu działania Zakładu należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych.

Zawarcie umowy o pracę, jej skuteczność i ważność oceniać należy zgodnie z przepisami kodeksu pracy.

W myśl przepisu art. 22 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, a pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Oczywiste jest, że zawarcie umowy o pracę w celu wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy odpowiada prawu pracy (por. art. 22 k.p.), a naturalnym – całkowicie zgodnym z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego – jest dążenie stron umowy o pracę do tego, ażeby pracownik z tytułu pracowniczego statusu uzyskiwał przewidziane w prawie o ubezpieczeniach społecznych prawa i świadczenia. Są to, można powiedzieć, elementarne i niebudzące żadnych wątpliwości relacje między stosunkami pracy i stosunkami ubezpieczenia społecznego. Sam jednak fakt złożenia przez strony oświadczeń zawierających formalne elementy określone w art. 22 k.p. nie oznacza jednak, że taka umowa jest ważna.

Do cech pojęciowych pracy stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należy osobiste i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania.

Zgodnie ze stanowiskiem judykatury, stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany.

W judykaturze także utrwalony jest pogląd, że w sytuacji, gdy stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia z dnia 17 stycznia 2006 r. III AUa 433/2005, publ. Wspólnota 2007/25/51). Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku, sygn. akt II UK 43/05, publ. 189956).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak argumentował sąd I instancji, przyjmowało się i przyjmuje, że swoista symbioza pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy i kapitału jest sprzeczna z aksjologią prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych, opartą zasadniczo na oddzieleniu kapitału od pracy. W konsekwencji tam, gdzie status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o.o., nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy takiego wspólnika, który nie pozostaje w pracowniczej relacji podporządkowania wobec samego siebie. Przy wykonywaniu takiej pracy jedyny wspólnik nie tylko nie wykonuje poleceń swojego pracodawcy, ale jest od niego niezależny ekonomicznie i dyktuje mu sposób działania, co wykracza poza najszerzej nawet pojęty model stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UK 357/09).

Zasadnicze zatem znaczenie dla wyjaśnienia istoty sporu miało ustalenie, czy odwołujący świadczył pracę jako pracownik na rzecz (...) spółka z o.o. z siedzibą w K..

Sąd Okręgowy podkreślił, że niezależnie od kwestii dot. statusu wykonawcy pracy (pracownika) i statusu właściciela kapitału (pracodawcy) oraz braku niezbędnej w stosunku pracy cechy podporzadkowania, należy wskazać, że całkowicie nieprzekonywujące jest zatrudnienie pracownika, w tym jedynego członka zarządu i niemal jedynego wspólnika, w takiej dacie, jak to miało mieć miejsce w niniejszej sprawie, to jest 1 lutego 2021 r.

W żaden sposób nie zostało wskazane, skąd miała wyniknąć tak pilna potrzeba zatrudnienia odwołującego na podstawie umowy o pracę Nie wskazano jakichś istotnych, wyjątkowych okoliczności, które uzasadniałyby taką potrzebę. Nie sposób również nie zauważyć, że tak faktycznie odwołujący w żadnej mierze nie wykonywał umowy o pracę, jaką miał zawrzeć z pracodawcą.

Niezależnie od tego nie sposób stwierdzić, w jaki sposób odwołujący, posiadający w spółce najpierw 50% a później 75% udziałów, miałby pozostawać podporządkowany komukolwiek.

Sąd Okręgowy argumentował, że to na odwołującym spoczywał ciężar udowodnienia tego, że z płatnikiem składek łączył go stosunek pracy zgodnie z zasadą ciężaru dowodu przewidzianą w art. 6 k.c., a zatem winien wykazać, że świadczył pracę na rzecz (...) sp. z o.o. Dowodowi takiemu odwołujący nie sprostał.

