Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 marca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Sędziowie: Małgorzata Aleksandrowicz

Renata Pohl

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2021 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy M. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o składki

na skutek apelacji M. D.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 17 kwietnia 2019 r. sygn. akt IV U 277/18

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w instancji odwoławczej.

Renata Pohl

Marta Sawińska

Małgorzata Aleksandrowicz

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 14.12.2017r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. działając na podstawie art. 83 ust. 1, art. 32 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017r., poz. 1778 ze zm.) określił, iż zadłużenie M. D. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne wraz z należnymi odsetkami za zwłokę naliczonymi na dzień wydania decyzji wynosi łącznie 16.731,19 zł, a w tym z tytułu składek:

- na ubezpieczenia społeczne za okres 06/2010-03/2011 - 893,67zł, odsetki za zwłokę 650 zł,

- na ubezpieczenie zdrowotne za okres 06/2010-11/2014 - 10.106,52zł, odsetki za zwłokę 5.081,00 zł.

Odwołanie od tej decyzji złożyła M. D. w części odnoszącej się do naliczonych zaległości składkowych tj. składek na FUS za okres od 06/2010 do 11/2010 i od 01/2011 do 03/2011 tj. kwoty 893,67zł i odsetek 650zł oraz zaległości na FUZ za okres od 06/2010 do 12/2010 i od 01.2011 do 04/2011 tj. kwoty 2606,80zł i odsetki 1879zł - czyli łącznej kwoty 3.500,47zł i odsetki 2.529zł. Zaskarżonej decyzji zarzuciła, iż została ona oparta na błędnych wyliczeniach, w których nie uwzględniono dowodów wpłat oraz kwot wyegzekwowanych z jej emerytury na poczet zaległych składek. Podniosła, że jej zdaniem powinny być dopuszczone dowody potwierdzające dokonane transakcje o zapłacie należności i są one w posiadaniu ZUS a ich nie uwzględniono w rozliczeniach z 2016r. i 2017r.

Sąd Okręgowy – Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2019 r. (sygn. akt IV U 277/18) :

I. oddalił odwołanie od decyzji z dnia 14 grudnia 2017 r. znak: (...)

II. wniosek odwołującej o umorzenie przekazał do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. celem rozpoznania.

Podstawą rozstrzygnięcia wyroku Sądu I instancji były następujące ustalenia i rozważania.

Odwołująca M. D. urodzona (...), mieszka w Z..

Zaskarżoną decyzją z dnia 14.12.2017r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. działając na podstawie art. 83 ust. 1, art. 32 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017r., poz. 1778 ze zm.) określił, iż zadłużenie M. D. z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne wraz z należnymi odsetkami za zwłokę naliczonymi na dzień wydania decyzji wynosi łącznie 16.731,19zł, a w tym z tytułu składek:

- na ubezpieczenia społeczne za okres 06/2010-03/2011 - 893,67 zł, odsetki za zwłokę 650 zł,

- na ubezpieczenie zdrowotne za okres 06/2010-11/2014 - 10.106,52 zł, odsetki za zwłokę 5.081,00zł.

Organ rentowy, w dniu 22.01.2016r. doręczył płatniczce składek zawiadomienie o wszczęciu postępowania z dnia 21.01.2016r. w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne. Płatniczka składek została wezwana do złożenia w terminie 7 dni pisemnych wyjaśnień odnośnie przyczyn nieopłacania składek pod rygorem wydania decyzji określającej wysokość zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne na podstawie dotychczas zgromadzonych dowodów. W załączniku do w/w zawiadomienia o wszczęciu postępowania przedstawiono sposób wyliczenia powstałego zadłużenia z rozbiciem na kolejne okresy i poszczególne fundusze.

Zgodnie z art. 10 § 1 ustawy z dnia 14.06.1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2017r., poz. 1257) w dniu 02.10.2017r. zostało doręczone płatniczce składek zawiadomienie o zakończeniu postępowania dowodowego w przedmiotowej sprawie, w którym została ona ponownie poinformowana o możliwości wypowiedzenia się w terminie 7 dni co do zebranych dowodów i materiałów w sprawie określenia wysokości zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne.

