Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Goss-Kokot (spr.)

Sędziowie: SSA Jolanta Cierpiał

del. SSO Renata Pohl

Protokolant: st.sekr.sąd. Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 30 października 2017 r. w Poznaniu

sprawy L. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o emeryturę

na skutek apelacji L. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 29 grudnia 2015 r. sygn. akt VII U 2266/15

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje radcy prawnemu A. G. od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Poznaniu kwotę 270 zł powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

del. SSO Renata Pohl

SSA Dorota Goss-Kokot

SSA Jolanta Cierpiał

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 czerwca 2015r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P., na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015r. poz. 748 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze odmówił L. W. prawa do ponownego ustalenia prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym w sprawie zakończonej prawomocną decyzją z dnia 2 lipca 2013r.

Odwołanie od tej decyzji złożyła L. W.. W uzasadnieniu odwołania przedstawiła dowody swojej twórczości w postaci zbioru dokumentów („utworów literackich”) wraz z datami i godzinami wykonywania pracy, wskazując przy tym, iż wykonywana przez nią praca była świadczona pod przymusem.

Sąd Okręgowy w Poznaniu, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 29 grudnia 2015r., w sprawie VII U 2266/15:

1.  oddalił odwołanie.

2.  kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Stan faktyczny między stronami był bezsporny, Sąd Apelacyjny nie uzupełniał postępowania dowodowego, zarzuty apelacji nie dotyczą ustaleń faktycznych, co uprawnia Sąd Apelacyjny na podstawie przepisu art. 387 § 2 ¹ k.p.c. do pominięcia stanu faktycznego ustalonego przez Sąd I instancji.

Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie tego, czy zasadnie organ rentowy odmówił ponownego ustalenia prawa do emerytury, zgodnie z art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015r. poz. 748 ze zm.).

Zgodnie z art. 114 cyt. ustawy prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Decyzje w sprawach emerytur i rent nie mają charakteru ostatecznego, gdyż w przeciwnym wypadku zainteresowany nie mógłby ubiegać się o świadczenia, których poprzednio mu odmówiono, jeżeli w wyniku błędu, zaniedbania lub nieznajomości przepisów prawa nie powołał się na okoliczności uprawniające do świadczeń. Również prawomocny wyrok nie zamyka zainteresowanemu drogi do ponownego złożenia wniosku o świadczenie w trybie art. 114. Sąd I instancji podkreślił, że warunkiem wznowienia postępowania jest powołanie się przed organem rentowym na nowe dowody lub wskazanie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji, które mogą mieć wpływ na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokość. Takie postępowanie kończy merytoryczna decyzja rozstrzygająca w przedmiocie żądań ubezpieczonego, od której przysługuje odwołanie do sądu na zasadach ogólnych (zob. K. Antonów, M. Bartnicki „Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz.”, wyd. II, ABC 2007r.).

Celem ponownego ustalenia w trybie przepisu art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest ponowne rozstrzygnięcie o uprawnieniach, które powstały przed wydaniem weryfikowanych decyzji emerytalnych i rentowych. Uzasadnieniem dla ponowienia postępowania zakończonego prawomocną decyzją organu rentowego, wyznaczającym jego cel, jest niezgodność zawartego w niej rozstrzygnięcia z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanego, powstałą na przykład na skutek popełnionych przez organ rentowy uchybień normom prawa materialnego czy procesowego. W ponowionym postępowaniu organ rentowy dąży więc do ustalenia, czy popełnione uchybienia lub przedłożone dowody albo ujawnione fakty mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń. Bezpośrednim celem ponownego ustalenia jest rozstrzygnięcie o uprawnieniach emerytalno-rentowych zainteresowanych, według stanu faktycznego z chwili wydania weryfikowanych decyzji rentowych.

Sąd Okręgowy podniósł, że ciężar dowodu w zakresie wykazania, że odwołująca legitymuje się wymaganym stażem pracy zarówno ogólnym jak i szczególnym, a przeto i przedłożenia nowych dowodów lub ujawnienia okoliczności istniejących przed wydaniem zaskarżonej decyzji z dnia 2 lipca 2013 r., spoczywał na odwołującej. Zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Nadto obowiązująca w procesie zasada kontradyktoryjności przesądza, że ciężar dowodu spoczywa na stronach postępowania cywilnego. To one, a nie Sąd, są wyłącznym dysponentem toczącego się postępowania i one ponoszą odpowiedzialność za jego wynik.

