Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Woźniak-Zendran (spr.)

Sędziowie: SSA Marta Sawińska

del. SSO Roman Walewski

Protokolant: st.sekr. sąd. Alicja Karkut

po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2019 r. w Poznaniu

sprawy W. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o wyższą rentę z tytułu niezdolności do pracy

na skutek apelacji W. J.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 22 grudnia 2017 r. sygn. akt VIII U 3238/15

u c h y l a zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Poznaniu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu w instancji odwoławczej.

del. SSO Roman Walewski

SSA Małgorzata Woźniak-Zendran

SSA Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31.08.2015 roku, znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P., działając na podstawie art. 12 ust. 1 i 2 oraz 107 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748), po rozpatrzeniu wniosku z dnia 31.03.2015 r., odmówił W. J. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z całkowitą niezdolnością do pracy, wskazując w uzasadnieniu, że orzeczeniem Komisji Lekarskiej ZUS z dnia 24.08.2015r. nie stwierdzono, aby odwołująca była osobą całkowicie niezdolną do pracy. Pozwany organ wskazał, że w związku z tym nadal będzie wypłacana odwołującej renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy do dnia 13 marca 2018 r.

Od powyższej decyzji odwołanie wniosła W. J., podnosząc, że stan zdrowia odwołującej ulegał systematycznie pogorszeniu od grudnia 2014 r. Z powodu silnych dolegliwości bólowych odwołująca zażywa przepisane przez onkologa leki. Podniosła także, że podczas pobytu w szpitalu w dniach 12 – 16 czerwca 2015r. wykryto u odwołującej guzek piersi prawej, a 28 września 2015 r. odwołująca otrzymała wynik histopatologiczny piersi prawej i skierowanie na leczenie operacyjne.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Poznaniu, VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wydanym w sprawie VIII U 3238/15 oddalił odwołanie.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W. J. ma (...)lat. Ma wykształcenie zawodowe, pracowała jako barmanka, bufetowa.

Odwołująca miała przyznane prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w okresie do dnia 31 lipca 2013r. W związku z wnioskiem z dnia 30 sierpnia 2013r. pozwany organ decyzją z dnia 14 stycznia 2014r. odmówił odwołującej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. W związku z odwołaniem od tej decyzji Sąd Okręgowy w Poznaniu VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 04 marca 2015r. zmienił decyzję z dnia 14 stycznia 2015r. i przyznał odwołującej prawo do renty z

tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia 01 sierpnia 2013r. do osiągnięcia wieku emerytalnego. Wyrok jest prawomocny.

W dniu 31 marca 2015r. odwołująca złożyła do pozwanego organu rentowego wniosek o zmianę dotychczasowego stopnia niezdolności do pracy.

Na okoliczność ustalenia niezdolności do pracy odwołująca została przebadana przez lekarza orzecznika ZUS, który rozpoznając u odwołującej:

- organiczne zaburzenia nastroju,

- epizod depresji w wywiadzie,

- zespół móżdżkowy,

- stan po nefrektomii prawostronnej 2005,

- nadczynność przytarczyc,

- chorobę niedokrwienną serca,

- stan po zawale serca (...) ( 2013 ),

- niedoczynność tarczycy,

-torbielowatość nerki prawej,

- przewlekła chorobę nerek st.II,

- niedosłuch,

- zespół bólowy kręgosłupa,

- nadciśnienie tętnicze,

- nadwzroczność o/o

w orzeczeniu z dnia 03 czerwca 2015 r. nie stwierdził u wnioskodawczyni całkowitej niezdolności do pracy.

Stan zdrowia odwołującej był oceniany także przez Komisję Lekarską ZUS, która rozpoznając u odwołującej:

- organiczne zaburzenia nastroju,

- zespół móżdżkowy,

- chorobę niedokrwienną serca – stan po zawale m.sercowego (...) 2013,

- przewlekłą chorobę nerek st.II – torbielowatość nerki lewej, stan po nefrektomii pr. 2005r.

- nadciśnienie tętnicze,

- niedowidzenie o/o,

- guz prawej piersi w trakcie diagnostyki

orzeczeniem z dnia 24 sierpnia 2015 r. stwierdziła, że odwołująca nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy.

