Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Goss-Kokot

Sędziowie: SSA Jolanta Cierpiał (spr.)

del. SSO Renata Pohl

Protokolant: st. sekr. sądowy Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2019 r. w Poznaniu

sprawy Z. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o ponowne ustalenie wysokości emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 17 stycznia 2018 r. sygn. akt III U 868/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz Z. C. kwotę 240 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

del. SSO Renata Pohl

SSA Dorota Goss-Kokot

SSA Jolanta Cierpiał

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. decyzją z dnia 24.08.2017r., znak: (...) odmówił odwołującemu Z. C. prawa do przeliczenia emerytury w sprawie zakończonej prawomocną decyzją z dnia 08.03.2017r.

Odwołanie od tej decyzji wniósł ubezpieczony wnosząc o jej zmianę oraz o zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania sądowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania Z. C. podkreślił, że rozstrzygnięcie organu rentowego zawarte w zaskarżonej decyzji pozostaje w sprzeczności z treścią art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalno-rentowej, która stanowi, że w jego przypadku potrącenia mogą być dokonywane w granicy do 25% świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania powołując się na argumenty zawarte w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 17 stycznia 2018r., sygn. akt IIIU 868/17, Sąd Okręgowy w Koninie zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ponownie ustalił odwołującemu Z. C. wysokość świadczenia wskazując, iż wysokość potrąceń ze świadczenia nie może przekraczać 25% jego miesięcznego świadczenia oraz zasądził od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie Sądu I instancji zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia i rozważania prawne:

Odwołujący Z. C., urodzony (...), od dnia (...)ma przyznaną emeryturę w związku z ukończeniem wieku emerytalnego.

Postanowieniem Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu, XI Wydział Gospodarczy do Spraw Upadłościowych i Naprawczych z dnia 3 stycznia 2017r. ogłoszona została upadłość obejmująca likwidację majątku dłużnika Z. C. jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Na sędziego-komisarza wyznaczono sędziego Sądu Rejonowego Przemysława Nowackiego, a na syndyka – M. D..

Pismem z dnia 8 lutego 2017 r. syndyk M. D. zawiadomił organ rentowy o ogłoszeniu upadłości obejmującą likwidację majątku upadłego Z. C. i wezwał organ o przekazywanie świadczeń pieniężnych w zakresie w jakim nie podlegają one egzekucji.

Decyzją z dnia 8 marca 2017 r. znak: (...) organ rentowy orzekł o waloryzacji świadczenia emerytalnego odwołującego, a w tym ustalając, że wypłacone odwołującemu świadczenie zmniejsza się z powodu egzekucji sądowej o kwotę 709,52 zł, a świadczenie do wypłaty wynosi 1.837,72 zł.

Pismem z dnia 24.04.2017r., organ rentowy, powołując się na art. 139-141 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zawiadomił syndyka masy upadłości, że od dnia 01.05.2017r. ze świadczenia odwołującego będą dokonywane potrącenia na konto syndyka w kwocie 1.837,65 zł miesięcznie, tj. z zachowaniem 50% najniższego świadczenia do wypłaty dla świadczeniobiorcy.

W związku z powyższym organ rentowy przystąpił do dokonywania potrąceń zgodnie z treścią wyżej wskazanego pisma.

Pismem z dnia 09.05.2017r. odwołujący wskazał, że nie zgadza się ze stanowiskiem organu i zakwestionował wysokość dokonywanych potrąceń.

Następnie pismem z dnia 16.06.2017r. organ rentowy ponownie zwrócił się do syndyka o sprecyzowanie wniosku w sprawie wysokości potrąceń ze świadczenia.

W odpowiedzi na powyższe syndyk M. D. wskazał, że syndyk nie ma podstaw do decydowania o wysokości dokonywanych przez ZUS potrąceń z emerytury upadłego.

Kolejnym pismem z dnia 07.07.2017r, organ rentowy zawiadomił syndyka, że od lipca 2017 roku uległa zmianie kwota wolna od potrąceń i egzekucji dla świadczeń emerytalno-rentowych, która obecnie wynosi 75% - kwoty najniższej emerytury lub renty w przypadku potrąceń sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych, na pokrycie należności innych niż alimentacyjne. Wobec powyższego organ wskazał, że od sierpnia 2017 roku, tj. od najbliższego terminu płatności uległa zmianie kwota potrąceń ze świadczenia odwołującego, która wynosi 1.587,65 zł.

