Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy M. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o ustalenie nieistnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 13 grudnia 2023 r. sygn. akt IV U 2901/23

uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu w instancji odwoławczej.

Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 czerwca 2023r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w Z., powołując się na art. 83 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2022.1009), zwanej dalej u.s.u.s., w związku z art. 82 ust. 3 i ust. 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U.2022.2561), zwanej dalej u.ś.o.z., stwierdził, że za M. R., jako osobę prowadzącą działalność pozarolniczą, występuje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne z 2 przychodów uzyskiwanych z następujących rodzajów działalności:

1.  działalność gospodarcza prowadzona w formie jednoosobowej spółki z ograniczoną działalnością;

2.  inna pozarolnicza działalność gospodarcza, prowadzona na podstawie przepisów
o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych.

W uzasadnieniu decyzji Zakład wskazał między innymi, że podstawę faktyczną decyzji stanowiło ustalenie, iż w okresie 1 września 2016r. do 1 kwietnia 2021r. oraz w okresie 1 stycznia 2022r. do 20 lutego 2022r. M. R. był osobą prowadzącą równocześnie kilka rodzajów pozarolniczej działalności. Jako podstawę prawną wskazanego w decyzji obowiązku wynikającego z poczynionych ustaleń Zakład wskazał art. 82 ust. 3 u.ś.o.z.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył M. R. wnosząc o jaj zmianę w całości poprzez stwierdzenie, że wnioskodawca nie podlega obowiązkowi opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne z obu przychodów. Wnioskodawca zarzucił Zakładowi błędne ustalenia faktyczne i prawne.

Zdaniem wnioskodawcy, zaskarżona decyzja jest błędna z tego względu, że w okresach objętych decyzją wnioskodawca faktycznie nie uzyskał przychodów z obu wskazanych przez Zakład rodzajów działalności, co wyłącza obowiązek uiszczenia składek na ubezpieczenie zdrowotne za wskazane
w decyzji okresy (k.3-4).

Wyrokiem z 13 grudnia 2023 r. (sygn. IV U 2901/23/19) Sąd Okręgowy w Zielonej Górze zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że na podstawie art. 109 ust. 1 ustawy
z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U.2022.2561 t.j.) stwierdził, iż do wydania decyzji o objęciu ubezpieczonego M. R. ubezpieczeniem zdrowotnym od każdego z rodzajów prowadzonej przez ubezpieczonego działalności gospodarczej właściwy jest Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia (pkt I) oraz zasądził od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w Z. na rzecz ubezpieczonego M. R. kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Wnioskodawca M. R. od 1 lutego 2001r. do 31 marca 2022r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą (...) na podstawie przepisów o działalności gospodarczej. W związku z tą działalnością rozliczał i opłacał składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

W okresie od 1 września 2016r. do 1 kwietnia 2021r. oraz w okresie od 1 stycznia 2022r. do 20 lutego 2022r. wnioskodawca prowadził także pozarolniczą działalność jako wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną działalnością (...) (wcześniej (...) sp. z o.o.) z siedzibą w N., w której posiadał całość udziałów. W okresie 2 kwietnia 2021r. do 1 stycznia 2022r. działalności Spółki była zawieszona. W dniu 20 lutego 2022r. wnioskodawca sprzedał 9 udziałów w Spółce o łącznej wartości 450 zł na rzecz W. S..

W okresie od 1 września 2016r. do 1 kwietnia 2021r. spółka (...)
z ograniczoną działalnością nie osiągnęła żadnego przychodu.

Od 1 stycznia 2022r., to jest po wznowieniu działalności przez spółkę (...), wnioskodawca rozliczał i opłacał składkę zdrowotną z dwóch tytułów.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok, w którym zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że na podstawie art. 109 ust. 1 ustawy
z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U.2022.2561 t.j.) stwierdził, iż do wydania decyzji o objęciu ubezpieczonego M. R. ubezpieczeniem zdrowotnym od każdego z rodzajów prowadzonej przez ubezpieczonego działalności gospodarczej właściwy jest Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia (pkt I) oraz zasądził od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na rzecz ubezpieczonego M. R. kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Na wstępie rozważań prawnych Sąd Okręgowy wskazał, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie, ale z innych względów, niż podniesione w odwołaniu.