Wpłaty przekazane na konto płatnika w 2010r (załącznik nr 3 do odwołania) z zajęcia świadczenia zostały zaksięgowane na najstarsze figurujące na koncie zaległości tj. od 01/2008 do 02/2009, na które było wszczęte postępowanie egzekucyjne,

- wpłaty własne płatnika z dnia 21.05.2011r. zostały rozliczone zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21.09.2017r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017r., poz. 1831) tj. na najstarsze zaległości figurujące na dzień 05/2010, 04/2011,

- wpłaty z zajęcia świadczenia zostały przekazane do I Urzędu Skarbowego.

Aktualnie stan konta po uwzględnieniu dokonanej przez wnioskodawczynię wpłaty z dnia 10.12.2018r. wykazuje zadłużenie na:

- ubezpieczenia społeczne za miesiące 03-06/2018 w kwocie 792,79zł plus odsetki,

- ubezpieczenie zdrowotne za okres: 06/2011-04/2012, 06-09/2012, 10/2013-11/2014, 05-08/2016, 12/2017-11/2018 w kwocie 11.539,36zł plus odsetki.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok uznając, iż odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał art. 46 i art. 32 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017r., poz. 1778 ze zm.)

Jak podkreślał Sąd Okręgowy, na płatniku ciąży obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a płatnik jest zobowiązany opłacać i rozliczać składki bez uprzedniego wezwania. Odwołująca nie dopełniła ciążącego na niej obowiązku, co skutkowało powstaniem zadłużenia określonego w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska odwołującej. Pomimo składanych przez odwołującą licznych zastrzeżeń do wydanej decyzji, zdaniem Sądu I instancji - wysokość zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne została - prawidłowo ustalona zgodnie z zasadami określonymi w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21.09.2017r. w sprawie szczegółowych zasad w trybie postępowania w sprawach rozliczania składek, do których pobory jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017r. poz. 1831) w oparciu o aktualne zaewidencjonowane w systemie informatycznym ZUS dokumenty rozliczeniowe i płatnicze zidentyfikowane na koncie płatnika. Pozwany ZUS ustosunkowywał się do stanowisk odwołującej. Nie zostały one w żaden sposób podważone przez odwołującą.

Sąd Okręgowy podkreślał za pozwanym, iż wpłaty dokonane przez odwołującą po dniu 01.01.2008r. nie są już wpłatami tzw. dedykowanymi. Na wpłatach nie wskazuje się już miesiąca, roku ani funduszu, którego wpłata dotyczy. Jeżeli na koncie płatnika figuruje zaległość wpłaty dokonane po dniu 01.01.2008r. rozliczają się na poczet najstarszych zaległości na koncie, po ustaleniu udziału procentowego składek na poszczególne ubezpieczenia i fundusze.

Obowiązujące od dnia 01.01.2018r. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21.09.2017r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017r., poz. 1831) nie przewidują innego sposobu rozliczania wpłat w sytuacji gdy widniejące zadłużenie na koncie płatnika składek jest przedmiotem postępowania sądowego wskutek złożenia odwołania od decyzji ustalającej wysokość zaległości z tytułu składek.

W konsekwencji, wobec tego, że wszelkie wpłaty rozliczane są na zasadach ogólnych, wpłaty dokonane przez odwołującą w okresie od stycznia do lipca 2018r. - rozliczyły się na najstarsze zaległości po ustaleniu udziału procentowego składek na poszczególne ubezpieczenia i fundusze czyli na miesiące: 06-12/2010, 01-02/2011, 02/2018.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. po zapoznaniu się z pismem procesowym z dnia 09.08.2018r. oraz w odniesieniu do zarzutów podniesionych na rozprawie w dniu 07.09.2018r. (w piśmie z dnia 19.06.2018r. stanowiącym załącznik do pisma procesowego z dnia 26.06.2018r.) w sposób szczegółowy przedstawiono rozliczenie należności z tytułu składek za lata 2010-2018.