W wyroku z dnia 11 stycznia 2013 roku, sygn.. akt II UK 36/13 Sąd Najwyższy podał, że jedyny (lub niemal jedyny) wspólnik spółki z o.o. co do zasady nie może pozostawać z tą spółką w stosunku pracy, gdyż w takim przypadku status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje „wchłonięty” przez status właściciela kapitału (pracodawcy). Inaczej mówiąc, tam gdzie status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o.o. nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy wspólnika, który w takiej sytuacji wykonuje czynności (nawet typowo pracownicze) na rzecz samego siebie (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne.

Z tego względu judykatura Sądu Najwyższego przyjmuje, że co prawda wspólnicy wieloosobowych spółek z o.o. mogą wykonywać zatrudnienie na podstawie umów o pracę zarówno w charakterze członków zarządu, jak i na stanowiskach wykonawczych, gdyż w takiej sytuacji wspólnika nie można traktować jako podmiotu, którego praca polega na obrocie jego własnym kapitałem.

Wykonywanie czynności i pobieranie za nie wynagrodzenia nie przesądza samoistnie o charakterze umowy łączącej członka zarządu ze spółką. Zgłoszenie do ubezpieczenia pracowniczego nie jest także skuteczne, jeżeli dotyczy osoby, która nie może być uznana za podmiot tego rodzaju ubezpieczenia, ponieważ nie świadczy pracy w ramach stosunku pracy i przez to nie można jej przypisać cech pracownika.

Dla stwierdzenia, że pracownicze podporządkowanie pracownika pracodawcy występuje w treści stosunku prawnego z reguły wskazuje się na takie elementy jak: określony czas pracy i miejsce wykonywania czynności, podpisywanie listy obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy oraz poleceniom kierownictwa co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy oraz obowiązek przestrzegania norm pracy, obowiązek wykonywania poleceń przełożonych, wykonywanie pracy zmianowej i stała dyspozycyjność, dokładne określenie miejsca i czasu realizacji powierzonego zadania oraz ich wykonywanie pod nadzorem kierownika (por: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2011 r., II UK 20/11, LEX nr 1165773).

Brak którejkolwiek z powyższych przesłanek, prowadzi do wniosku, że stosunek prawny nie może być uznany za stosunek pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2004 r., I PK 488/03, z dnia 20 marca 2008 r., II UK 155/07, i orzeczenia w nich powołane).

Powyższe rozważania są aktualnie również na gruncie przedmiotowej sprawy i zdaniem Sądu Okręgowego stwierdzić należało, że w stosunku prawnym ,jaki łączy odwołującego ze spółką brak jest elementu podporządkowania pracowniczego i tym samym nie został nawiązany stosunek pracy. Niezależnie od argumentów odnoszących się do braku podporządkowania pracowniczego należy zauważyć, że sytuacji odwołującego nie zachodzi również przesłanka odpłatności pracy, gdyż do przesunięcia majątkowego dochodzi w ramach majątku samego wspólnego, a formalne kryteria własności nie mają tu w istocie znaczenia (zob. wyrok SN z 3.08.2011 r., II UK 8/11, Lex nr 1043990 oraz powoływane tam piśmiennictwo).

W konsekwencji uznać należało, że B. Ł. nie mógł być objęty pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, co doprowadziło do oddalenia odwołania na podstawie art. art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015. 1804 ze zm.).

Apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości w całości złożył odwołujący B. Ł. reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, który zarzucił:

1. naruszenie art. 6 ust 1, art. 8 ust 1 oraz art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że ustawa wymaga od prezesa zarządu spółki podporządkowania pracowniczego w rozumieniu art. 22 k.p.,

2. naruszenie art. 22 k.p. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że zainteresowany - odwołujący nie jest pracownikiem spółki pomimo zawarcia umowy o pracę,

3. naruszenie art. 22 k.p. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że jedną z cech stosunku pracy, łączącego Prezesa Zarządu spółki ze spółką jest podporządkowanie kierownictwu pracodawcy pojmowanego w tradycyjny sposób,

4. naruszenie art. 83 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że umowa o pracę z dnia 1 lutego 2021 r. pomiędzy odwołującym a spółką została zawarta dla pozoru.