Podkreślił, że zakres działania ZUS określa art. 68 u.s.u.s. Dla rozstrzygnięcia sprawy celowe jest wskazanie, że z mocy art. 68 ust. 1 pkt 1 a u.s.u.s., do zakresu działania Zakładu należy między innymi realizacja przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych. Rodzaje ubezpieczeń społecznych określa art. 1 u.s.u.s. Natomiast z mocy art. 68 ust. 1 pkt 1c u.s.u.s., do zakresu działania Zakładu należy wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Z porównania treści cytowanych przepisów jednoznacznie wynika, że o ile do zakresu działania Zakładu należy zarówno stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych, jak i wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenie społeczne, to odnośnie ubezpieczenia zdrowotnego art. 68 u.s.u.s. ogranicza właściwość rzeczową Zakładu do wymierzania i pobierania składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Właściwość rzeczową w zakresie rozstrzygania o obowiązku ubezpieczenia zdrowotnego określa art. 109 ust. 1 u.ś.o.z., który stanowi, że Prezes funduszu rozpatruje indywidualne sprawy z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego. Do indywidualnych spraw z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego zalicza się sprawy dotyczące objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym i ustalenia prawa do świadczeń. Pomimo posłużenia się przez ustawodawcę w art. 68 u.s.u.s. pojęciem stwierdzania i ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych, a w art. 109 u.ś.o.s. pojęciem spraw dotyczących objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym, nie może budzić wątpliwości, że zakres znaczeniowy obu pojęć jest tożsamy.

Nadto sąd zwrócił uwagę na treść art. 109 ust. 2 u.ś.o.s., zgodnie z którym, do spraw, o których mowa w ust. 1 nie należą sprawy z zakresu wymierzania i pobierania składek na ubezpieczenie zdrowotne należące do właściwości organów ubezpieczeń społecznych. Przepis ten w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego zawiera analogiczną treść normatywną, co art. 68 ust. 1 pkt 1c u.s.u.s., w związku z czym w tej części stanowi superfluum ustawowe.

Odnosząc powyższe uwagi o charakterze ogólnym do stanu faktycznego niniejszej sprawy – w ocenie Sądu I instancji - stwierdzić należy, że z uwagi na fakt, iż przedmiot rozstrzygnięcia zawarty w zaskarżonej decyzji nie dotyczył wymierzenia lub pobrania składki na ubezpieczenie zdrowotne wnioskodawcy, a tylko w zakresie takiego przedmiotu rozstrzygnięcia Zakład byłby rzeczowo właściwy, ale dotyczył objęcia wnioskodawcy ubezpieczeniem zdrowotnym, z mocy art. 109 ust. 1 u.ś.o.s. organem rzeczowo właściwym do wydania decyzji w tym przedmiocie jest Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia.

W związku z negowaniem przez wnioskodawcę podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu w okresie objętym decyzją od drugiego rodzaju działalności gospodarczej, to jest działalności prowadzonej w formie jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, ewentualne wymierzenie wnioskodawcy składki na to ubezpieczenie musi być poprzedzone wydaniem przez Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia decyzji o objęciu wnioskodawcy ubezpieczeniem zdrowotnym od tej działalności. Z mocy art. 109 ust. 3 u.ś.o.s. do złożenia do Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia wniosku o objęcie wnioskodawcy ubezpieczeniem zdrowotnym od tej działalności uprawniony jest między innymi Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Tytułem uzupełnienia Sąd Okręgowy dodał, że gdyby Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. był rzeczowo właściwy do wydania zaskarżonej decyzji, to odwołanie zasługiwałoby na oddalenie. Zaskarżona decyzja stwierdza istnienie obowiązku opłacania przez wnioskodawcę składek na ubezpieczenie zdrowotne od obu rodzajów działalności gospodarczej prowadzonej przez wnioskodawcę w okresie objętym decyzją, ale obowiązek ten wiąże z uzyskiwaniem z obu rodzajów działalności przychodu. De facto więc, treść decyzji jest zgodna ze stanowiskiem prezentowanym przez wnioskodawcę w niniejszej sprawie. Jest także zgodna z aktualnym orzecznictwem sądowym, w którym prezentowany jest pogląd, że przy zbiegu tytułów do ubezpieczenia, powstanie obowiązku uiszczania składek na ubezpieczenie zdrowotne wynika nie samego istnienia tytułu do ubezpieczenia, lecz z faktu osiągnięcia przychodu z obu działalności pozostających w zbiegu (por. wyrok S.A. w Poznaniu z dnia 10.07.2019r. III AUa 624/18, wyrok S.A. w Łodzi z dnia 27.10.2020r. III AUa 1737/19, wyrok S.A. w Gdańsku z 7.12.2017r. III AUa 469/17).