Zdaniem Sądu Okręgowego należności z tytułu składek za lata 2011 i 2012 nie przedawniły się, gdyż bieg terminu przedawnienia został zawieszony dnia 22.01.2016r. tj. kiedy odwołująca odebrała zawiadomienie z dnia 21.01.2016r. o wszczęciu postępowania w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Zgodnie z przepisem art. 24 ust. 6g ustawy z dnia 13.10.1998r, o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017r., poz. 1778 ze zm.) bieg terminu przedawnienia, o którym mowa ust. 6g, ulega zawieszeniu w przypadku wydania przez Zakład decyzji w sprawie nienależnie opłaconych składek - od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna.

Sąd I instancji wskazał także, iż wszystkie wpłaty dokonane po dniu 01.01.2008r. rozliczają się na poczet najstarszych zaległości na koncie, po ustaleniu udziału procentowego składek na poszczególne ubezpieczenia i fundusze.

Obowiązujące od dnia 01.01.2018r. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21.09.2017r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017r., poz. 1831) nie przewidują innego sposobu rozliczania wpłat w sytuacji, gdy widniejące zadłużenie na koncie płatnika składek jest przedmiotem postępowania sądowego wskutek złożenia odwołania od decyzji ustalającej wysokość zaległości z tytułu składek.

Wszystkie wpłaty dokonane przez odwołującą rozliczane są na zasadach ogólnych tj. poczynając od należności o najwcześniejszym terminie płatności. Dopiero prawomocny wyrok sądu będzie wiążący dla organu rentowego a jego wykonanie może skutkować ewentualnym przeksięgowaniem wpłat na właściwe okresy. Organ rentowy wskazane zasady rozliczania składek przedstawił już w piśmie procesowym z dnia 28.08.2018r.

W konsekwencji Sąd Okręgowy orzekł na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. i oddalił odwołanie (pkt I). Złożony wniosek o umorzenie przekazał do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. celem rozpoznania (pkt II) – art. 464 k.p.c..

Apelację od wyroku w całości złożyła odwołująca M. D. , która zarzuciła iż w postępowaniu przed Sądem I instancji:

1/ nie uwzględniono przedstawionych dowodów wpłat dołączonych do pism procesowych, które niezbicie dowodzą, iż należne składki na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za okres od 06/2010 do 11/2010 w wysokości 585,54 zł oraz za okres 01/2011 do 03/2011 w wysokości 308,13 zł /łącznie 893,67 zł/ były opłacone wraz z należnymi odsetkami /zał. 4 i 5 Wyciągi Bankowe/,

2/ nie uwzględniono przedstawionych dowodów opłat dołączonych do pism procesowych, które niezbicie dowodzą, iż należne składki na Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych za okres od 06/2010 do 12/2010 oraz 01/2011 do 04/2011 w wysokości 2.606,80 zł były opłacone wraz z należnymi odsetkami i innymi należnościami /zał. 1 zajęcie Urzędu Skarbowego z 26-02-2009 - zawiadomienie (...) oraz zał. 2 pismo ZUS/,

3/ nie uwzględniono innych ważnych dowodów jak deklaracje DRA, ZWUA, pisma wyjaśniające, pisma wnioskujące o rozliczenie rzetelne konta składkowego i inne, które dołączone zostały do pism procesowych skarżącej i które dowodzą, iż O/ZUS rozliczył konto składkowe błędnie bez należytej staranności i rzetelności z ignorowaniem tych dowodów,

4/ nie przedstawiono żadnego dowodu na stwierdzenie O/ZUS w pismach procesowych oraz Sądu w wyroku, że "wpłaty z zajęcia świadczenia zostały przekazane do I Urzędu Skarbowego" - dot. zaj. (...) – skarżąca zaznaczyła że, jeśli O/ZUS zwrócił tę kwotę, to do dnia dzisiejszego nie otrzymała zwrotu należnej kwoty z Pierwszego US w Z. /zał. 6 pismo do Pierwszego Urzędu Skarbowego w Z./,

5/ kwota zadłużenia w składkach podana w zaskarżonej decyzji ZUS jest nierzetelnie rozliczona i jest błędna oraz zawyżona o kwotę główną 3500,47 zł.