Opierając się na powyższych orzeczeniach, w dniu 31 sierpnia 2015 r. ZUS II Oddział w P. wydał zaskarżoną decyzję odmowną.

W toku postępowania sądowego odwołująca została poddana badaniu przez biegłych lekarzy sądowych z zakresu następujących specjalności: nefrologa M. K., kardiologa J. P., neurologa A. G., onkologa J. D., okulistę B. Ł., endokrynologa L. P., którzy na okoliczność niezdolności odwołującej do pracy sporządzili pisemne opinie z dnia 05,18,24 lutego 2016r., uzupełniające opinie z dnia 12.08, 09.11.2016r., 26.01.2017r., 21.04.2017r.07.07.2017r.

Biegli w opinii rozpoznali u odwołującej:

- zespół móżdżkowy u osoby z drobnymi ogniskami niedokrwiennymi w badaniu rezonansem magnetycznym głowy

-zespół bólowy kręgosłupa bez objawów korzeniowych i istotnej dysfunkcji ruchowej,

- wyrównaną niedoczynność tarczycy,

-niedoczynność przytarczyc łagodnego stopnia,

- chorobę niedokrwienną serca,

- nadciśnienie tętnicze,

- stan po usunięciu nerki z powodu raka

- stan po operacji piersi z powodu raka,

- nadwzroczność z niezbornością obu oczu.

- stan po niedawnym, oszczędzającym pierś i układ chłonny dołu pachowego, skojarzonym leczeniu inwazyjnego raka przewodowego piersi prawej.

W opinii neurologa odwołująca nie jest niezdolna do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Neurolog nie stwierdził naruszenia sprawności organizmu uzasadniającego uznanie całkowitej niezdolności do pracy.

W opinii endokrynologa odwołująca nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy. Biegły stwierdził u odwołującej postać całkowicie wyrównanej niedoczynności tarczycy. Nie może to – zdaniem biegłego – powodować żadnych dolegliwości. Potwierdza to prawidłowy stan endokrynologiczny odwołującej, a badaniem klinicznym i laboratoryjnym nie stwierdza się istotnych odchyleń od normy. Nadczynność przytarczyc łagodnego stopnia nie wymaga leczenia, tylko okresowej kontroli.

W opinii biegłego kardiologa odwołująca jest leczona z powodu schorzeń układu krążenia. Wartości pomiarów ciśnienia tętniczego okresowo są podwyższone. Istnieją duże możliwości poprawy efektywności terapii hipotensyjnej. Po przebytym zawale serca utrzymują się objawy dławicy piersiowej. Nie stwierdzono istotnych zmian w naczyniach wieńcowych. Funkcja skurczowa mięśnia lewej komory jest prawidłowa. Aktualnie stan układu krążenia jest wyrównany. W ocenie kardiologicznej odwołująca nie jest obecnie całkowicie niezdolna do pracy.

Z powodów okulistycznych odwołująca nie jest niezdolna do pracy, gdyż na podstawie badania i dostępnej dokumentacji nie stwierdza się u odwołującej upośledzenia funkcji wzrokowej. Poprzednio niezdolność do pracy nie była orzekana z powodów okulistycznych.

W opinii biegłego internisty - nefrologa odwołująca nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy z powodu choroby nerki prawej. Funkcja nerki zachowana jest prawidłowo, stężenie kreatyniny i mocznika w surowicy jest prawidłowe. Biegła zostawiła ocenę całkowitej niezdolności do racy w gestii biegłego onkologa i innych biegłych. Biegła podniosła, że analiza dostarczonych wyników badań wykazała prawidłową morfologię krwi, prawidłową funkcję lewej nerki, brak patologicznych odchyleń w badaniu moczu.