Orzeczenie w zakresie kosztów zastępstwa procesowego Sąd I instancji wydał na podstawie art. 98 k.p.c. oraz na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015.1800 j.t.).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z., zaskarżając go w całości zarzucając mu:

1.  naruszenie art. 386 § 4 kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 477 ¹⁴ § 2 kodeksu postępowania cywilnego tj. nierozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie zbadania materialnej podstawy żądania, brak oceny prawidłowości decyzji ZUS, która to ocena miałaby swoje odzwierciedlenie w orzeczeniu Sądu, błędne ustalenie przedmiotu sporu pomiędzy stronami poprzez uznanie, iż przedmiot rozstrzygnięcia zawarty w zaskarżonej decyzji dotyczył objęcia wnioskodawcy ubezpieczeniem zdrowotnym;

2.  naruszenie art. 327 ¹ § 1 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego poprzez niewskazanie materialnoprawnej podstawy rozstrzygnięcia, a w konsekwencji tego niepoddawanie się wyroku kontroli instancyjnej;

3.  naruszenie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998r. (Dz. U. 137, poz. 887) poprzez pominięcie przez Sąd pierwszej instancji faktu, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ma charakter deklaratoryjny i jako taka potwierdza zdarzenie prawne, które występuje z mocy samego prawa tj. sam fakt posiadania statusu wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością decyduje o podleganiu przez odwołującego ubezpieczeniom społecznym;

4.  naruszenie art. 68 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez niewłaściwe przyjęcie przez Sąd I instancji, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest uprawniony do wydawania decyzji dotyczących objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym, podczas gdy już samo posiadanie przez odwołującego statusu wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością decyduje o podleganiu przez niego ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej, a w konsekwencji również ubezpieczeniom zdrowotnym;

5.  naruszenie art. 109 ust. ustawy z dnia 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. 2022. 2561 t.j., dalej: u.ś.o.s) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w niniejszej sprawie wyłącznie Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia uprawniony jest do rozstrzygnięcia dotyczącego składki na ubezpieczenie zdrowotne, podczas gdy sam fakt prowadzenia przez odwołującego w spornych okresach jednocześnie działalności w formie indywidualnej działalności gospodarczej oraz działalności gospodarczej w formie jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością sprawia, że spełnione są warunki do objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym i kreuje zobowiązanie do opłacania wielokrotności składek na ubezpieczenia zdrowotne.

Wskazując na powyższe zarzuty wniósł o:

⚫

uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego;

ewentualnie

⚫

o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania i zasądzenie od odwołującego na rzecz apelującego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm prawem przepisanych.

W odpowiedzi na apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odwołujący M. R. wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz odwołującego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się konieczna i uzasadniona, umożliwiała bowiem instancyjną kontrolę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i w konsekwencji dostrzeżenie uchybień skutkujących koniecznością jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. poza wypadkami określonymi w § 2 i 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji:

1) rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy;

2) zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania;

3) pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę;

4) rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie;

5) nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda.

Jak wynika z orzecznictwa sądów nierozpoznanie istoty sprawy polega na wydaniu przez sąd niższej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem roszczenia powoda w znaczeniu procesowym albo też na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania lub materialnych i formalnych zarzutów strony przeciwnej. Ma to miejsce gdy sąd pierwszej instancji rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy; rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej niż zgłoszona w pozwie; nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych lub prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda (postanowienia Sądu Najwyższego z: 22 października 2022 r., III Cz 320/22, 22 marca 2023 r., II Pz 14/22).