W uzasadnieniu środka zaskarżenia podniosła, iż podtrzymuje wszystkie dotychczasowe pisma procesowe, a zatem także argumentację dotyczącą przedawnienia zaległości.

Wskazując na te zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i stwierdzenie, że nie ma już zadłużenia z tytułu zaległych składek.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

Analiza postępowania przed Sądem Okręgowym prowadzi do wniosku, że w sprawie nie doszło do rozpoznania istoty sprawy, co skutkuje koniecznością uchylenia wydanego orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Spór w analizowanej sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia czy organ rentowy prawidłowo określił wysokości zadłużenia na koncie płatnika składek M. D. z tytułu składek i odsetek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Jednym z podstawowych zarzutów podnoszonych konsekwentnie przez stronę odwołującą w toku postępowania przed sądem I instancji i podtrzymanym w treści apelacji był zarzut przedawnienia zaległości składkowych.

Na wstępie rozważań dotyczących regulacji kwestii przedawnienia godzi się nakreślić obraz zmian zachodzących w treści przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, regulujących tę kwestię. Przepis art. 24 ust. 4 ustawy systemowej, bo o niego się w tym przypadku rozchodzi, w treści obowiązującej do dnia 31.12.2002 r. stanowił, że należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, a w przypadku przerwania biegu przedawnienia, o którym mowa w ust. 5, po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne (Dz. U. z 1998 r. Nr 137, poz. 887, ze zm.).

Brzmienie art. 24 ust. 4 ustawy systemowej zostało zmienione mocą ustawy z 18.12.2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 241, poz. 2074, art. 1 pkt 1 lit. a). Od 1.01.2003 r. przepis ten obowiązywał zatem w brzmieniu, zgodnie z którym należności z tytułu składek przedawniają się po upływie 10 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-5d. Przy czym według stanowiska utrwalonego w orzecznictwie Sądu Najwyższego, dziesięcioletni okres przedawnienia wprowadzony powyższą ustawą nowelizującą znajdował zastosowanie do należności z tytułu składek, które stały się wymagalne przed dniem 1.01.2003 r., ale do tej daty nie uległy jeszcze przedawnieniu według przepisów dotychczasowych (por. uchwała SN z 8.07.2008 r., I UZP 4/08, uchwała SN z 2.07. 2008 r., II UZP 5/08, wyrok SN z 12.11.2007 r., I UK 147/07, wyrok SN z 12.07.2007 r., I UK 37/07).

Nadto ustawą nowelizującą z dnia 28.04.2011 r. (Dz. U. Nr 138, poz. 808), która weszła w życie dnia 20.07.2011 r., dodano do art. 24 ust. 5f, zgodnie z którym w przypadku wydania przez ZUS decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna. Na podstawie art. 5 ust. 1 i 2 tej ustawy, powyższą regulację stosuje się także do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne nieopłaconych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, jeżeli nie upłynął jeszcze termin ich dochodzenia, przy czym okoliczności uzasadniające zawieszenie biegu terminu przedawnienia, określone w art. 24 ust. 5f ustawy systemowej, w brzmieniu nadanym nowelizacją, uwzględnia się również wtedy, gdy okoliczności te wystąpiły przed dniem wejścia w życie ustawy z 28.04.2011 r.

Przepis art. 24 ust. 4 ustawy systemowej został ponownie znowelizowany ustawą z dnia 16.09.2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 232, poz. 1378). Zgodnie z nowym brzmieniem, należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne, z zastrzeżeniem ust. 5-6. Zwrócić należy jednak uwagę, że w art. 27 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej wprowadzono zapis, zgodnie z którym do przedawnienia należności z tytułu składek, którego bieg rozpoczął się przed 1.01.2012 r., stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą, z tym, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 1.01.2012 r. Jeżeli jednak przedawnienie rozpoczęte przed dniem 1.01.2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Brzmienie omawianego przepisu art. 24 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie podlegało już późniejszym zmianom.

