Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 maja 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Sędziowie: Renata Pohl

Sylwia Dembska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 30 maja 2023 r. w Poznaniu

sprawy G. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o wysokość emerytury górniczej

na skutek apelacji G. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 25 maja 2021 r. sygn. akt III U 380/20

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 oraz poprzedzającą go decyzję i przyznaje G. K. prawo do obliczenia emerytury górniczej za okresy od

1 sierpnia 1996r. do 31 maja 2000r. oraz od 1 czerwca 2000r. do 18 grudnia 2019r. przelicznikiem 1,8 za każdy rok pracy górniczej, zgodnie z wykazem dniówek półtorakrotnych,

2.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 i nie obciąża pozwanego kosztami procesu,

3.  nie obciąża pozwanego kosztami procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sylwia Dembska

Marta Sawińska

Renata Pohl

UZASADNIENIE

Decyzją z 14 kwietnia 2020r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. Inspektorat w K. ponownie ustalił i wznowił wypłatę świadczenia G. K. od dnia 1 marca 2020 r. Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 355 miesiące z zastosowaniem przelicznika 1,2. W załączniku do decyzji organ rentowy stwierdził, że do ustalenia prawa do emerytury górniczej nie uznano w wymiarze półtorakrotnym okresu pracy górniczej od 1 sierpnia 1996 r. do 18 grudnia 2019 r. wskazanego w świadectwie wykonywania pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą z 18 grudnia 2019r. jako zatrudnienie w okresie od 1 sierpnia 1996 r. do 31 maja 2000 r. na stanowisku rzemieślnicy zatrudnieni na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujący prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i w okresie od 1 czerwca 2000 r. do 27 marca 2020 r. jako zatrudnienia na stanowisku operatora koparek wielonaczyniowych i zwałowarek na odkrywce wymienionym w załączniku nr 3 dziale III pkt 5 i pkt 7 rozporządzenia (...) z 23 grudnia 1994r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty. Z wyjaśnień przesłanych przez zakład pracy wynika, że w pierwszym z powołanych okresów wnioskodawca był zatrudniony na stanowisku operator urządzeń za i wyładowczych, a stanowisko to jest wymienione w załączniku nr 2, a ponadto zakład pracy nie przedłożył wyjaśnień dotyczących zakresu wykonywanych czynności na stanowisku, z których wynikałoby jednoznacznie, że była to tylko praca o której mowa w art. 50d ust. 1 ustawy emerytalnej. W związku z powyższym okresy te zostały uwzględnione z przelicznikiem 1,2.

Od powyższej decyzji odwołał się G. K. wnosząc o zmianę decyzji i przyznanie prawa do przeliczenia okresów zatrudnienia od 1 sierpnia 1996 r. do 27 marca 2020 r. jako dniówek półtorakrotnym z zastosowaniem przelicznika 1,8.

Wyrokiem z 25 maja 2021 r. sygn. akt III U 380/20 Sąd Okręgowy w Koninie oddalił odwołanie (pkt 1 wyroku) oraz zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2 wyroku).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

G. K. (ur. (...)) złożył w dniu 23 grudnia 2019r. wniosek o przyznanie prawa do emerytury górniczej. Zawnioskował również o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa. We wniosku oświadczył, że nadal pozostaje w stosunku pracy z (...) A..

Do wniosku ubezpieczony dołączył świadectwo wykonywania pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą z 18 grudnia 2019r. wystawione przez (...) S.A. w T., zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, wykaz dni, w których odwołujący przebywał na zasiłku chorobowym i opiekuńczym, a także załącznik do karty ewidencyjnej pracownika za okres od sierpnia 1996 r. do listopada 2019r., zawierający liczbę dniówek półtorakrotnych.

W świadectwie wykonywania pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą, wystawionym przez (...) A. pracodawca zaświadczył, że G. K. jest zatrudniony od 2 września 1985 r. do nadal. W tym okresie stale i w pełnym wymiarze wykonywał pracę górniczą określoną w art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na stanowiskach według rozporządzenia (...) z dnia 23 grudnia 1994r. w okresach:

-

od 1 sierpnia 1988r. do 31 października 1989 r. - konserwator tras przenośnikowych na odkrywce (górnik eksploatacji taśmociągów) – zał. 2 pkt 8,

-

od 1 listopada 1989r. do 30 czerwca 1993r. – operator przenośników taśmowych na odkrywce i jego pomocnik – zał. 2 pkt 13,

-

od 1 lipca 1993r. do 31 stycznia 1996 r. – operator koparki wielonaczyniowej na odkrywce i jego pomocnik – zał. 2 pkt 14

-

od 1 lutego 1996r. do 31 lipca 1996 r. – operator urządzeń za i wyładunkowych na odkrywce – zał. 2 pkt 20.

Ponadto w świadectwie pracodawca wskazał, że odwołujący stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę górniczą określoną w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na stanowiskach według rozporządzenia (...) z dnia 23 grudnia 1994r. w okresie:

-

od 1 sierpnia 1996 r. do 31 maja 2000 r. – rzemieślnik zatrudniony na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujący prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń – zał. 3 cz. III pkt 7,

-

od 1 czerwca 2000 r. do nadal – operator koparek wielonaczyniowych i zwałowarek na odkrywce – zał. 3 cz. III pkt 5.