Biegły onkolog stwierdził w opinii, że u odwołującej przed kilku miesiącami zakończono oszczędzające pierś i układ chłonny dołu pachowego, skojarzone leczenie onkologiczne inwazyjnego raka przewodowego piersi prawej. Chorobę nowotworową rozpoznano we wczesnym okresie zaawansowania klinicznego. Do korzystnych czynników prognostycznych stwierdzanych u odwołującej biegły zaliczył małe rozmiary ogniska nowotworowego, brak zmian przerzutowych w usuniętych węzłach wartowniczych oraz pośredni stopień zróżnicowania komórkowego (...) Poza objawami wypadowymi, będącymi następstwem hormonoterapii, u odwołującej nie występują późne objawy uboczne, przebytego leczenia przeciwnowotworowego. Odwołująca powinna w dalszym ciągu zgłaszać się do okresowej kontroli onkologicznej oraz prowadzić oszczędny i unormowany tryb życia, z unikaniem dużych wysiłków fizycznych i psychicznych. Po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną znajdującą się w aktach sprawy oraz przeprowadzonym badaniem podmiotowym i przedmiotowym biegły onkolog stwierdził, że z przyczyn onkologicznych, odwołująca nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy. Odwołująca może wykonywać lekkie, niedługotrwałe prace, w przyjaznych warunkach zewnętrznych i w niepełnym wymiarze czasowym.

W łącznej opinii biegli stwierdzili, że odwołująca nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy.

W związku z zastrzeżeniami do opinii biegli wydali opinię uzupełniającą z dnia 12 sierpnia i 09 listopada 2016 r.

Biegły z dziedziny onkologii w uzupełniającej opinii, odnosząc się do zastrzeżeń odwołującej zwrócił uwagę, że nie stwierdził u odwołującej późnych objawów ubocznych przebytego leczenia onkologicznego, które w istotnym stopniu ograniczałyby wydolność czynnościową i sprawność ruchową organizmu. Nasilenie objawów wypadowych, związanych z stosowaną hormonoterapią, kwalifikują odwołującą do zaliczenia do grupy osób o częściowej niezdolności do pracy. Biegły podtrzymał swoje wnioski orzecznicze z opinii zasadniczej z dnia 18.02.2016 roku. Biegły wskazał, że zapoznał się z dołączonym do akt pismem procesowym odwołującej z dnia 29.08,2016 roku wraz z Zaświadczeniem o Stanie Zdrowia wydanym przez lekarza Poradni Radioterapii Onkologicznej w dniu 25.08.2016 roku. Treść pisma, a także dane medyczne z zaświadczenia nie zmieniają, zdaniem biegłego, wniosków orzeczniczych z opinii zasadniczej.

Biegły kardiolog w uzupełniającej opinii w całości podtrzymał wcześniejszą opinię o braku podstaw do stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy z powodu schorzeń układu krążenia.

Z kolei biegła neurolog zapoznała się z zastrzeżeniami do opinii biegłych i podniosła, że z powodu schorzeń układu nerwowego brak merytorycznych podstaw do uznania całkowitej niezdolności do pracy, gdyż badaniem przedmiotowym nie stwierdza się objawów korzeniowych, ani istotnej dysfunkcji ruchowej kręgosłupa. Biegła podtrzymała wnioski końcowe opinii głównej.

Biegły endokrynolog zapoznał się z pismem odwołującej. Stwierdził, że brak w nim zarzutów do opinii i dlatego też biegły endokrynolog podtrzymał wydaną opinię.

Biegła okulista zapoznała się z pismem odwołującej z dnia 23.07.2016r, w której brak jest uwag do opinii okulistycznej. Biegła podtrzymała wydaną opinię.

Opinię podtrzymała również biegła internista-nefrolog.

Zastrzeżenia do opinii biegłego onkologa złożyła odwołująca.