W uzasadnieniu postanowienia z 8 marca 2024 r. sygn. III Cz 16/24 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia, polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania przez ten Sąd materialnej podstawy żądania albo oceny merytorycznych zarzutów strony przy bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999 Nr 1, poz. 22; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 Nr 3, poz. 36 oraz z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, Nr 12, poz. 2).

W postanowieniu z dnia 23 maja 2024 r. sygn. III Cz 152/23 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nierozpoznanie istoty sprawy polega na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania pozwu, tj. niewyjaśnieniu i pozostawieniu poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi również w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji dokonał oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w związku z tym w sprawie zachodzi potrzeba poczynienia po raz pierwszy niezbędnych ustaleń faktycznych.

Reasumując, rolą Sądu I instancji było prawidłowe rozpoznanie istoty sporu i przeprowadzenie samodzielnego postępowania dowodowego tak, by zgromadzić dowody niezbędne dla ustalenia racji jednej bądź drugiej strony oraz sporządzenie uzasadnienia zgodnie z wymogami prawa.

Analiza zgromadzonego materiału dowodowego oraz zarzutów organu rentowego doprowadziła Sąd Apelacyjny do przekonania, że należy uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, albowiem Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, a nadto koniecznym jest przeprowadzenie postępowania dowodowego celem wyjaśnienia czy faktycznie odwołujący nie osiągał przychodu z obu działalności pozostających w zbiegu. W ocenie Sądu Apelacyjnego zaskarżony wyrok zapadł bez dostatecznego ustalenia i wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych, wymaganych do oceny czy za odwołującego M. R., jako osobę prowadzącą działalność pozarolniczą, występuje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne z 2 przychodów uzyskiwanych z następujących rodzajów działalności: 1) działalności gospodarczej prowadzonej w formie jednoosobowej spółki z ograniczoną działalnością; 2) innej pozarolniczej działalności gospodarczej, prowadzonej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych.

Wymaga również podkreślenia, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych treść zaskarżonej decyzji wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Należy mieć przy tym na uwadze, że przedmiotem postępowania sądowego w takich sprawach jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. Postępowanie to jest więc postępowaniem kontrolnym.

Badanie legalności decyzji organu rentowego i orzekanie o niej przez sąd jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydania tej decyzji. Postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy. Przed sądem skarżący może żądać korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, a nie żądać tego o czym organ rentowy nie decydował (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 18 marca 2008 r., II UZ 4/08, Legalis nr 158312; z dnia 13 maja 1999 r. II UZ 52/99, Legalis nr 47345; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 1 lipca 2020 r., III AUa 681/19, LEX nr 3042961; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 czerwca 2020 r., III AUa 1616/19, LEX nr 3052696; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 lutego 2020 r., III AUa 1026/19, LEX nr 2956498).

Mając na uwadze powyższe zatem kontrolna rola sądu musi korespondować z zakresem rozstrzygnięcia dokonanego w decyzji administracyjnej, bowiem zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji w granicach jej treści i przedmiotu.

Przedmiotem merytorycznego rozstrzygnięcia Sądu w niniejszej sprawie, była ocena zgodności z prawem w aspekcie formalnym i materialnym, wydanej przez organ rentowy decyzji z dnia 20 czerwca 2023 r.

Zauważyć należy, że Sąd Najwyższy wielokrotnie w swoich orzeczeniach wskazywał na konieczność odróżnienia obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym od obowiązku zapłaty składek na te ubezpieczenia, choć pozostają one ze sobą w określonej relacji. Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym cechuje nadrzędność względem obowiązku zapłaty składek (obowiązku składkowego), zaś obowiązek składkowy ma charakter pochodny (wtórny) wobec obowiązku podlegania ubezpieczeniom. Innymi słowy, obowiązek składkowy istnieje (może istnieć) tylko wtedy, gdy istnieje obowiązek ubezpieczeń społecznych (obowiązek podlegania tym ubezpieczeniom).

