Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 stycznia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy J. W.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek apelacji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 23 lutego 2023 r. sygn. akt IV U 1097/22

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz J. W. kwotę 240 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty - tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z 11 października 2021 r., nr (...), nr. ewid. (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji na podstawie art. 14, art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin od 1 października 2021 r. ponownie ustalił wysokość emerytury J. W. w związku z doliczeniem do wysługi emerytalnej okresu pracy opłacania składek na ubezpieczenia społeczne po zwolnieniu ze służby.

W uzasadnieniu wyjaśniono, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 6 077,62 zł. Łączna wysokość emerytury stanowi 64,57% podstawy wymiaru i wynosi kwotę 3 924,32 zł. Ustalona kwota emerytury jest wyższa od kwoty 2 375,65 zł, tj. przeciętnej emerytury ogłoszonej przez prezesa ZUS-u, wobec tego wysokość emerytury ogranicza się do kwoty 2 375,65 zł.

Odwołanie od powyższych decyzji złożyła J. W., wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez orzeczenie o nakazaniu ponownego ustalenia wysokości policyjnej emerytury i ustalenie lat wysługi z pominięciem art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, a także doliczenie do wysługi emerytalnej odwołującej się okresów pracy po zwolnieniu ze służby.

Wyrokiem z 23 lutego 2023 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze, sygn. IV U 1097/22

zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 11 października 2021 r., nr ewid.: (...),
w ten sposób, że od dnia 1 listopada 2021 r. ustalił wnioskodawczyni J. W. wysokość emerytury policyjnej poprzez uwzględnienie w wysłudze emerytalnej okresu służby od 16 września 1985 r. do 31 lipca 1989 r. z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tj. Dz.U. z 2020 r., poz. 723) – pkt I wyroku oraz zasądził od pozwanego Dyrektora Zakładu Emerytalno- Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz odwołującej J. W. kwotę 180 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego – pkt II wyroku.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Odwołująca się, urodzona (...) złożyła wniosek o doliczenie do wysługi emerytalnej okresu zatrudnienia po zwolnieniu ze służby.

Wobec zgłoszonego wniosku, okresy wysługi uległy zmianie, nie miało to jednak wpływu na wysokość wypłacanego świadczenia. Organ rentowy dokonał ponownego przeliczenia świadczenia na zasadach określonych w art. 15c ustawy zaopatrzeniowej.

Na 1 października 2021 r. ustalono ubezpieczonej następującą wysługę:

– służba: 22 lata, 6 miesięcy i 24 dni, w tym okres od 1 sierpnia 1989 r. do 24 lutego 2012 r. – służba w Policji (MO);

– zatrudnienie po zwolnieniu: 4 lata i 8 miesięcy;

– okresy określone w art. 13b ustawy, liczone po 0%: 3 lata, 10 miesięcy i 15 dni, w tym okres od 16 września 1985 r. do 31 lipca 1989 r.

Wyrokiem z 3 grudnia 2019 r., sygn. akt I C 63/18, Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim, I Wydział Cywilny, w sprawie z powództwa ubezpieczonej przeciwko Skarbowi Państwa – Komendantowi Wojewódzkiemu Policji w G. W., Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji, ustalił treść stosunku służbowego istniejącego pomiędzy odwołującą się a Komendantem Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych, którego następcą prawnym jest Komendant Wojewódzki Policji w G. W. – w zakresie przebiegu służby ubezpieczonej i rzeczywistej treści obowiązków i zajmowanych przez nią stanowisk w czasie służby ubezpieczonej, trwającej od 16 września 1986 r. do 31 lipca 1990 r. w ten sposób, że skarżąca:

1) wykonywała obowiązki funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej – maszynistki w okresie służby przygotowawczej, na wolnym etacie starszego inspektora z przydziałem pracy w (...) w S. w okresie od 16 września 1985 r. do 30 września 1986 r.;