Wskazując na te zarzuty skarżący wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie, że odwołujący B. Ł. podlega od dnia 1 lutego 2021 r. ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu zatrudniania u płatnika składek spółki (...) Sp. z o.o.;

2. zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm prawem przewidzianych; ewentualnie:

3. uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do sądu I Instancji celem ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację pozwany organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości i o zasądzenie od odwołującego na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna co skutkowało zmiana zaskarżonego wyroku i uwzględnieniem odwołania i apelacji odwołującego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, sąd I Instancji przeprowadził wystarczające dla podjęcia rozstrzygnięcia postępowanie dowodowe ale dowody te błędnie ocenił , a w konsekwencji - dokonał wadliwej subsumpcji.

Przedmiotem sporu w sprawie była ocena, czy B. Ł. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z.o.o z siedzibą w K. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom : emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu od dnia 01.02.2021 r.

W pierwszej kolejności wskazać należało podstawy prawne niniejszego wyroku.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( j.t. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.) obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają pracownicy od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Zgodnie z art. 12 ust. 1 cyt. ustawy obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Z uwagi na fakt, że obowiązek ubezpieczenia jest pochodną stosunku pracy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalając obowiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu ma możliwość oceny łączącego ubezpieczonego stosunku pracy w oparciu o zawartą umowę o pracę (art. 83 ust 1 ustawy systemowej).

Zgodnie z art. 2 Kodeksu pracy, pracownikiem jest osoba, zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Między pracownikiem a pracodawcą zawiązywana jest więź prawna, która jest warunkiem koniecznym a zarazem wystarczającym dla przyznania danej osobie statusu pracownika. Więzią tą jest pozostawanie w stosunku pracy.

Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem za wynagrodzeniem (art. 22 k.p.). Stosunek pracy uzewnętrznia wolę umawiających się stron, z których jedna deklaruje wolę świadczenia pracy, natomiast druga stworzenie stanowiska pracy i zapewnienie świadczenia pracy za wynagrodzeniem.

Samo zawarcie umowy u pracę nie stanowi przesłanki nawiązania pracowniczego stosunku ubezpieczenia społecznego, a taką przesłanką jest zatrudnienie rozumiane jako wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6.09.2000r. OSNP 2002/5/124).

Choć zatem – według art. 11 k.p. – dla nawiązania stosunku pracy niezbędnymi, a według art. 26 k.p. wystarczającymi, są zgodne oświadczenia woli pracodawcy i pracownika, to dla objęcia ubezpieczeniem społecznym jest istotne, czy strony zawierające umowę o pracę miały realny zamiar wzajemnego zobowiązania się przez pracownika do świadczenia pracy, a przez pracodawcę do dania mu pracy, oraz to, czy zamiar stron został w rzeczywistości zrealizowany.

Wskazać należy, że w judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż dla włączenia do pracowniczego ubezpieczenia społecznego i pozostawania w nim niezbędna jest przynależność do tej grupy podmiotów, które wykonują zatrudnienie w ramach stosunku pracy, a więc w warunkach faktycznego i rzeczywistego realizowania elementów charakterystycznych dla tego stosunku, a wynikających z art. 22 § 1 k.p.

Stosownie do tego przepisu przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Elementami, bez istnienia których stosunek prawny nie może być uznany za stosunek pracy są więc:

1) osobiste wykonywanie przez osobę zatrudnioną pracy zarobkowej (za wynagrodzeniem),

2) na rzecz podmiotu zatrudniającego, a zatem "na ryzyko" socjalne, produkcyjne i gospodarcze (ekonomiczne) tego podmiotu,

3) w warunkach podporządkowania jego kierownictwu.

Stosunek pracy jest dobrowolnym stosunkiem prawnym o charakterze zobowiązaniowym, zachodzącym między dwoma podmiotami, z których jeden, zwany pracownikiem, obowiązany jest świadczyć osobiście i w sposób ciągły, powtarzający się, na rzecz i pod kierownictwem drugiego podmiotu, zwanego pracodawcą, pracę określonego rodzaju oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudniać pracownika za wynagrodzeniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2009 r., III PK 38/2009, LEX nr 560867).