W uzupełniającej opinii z dnia 26 stycznia 2017 r. biegły onkolog zauważył, że odwołująca skoncentrowała się w swych krytycznych uwagach na fakcie użycia przez biegłego w opisie badania przedmiotowego sformułowania „pierś prawa mniejsza”. Z tego powodu wnioskuje o lekceważeniu Jej stanu zdrowia przez biegłego, bowiem biegły posłużył się kłamstwem i na tej podstawie sporządził niekorzystną dla odwołującej opinię lekarską. Odnosząc się do tego faktu biegły stwierdził, że u odwołującej dokonano oszczędzającego pierś, częściowego wycięcia piersi prawej. Po takim zabiegu musi się zmniejszyć objętość pozostałych tkanek piersi. W swojej praktyce zawodowej biegły wielokrotnie badał kobiety po operacjach oszczędzających pierś i zawsze można było uchwycić asymetrię między piersią operowaną, a piersią zdrową. To określenie nie jest pejoratywne, użyte zostało tylko do opisu stanu miejscowego. Małe różnice wielkości piersi nie mają żadnego znaczenia orzeczniczego. Nie oddziałują także na ogólny stan zdrowia. Biegły podtrzymał swoje propozycje orzecznicze znajdujące się w opinii zasadniczej. Przedstawiając przesłanki, jakimi kierował się biegły przy formułowaniu wniosków orzeczniczych, biegły podniósł, że należy wymienić zabieg operacyjny ograniczony do wycięcia części piersi wraz z guzem nowotworowym z oszczędzeniem układu chłonnego dołu pachowego prawego. Zdaniem biegłego nie jest to zabieg istotnie okaleczający. W ramach radioterapii napromieniano pierś prawą bez okolicznych węzłów chłonnych z uwagi na korzystne czynniki rokownicze to jest małe rozmiary guza nowotworowego, brak zmian przerzutowych w usuniętych węzłach wartowniczych oraz pośredni stopień zróżnicowania komórkowego (...)

W związku z dalszymi zastrzeżeniami do opinii biegłego onkologa, biegły onkolog wydał kolejną uzupełniającą opinię z dnia 21 kwietnia 2017r.

W opinii tej biegły onkolog wskazał, że w opinii zasadniczej z dnia 18.02.2016 roku wpisał: stan po niedawnym, oszczędzającym pierś i układ chłonny dołu pachowego, skojarzonym leczeniu inwazyjnego raka przewodowego piersi prawej. Oznacza to w ocenie biegłego, że odwołująca mija się z prawdą. Zwiększone ryzyko nawrotu choroby nowotworowej nie jest przesłanką do uznania całkowitej niezdolności do pracy. Biegły podkreślił, że u odwołującej występują korzystne czynniki prognostyczne, wymienione w opinii zasadniczej, które stopień ryzyka wznowy nowotworowej ograniczają. Hormonoterapia jest przewlekłą terapią poprawiającą rokowanie w raku piersi, w trakcie której tzw. objawy wypadowe mają różne, subiektywne, osobnicze natężenie. U większości pacjentek objawy te pozwalają na zatrudnienie w warunkach pracy chronionej. Biegły podniósł, że odwołująca stała się pacjentką (...) od grudnia 2014 roku, a więc ponad 10 miesięcy przed wdrożeniem leczenia choroby nowotworowej piersi prawej. Biegły bez komentarza pozostawił problem wielkości prawej piersi odwołującej odsyłając do uważnego zapoznania się z opinią zasadniczą z dnia 18.02.2016 roku, w której zawarte są dokładne informacje dotyczące kolejnego leczenia onkologicznego odwołującej.

Po ponownym przeanalizowaniu danych medycznych mających wpływ na ogólny stan zdrowia, wydolność czynnościową i sprawność ruchową, biegły onkolog postanowił zmienić wnioski orzecznicze z opinii zasadniczej z dnia 18.02.2016 roku, uznając odwołującą za całkowicie niezdolną do pracy, z przyczyn onkologicznych, w okresie 22.10.2015 roku do uzyskania uprawnień emerytalnych. Biegły przyjął, że przebyte ponowne leczenie onkologiczne, niepożądane odległe objawy uboczne przebytego leczenia onkologicznego i nadal prowadzonej profilaktyki hormonalnej, obniżają komfort życia i ograniczają wydolność czynnościową i sprawność ruchową odwołującej. Jednocześnie nasilają objawy chorobowe i dysfunkcje czynnościowe istniejących wcześniej schorzeń towarzyszących, prowadząc do naruszenia sprawności organizmu w stopniu uzasadniającym orzeczenie całkowitej niezdolności do pracy.

W opinii uzupełniającej z dnia 7 lipca 2017 r. biegły onkolog odnosząc się do zastrzeżeń stron do opinii wskazał, że całkowita niezdolność do pracy powstała po wdrożeniu leczenia onkologicznego, a nie w okresie wcześniej prowadzonych badań diagnostycznych. Biegły podkreślił, że przesłankami, które skłoniły biegłego do zmiany wniosków orzeczniczych było przebyte ponowne leczenie onkologiczne z obecnością odległych objawów ubocznych oraz trwającą hormonoterapią z burzliwymi objawami wypadowymi, bez możliwości rezygnacji z tej terapii lub zastosowania hormonalnej terapii zastępczej. Biegły wziął również pod uwagę liczne schorzenia towarzyszące, mające wpływ na ogólny stan zdrowia, wydolność czynnościową i sprawność ruchową odwołującej.