2) wykonywała obowiązki funkcjonariusza MO – maszynistki na wolnym etacie starszego inspektora z przydziałem pracy w (...) w S. w okresie od 1 października 1986 r. do 31 lipca 1989 r.;

3) wykonywała obowiązki funkcjonariusza MO – maszynistki na wolnym etacie starszego inspektora z przydziałem pracy w (...) w S. w okresie od 1 sierpnia 1989 r. do 31 lipca 1990 r.

oraz ustalił, że wnioskodawczyni w okresie pełnienia obowiązków służbowych od 16 września 1985 r. do 31 lipca 1990 r. nie była funkcjonariuszem Służby Bezpieczeństwa.

Apelacja pozwanego od ww. wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, I Wydział Cywilny, z 15 lipca 2021 r., sygn. akt I ACa 271/20, który przyjął za własne ustalenia dokonane przez sąd I instancji.

Ubezpieczona nigdy nie pracowała w organach SB, nigdy nie pełniła służby na rzecz totalitarnego państwa.

Na wstępie rozważań prawnych Sąd Okręgowy zaznaczył, że pomimo zakresu zaskarżenia określonego w odwołaniu („w całości”), decyzja została w istocie zaskarżona tylko co do części, w której okres służby od 16 września 1985 r. do 31 lipca 1989 r. uznano za okres wymieniony w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1626 ze zm.), i wskutek tego zastosowano mechanizm z art. 15c tej ustawy.

W tym zakresie Sąd I instancji uznał odwołanie za zasadne.

Następnie przytoczył treść art. 13b, art. 13a ust. 1 i 5, art. 14 oraz art. 15c ustawy zaopatrzeniowej.

Podkreślił, że w myśl § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 grudnia 2018 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Celno-Skarbowej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2018 r., poz. 2373 ze zm.), środkiem dowodowym potwierdzającym datę i podstawę zwolnienia ze służby lub przekształcenia albo wygaśnięcia stosunku służbowego oraz okres służby jest zaświadczenie o przebiegu służby dla celów emerytalnych sporządzone na podstawie akt osobowych funkcjonariusza, wystawione przez właściwe organy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej lub Krajowej Administracji Skarbowej.

Zaznaczył, że wątpliwości interpretacyjne budzi treść pojęcia „pełnienie służby na rzecz totalitarnego państwa”, użytego w art. 13b ust. 1 ustawy. Następnie przytoczył stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w postanowieniu 19 lutego r., sygn. akt III UZP 11/19 oraz uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r., sygn. akt III UZP 1/20 – w zakresie oceny kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”.

W dalszej części uzasadnienia zwrócił uwagę, że aktualne jest stanowisko przypomniane w uzasadnieniu uchwały, zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji dotyczącej ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza SB, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez IPN, zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne IPN-u nie mogą natomiast wiązać sądu – do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.

Sąd powszechny ma obowiązek oceny całego materiału dowodowego, łącznie z treścią informacji IPN-u.

Skoro sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby, to w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie tej informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w każdym konkretnym wypadku w oparciu o dostępnym materiał dowodowy przy otwartym katalogu środków dowodowych, podlegających swobodnej ocenie (art. 233 § 1 k.p.c.).

Zaznaczył, że w niniejszej sprawie, dokonując ustaleń faktycznych, trzeba było mieć na względzie przede wszystkim treść prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w G. W.. z 3 grudnia 2019 r., sygn. akt I C 63/18, którym ww. sąd ustalił treść stosunku służbowego istniejącego pomiędzy odwołującą się a Komendantem Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych, którego następcą prawnym jest Komendant Wojewódzki Policji w G. W. – w zakresie przebiegu służby ubezpieczonej i rzeczywistej treści obowiązków i zajmowanych przez nią stanowisk w czasie służby ubezpieczonej, trwającej od 16 września 1986 r. do 31 lipca 1990 r. W sentencji wyroku Sąd Okręgowy w G. W. dokładnie określił, jakie obowiązki wykonywała skarżąca w tym okresie. Były to obowiązki funkcjonariusza MO – maszynistki, na wolnym etacie starszego inspektora z przydziałem pracy w (...) w S.. Jednocześnie sąd ten ustalił, że wnioskodawczyni w okresie pełnienia obowiązków służbowych od 16 września 1985 r. do 31 lipca 1990 r. nie była funkcjonariuszem Służby Bezpieczeństwa.