Cechą wyróżniającą stosunek pracy (art. 22 § 1 k.p.) jest zatem wykonywanie pracy pod kierownictwem pracodawcy, a charakter i zakres tego podporządkowania, w sytuacji, gdy stronami umowy o pracę są osoby sobie bliskie, nie może być różny od koniecznego w relacjach między osobami obcymi, skoro ma świadczyć o nawiązaniu takiego rodzaju stosunku prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008 r., I PK 210/2007, LEX nr 1615034).

W realiach niniejszej sprawy całkowicie nieuprawnione jest przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że odwołującego można uznać za niemal jedynego wspólnika i że z tego samego powodu status wykonywanej pracy został zdominowany przez właścicielski status odwołującego. Nie sposób tak twierdzić, gdyż odwołujący posiada jedynie 75% udziałów w spółce (...) Sp. z o.o..

W tym zakresie trafna jest argumentacja zawarta w uzasadnieniu apelacji.

Oprócz cytowanego tam orzecznictwa Sądu Najwyższego, trafne są też wywody Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 28 czerwca 2023 r., sygn. akt: I USKP 84/22.

W uzasadnieniu tego judykatu czytamy, że przeważająca argumentacja uzasadniająca podniesione zarzuty bazuje na orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym zatrudnienia wspólnika spółki z o.o. i jednocześnie członka zarządu zatrudnionego na podstawie umowy o pracę na stanowisku członka zarządu (czyli wykonującego obowiązki członka zarządu na podstawie stosunku pracy).

Istotnie, utrwalone jest stanowisko Sądu Najwyższego, że żaden przepis Kodeksu pracy czy Kodeksu spółek handlowych nie zawiera regulacji, która wykluczałaby wprost możliwość skutecznego zawarcia takiej umowy (nawet w sposób dorozumiany). Dlatego w dotychczasowej judykaturze ,co do zasady ,dopuszcza się pracownicze zatrudnianie wspólników wieloosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością na stanowiskach członków zarządu (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1995 r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 1995 nr 18, poz. 227 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 maja 1995 r., I PRN 14/95, OSNAPiUS 1995 nr 21, poz. 263; z dnia 23 stycznia 1998 r., I PKN 498/97, OSNAPiUS 1999 nr 1, poz. 13; z dnia 2 lipca 1998 r., II UKN 112/98, OSNAPiUS 2000 nr 2, poz. 66; z dnia 14 marca 2001 r., II UKN 268/00, LEX nr 551026; dnia 23 października 2006 r., I PK 113/06, Prawo Pracy 2007 nr 1, s. 35; z dnia 23 lipca 2009 r., II PK 36/09, OSNP 2011 nr 5-6, poz. 77; z dnia 4 listopada 2009 r., I PK 106/09, LEX nr 564759; z dnia 3 sierpnia 2011 r., I UK 8/11, LEX nr 1043990; z dnia 13 marca 2018 r., I UK 27/17, LEX nr 2508640; z dnia 16 października 2018 r., I UK 115/18, OSNP 2019 nr 5, poz. 61; z dnia 27 stycznia 2022 r., II USKP 137/21, OSNP 2023 nr 2, poz. 21).

Orzecznictwo dopuszcza także zatrudnienie wspólników wieloosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie umów o pracę na stanowiskach wykonawczych, gdyż w takim przypadku wspólnika nie można traktować jako podmiotu, którego praca polega na obrocie jego własnym kapitałem (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 9 czerwca 2010 r., II UK 33/10, LEX nr 598436; z dnia 12 maja 2011 r., II UK 20/11, OSNP 2012 nr 11-12, poz. 145; z dnia 13 listopada 2013 r., I PK 94/13, OSNP 2015 nr 1, poz. 4).