Ustalenia biegłych co do stanu zdrowia odwołującej Sąd I instancji przyjął za własne.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za nieuzasadnione.

Zgodnie z treścią art. 57 i art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. 2015 r., poz. 748 ze zm.) renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

- jest niezdolny do pracy,

- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,

- niezdolność do pracy powstała w okresach wskazanych w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów, chyba że ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy i udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny.

Zgodnie z art. 12 powołanej ustawy osobą niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Ustawodawca precyzuje, iż całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Przepis art. 13 ust. 1 ustawy emerytalnej wskazuje z kolei, że przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się: (1) stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, (2) możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Ustawodawca wskazuje nadto w art. 13 ust. 2 i 3 w/w ustawy, iż niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, natomiast niezdolność tę orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie pozostawało czy odwołująca jest niezdolna całkowicie do pracy i czy zasadne jest przyznanie odwołującej prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Odnośnie przesłanki niezdolności do pracy wskazać należy, iż wszelkie ustalenia Sądu mogą nastąpić wyłącznie w oparciu o opinię sporządzoną przez biegłych, która nie może być zastępowana innymi dowodami, np. zeznaniami świadków, dowodem z oględzin. Dowód z opinii lekarskiej w tej kategorii spraw jest więc dowodem koronnym, analizującym i sumującym przeciwstawne oceny prezentowane przez strony („Dowód z opinii lekarza biegłego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych” SSN Beata Gudowska, Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych 2001 r., nr 6, s. 8-12).

Jak wynika z przeprowadzonego postępowania dowodowego, stwierdzone przez biegłego lekarza onkologa schorzenie, na które cierpi odwołująca, dały podstawy do ustalenia, iż odwołująca jest całkowicie niezdolna do wykonywania pracy od dnia 22 października 2015r., to jest od dnia, gdy odwołująca przebywała w szpitalu w związku z operacją wycięcia częściowego piersi. W ocenie Sądu biegły należycie uzasadnił, dlaczego należy przyjąć jako datę całkowitej niezdolności do pracy wskazaną datę. W opiniach z dnia 21 kwietnia 2017r. i z dnia 07 lipca 2017r. biegły wyjaśnił, że przebyte ponowne leczenie onkologiczne, niepożądane odległe objawy uboczne przebytego leczenia onkologicznego i nadal prowadzonej profilaktyki hormonalnej obniżają komfort życia i ograniczają wydolność czynnościową i sprawność ruchową odwołującej. Jednocześnie nasilają objawy chorobowe i dysfunkcje czynnościowe istniejących wcześniej schorzeń towarzyszących, prowadząc do naruszenia sprawności organizmu w stopniu uzasadniającym orzeczenie całkowitej niezdolności do pracy. Przebyte ponowne leczenie onkologiczne z obecnością odległych objawów ubocznych oraz trwającą hormonoterapią z burzliwymi objawami wypadowymi, bez możliwości rezygnacji z tej terapii lub zastosowania hormonalnej terapii zastępczej uzasadnia ustalenie, że od daty wskazanej przez biegłego odwołująca jest osobą całkowicie niezdolną do pracy. Wskazać należy, że wydając opinię biegły wziął również pod uwagę liczne schorzenia towarzyszące, mające wpływ na ogólny stan zdrowia, wydolność czynnościową i sprawność ruchową odwołującej. W ocenie Sądu opinia biegłego onkologa należycie wyjaśnia, dlaczego dopiero zabieg operacyjny w październiku 2015r. i związane z tym leczenie uzasadniają ustalenie wówczas całkowitej niezdolności odwołującej do pracy, a brak jest podstaw do uznania całkowitej niezdolności do pracy w okresie wcześniejszym.