Pięcioletni okres przedawnienia składek na ubezpieczenia społeczne, obliczony zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy z 16.09.2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców – stosowany do składek nieprzedawnionych do 1.01.2012 r. – nie może upłynąć wcześniej niż z dniem 1.01.2017 r. Okres przedawnienia, o którym mowa w art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jest liczony od dnia wymagalności należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne do dnia wydania decyzji zobowiązującej do zapłaty tej należności; nie są natomiast liczone okresy przypadające po wydaniu decyzji (cyt. wyżej wyrok SN z dnia 29.05.2013 r., I UK 613/12).

Zważyć trzeba, że przepis art. 24 ust. 4 ustawy systemowej każdorazowo łączy początek biegu terminu przedawnienia należności z tytułu składek z dniem ich wymagalności. Dzień ten wyznaczyć zaś należy na podstawie art. 47 ust. 1 cyt. ustawy, wskazującym terminy opłacania składek dla poszczególnych płatników. W przypadku płatnika składek - osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, która opłaca składki wyłącznie za siebie, odwołujący zobowiązany był do opłacania składek za dany miesiąc nie później niż do 10 dnia następnego miesiąca (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Przedawnienie spornych należności za rok 2010 i 2011 z tytułu składek nastąpiłoby – przy uwzględnieniu 10-letniego terminu przedawnienia – po 1 stycznia 2017 r., a więc nie ulega wątpliwości, że korzystniejszy dla odwołującej jest wówczas 5-letni termin przedawnienia liczony od 1 stycznia 2012 r. Dla pozostałych składek obowiązuje termin 5 letni liczony od dnia wymagalności każdej składki.

Przed kategorycznym stwierdzeniem, iż doszło do przedawnienia należności składkowych za wskazane okresy, należy jeszcze rozważyć kwestię zawieszenia biegu terminu przedawnienia. W tym kontekście sporne pozostawało rozumienie przepisu art. 24 ust. 5f ustawy systemowej, zgodnie z którym w przypadku wydania przez Zakład decyzji ustalającej obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, podstawę wymiaru składek lub obowiązek opłacania składek na te ubezpieczenia, bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu od dnia wszczęcia postępowania do dnia, w którym decyzja stała się prawomocna. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia zależy więc od wszczęcia innego, mającego bezpośredni wpływ na przedmiotowy proces postępowania o podstawę wymiaru składek lub obowiązek ich opłacenia, co następuje z momentem wydania decyzji w tym przedmiocie, nie zaś zawiadomienia o wszczęciu postępowania w powyższych sprawach. Prościej rzecz ujmując, stosownie do treści art. 24 ust. 5f ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wydanie przez organ rentowy w trakcie przedmiotowego postępowania lub przed nim decyzji ustalającej podstawę wymiaru składek lub obowiązek ich opłacenia rozpoczyna zawieszenie biegu terminu przedawnienia składek objętych tą decyzją i stan ten kończy się z dniem jej uprawomocnienia. Sąd ubezpieczeń społecznych może stwierdzić przedawnienie składek tylko wtedy, jeśli nastąpiło ono przed wydaniem decyzji wszczynającej postępowanie o ustalenie podstawy wymiaru składek lub obowiązku ich opłacenia (por. cyt. wcześniej wyrok SN z dnia 29.05.2013 r., I UK 613/12, wyrok SN z dnia 29.01.2007 r., II UK 116/06, OSNP 2008 nr 3-4, poz. 47).

Z kolei zgodnie z ust. 5b tego przepisu bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

W wyroku z dnia 12.07.2017r., sygn.. akt: I SA/Gd 737/17, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku stwierdził, że za czynności zmierzające do wyegzekwowania należności z tytułu składek uznaje się takie czynności, z których treści lub uzasadnienia wynika bezpośrednio, iż zmierzają one do ściągnięcia należności. Nie ulega wątpliwości Sądu, że czynnością taką może być doręczenie odpisu tytułu wykonawczego czy zawiadomienia o zajęciu składnika majątkowego; podjęcie tych czynności wiąże się bowiem z wszczęciem postepowania egzekucyjnego, a zatem służy wyegzekwowaniu należnych składek.