Sąd Najwyższy wyklucza jedynie możliwość pracowniczego zatrudniania wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością na stanowisku prezesa jednoosobowego zarządu spółki oraz wspólnika dominującego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 23 października 2006 r., I PK 113/06; z dnia 23 września 1997 r., I PKN 276/97, OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 397; z dnia 28 kwietnia 1997 r., I PKN 115/97, OSNAPiUS 1998 nr 1, poz. 12; z dnia 23 stycznia 2020 r., II UK 243/18, LEX nr 3220705). Dlatego właściciele jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością - ze względu na przedmiot zbiorczego tytułu ubezpieczenia jakim jest „prowadzenie działalności pozarolniczej” - podlegają ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., I UZP 4/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 304).

Status wspólników takich spółek wyłącza konwersję tytułu ubezpieczenia na wynikający z zawarcia umowy o pracę z własną spółką (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r., II UK 36/13, LEX nr 1391783). Z tych samych przyczyn w orzecznictwie nie uznaje się za zatrudnienie pracownicze zatrudnienia dominującego wspólnika wtedy, gdy udział innych wspólników w kapitale zakładowym spółki jest tak mały, że pozostaje w istocie iluzoryczny, np. nie przekracza kilku procent (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UK 177/09, OSP 2012 nr 1, poz. 8; z dnia 3 sierpnia 2011 r., I UK 8/11; z dnia 13 marca 2018 r., I UK 27/17; z dnia 23 stycznia 2020 r., II UK 243/18).

Taka skala większości udziałów (przewagi głosów) oraz sposób jej wykorzystywania nakazuje bowiem traktować stosunki pracy w wieloosobowej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością na równi ze stosunkami w spółce jednoosobowej, której konstrukcja prawna nie ma odpowiednika na gruncie prawa pracy, gdyż w jej ramach stosunek tego prawa byłby pozbawiony zasadniczych elementów konstrukcyjnych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1995 r., I PZP 7/95 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1998 r., II UKN 394/98, OSNAPiUS 2000 nr 4, poz. 159, z glosą Z. Hajna).

Jest to bowiem sytuacja, w której społeczny status wykonawcy pracy staje się jedynie funkcjonalnym elementem statusu właściciela spółki i niezależnie od argumentów dotyczących braku podporządkowania pracowniczego, w istocie nie zachodzi przesłanka odpłatności pracy; jedyny wspólnik wykonuje czynności na swoją rzecz (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne. Jest od pracodawcy (spółki z o.o.) niezależny ekonomicznie, a do przesunięć majątkowych w związku z wynagradzaniem dochodzi w ramach jego własnego majątku, zysku spółki (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 września 2013 r., II UK 36/13 oraz z dnia 17 października 2017 r., II UK 451/16, LEX nr 2427158). Dlatego z perspektywy prawa ubezpieczeń społecznych spółkę ze wspólnikiem dominującym należy traktować jak spółkę jednoosobową (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2011 r., I UK 8/11, z glosą A. Piszczek i W. Szlawskiego, Monitor Prawniczy 2012 nr 17, s. 941).

W tym miejscu podkreślić należy, że w analizowanej sprawie tak nie było, albowiem odwołujący posiadał 75% udziałów w dwuosobowej spółce z o.o.. zatem udział innego wspólnika nie był iluzoryczny.

Dla objęcia wspólnika ubezpieczeniami społecznymi konieczne jest tylko to, aby wykreowany umową stosunek pracy był rzeczywiście realizowany i by nosił cechy wynikające z art. 22 § 1 KP, w tym charakteryzował się podporządkowaniem pracowniczym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2017 r., II UK 451/16).

Na gruncie prawa pracy, na pracownicze „podporządkowanie” składa się kilka elementów (co do sposobu wykonania pracy, co do czasu oraz co do miejsca), przy czym nie jest konieczne, by w każdym stanie faktycznym elementy te wystąpiły łącznie, z uwagi na potrzebę dostosowania realiów wykonywania stosunku pracy do sposobu działania współczesnej gospodarki, wymagającej w wielu branżach większej samodzielności i niezależności (a przez to kreatywności) pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2016 r., II UK 517/15, LEX nr 2191456).