Zwrócić uwagę należy, że odwołujący M. R. nie kwestionował tytułu ubezpieczenia (obu tytułów), kwestionował jedynie obowiązek opłacania składek zdrowotnych w tych tytułów, wskazując na brak przychodów z obu działalności w spornym okresie.

Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że M. R. od 1 lutego 2001r. do 31 marca 2022r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą (...) na podstawie przepisów o działalności gospodarczej. W związku z tą działalnością rozliczał i opłacał składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

W okresie od 1 września 2016r. do 1 kwietnia 2021r. oraz w okresie od 1 stycznia 2022r. do 20 lutego 2022r. odwołujący prowadził także pozarolniczą działalność jako wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną działalnością (...) (wcześniej jako (...) sp. z o.o., która miała się zajmować eksportem słodyczy do krajów arabskich) z siedzibą w N., w której posiadał całość udziałów. Odwołujący nie likwidował ww. spółki, gdyż uznał jej likwidację za mniej korzystną (nieopłacalną) niż przekształcenie jej w (...). W okresie od 2 kwietnia 2021r. do 1 stycznia 2022r. działalności Spółki była zawieszona. W dniu 20 lutego 2022r. odwołujący sprzedał 9 udziałów w Spółce o łącznej wartości 450 zł na rzecz W. S.. Od 1 stycznia 2022r., to jest po wznowieniu działalności przez spółkę (...), wnioskodawca rozliczał i opłacał składkę zdrowotną z dwóch tytułów.

Zgodnie z art. 82 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U.2017.1938 t.j.), jeżeli ubezpieczony prowadzący działalność gospodarczą uzyskuje przychody z więcej niż jednego z rodzajów działalności określonych w ust. 5, składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana odrębnie od każdego rodzaju działalności. Jeżeli ubezpieczony prowadzący działalność pozarolniczą uzyskuje przychody z więcej niż jednej spółki w ramach tego samego rodzaju działalności, o której mowa w ust. 5 pkt 1-5, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest odrębnie od każdej prowadzonej spółki. Mając na uwadze powyższe stwierdzić należy, że jeżeli powstanie zbieg tytułów do ubezpieczenia, to obowiązek odprowadzenia składki na ubezpieczenie zdrowotne powstanie z chwilą, gdy z obu tytułów zostanie osiągnięty przychód.

W sytuacji opisanej w przepisie art. 82 ust. 3 tej ustawy - ustawodawca powstanie obowiązku uiszczenia składki na FUZ powiązał nie z samym istnieniem tytułu do ubezpieczenia (prowadzenie działalność gospodarcza), ale z uzyskiwaniem z tego tytułu przychodów.

Jak podkreślił w uzasadnieniu wyroku z 31 lipca 2020 r. sygn. III AUa 397/20 Sąd Apelacyjny w Białymstoku zasadą w tym zakresie jest wprawdzie zgodnie z art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, że składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie, to z treści tego przepisu wynika jednocześnie, iż warunkiem jest uzyskiwanie przychodów z tych różnych tytułów. A contrario zatem brak jakichkolwiek przychodów (nie chodzi zatem o brak dochodów) przekłada się na brak obowiązku uiszczania z tego tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne z danego tytułu. Podobne zasady dotyczą też zbiegu tytułów do ubezpieczenia zdrowotnego w przypadku prowadzenia więcej niż jednego rodzaju pozarolniczej działalności (art. 82 ust. 3 ustawy) lub z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w ramach więcej niż jednej spółki (art. 82 ust. 4 ustawy), gdzie również składkę opłaca się od każdego z tych rodzajów działalności odrębnie, to warunkiem tego jest również uzyskiwanie przychodów tych działalności. Wykładania literalna tych norm (art. 82 ust. 1, 3, i 4 ustawy) nie powinna budzić wątpliwości, zwłaszcza że w prawie ubezpieczeń ze względu na swoją istotę i konstrukcję przepisy te podlegają wykładni ścisłej. Nie powinno się więc stosować do nich wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej, jeżeli ta ostatnia prowadzi do jednoznacznych rezultatów interpretacyjnych, a zatem nie można ich poddawać ani wykładni rozszerzającej, ani zawężającej, modyfikującej (por. w tym uchwały Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 1997 r., III ZP 38/97, OSNAPiUS 1998 Nr 8, poz. 234; z dnia 8 lutego 2000 r., I KZP 50/99, OSNKW 2000 nr 3-4, poz. 24 i z dnia 25 kwietnia 2003 r., III CZP 8/03, OSNC 2004 Nr 1, poz. 1; uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2008 r., I UZP 6/08, OSNP 2009 nr 9-10, poz. 120). Skoro zatem wedle przyjętej wykładni art. 81 ust. 1,3 i 4 powołanej ustawy warunkiem uiszczania składek na ubezpieczenie zdrowotne z każdego tytułu jest uzyskiwanie przychodów z tych tytułów, to brak takowych przychodów nie powoduje obowiązku opłacania składek od nierodzącego przychodu tytułu. Jak się zdaje powyższe wykładnia jest już utrwalona w orzecznictwie sądów powszechnych, które zgodnie przyjmują, że obowiązek uiszczania składek w przypadku zbiegu powstaje dopiero po osiągnięciu przychodu z danego tytułu (por. w tym zakresie wyroki Sądów Apelacyjnych: w K. z 12 września 2019 r., III AUa 1794/2018 LEX nr 2741242; we W. z 28 lutego 2019 r., III AUa 1501/2018 LEX nr 2891816; w K. z 21 listopada 2018 r., III AUa 954/16, LEX nr 2611138; w G. z 27 grudnia 2017 r., III AUa 469/217, LEX nr 2427758; w B. z 13 lutego 2020 r. III AUa 463/19 LEX nr 2847164).