Powyższe ustalenia wykluczają przyporządkowanie spornego w niniejszej sprawie okresu do katalogu zawartego w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, a tym samym – zastosowanie wobec ubezpieczonej mechanizmu z art. 15c tej ustawy.

Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Podmioty te są zatem faktem i treścią prawomocnego orzeczenia sądu związane, co implikuje w sposób bezwzględny uwzględnienie powyższego w wydawanych przez nie rozstrzygnięciach (wyrok WSA w Bydgoszczy z 04.10.2022 r., sygn. akt II SA/Bd 472/22).

W ocenie Sądu I instancji nie można zatem pomijać treści prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w G. W., przy czym wyrok ten – wraz z niekwestionowanymi twierdzeniami skarżącej co do tego, że nigdy nie wykonywała służby na rzecz totalitarnego państwa ani na rzecz służby bezpieczeństwa – stanowi wyczerpującą podstawę ustaleń i orzeczenia w rozpatrywanej tu sprawie.

Powyższe okoliczności przemawiają więc wyraźnie na korzyść ubezpieczonej. Strona pozwana natomiast nie przedstawiła żadnych twierdzeń ani dowodów, mogących prowadzić do wniosku, że ubezpieczona jakimikolwiek czynami wykonywała jednak „służbę na rzecz totalitarnego państwa”.

Z tych względów, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzeczono jak w punkcie I sentencji wyroku.

O kosztach procesu w punkcie II sentencji postanowiono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r., poz. 723 z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą zaopatrzeniową”, w sytuacji, gdy bezspornym jest, że Odwołująca pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa zdefiniowaną w art. 13b;

2)  naruszenie art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. nr. 78, poz. 483 z późn. zm. w zw. z art. 15c ustawy zaopatrzeniowej poprzez jego niezastosowanie i wydanie orzeczenia z pominięciem obowiązujących przepisów prawa;

3)  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 390 k.p.c. które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia poprzez przyjęcie, że uchwała Sądu Najwyższego z 16 września 2020 r., III UZP 1/20 znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie i przyjęcie, że niedopuszczenie się przez odwołującego naruszenia podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela uprawniało do odmowy zastosowania art. 15c ustawy zaopatrzeniowej;

4)  art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez nieprawidłową interpretację i nie przyjęcie, że jedyną legalną definicję „służby na rzecz państwa totalitarnego” zawiera art. 13b ustawy zaopatrzeniowej zgodnie w wolą ustawodawcy wyrażaną w uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 2270 zwana dalej „ustawą zmieniającą”);

5)  naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 13b ust. 1 w zw. z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej, poprzez przyjęcie iż treść ustaleń faktycznych - wynikających z dowodów determinuje wynik sprawy, a nie rozstrzyga o tym przepis prawa materialnego. Tymczasem, jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 czerwca 2020 r., sygn. akt III PK 149/19, chodzi o to, że o wyniku sprawy decyduje prawo materialne, gdyż to ono wyznacza jakie postępowanie dowodowe było potrzebne dla dostatecznego wyjaśnienia spornych okoliczności i czy przedmiotem dowodu były fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie - zgodnie z art. 227 k.p.c. Wpływem powyższego uchybienia na wynik sprawy jest co najmniej, to że uznał Sąd iż to dowód decyduje o rozstrzygnięciu sprawy, a nie że decyduje o tym przepis prawa materialnego. Mając na uwadze powyższe powstaje wątpliwość czy Sąd I instancji rozpatrzył istotę sprawy — którą przecież w sprawach z zakresu ubezpieczeń jest ocena zastosowanych przez organ przepisów prawa materialnego (organ wydał decyzję w oparciu o Informację o przebiegu służby, kwalifikującą wszakże służbę Odwołującej jako służbę na rzecz totalitarnego państwa w myśl art. 13b ustawy zaopatrzeniowej). Mając na uwadze powyższe - istotą rozstrzygnięcia nie jest to czy Odwołująca w spornym okresie dopuszczała się jakichkolwiek praktyk bezprawia - skoro o wyniku sprawy decyduje przepis prawa materialnego, a nie treść ustaleń faktycznych.