Podobnie w wyroku z dnia 19.07.2016r. sygn. akt: I SA/Sz 637/16, Wojewódzki Sąd Administracyjny orzekł, że czynnością zmierzającą do ściągnięcia należności jest niewątpliwie wystawienie tytułu wykonawczego przez właściwy organ, ale za czynności zmierzające do ściągnięcia należności mogą być uznane również inne czynności, tj. orzeczenia, pisma kierowane do strony itp., z których treści czy uzasadnienia wynika bezpośrednio, że zmierzają one do ściągnięcia należności.

Zdaniem Sądu Okręgowego należności z tytułu składek za lata 2011 i 2012 nie przedawniły się, gdyż bieg terminu przedawnienia został zawieszony dnia 22.01.2016r. tj. kiedy odwołująca odebrała zawiadomienie z dnia 21.01.2016r. o wszczęciu postępowania w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Sąd Apelacyjny nie zgadza się z taką oceną tj. z poglądem, iż zawiadomienie z dnia 21.01.2016r. o wszczęciu postępowania w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne w analizowanej sprawie spowodowało zawieszenie biegu przedawnienia.

Zgodnie z treścią art. 24 ust. 5b ustawy systemowej bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

Kwestia przedawnienia w odniesieniu do decyzji dotyczącej wymiaru składek powinna być badana jako zarzut prawa materialnego.

Przez pierwszą czynność zmierzającą do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której mowa w art. 24 ust. 5b ustawy systemowej, należy rozumieć czynność bezpośrednio związaną z postępowaniem egzekucyjnym, jaką może być np. wystawienie tytułów wykonawczych, zajęcie wynagrodzenia, czyli czynności sensu stricte egzekucyjne. Takiego charakteru nie ma - powołane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku - pismo organu rentowego stanowiące zawiadomienie z dnia 21.01.2016r. o wszczęciu postępowania w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek. Zatem, w toku niniejszego postępowania organ rentowy powołał na zawieszenie biegu terminu przedawnienia w sprawie, lecz poza zawiadomieniem z dnia 21.01.2016r. nie wskazywał na żadne inne czynności bezpośrednio związane z postępowaniem egzekucyjnym. Wskazane przez organ dokumenty są niewystarczające do dokonania sądowej kontroli zaskarżonej decyzji w tym aspekcie. Rolą Sądu I instancji było zatem ustalenie czy takie czynności zmierzające bezpośrednio do egzekucji składek zostały podjęte.

Zgodnie bowiem z art. 15 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2017 r., poz. 1201 z późn. zm.), egzekucja administracyjna może być wszczęta, jeżeli wierzyciel po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku, przesłał mu pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania administracyjnego, chyba że przepisy szczególne inaczej stanowią. Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia tego upomnienia. Celem tego unormowania jest dążenie do dobrowolnego wykonania już istniejącego obowiązku poprzez uświadomienie zobowiązanemu następstw jego niezrealizowania. Omawiana instytucja stanowi w istocie kontynuację wyrażonego w postępowaniu typu administracyjnego założenia, że nakłonienie zobowiązanego do wykonania ciążącego na nim obowiązku spowoduje realizację obowiązku przy możliwie najmniejszych uciążliwościach dla zobowiązanego.

Sąd Okręgowy winien był zatem przeprowadzić postępowanie dowodowe na okoliczność czy pozwany dokonał jakichkolwiek czynności zmierzających bezpośrednio do egzekucji należności i to w myśl ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2017 r., poz. 1201 z późn. zm.). Przez pierwszą czynność zmierzającą do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której mowa w art. 24 ust. 5b ustawy systemowej należy rozumieć czynność zmierzającą bezpośrednio, związaną z postępowaniem egzekucyjnym, jaką może być np. wystawienie tytułów wykonawczych, zajęcie wynagrodzenia, czyli czynności sensu stricte egzekucyjne. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 października 2018 r. III AUa 696/18, LEX nr 2609400).

Na tej podstawie dopiero rozważyć czy w istocie bieg przedawnienia został zawieszony i na jaki okres, czy też należności z tytułu składek i za jakie okresy uległy już przedawnieniu.