W konsekwencji, mając na uwadze wnioski zawarte w opiniach biegłych lekarzy sądowych, Sąd Okręgowy, na podstawie powołanych przepisów prawa materialnego oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił wniesione odwołanie, nie znajdując podstaw do jego uwzględnienia albowiem ustalony przez biegłych stan zdrowia nie uzasadniał w dacie wydania zaskarżonej decyzji ustalenia, że wówczas odwołująca była osobą całkowicie niezdolną do pracy.

Od powyższego wyroku apelację wywiodła odwołująca, zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelująca zarzuciła:

- stronniczość sądu i wydanie wyroku bez uwzględnienia i analizy treści pisma odwołującej z dnia 10 sierpnia 2017 r.;

- błędną ocenę opinii biegłych;

- ustalenie stanu faktycznego niezgodnie ze stanem rzeczywistym.

Wskazując na powyższe apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji organu rentowego poprzez przyznanie prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni okazała się uzasadniona.

Sąd Okręgowy dokonał właściwych ustaleń faktycznych, opartych na prawidłowej ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, które Sąd Apelacyjny w całości podziela i na podstawie art. 382 k.p.c. przyjmuje za własne, bez konieczności ich ponownego przytaczania.

Jednakże ujawnione w toku postępowania sądowego okoliczności obligowały Sąd Okręgowy do uchylenia decyzji organu rentowego i przekazania sprawy do rozpoznania.

Postępowanie o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy opiera się o badanie istnienia niezdolności do pracy. W myśl art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jeżeli podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, Sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W tym przypadku Sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie.

Literalna wykładnia przywołanej regulacji wprost wskazuje, że w sprawach odnoszących się do oceny stanu zdrowia ubezpieczonego, w przypadku pojawienia się nowej okoliczności nieznanej organowi rentowemu przed wydaniem decyzji, Sąd ma obowiązek przekazać sprawę organowi rentowemu, po uprzednim uchyleniu zaskarżonej decyzji.

Należy podkreślić, że postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych poprzedza decyzja organu administracyjnego (Zakładu Ubezpieczeń Społecznych) w zakresie indywidualnych spraw wymienionych przykładowo w art. 83 ust. 1 pkt 1-5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Decyzja ta wyraża stanowisko organu rentowego jako strony postępowania administracyjnego, które może być zakwestionowane w drodze odwołania (art. 83 ust. 2 ustawy systemowej w związku z art. 476 § 2 KPC i art. 477 ⁹ KPC). Treść decyzji wyznacza zatem zakres i przedmiot rozpoznania sądowego, w którym sąd rozstrzyga o zasadności wniosku w granicach przedmiotu zaskarżonej decyzji. Sąd nie działa natomiast w zastępstwie organu rentowego, w związku z czym nie ustala ab initio prawa do świadczeń i choć samodzielnie oraz we własnym zakresie rozstrzyga wszelkie kwestie związane z prawem lub wysokością świadczenia objętego decyzją, to jego rozstrzygnięcie zawsze odnosi się do zaskarżonej decyzji (art. 477 § 2 KPC, art. 477 ¹⁴ § 2 KPC i art. 477 ^14a KPC).

Zgodnie z utrwalonym poglądem w doktrynie i orzecznictwie, przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a między stronami spornych; poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć. Przed sądem odwołujący się może więc żądać jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swoją rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, natomiast nie może żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 22 lutego 2012 r., II UK 275/11, z dnia 18 stycznia 2008 r., II UZ 43/07, oraz wyroki tego Sądu: z dnia 18 lutego 2010 r., III UK 75/09, OSNP 2011 nr 15-16, poz. 215 i z dnia 9 września 2010 r., II UK 84/10).

Wynika z tego, że postępowanie sądowe zmierza do kontroli prawidłowości lub zasadności zaskarżonej decyzji, a w związku z tym wykluczone jest rozstrzyganie przez sąd, niejako w zastępstwie organu rentowego, żądań zgłaszanych w toku postępowania odwoławczego, które nie były przedmiotem zaskarżonej decyzji.