Podobnie też wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 27 października 2020 r. sygn. III AUa 1737/19 wskazując, że powstanie obowiązku uiszczenia składki na ubezpieczenie zdrowotne w sytuacji opisanej w art. 82 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 1398) wynika nie z samego istnienia tytułu do ubezpieczenia (prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej), ale z faktu uzyskiwania z każdego rodzaju tej działalności przychodów.

Podkreślić też należy, że postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest postępowaniem cywilnym, które cechuje się kontradyktoryjnością. Oznacza to, iż strony wywodzące z określonych faktów skutki prawne obowiązane są te fakty udowodnić (art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c.). Sąd prowadzi postępowanie w takim zakresie, w jakim zostanie ono zainicjowane przez strony.

Jak już była mowa wyżej odwołujący M. R. w toku postępowania przed Sądem I instancji nie kwestionował tytułu ubezpieczenia (obu tytułów), wskazując że w spornym okresie prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą (...) na podstawie przepisów o działalności gospodarczej oraz prowadził także pozarolniczą działalność jako wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną działalnością (...) (wcześniej jako (...) sp. z o.o.). Odwołujący kwestionował jedynie obowiązek opłacania składek zdrowotnych w tych tytułów, wskazując na brak przychodów z ww. działalności tj. sp. z o.o. Podniósł też, że w okresach objętych decyzją faktycznie nie uzyskał przychodów z obu wskazanych przez Zakład rodzajów działalności, co wyłącza obowiązek uiszczenia składek na ubezpieczenie zdrowotne za wskazane w decyzji okresy.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że istotnym kryterium w niniejszej sprawie było ustalenie tego, czy odwołujący faktycznie nie uzyskał przychodów z obu wskazanych przez organ rentowy rodzajów działalności (tj. działalności gospodarczej prowadzonej w formie jednoosobowej spółki z ograniczoną działalnością; 2) innej pozarolniczej działalności gospodarczej, prowadzonej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych).

W tym zakresie Sąd I instancji winien był zobowiązać odwołującego do przedstawienia niezbędnych dokumentów na poparcie swoich twierdzeń (tj. brak dochodów spółki w spornym okresie). Sąd I instancji nie dokonując żadnych ustaleń dotyczących przychodów uzyskiwanych przez odwołującego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności jako wspólnik jednoosobowej spółki z.o.o. – nie rozpoznał istoty sprawy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy winien merytorycznie rozpoznać odwołanie, w granicach zaskarżonej decyzji, po przeprowadzeniu dowodów, które uzna za celowe i konieczne.

Mając na uwadze powyższe na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok, jednocześnie na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

sędzia Marta Sawińska