Brak przeprowadzonego postępowania dowodowego wyklucza rozstrzygnięcie istoty sprawy - wyjaśnienia czy doszło do przedawnienia objętych zaskarżoną decyzją należności składkowych, czy też miały miejsce okoliczności powodujące zawieszenie terminu przedawnienia skutkujące brakiem jego upływu w dacie wydania zaskarżonej decyzji i w konsekwencji czy zasadnie organ rentowy domaga się obecnie ich zapłaty. To zaś musi prowadzić do uchylenia zaskarżonego wyroku i ponownego rozpoznania sprawy przed sądem pierwszej instancji, wydanie wyroku nadal wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 września 2012 r. III AUa 433/12, LEX nr 1223259)

Zgodnie z treścią art.386 § 4 k.p.c. poza wypadkami określonymi w § 2 i 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. oznacza niewyjaśnienie i pozostawienie poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia. Nierozpoznanie istoty sprawy oznacza również zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego.

Pojęcie „istoty sprawy", o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialnoprawnego i zachodzi, gdy sąd nie zbadał podstawy materialnoprawnej dochodzonych roszczeń, jak też skierowanych przeciwko nim zarzutów merytorycznych, tj. nie odniósł się do tego co jest przedmiotem sprawy uznając, że nie jest to konieczne z uwagi na istnienie przesłanek materialnoprawnych, czy procesowych unicestwiających dochodzone roszczenie (por. postanowienie SN z 4.09.2014 r., II CZ 43/14, LEX nr 1515369).

W ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy albowiem nie rozprawił się prawidłowo z podniesionym zarzutem przedawnienia w szczególności nie ustalił czy pozwany dokonał jakichkolwiek czynności zmierzających bezpośrednio do egzekucji należności w myśl przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Dokonanie tych i innych istotnych dla rozstrzygnięcia ustaleń wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd I instancji raz jeszcze przeprowadzi zatem dowody na okoliczność czynności zmierzających bezpośrednio do egzekucji należności. W razie ustalenia, iż jakaś część należności uległa przedawnieniu, zobowiąże organ rentowy do nowego rozliczenia konta płatnika, z uwzględnieniem faktu ewentualnego przedawnienia należności tj. wygaśnięcia zobowiązania.

Podkreślić należy, że postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ma charakter odwoławczy, a jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem decyzji organu rentowego. Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tejże decyzji (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 września 2010 r., III UK 15/10, LEX nr 667499 oraz z dnia 9 września 2010 r., II UK 84/10, LEX nr 661518, a także powołane tam orzecznictwo).

Przedmiotem niniejszej sprawy była decyzja określająca zadłużenie odwołującej za lata 2010 – 2014 (w toku procesu nie doszło do wydania nowej decyzji, lecz mowa była o bieżącym rozliczeniu konta), tymczasem pozwany organ rentowy w pismach procesowych oraz Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku przywołują dane dotyczące zaległości składkowych nieobjętych decyzją. Sąd Okręgowy winien zatem uwzględnić także granice związania zaskarżoną decyzją.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy, stosując się do powyższych wskazań, starannie zgromadzi materiał dowodowy. Dopiero, bowiem wyczerpująco zebrany i poddany ocenie zgodnej z art. 233 § 1 k.p.c. materiał dowodowy pozwoli Sądowi Okręgowemu na rozstrzygnięcie spornej kwestii. Niewyjaśnienie zaś i pozostawienie poza oceną okoliczności faktycznych stanowiących przesłanki zastosowania norm prawa materialnego będących podstawą zaskarżonego wyroku świadczy o nierozpoznaniu istoty sprawy, co musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Okręgowy przeprowadzi także inne dowody, które uzna za konieczne do wyjaśnienia spornych okoliczności sprawy, w tym zwłaszcza w zakresie zaoferowanym przez strony, uprzednio pouczone o treści art. 232 k.p.c. Zebrany tak materiał dowodowy Sąd podda ocenie zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów zawartej w art. 233 § 1 k.p.c. i na tej podstawie rozważy zasadność odwołania w świetle obowiązujących w tej mierze przepisów.

Kierując się powyższymi względami Sąd Apelacyjny z mocy art. 386 § 4 k.p.c. i 108 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Renata Pohl

Marta Sawińska

Małgorzata Aleksandrowicz