Sąd I instancji uznał, że odwołująca nie przedstawiła żadnych nowych dowodów, ani nie ujawniła okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji odmawiającej prawa do emerytury przy obniżonym wieku z uwagi na pracę w szczególnych warunkach bądź w szczególnym charakterze, które miałyby wpływ na to prawo. Podkreślono, że okoliczności przemawiające w ocenie odwołującej za przyznaniem jej prawa do emerytury przy obniżonym wieku, a związane z zatrudnieniem jako śpiewaczka, solistka i nauczyciel, nie uległy zmianie w odniesieniu do tych, które były rozpoznawane w prawomocnie zakończonej oddaleniem odwołania sprawie o sygnaturze VII U 2218/13.

Sąd Okręgowy na skutek odwołania od decyzji organu rentowego z dnia 2 lipca 2013r. (znak (...)), przeprowadził postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia czy odwołującej L. W. przysługuje prawo do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym z tytułu wykonywania działalności twórczej lub artystycznej. Sąd Okręgowy ustalił, iż odwołująca nie wykazała podnoszonych przezeń twierdzeń, a zatem nie spełniała warunków do przyznania jej przedmiotowego prawa i oddalił odwołanie (wyrok z dnia 25 sierpnia 2014r., sygn. akt VII U 2218/13). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Okręgowy, prócz wskazania jakich warunków przyznania prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym nie spełnia odwołująca, podniósł także, że „w toku postępowania sądowego nie przedstawiono żadnego wiarygodnego dowodu, który chociażby w pośredni sposób podważałby ustalenia zawarte w zaskarżonej decyzji. Odwołująca nie załączyła żadnych dokumentów potwierdzających wykonywanie przez nią pracy twórczej”, natomiast „załączony zbiór dokumentów określony przez odwołującą „utworami literackimi” nie może stanowić dowodu na potwierdzenie faktycznie wykonywanej pracy”.

Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie podzielił stanowisko wyrażone w wyroku wydanym w powyższej sprawie o sygn. akt VII U 2218/13. Odwołująca L. W., wbrew wskazaniu Sądu, załączyła do odwołania od zaskarżonej decyzji z dnia 12 czerwca 2015r. dokumenty prywatne w swej treści zbliżone do dokumentów załączonych do odwołania od decyzji z dnia 2 lipca 2013r„ a zatem będące w istocie rzeczy także przykładami twórczości literackiej, nie zaś dowodami świadczącymi o wykonywaniu przez odwołującą pracy twórczej lub artystycznej. Nie dowodziły one, iż odwołująca legitymuje się 20-letnim okresem zatrudnienia, nie potwierdzały jej twierdzeń o posiadaniu wieloletniego stażu. Odwołującej nie udało się podważyć ustaleń Sądu Okręgowego, iż od dnia 22 września 1999r. niepozostawała ona w zatrudnieniu i nie wykonywała żadnej zarejestrowanej działalności gospodarczej oraz iż wiek emerytalny osiągnęła ona później niż w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia.

Sąd I instancji podniósł, że także w niniejszym postępowaniu prowadzonym na skutek odwołania od decyzji z dnia 12 czerwca 2015r. odwołująca nie przedłożyła decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców o uznaniu jej działalności za twórczą lub artystyczną, która jest niezbędnym warunkiem nabycia prawa do emerytury (zgodnie § 12 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, Dz. U. z 1983r. nr 8, poz. 43, ze zm. oraz z § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki z dnia 9 marca 1999r. w sprawie powołania Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców oraz szczegółowego określenia jej zadań, składu i trybu działania, Dz. U. z 1999r. nr 27, poz. 250, wydanym na podstawie art. 8 ust. 10 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. z 2015r. poz. 121, ze zm.).

W konsekwencji Sąd I instancji uznał, że odwołująca nie przedstawiła żadnych nowych, nieznanych dotychczas Sądowi dokumentów, z których wynikałoby, że jest uprawniona do wcześniejszej emerytury i ze względu na to Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, iż odwołująca nie wykazała spełnienia wszystkich przesłanek, od których uzależnione jest nabycie prawa do wcześniejszej emerytury.

Mając powyższe na uwadze, Sąd I instancji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz powołanych przepisów prawa materialnego oddalił odwołanie.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014r. poz. 1025, ze zm.).