Wskazując na powyższe zarzuty organ emerytalno-rentowy wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku oraz oddalenie odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA z dnia 1 października 2021 r., nr (...), dotyczącej wysokości emerytury policyjnej;

ewentualnie:

2)  uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację odwołująca wniosła o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od pozwanego organu emerytalno-rentowego na rzecz odwołującej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlega oddaleniu. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie.

Sąd Apelacyjny nie podzielił natomiast stanowiska Sądu I instancji w zakresie, w jakim Sąd ten przyjął, iż zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. wyrok Sądu Okręgowego w G. W.. z 3 grudnia 2019 r., sygn. akt I C 63/18 ustalający, iż odwołująca J. W. nie wykonywała w okresie od 16 września 1985 r. do 31 lipca 1990 r. pracy na rzecz państwa totalitarnego, był wiążący dla Sądu I instancji, albowiem w sprawach o wysokość świadczenia Sąd orzekający każdorazowo jest uprawniony do badania czy odwołujący wykonywał pracę na rzecz państwa totalitarnego bądź pracy takiej nie wykonywał (dokonując własnych ustaleń).

Ponadto, z informacji uzyskanej z Sądu Apelacyjnego w Szczecinie wynika, że sprawa ta jako ostatecznie niezakończona oczekuje na rozpoznanie pod sygnaturą IACa 634/24.

Na wstępie wskazać należy, że istota sporu w sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy miał podstawy do ponownego ustalenia wysokości świadczeń (emerytury) odwołującej.

Postanowieniem z dnia 20 czerwca 2024r. Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe m.in. zwracając się do IPN o nadesłanie informacji o przebiegu służby odwołującej J. W..

Organ emerytalny ustalił wysokość świadczenia emerytalnego odwołującej na podstawie uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji z nr Po 625/75 (Po 636/48) uzupełnionej nr Po 636/104, w której podał na podstawie posiadanych akt osobowych wnioskodawczyni, że w okresie od 16 września 1985 r. do 31 lipca 1990r. pełniła ona służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.).

Odnosząc się do stanowiska pozwanego, dotyczącego związania informacją o przebiegu służby odwołującej uzyskaną z Instytutu Pamięci Narodowej, należy wskazać, że sąd ubezpieczeń społecznych, jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 12 grudnia 2011 r., II UZP 10/11 (na co również w swoim uzasadnieniu zwrócił uwagę Sąd I instancji), rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu, do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.

Powyższe stanowisko koresponduje z ugruntowanym poglądem sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego, zgodnie z którym ograniczenia dowodowe, odnoszące się do dopuszczalnych na etapie postępowania administracyjnego środków dowodowych, nie wiążą sądu ubezpieczeń społecznych, który rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek odwołań od decyzji organów rentowych według procedury cywilnej w postępowaniu odrębnym, jako sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia. Okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Przeciwko informacji o przebiegu służby mogą być przeprowadzane przeciwdowody. Sąd Najwyższy (por. wyroki z 09.04.2009 r., I UK 316/08, z 06.09.1995 r., II URN 23/95 z 08.04.1999 r., II UKN 619/98, z 04.10.2007 r. I UK 111/07, z 02.02.1996 r., II URN 3/95, z 25.07.1997 r., II UKN 186/97) na gruncie art. 473 k.p.c. wielokrotnie wypowiadał się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik czy ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego.