W orzecznictwie utrwalone jest już również stanowisko Sądu Najwyższego, podzielane także przez Sąd Apelacyjny, z którego wynika, że postępowanie przed sądem zarówno okręgowym, jak i apelacyjnym, stanowi dalszy ciąg postępowania prowadzonego przez organ rentowy, zakończony wydaniem decyzji, której treść wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu ubezpieczeń społecznych. Innymi słowy, przedmiotem osądu Sądu ubezpieczeń społecznych może być tylko stan rzeczy rozpoznany przez organ rentowy w wydanej decyzji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 21 lutego 2007 r., III UZ 1/07, OSNP 2008/7-7/117 i z 13 maja 1999 r., sygn. akt II UZ 52/99, OSNP 2000/15/601). W postępowaniu odwoławczym od decyzji odmawiającej prawa do świadczenia z ubezpieczeń społecznych Sąd ocenia zatem jedynie legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2004 r., II UK 395/03, OSNP 2005/3/43).

Powołany na wstępie przepis art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. wprowadza w tym względzie szczególną regulację, stanowiąc, że sąd orzekający nie może uwzględnić zmian w stanie zdrowia ubezpieczonego, choćby uległ on istotnemu pogorszeniu po dniu złożenia odwołania (decyzji), czyniąc go niezdolnym do pracy. Nie jest zatem co do zasady możliwe przyznanie świadczenia w takich okolicznościach, lecz konieczne staje się uchylenie decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu, który wyda nową decyzję uwzględniającą nowe okoliczności.

Ograniczenie takie jest uzasadnione instytucjonalnie, jak podkreślił Sąd Najwyższy przykładowo także w postanowieniu z 16.10.2018r. w sprawie I UK 410/17, gdyż usuwa możliwość wydawania orzeczenia lekarskiego przez lekarzy niebędących lekarzami orzecznikami, którym funkcja ta została zastrzeżona w ustawie. Biegli sądowi, wydając opinię przed sądem, są uprawnieni do kontroli prawidłowości kwalifikacji niezdolności przeprowadzonej przez orzeczników oraz komisję lekarską ZUS, nie mogą jednak sami dokonywać oceny istnienia niezdolności do pracy na podstawie nowych okoliczności mających wpływ na niezdolność do pracy, których uprzednio nie oceniali orzecznicy i komisja lekarska ZUS. Co zaś szczególnie istotne, Sąd odwoławczy nie jest uprawniony do skorzystania z rozwiązania przewidzianego w art. 477 ¹⁴ § 4 KPC, gdyż przepis ten ma zastosowanie wyłącznie w postępowaniu pierwszoinstancyjnym.

Istotą obowiązującego wzorca postępowania jest bowiem wyeliminowanie sytuacji, w których ubezpieczony powołuje się na nowe okoliczności dotyczące stanu jego zdrowia, a które nie były znane lekarzom organu rentowego ani organowi rentowemu w dacie wydania decyzji. Ujawnienie się nowych okoliczności może więc wpłynąć na sposób rozstrzygnięcia sprawy, ale tylko przez sąd pierwszej instancji. Dlatego też muszą one ujawnić się przed zamknięciem rozprawy w tym sądzie. Inaczej mówiąc, w sprawie o ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy możliwe jest uchylenie decyzji organu rentowego i przekazanie sprawy temu organowi do ponownego rozpoznania, jednak tylko wtedy, gdy zmiana w stanie zdrowia wnioskodawcy wpływająca na stwierdzenie jego niezdolności do pracy nastąpiła do chwili zamknięcia rozprawy przed sądem pierwszej instancji (art. 316 KPC). Skoro jest to wyjątek od zasady, przewidującej kontrolowanie przez sąd ubezpieczeń społecznych stanu rzeczy na dzień wydania decyzji przez organ rentowy, to wyjątku tego nie można interpretować rozszerzająco i zakładać, że możliwe jest stosowanie art. 477 ¹⁴ § 4 KPC także przez sąd drugiej instancji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UK 316/06, OSNP 2008 nr 13-14, poz. 199; z dnia 4 lipca 2007 r., II UK 280/06, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 260; z dnia 16 maja 2008 r., I UK 385/07, OSNP 2009 nr 17-18, poz. 240; z dnia 11 maja 2012 r., I UK 411/11, z dnia 5 czerwca 2013 r., III UK 147/12, z dnia 6 kwietnia 2017 r., III UK 96/16).