Apelację od powyższego wyroku, uzupełnioną w piśmie procesowym z dnia 18 października 2017r. przez pełnomocnika z urzędu w osobie radcy prawnego A. G. wniosła odwołująca, zaskarżając go w całości.

W uzasadnieniu apelacji odwołująca podniosła, że w latach 1982 – 1988 odbyła studia na Wydziale (...) Akademii Muzycznej w P.. Od 1 września 1988r. do 31 sierpnia 1990r. była zatrudniona w (...) Operze (...) jako adeptka-śpiewaczka. Od 26 lutego 1990r. do 30 czerwca 1990r. pracowała jako nauczyciel muzyki w Szkole Podstawowej nr (...) w P.. Od 1 września 1990r. do 22 września 1999r. była zatrudniona jako nauczyciel w Zespole Szkół (...) w P., a w okresie od 11 marca 1991r. do 11 czerwca 1991r. prowadziła zajęcia z emisji głosu w (...) Chórze (...)w P.. W ocenie odwołującej uznać należy, że L. W. po 1999r. wykonywała działalność artystyczną i nadal ją wykonuje. Ze względu na powyższe okoliczności oraz fakt osiągnięcia wymaganego wieku odwołującej należy przyznać emeryturę, która przysługuje pracownikom wykonującym działalność twórczą i artystyczną.

Mając na uwadze powyższe, apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie ubezpieczonej prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym przysługującego pracownikom wykonującym działalność twórczą lub artystyczną.

Pozwany organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującej jest bezzasadna.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że stan faktyczny ustalony w całości na podstawie akt sprawy był bezsporny, w związku z czym Sąd Apelacyjny zaakceptował w całości ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998r., sygn. I PKN 339/98).

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była możliwość ponownego ustalenia prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym przysługującym pracownikom wykonującym działalność twórczą lub artystyczną, w oparciu o treść przepisu art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z tym przepisem, prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Przepis ten przewiduje, że ponowne ustalenie prawa do świadczenia jest możliwe, jednak pod warunkiem, że po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji. Dokonując pewnych uogólnień, przyjmuje się, że zwrot "przedłożenie nowych dowodów" użyty w treści art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, oznacza zgłoszenie każdego prawnie dopuszczalnego środka dowodowego stanowiącego potwierdzenie okoliczności faktycznych istniejących przed wydaniem decyzji, a mających wpływ na powstanie prawa do świadczenia (jego wysokości). Natomiast użyty w tym przepisie termin "ujawnienie okoliczności", generalnie oznacza powołanie się na fakty dotyczące ogółu wymagań formalnych i materialnoprawnych związanych z ustalaniem przez organ rentowy prawa do emerytur (rent) lub wysokości tych świadczeń. Są to więc określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie prawa do świadczenia i/lub jego wysokości (np. staż pracy, wiek, niezdolność do pracy), a także uchybienia normom prawa procesowego lub materialnego przez organ rentowy, wpływające potencjalnie na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną z mocy prawa sytuacją prawną zainteresowanych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2014r., I UK 322/13, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004r., II UK 228/03, z glosą R. Babińskiej, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2004r., III UK 31/04, OSNP 2005 nr 1, poz. 13, R. Babińska, Wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych, Warszawa 2007; K. Antonów, Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Pojęcie oraz właściwości postępowań przedsądowych i ochrony cywilnosądowej, Warszawa 2011; R. Babińska-Górecka, Uwagi na temat projektu nowelizacji art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (nowa podstawa i przesłanki wzruszalności prawomocnych decyzji rentowych), PiZS 2013 nr 11, s. 12).

Przeprowadzając weryfikację w trybie art. 114 ust 1 ustawy emerytalnej nie można również pominąć, że nadal aktualne jest zapatrywanie wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 5 czerwca 2003r., III UZP 5/03, zgodnie z którym odmienna ocena dowodów dołączonych do wniosku o emeryturę lub rentę, nie jest okolicznością uzasadniającą wszczęcie postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Przypomnieć należy, że Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalając odwołanie L. W. wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2014r. (sygn. akt VII U 2218/13) uznał, że odwołująca nie legitymuje się 20-letnim okresem zatrudnienia. Podkreślono, że od dnia 22 września 1999r. ww. nie pozostawała w zatrudnieniu i nie wykonywała żadnej zarejestrowanej działalności gospodarczej, a wiek emerytalny osiągnęła później niż w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia. Sąd I instancji podkreślił, że odwołująca nie dysponowała przede wszystkim decyzją Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców o uznaniu jej działalności za twórczą lub artystyczną.