Tym samym od sierpnia 2017 roku organ rentowy przystąpił do potrącania ze świadczenia emerytalnego odwołującego kwoty 1.587,65 zł, z zachowaniem kwoty wolnej od potrąceń, która stanowi 75% najniższej emerytury (1.000 zł x 75% = 750 zł).

Wobec powyższego odwołującemu wypłacane jest świadczenie emerytalne w kwocie 750 zł oraz dodatek pielęgnacyjny w kwocie 209,59 zł.

W dniu 24.07.2017r. odwołujący złożył wniosek o realizację decyzji z dnia 08.03.2017r., lub o wydanie decyzji zmieniającej decyzję z dnia 08.03.2017r.

Zaskarżoną decyzją z dnia 24 sierpnia 2017r. organ rentowy odmówił odwołującemu Z. C. prawa do przeliczenia emerytury w sprawie zakończonej prawomocną decyzją z dnia 08.03.2017r. wskazując, że wnioskodawca nie przedłożył żadnych nowych dokumentów mających wpływ na zmianę prawomocnej decyzji z dnia 08.03.2017r.

W oparciu o wyżej ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że odwołanie Z. C. było zasadne.

Sąd Okręgowy wskazał, że istotą sporu w niniejszej sprawie było rozstrzygnięcie, czy potrącenia dokonywane ze świadczenia ubezpieczonego nie przekraczają granic wyznaczonych dyspozycją art. 140 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i nie naruszają kwoty świadczenia wolnej od egzekucji według art. 141 tej ustawy.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał na przepis art. 63 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. 2017.2344 t.j.) który stanowi, że nie wchodzi do masy upadłości mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, z późn. zm.);

Natomiast zgodnie z art. 833 § 4 k.p.c. świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym podlegają egzekucji w zakresie przewidzianym w tych przepisach.

Nadto Sad I instancji przywołał treść przepisów art. 139 ust. 1 pkt 5, art. 140 ust. 1, art. 141 ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2017.1383 t.j.) i wskazał, że przepis art. 141 ust. 1 pkt 1a jest dodatkowym zabezpieczeniem osób pobierających świadczenia podlegające potrąceniom. Przepis ten wprowadza tzw. kwotę wolną, która wyraża część świadczenia nieobjętą egzekucją (potrąceniami) i odpowiada określonemu procentowo ułamkowi najniższej emerytury bądź renty, zależnie od rodzaju pobieranego świadczenia. Wysokość kwoty wolnej określona w przepisie 141 ustawy jest zróżnicowana i stanowi określony % najniższej emerytury (renty), w zależności od kategorii potrąceń określonych w art. 141 ust. 1 (vide: Antonów Kamil (red.), Komentarz do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, [w:] Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz .

To mając na uwadze Sąd Okręgowy stwierdził, że potrącenia ustalone mocą zaskarżonej decyzji, choć nie przekraczają granic wyznaczonych dyspozycją art. 141 ust. 1 pkt 1a ustawy emerytalnej, czyli nie przekraczają kwoty wolnej od egzekucji (tj. 75% kwoty najniższej emerytury lub renty) to przekraczają granicę wyznaczoną dyspozycją art. 140 ust. 1 pkt 3 powołanej ustawy, która nakazuje maksymalne potrącenia w wysokości 25% świadczenia emerytalnego.

Kierując się powyższymi względami Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ponownie ustalił odwołującemu Z. C. wysokość świadczenia wskazując, iż wysokość potrąceń ze świadczenia nie może przekraczać 25% jego miesięcznego świadczenia (punkt I wyroku) oraz zasądził od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II wyroku).

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.. Apelujący zaskarżył wyrok w całości i wskazał, iż w sprawie doszło do następujących naruszeń:

- art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. poprzez wyjście przez Sąd poza zakres zaskarżonej decyzji, która nie zawierała rozstrzygnięcia co do wysokości potrąceń emerytury odwołującego,

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy potrącenia z emerytury odbywają się w trybie egzekucyjnym w oparciu o art.139 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2017r., poz.1383 ze zm.) zwanej dalej ustawą emerytalną w sytuacji, gdy potrącenia z emerytury realizowane są na wniosek syndyka masy upadłości odwołującego, ponieważ wobec niego ogłoszona została upadłość konsumencka,