Każdy istotny fakt może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (postanowienie SN z dnia 28 marca 2019r., I UK 133/18).

Sąd Najwyższy również w uzasadnieniu cytowanej przez Sąd I instancji uchwały składu siedmiu sędziów z 16 września 2020 r. sygn. akt III UZP 1/20, dotyczącej kwestii obniżania emerytur policyjnych na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów potwierdził, że sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby wydana przez IPN w trybie art. 13a ust. 1 ustawy z 1994 r.

W konsekwencji w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, zajmowanego stanowiska (pkt 59 uzasadnienia uchwały). W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (pkt 60). Wskazano, że przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć jest sam fakt weryfikacji w 1990 r. (pkt 92).

Na powyższe stanowisko powołał się również Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 września 2021 r. sygn. akt USK 259/21 (w zakresie rozpoznania skargi kasacyjnej).

Sąd Najwyższy uznaje zatem, że informacja IPN stanowi dowód, który nie jest jednak dowodem wyłącznym albo dowodem niepodważalnym, którym sąd byłby związany, bez możliwości jego oceny w ramach przysługującego sądowi prawa do swobodnej i wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Inne rozumienie stanowiska Sądu Najwyższego dawałoby IPN przymioty organu rozstrzygającego arbitralnie kwestie wysokości świadczeń emerytalno-rentowych, bez potrzeby odwoływania się do sądu, a z sądu organ firmujący jedynie ustalenia zawarte w informacji IPN.

Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed zmianą ustroju państwa polskiego, tj. przed rokiem 1990 działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione działały w celu pokrzywdzenia współobywateli. Istotą państwa prawa związanego zasadą rządów prawa i związanej z nim klauzuli sprawiedliwości społecznej jest to, że każdy zostaje potraktowany przez państwo i prawo sprawiedliwie, czyli w sposób, który jest adekwatny do popełnionych przez niego czynów i jego postawy, którą przyjął w czasach PRL.

Wydanie decyzji obniżającej odwołującej świadczenia bez uwzględnienia indywidualnego charakteru jej służby oraz po niemal 30 latach od czasu przemian ustrojowych w Polsce, nie stanowiło realizacji zasad sprawiedliwości społecznej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego postępowanie dowodowe wykazało, że odwołująca J. W. w spornym okresie nie pełniła służby na rzecz totalitarnego państwa w wyżej wskazanym właściwym jej rozumieniu i dokonując subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod wskazane normy prawne, należało stwierdzić, że odwołująca nie spełnia przesłanek wymaganych do obniżenia policyjnej emerytury na zasadach wskazanych w ww. ustawie.

Podkreślić należy, iż Sąd Apelacyjny nie neguje konieczności rozliczenia funkcjonariuszy, którzy w sposób nieprzymuszony, często dla specjalnych gratyfikacji podejmowali służbę w organach policji politycznej państwa komunistycznego, która ze swej istoty naruszała podstawowe prawa i wolności swoich współobywateli, ale w przeciwieństwie do wówczas panujących metod winno się to odbyć z pełnym poszanowaniem demokratycznego porządku prawnego.

Zaakcentować ponownie należy, że do zastosowania rygorów z art. 15c ustawy nie wystarczy samo formalne pełnienie służby w jednostkach wymienionych w art. 13b ustawy w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r., ale pełnienie służby polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, łamaniu praw człowieka i obywatela.