W okolicznościach niniejszej sprawy, w której wniesiono odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia 31 sierpnia 2015 r. odmawiającej przyznania prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przedmiot oraz zakres rozpoznania i orzeczenia sądu wyznaczyła treść decyzji organu rentowego oraz istniejący w tej dacie stan faktyczny.

Dopiero w toku postępowania sądowego potwierdzone zostały diagnostycznie nowe okoliczności dotyczące schorzenia, które występowało u odwołującej w czasie rozstrzygania sprawy przez pozwany organ rentowy, ale co do którego wnioskodawczyni nie posiadała jeszcze wyników badań, a tym samym nie było ono przedmiotem oceny lekarzy orzeczników. Należy przy tym zauważyć, że według ostatecznych wniosków zawartych w opinii biegłego onkologa odwołująca stała się całkowicie niezdolna do pracy od dnia 22 października 2015 r., a niezdolność ta wynikała z przebytego ponownie leczenia onkologicznego i związanych z nim niepożądanych, odległych objawów ubocznych, a także z nasilenia objawów chorobowych i dysfunkcji czynnościowych istniejących wcześniej schorzeń towarzyszących.

Jednocześnie należy przy tym podkreślić, że już w czasie badania przeprowadzonego zarówno przez LO ZUS 2.06.2015r., jak i przez Komisję Lekarską ZUS w dniu 24 sierpnia 2015 r., wnioskodawczyni informowała o wykryciu u niej guza prawej piersi i prowadzonej w tym zakresie diagnostyce. 31.08.2015r. zapadła zaskarżona decyzja- z tej samej daty są wyniki badania histopatologicznego potwierdzające nowotwór piersi.

Zatem w chwili wydawania zaskarżonej decyzji odwołująca miała już niewątpliwie chorobę nowotworową, która w toku postępowania orzeczniczego i następnie sądowego rozwinęła się, co ostatecznie skutkowało powstaniem u niej całkowitej niezdolności do pracy , a zostało ujawnione i stwierdzone na etapie postępowania sądowego jeszcze przed wydaniem zaskarżonego wyroku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższe powinno było skłonić Sąd Okręgowy do orzeczenia zgodnie z treścią art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c.

Sąd Apelacyjny w całości podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z 12 stycznia 2012 r., II UK 79/11, w którym wyjaśniono, że w art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. mowa o "nowych okolicznościach", które, choć powstałe po wniesieniu odwołania, mają znaczenie dla oceny stanu zdrowia do dnia decyzji. Dla przykładu, "nowe okoliczności" to schorzenia istniejące przed wydaniem decyzji, lecz wykazane przez ubezpieczonego dopiero po wniesieniu odwołania do Sądu albo ujawnione na podstawie badań lekarskich w trakcie postępowania sądowego i których nie oceniał ani lekarz orzecznik, ani komisja lekarska organu rentowego. I dalej Sąd Najwyższy wskazał, że z art. 477 ⁹ § 2 ¹ k.p.c. i art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. wynikają obowiązki odpowiednio organu rentowego i Sądu w razie pojawienia się "nowych okoliczności" dotyczących stanu zdrowia ubezpieczonego istniejącego przed wydaniem decyzji. W sytuacji, gdy tak rozumiane "nowości", ujawnione w odwołaniu, dotyczą stanu zdrowia ubezpieczonego istniejącego przed wydaniem decyzji, to organ rentowy musi ją uchylić, przeprowadzić ponowną procedurę orzeczniczą i wydać nową decyzję. Jeśli ich ujawnienie nastąpi na etapie sądowego postępowania odwoławczego, obowiązek ten przechodzi na Sąd I instancji.

Sąd Apelacyjny - jako sąd odwoławczy nie może stosować art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c., który skierowany jest do Sądu I instancji (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 2007r., I UK 316/06, OSNP 2008/13-14/199). Dlatego zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego o przyznaniu prawa do renty, z pominięciem wskazanego trybu, należało uchylić i przekazać sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu (art. 386 § 4 k.p.c.), który winien postąpić zgodnie z dyspozycją art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c.

del. SSO Roman Walewski

SSA Małgorzata Woźniak-Zendran

SSA Marta Sawińska