Przy czym podkreśla się, że osoba zarządzająca zakładem pracy w imieniu pracodawcy może być zatrudniona na podstawie stosunku pracy, w którym wykonywanie pracy podporządkowanej ma cechy specyficzne, odmienne od „zwykłego” stosunku pracy. Tradycyjne pojmowanie podporządkowania jako obowiązku wykonywania przez pracownika poleceń pracodawcy ewoluuje w miarę rozwoju stosunków społecznych.

W miejsce dawnego systemu ścisłego hierarchicznego podporządkowania pracownika i obowiązku stosowania się do dyspozycji pracodawcy nawet w technicznym zakresie działania, pojawia się nowe podporządkowanie autonomiczne, polegające na wyznaczeniu pracownikowi przez pracodawcę zadań bez ingerowania w sposób ich wykonania. W tymże systemie podporządkowania pracodawca określa godziny czasu pracy i wyznacza zadania, natomiast sposób realizacji tych zadań pozostawiony jest pracownikowi (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 września 1999 r., I PKN 277/99, OSNAPiUS 2001 nr 1, poz. 18; z dnia 9 września 2004 r., I PK 659/03, OSNP 2005 nr 10, poz. 139; z dnia 7 marca 2006 r., I PK 146/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 67; z dnia 9 lutego 2012 r., I UK 260/11, LEX nr 1169835; z dnia 6 grudnia 2016 r., II UK 439/15, LEX nr 2188634; z dnia 8 czerwca 2017 r., I UK 240/16, LEX nr 2375939).

Członek zarządu wieloosobowej spółki z o.o. może wykonywać swoje obowiązki na podstawie stosunku pracy, o czym świadczą między innymi o liczne przepisy prawa pracy (zob. art. 128 § 2 pkt 2 KP, art. 131 § 2 KP, art. 132 § 2 pkt 1 KP, art. 149 § 2 KP, art. 151 ⁴ § 1 KP, art. 151 ⁵ § 4 KP, art. 151 ⁷ § 5 pkt 1 KP, art. 241 ²⁶ § 2 KP). Podkreśla się w nim, że art. 241 ²⁶ § 2 KP stanowi wprost, że osoba zarządzająca w imieniu pracodawcy zakładem pracy może być zatrudniona na podstawie stosunku pracy lub na innej podstawie niż stosunek pracy. Status pracowniczy osób sprawujących funkcje organów zarządzających zakładami pracy (w tym także funkcję członka zarządu spółki) nie wynika z faktu spełniania przez te osoby wszystkich cech stosunku pracy z art. 22 § 1 KP, lecz z decyzji ustawodawcy o włączeniu tych osób do kategorii pracowników, pomimo braku podporządkowania kierownictwu pracodawcy pojmowanego w tradycyjny sposób. Podkreśla się też, że osoba zarządzająca zakładem pracy w imieniu pracodawcy może być zatrudniona na podstawie stosunku pracy, w którym wykonywanie pracy podporządkowanej ma cechy specyficzne, odmienne od „zwykłego” stosunku pracy (zob. przywołany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., II UK 243/18).

W wymienionym wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2010 r., II UK 33/10, zwrócono uwagę, że w ocenie, czy zachodzi podporządkowanie pracownika pracodawcy, nie należy zakładać, że sprawdza się ono tylko wtedy, gdy istnieją przeciwne interesy pracownika i pracodawcy (spółki).

Pracownicy mogą zakładać spółki kapitałowe i odwrotnie, założenie spółki nie wyklucza zatrudnienia w niej jej wspólnika, który może być również w jej zarządzie. Własność wkładu (udziału) kapitałowego w spółce nie kłóci się z jednoczesną pracą w tej spółce (można tu doszukiwać się określonego podobieństwa do spółdzielni pracy). Nie można wszak stwierdzić, że wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie może wykonywać pracowniczego zatrudnienia w tej spółce i to niezależnie od stanowiska.

To właśnie znajomość działalności spółki, określony potencjał intelektualny, doświadczenie, a wreszcie związanie kapitałowe ze spółką, predestynują do zatrudnienia wspólnika w spółce jako pracownika. W przeciwnym razie wymagałoby to zatrudnienia osoby trzeciej.