- naruszenie art. 114 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy emerytalnej poprzez ponowne ustalenie odwołującemu wysokości świadczenia, w sytuacji gdy nie przedstawił żadnych nowych dowodów i nie przedstawił żadnych nowych okoliczności mających wpływ na tę wysokość,

- naruszenie art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej poprzez jego niewłaściwe zastosowanie do potraceń z emerytury realizowanych na wniosek syndyka masy upadłości.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasłużyła na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził prawidłowe postępowanie dowodowe, a zebrany materiał poddał wszechstronnej ocenie z zachowaniem granic swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne bez potrzeby ponownego ich przytaczania. W świetle powyższego zarzuty apelacji nie mogły prowadzić do zmiany wyroku.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że wbrew zarzutom apelującego Sąd I instancji wydając zaskarżony wyrok nie wyszedł poza zakres decyzji z dnia 24 sierpnia 2017r.

Należy bowiem zwrócić uwagę, że już pismem z dnia 9 maja 2017r. Z. C. kwestionował wysokość potrąceń wskazanych pismem ZUS z dnia 24 kwietnia 2017r. określającego kwotę wolną od potrąceń z zachowaniem 50% najniższego świadczenia do wypłaty. Kolejnym pismem z dnia 24 lipca 2017r. odwołujący odniósł się ponownie do pisma ZUS z dnia 24 kwietnia 2017r. jak również kolejnego pisma organu rentowego z dnia 7 lipca 2017r. ustalającego kwotę wolną od potraceń na 75%. Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że nie wydanie stosownych decyzji informujących o wysokości potrącenia uniemożliwiło Z. C. możliwość odwołania się do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w tym zakresie. Zatem dopiero, wobec wydania decyzji odmownej z dnia 24 sierpnia 2017r., ubezpieczony mógł skorzystać z przysługującego mu prawa i przedstawić przed sądem swoje stanowisko zawarte we wcześniejszych pismach kierowanych do ZUS. W konsekwencji powyższego nie znalazł uzasadnionych podstaw zarzut apelującego co do naruszenia art. 114 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy emerytalnej. Należy zauważyć, że to organ rentowy potraktował wniosek odwołującego jako wniosek o przeliczenie emerytury, jednak jak wynika z jego treści, nie zawiera on żądania przeliczenie emerytury na podstawie art. 114 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy emerytalnej, natomiast wzywa do wydania decyzji odpowiadającej treścią decyzji z dnia 8 marca 2017r., tj. decyzji określającej wysokość potraceń, które to potrącenia określane były kolejnymi pismami ZUS (z dnia 24 kwietnia 2017r., z dnia 7 lipca 2017r.) zamiast decyzją.

Niewątpliwie przy tym sprawa, w której ubezpieczony kwestionuje wysokość potrąceń dokonywanych ze świadczenia emerytalno-rentowego na podstawie art. 139 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), jest sprawą o wysokość świadczenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2007r., sygn. akt IIUK 267/06), od której to decyzji przysługuje odwołanie do sądu..

Nadto Sąd Apelacyjny w pełni podziela rozważania prawne poczynione przez Sąd Okręgowy. Wskazać należy przy tym, że zgodnie z art. 833 § 4 k.p.c. świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym podlegają egzekucji w zakresie przewidzianym w tych przepisach.

Przepis art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2015r., poz. 748 ze zm.) zwanej dalej „ustawą o emeryturach i rentach”, stanowi, ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141 m.in. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.

Według art. 140 ust. 1 wskazanej ustawy potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w następujących granicach:

1) świadczeń alimentacyjnych, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 3 - do wysokości 60% świadczenia;

2) należności egzekwowanych związanych z:

a) odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej,

b) odpłatnością za pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych,

c) odpłatnością za pobyt w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, do wysokości 50% świadczenia;

3) innych egzekwowanych należności - do wysokości 25% świadczenia.