Wnosząc o ponowne ustalenie prawa do emerytury przy obniżonym wieku z uwagi na pracę w szczególnych warunkach bądź w szczególnym charakterze, ubezpieczona załączyła do odwołania dokumenty prywatne zbliżone w swojej treści do dokumentów załączonych do odwołania od decyzji z dnia 2 lipca 2013r., tj. przykłady twórczości literackiej.

W ocenie Sądu II instancji, Sąd Okręgowy trafnie złożonym przez ubezpieczoną dokumentom odmówił przymiotu nowych dowodów bądź nowych okoliczności w rozumieniu art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej.

W świetle treści przepisu art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, podstawę wszczęcia postępowania w przedmiocie ponownego ustalenia prawa do świadczenia stanowić mogą tylko takie dowody i okoliczności, które istniały już, choć nie zostały ujawnione w poprzednim postępowaniu, a nadto mogą one spowodować zmianę ustaleń w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy.

Analizując przedłożone przez wnioskodawczynię przykłady twórczości literackiej, Sąd Apelacyjny doszedł do wniosku, iż nie spełniają one wyżej wskazanych kryteriów. Dokumenty te nie zawierają jakiejkolwiek wzmianki na temat pracy wnioskodawczyni w warunkach szczególnych, ani jakiejkolwiek innej informacji mogącej zmienić ustalenia Sądu. Uwzględnienie ich jako dowodu nie mogłoby zatem zmienić dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń w zakresie wykonywania przez wnioskodawczynię pracy w warunkach szczególnych.

Ponadto, Sąd Apelacyjny pragnie przypomnieć, że na kanwie sprawy, której wznowienia domaga się apelująca (sygn. akt VII U 2218/13), L. W. domagała się ustalenia, że wykazała 15 lat pracy w warunkach szczególnych ze względu na wykonywanie pracy twórczej.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że stosownie do treści art. 33 ustawy emerytalnej urodzeni przed dniem 01 stycznia 1949r. ubezpieczeni twórcy i artyści niebędący pracownikami mogą nabyć prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym tylko przy spełnieniu warunków wymaganych od twórców i artystów o statusie pracowników. Dla uzyskania tego uprawnienia nie jest więc wystarczające, że dana osoba wykonywała działalność twórczą lub artystyczną, odprowadzając z tego tytułu składki na ubezpieczenie społeczne. Niezbędne jest bowiem, ażeby wykonywała jeden z rodzajów działalności, wymienionych enumeratywnie w rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego i spełniała pozostałe warunki tam przewidziane dla uzyskania emerytury przez twórcę lub artystę będącego pracownikiem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04 grudnia 2008r., II UK 103/08).

Od dnia 01 stycznia 1999r. definicję artysty zawiera art. 8 ust. 8 ustawy systemowej, zgodnie z którym za artystę, o którym mowa w art. 6 pkt 2, uważa się osobę wykonującą zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.

Stosownie do treści art. 8 ust. 9 ustawy systemowej uznanie działalności za twórczą lub artystyczną i ustalenie daty jej rozpoczęta następuje w formie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy ministrze właściwym do spraw kultury.

Z brzmienia tego przepisu jednoznacznie wynika, że osoba ubiegająca się o przywilej skorzystania z wcześniejszej emerytury w oparciu o ustalenie, że jest artystą – winna uprzednio uzyskać decyzję Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, z której będzie wynikało, czy jest artystą i od kiedy. Ze zgromadzonego materiału dowodowego natomiast wynika bezsprzecznie, że L. W. zarówno w czasie wcześniejszym, jak i aktualnie nie dysponuje przedmiotową decyzją Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców o uznaniu jej działalności za twórczą lub artystyczną, której uzyskanie stanowi obligatoryjny warunek do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku z uwagi na pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W ocenie Sądu Apelacyjnego wyrok wydany przez Sąd Okręgowy jest trafny
i zgodny z obowiązującymi przepisami zaś apelacja odwołującej podlega oddaleniu w trybie art. 385 k.p.c.

Na mocy § 15 ust. 2 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. 2015.1805), Sąd Apelacyjny przyznał radcy prawnemu ustanowionemu z urzędu koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

del. SSO Renata Pohl

SSA Dorota Goss-Kokot

SSA Jolanta Cierpiał