Z tej perspektywy błędne jest stanowisko, zgodnie z którym wykluczone jest „autonomiczne” pracownicze podporządkowanie członka zarządu wieloosobowej spółki z o.o., gdyż oznaczałoby to podporządkowanie własnym decyzjom, „zważywszy na kapitałowe zaangażowanie oraz pełnienie przez ubezpieczonego funkcji członka zarządu w Spółce”.

Należy też zauważyć, że Sąd Okręgowy nie tylko podkreślił brak cech „autonomicznego” podporządkowania pracowniczego, ale też stwierdził, że wykonywane przez ubezpieczonego czynności wynikały z istoty rzeczy ze sprawowanej poza stosunkiem pracy funkcji członka zarządu.

Tak więc w istocie zanegował istnienie stosunku pracy ze względu na to, że wykonywane przez ubezpieczonego czynności były właściwe dla członka zarządu spółki, a tymczasem, jak wskazano wyżej, przepisy prawa nie sprzeciwiają się wykonywaniu obowiązków korporacyjnych w ramach stosunku pracy.

Istotne zatem w niniejszej sprawie jest tylko to, czy czynności objęte umową o pracę były rzeczywiście wykonywane, bo jeśli tak, to ubezpieczonemu nie można byłoby odmówić statusu pracownika z tej racji, że mógł je wykonywać w ramach obowiązków korporacyjnych.

Wysokość ustalonego wynagrodzenia za pracę nie mogłaby stanowić w tym przypadku podstawy do odmowy uznania istnienia stosunku pracy (nawet w zestawieniu z osiąganym zyskiem), bowiem tego rodzaju okoliczność stanowi zwykle jeden z argumentów przemawiających za pozornością umowy o pracę (art. 83 § 1 k.c. ), a ta przecież nie zachodzi, gdy praca jest świadczona i okoliczności faktyczne jej wykonywania wypełniają cechy stosunku pracy (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 lipca 2012 r., II UK 14/12, LEX nr 1216864; z dnia 19 stycznia 2010 r., I UK 261/09, LEX nr 577825; z dnia 4 sierpnia 2005 r., II UK 320/04, OSNP 2006 nr 7-8, poz. 122; z dnia 30 listopada 2005 r., I UK 61/05, LEX nr 607105; z dnia 18 maja 2006 r., III UK 32/06, LEX nr 957422; z dnia 8 lipca 2009 r., I UK 43/09, LEX nr 529772; z dnia 12 maja 2011 r., II UK 20/11, OSNP 2012 nr 11-12, poz. 145).

Przytoczona powyżej argumentacja Sądu Najwyższego oraz uwzgledniające ją stanowisko sądu odwoławczego są tym bardziej przekonywująca, jeżeli weźmie się pod uwagę uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21.02.2024r. sygn.. akt: III UZP 8/23, w której wskazano, że nawet przy posiadaniu 99% udziałów wspólnik dwuosobowej spółki nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt.5 w związku z art.8 ust.6 pkt. 4 ustawy systemowej.

Podkreśli należy , że w pełni suwerenna decyzja spółki o zatrudnieniu na stanowisko prezesa nie musi być poprzedzona jakąś wyjątkową sytuacją. Tak też wskazał Sąd Najwyższy w w/w wyroku.

Dodatkowo w niniejszej sprawie decyzja taka była w pełni zasadna, jeżeli zważyć na zakończenie prowadzenia przez odwołującego własnej działalności gospodarczej, która nie przynosiła efektów.

Skoro zarzuty apelacji okazały się trafne należało orzec jak w wyroku w oparciu o art.386 § 1 k.p.c. (pkt 1 wyroku).

Zmiana zaskarżonego wyroku spowodowała, że to odwołujący jest stroną która wygrała sprawę w I instancji i dlatego zmianie podlegało także rozstrzygnięcie o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego, o czym Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie 2 wyroku, na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3, art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 9 ust.2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U.2015.1800) w sprawie opłat za czynności adwokackie.

O kosztach postępowania apelacyjnego (pkt 2 wyroku) Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1, § 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800).

Roman Walewski