Stosownie do treści art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy potrącenia, o których mowa w art. 139, mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem art. 141, w zakresie innych egzekwowanych należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5 - do wysokości 25 % świadczenia.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji słusznie przyjął, iż relacja między art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej a jej art. 140 ust. 7 jest tego rodzaju, że art. 139 ust. 1 pkt 5 wskazuje, iż sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych podlegają potrąceniu (innymi słowy są odejmowane) od kwoty netto świadczenia emerytalnego, czyli od kwoty świadczenia po odliczeniu od niej składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, natomiast art. 140 ust. 7 ustawy wskazuje na metodę wyliczenia wysokości tego potrącenia w ten sposób, że wysokość potrącenia ustala się od kwoty brutto świadczenia emerytalnego. Oznacza to, że przy uwzględnieniu dyspozycji art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy, potrąceniu od kwoty netto świadczenia emerytalnego podlegają sumy z tytułu innych egzekwowanych należności wynoszące maksymalnie 25 % świadczenia emerytalnego.

Konkludując, jako zasadne należało uznać stanowisko Sądu I instancji, że kwota emerytury przysługującej Z. C. do wypłaty po dokonaniu z tego świadczenia potrąceń należności innych niż świadczenia alimentacyjne wymienionych w art. 139 ust. 1 pkt 5 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynosi 75% tego świadczenia a nie odwrotnie jak tego chciał pozwany.

Odnosząc się do kolejnego zarzutu w ocenie Sądu Apelacyjnego, w świetle materiału dowodowego zebranego w sprawie Sąd nie znalazł podstaw do uznania twierdzeń apelującego, o konieczności wstąpienia do przedmiotowego postępowania syndyka.

Przede wszystkim wskazania wymaga, że podstawienie syndyka odnosi się tylko do postępowań dotyczących masy upadłości. Są to postępowania tego rodzaju, że ich wynik mógłby mieć wpływ na stan masy upadłości i możliwość zaspokojenia się z niej. Do postępowań tych zalicza się postępowania, w których upadłemu przypada rola powoda jak i pozwanego, bez różnicy, czy sprawa jest sprawą o świadczenie, ukształtowane lub ustalenie.

Należy jednak mieć na uwadze, że nie dotyczą masy upadłości postępowania w sprawach o roszczenia niemajątkowe oraz o roszczenia nie podlegające zaspokojeniu z masy ze względu na swój charakter, w sprawach o alimenty oraz w sprawach dotyczących mienia niewchodzącego do masy upadłości (zob. wyrok SN z dnia 16 stycznia 2009, sygn. akt III SCK 244/08)

Jak stanowi art. 62 Prawa Upadłościowego z dnia 28 lutego 2003 r. (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w art. 63-67a.

Z kolei z treści art.63 prawa upadłościowego wynika, że w skład masy upadłości nie wchodzą składniki mienia należącego do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości bądź nabytego przez niego w toku postępowania upadłościowego takie jak przedmioty i prawa "wyłączone od egzekucji według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego" art. 829 i n. Wyłączenia te regulują między innymi przepisy: art. 139–142 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.), do której odsyłają przepisy art. 833 § 4 i 5 KPC,(patrz Komentarz, Prawo upadłościowe Gurgul 2018r, Legalis).

W takim też zakresie nie wchodzą one do masy upadłości. To mając na uwadze Sąd Apelacyjny uznał, że w niniejszej sprawie dotyczącej wysokości świadczenia emerytalnego, nie było podstaw prawnych wstąpienia do sprawy syndyka masy upadłości.

Tym samym zarzut apelującego w tej kwestii należało uznać za całkowicie chybiony.

Kierując się powyższymi względami, apelację należało uznać za bezzasadną i na podstawie art. 385 k.p.c. oraz powołanych przepisów prawa materialnego oddalić, co uczynił Sąd Apelacyjny w sentencji wydanego wyroku.

Orzekając o kosztach postępowania Sad Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Najwyższego zawartego w wyroku z dnia 10 lipca 2007, sygn. akt. II UK 267/06, który wskazał, że sprawa, w której ubezpieczony kwestionuje wysokość potrąceń dokonywanych ze świadczenia emerytalno-rentowego na podstawie art. 139 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), jest sprawą o wysokość świadczenia i wartość przedmiotu zaskarżenia (…) powinna być w niej obliczona zgodnie z art. 22 kpc.

Jednakże wobec tego, że wartość przedmiotu sporu nie została określona przez strony w toku postępowania oraz nie wynika bezpośrednio z treści zaskarżonej decyzji ani jej uzasadnienia, Sąd Apelacyjny o kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 punkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804).zasądzając od organu rentowego na rzecz odwołującego koszty w kwocie 240 zł.

del. SSO Renata Pohl

SSA Dorota Goss-Kokot

SSA Jolanta Cierpiał