Inna wykładnia przepisu art. 13b naruszałaby zasady sprawiedliwości społecznej, bowiem dotyczyłaby także osób, których pełniona funkcja czy charakter pracy nie miały charakteru operacyjnego, lecz charakter pomocniczy, techniczny, biurowy, porządkowy, niezwiązany z głównymi funkcjami organów bezpieczeństwa. Poza tym należy mieć na względzie, że wykonywanie „służby na rzecz państwa totalitarnego” było zindywidualizowane, mogło różnić się osobistym zaangażowaniem danej osoby i determinacją na realizowanie określonych zadań i funkcji. Działalność funkcjonariusza mogła być w różnym stopniu ukierunkowana na potrzeby, korzyści totalitarnego państwa. W związku z tym nie każde nawiązanie stosunku prawnego w ramach jednostek organizacyjnych, wskazanych w ustawie, musiało wiązać się ze służbą na rzecz totalitarnego państwa.”. Służba (praca) takiej osoby powinna być oceniana na podstawie indywidualnych czynów, w oparciu o wszystkie okoliczności pełnionej służby. Nie można stosować mechanizmu odpowiedzialności zbiorowej, gdyż stosowanie takiego mechanizmu przybliżyłoby ten mechanizm do mechanizmów stosowanych w czasach państwa totalitarnego.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę również na potrzebę odróżnienia osób, które kierowały organami państwa totalitarnego, angażowały się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli także na innym polu niż styk szeroko rozumianego prawa karnego, a więc tych podmiotów, których ocena jest zdecydowanie negatywna, od osób, których postawa nie pozostawała w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa, lecz sprowadzała się do czynności akceptowalnych i wykonywanych w każdym państwie, także demokratycznym, bez skojarzeń prowadzących do ujemnych ocen. Inaczej każdy podmiot funkcjonujący w systemie państwa w tych latach mógłby się spotkać z zarzutem, że jego działanie, w ogólnym rozrachunku, było korzystne dla państwa totalitarnego (pkt 90).

Mając powyższe na uwadze, zdaniem Sądu Apelacyjnego po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, na podstawie zeznań odwołującej złożonych na rozprawie, akt osobowych odwołującej i jej akt emerytalno-rentowych, należało stwierdzić, że odwołująca jakkolwiek w ocenianym okresie 1985-1990 pracowała na etacie maszynistki w (...) w S., a następnie w (...) w S., to praca ta nie stanowiła „służby (pracy) na rzecz totalitarnego państwa”.

Odwołująca w okresie służby przygotowawczej od 16 września 1985 r. do 30 września 1986 r. wykonywała obowiązki funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej – maszynistki, na wolnym etacie starszego inspektora z przydziałem pracy w (...) w S.. Następnie w okresie od 1 października 1986 r. do 31 lipca 1990 r. wykonywała obowiązki funkcjonariusza MO – maszynistki na wolnym etacie starszego inspektora z przydziałem pracy w (...) w S.. Odwołująca zajmowała się czynnościami administracyjnymi, nie formułowała sama treści pism. Odwołująca nigdy nie zajmowała się sprawami technicznymi, nie wykonywała czynności operacyjno-technicznych. J. W. nie podejmowała samodzielnie żadnych czynności, a także nie podejmowała działań przeciwko opozycji i nie współpracowała z opozycją. Reasumując odwołująca w spornym okresie wykonywała wyłącznie czynności administracyjno-biurowe, nie posiadała kompetencji decyzyjnych, nie wykonywała czynności operacyjnych. Odwołująca po 1990 r. przeszła pozytywną weryfikację i następnie pracowała w Policji, dopiero w dniu 28 lutego 2012 r. odeszła na emeryturę).

Prawidłowa wykładnia przepisów ustawy dokonana przez Sąd Okręgowy w szczególności zasadnicza kwestia wykładni art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej i dokonanej w następstwie tego oceny stanu faktycznego sprawy prowadzącego do wniosku, iż przepis ten nie ma zastosowania wobec odwołującej, prowadzi w konsekwencji do wniosku, iż bezzasadne były też pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione w apelacji organu rentowego dotyczące niezastosowania m.in. przepisu art. 15c ustawy zaopatrzeniowej. Z uwagi na to, że służba odwołującej nie jest służbą na rzecz totalitarnego państwa, nie było potrzeby analizowania, czy art. 15c oraz art. 13b tej ustawy jest zgodny z Konstytucją RP czy też nie, a zatem i zarzut naruszenia art. 178 ust. 1 Konstytucji należało uznać również za niezasadny.

Niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 13b ust. 1 w zw. z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których Sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i wiąże ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Nie sposób uznać, by o wyniku sprawy decydowało wyłącznie prawo materialne.

Apelacja pozwanego organu emerytalno-rentowego nie zawiera żadnych merytorycznych argumentów ograniczając się do polemiki z ustaleniami Sądu i brakiem dowodów przeciwnych, sprowadzała się wyłącznie do przedstawienia własnej oceny zgromadzonych dowodów i interpretacji przepisów.

Organ rentowy nie przejawił odpowiedniej inicjatywy dowodowej, aby wykazać, że odwołująca rzeczywiście „pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa” w rozumieniu wskazanym w uchwale Sądu Najwyższego. Należy mieć na uwadze, że ciężar dowodu (art. 6 k.c.) w niniejszej sprawie spoczywał na organie rentowym, który chciał wywieść w swoim interesie określone skutki prawne. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 22 lutego 2017 r. (III AUa 1234/16, LEX nr 2284958) stwierdził, że: „do postępowania odrębnego z zakresu ubezpieczeń społecznych w zakresie postępowania dowodowego ma zastosowanie - bez żadnych ograniczeń - reguła wynikająca z 232 k.p.c., obowiązuje więc zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń przez stronę. Wydanie decyzji przez organ rentowy w postępowaniu administracyjnym nie zwalnia go więc od udowodnienia przed sądem jej podstawy faktycznej, zgodnie z ogólnymi zasadami rozkładu ciężaru dowodu” (podobnie wyroki Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 8 maja 2018 r., III AUa 103/18, LEX nr 2937508, Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 kwietnia 2018 r., III AUa 1471/17, LEX nr 2563109, Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 marca 2018 r., III AUa 1444/17, LEX nr 2545123, Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 4 października 2017 r., III AUa 1038/16, LEX nr 2659455). Z kolei samo powołanie się na dokumentację IPR jak była mowa wyżej nie jest takim wystarczającym dowodem.

Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 390 k.p.c. to przyznać trzeba, że uchwale z dnia 16 września 2020 r., sygn. III UZP 1/20 co prawda nie nadano mocy zasady prawnej, jednak brak formalnej mocy wiążącej orzecznictwa Sądu Najwyższego, poza związaniem wynikającym z przepisów szczególnych (art. 390 § 2 k.p.c., 398 ²⁰ k.p.c.), nie oznacza, iż nie mają one realnego wpływu na orzecznictwo sądowe (vide postanowienie z dnia 17 maja 2019 r. V CZ 23/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 października 2017 r. III AUa 234/17). Za przyjęciem poglądu wyrażonego w przytoczonej uchwale Sądu Najwyższego, poza wagą jej jurydycznych argumentów, przemawia także potrzeba ujednolicenia orzecznictwa. Uchwała zawiera wykładnię norm prawnych popartą szeroką argumentacją i autorytetem Sądu Najwyższego. Niezastosowanie się do takiej uchwały wymaga zatem przedstawienia pogłębionej kontrargumentacji a nie tylko wskazania, że nie ma mocy zasady prawnej.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny uznał, że materiał dowodowy zebrany w rozpoznawanej sprawie dawał podstawy do stwierdzenia, że praca wykonywana przez odwołującą w okresie od 16 września 1985 r. do 31 lipca 1989 r. nie podlega zakwalifikowaniu jako „służba na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r.”. Stąd nie było podstaw do obniżenia należnej jej emerytury.

Zarzuty apelacji choć są dość obszerne to nie podważyły powyższych ustaleń, apelacja stanowi jedynie niezasadną polemikę z prawidłowymi ustaleniami i rozważaniami Sądu Okręgowego.

Uznając zatem zarzuty apelującego za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację (punkt 1 wyroku).

O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) zasądzono od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz J. W. kwotę 240 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spłacie świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty – tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej (punkt 2 wyroku).

sędzia Marta Sawińska