Pozostałe okresy pracy w Kopalni:

-

od 2 września 1985 r. do 30 czerwca 1988 r. – uczeń,

-

od 1 lipca 1988 r. do 31 sierpnia 1988 r. – urlop bezpłatny.

W związku ze złożonym przez odwołującego wnioskiem o emeryturę oraz dołączonymi dokumentami ZUS wszczął postępowanie wyjaśniające z pracodawcą.

W toku trwającego postępowania wyjaśniającego pracodawca w piśmie z dnia 27 stycznia 2020 r. poinformował, że wnioskodawca w okresie od 1 sierpnia 1996 r. do 30 września 1999 r. był zatrudniony w Oddziale Zbierania Nadkładu i Zwałowania Odkrywki A., od 1 października 1999 r. do 31 maja 2000 r. był zatrudniony na Oddziale Zbierania Nadkładu, Zwałowania i Wydobycia Odkrywki A. na stanowisku operator urządzeń za i wyładowczych na odkrywce. Od 1 lutego 1996 r. do 31 lipca 1996 r. był zatrudniony w Oddziale Zbierania Nadkładu i Zwałowania Odkrywki A. na stanowisku operator urządzeń za i wyładowczych (bez ewidencji dniówek półtorakrotnych), natomiast od 1 czerwca 2000 r. do 30 czerwca 2006 r. był zatrudniony w Oddziale Zbierania Nadkładu, Zwałowania i Wydobycia (...) Odkrywki A. oraz od 1 lipca 2006 r. do nadal jest zatrudniony w Oddziale Górniczym Odkrywki A. na stanowisku operatora zwałowarki na odkrywce. Dołączono także charakterystykę stanowisk pracy.

Po zakończeniu postępowania wyjaśniającego decyzją z dnia 7 lutego 2020r. organ rentowy przyznał G. K. emeryturę od 28 stycznia 2020r., tj. od osiągnięcia wieku. Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 352 miesiące z zastosowaniem przelicznika 1,2. Wypłata emerytury została zawieszona z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia przez odwołującego. W załączniku do decyzji pozwany wyjaśnił, że nie uznał w wymiarze półtorakrotnym okresu pracy górniczej od 1 sierpnia 1996 r. do 18 grudnia 2019 r., bowiem z wyjaśnień pracodawcy nie wynika by była to praca wykonywana w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych. Do tych okresów zastosowano przelicznik 1,2.

Po otrzymaniu decyzji ubezpieczony w dniu 28 lutego 2020 r. złożył pismo wycofujące wniosek o emeryturę i w związku z tym umorzył postępowanie w sprawie.

W dniu 2 marca 2020r. G. K. ponownie złożył wniosek o emeryturę górniczą, powołując się na dokumenty złożone przy poprzednim wniosku w ZUS. Decyzją z dnia 16 marca 2020 r. pozwany przyznał ubezpieczonemu emeryturę od dnia 1 marca 2020 r. Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 352 miesiące z zastosowaniem przelicznika 1,2. Wypłata emerytury została zawieszona z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia przez odwołującego. W załączniku do decyzji pozwany wyjaśnił, że nie uznał w wymiarze półtorakrotnym okresu pracy górniczej od 1 sierpnia 1996 r. do 18 grudnia 2019 r., bowiem z wyjaśnień pracodawcy nie wynika by była to praca wykonywana w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych. Do tych okresów zastosowano przelicznik 1,2.

W dniu 30 marca 2020 r. odwołujący złożył w organie rentowym świadectwo pracy z dnia 27 marca 2020 r., z którego wynika, że stosunek pracy z (...) S.A. uległ rozwiązaniu z dniem 27 marca 2020 r. Do wniosku ubezpieczony dołączył zaświadczenie, stwierdzające, że po wystawieniu świadectwa pracy górniczej z dnia 18 grudnia 2019 r. pracownik od 19 grudnia 2019 r. do 27 marca 2020 r. wykonywał prace jako operator koparek wielonaczyniowych i zwałowarek na okrywce według zał. 3 cz. III pkt 5, dołączono także ewidencję dniówek półtorakrotnych za okres od stycznia do marca 2020 r.

Zaskarżoną decyzją ZUS ponownie ustalił odwołującemu wysokość emerytury oraz wznowił jej wypłatę od 1 marca 2020 r. Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 355 miesięcy z przelicznikiem 1,2, do żadnego okresu pracy górniczej nie zastosował przelicznika 1,8.

G. K. podjął pracę w (...) A. w T. od 1 września 1988r. na stanowisku konserwatora tras. Od dnia 1 listopada 1989 r. powierzono mu stanowisko operatora przenośników taśmowych w oddziale zbierania nadkładu i zwałowania odkrywki A.. Od 1 kwietnia 1993 r. do 30 czerwca 1993 r. odwołującemu ponownie powierzono stanowisko konserwatora przenośników wielkogabarytowych. W dniu 20 kwietnia 1993 r. G. K. uzyskał uprawnienia do obsługi zwałowarki (typ maszyny (...) 8800) i od 1 lipca 1993 r. został przeniesiony na stanowisko operatora koparek wielonaczyniowych i zwałowarek i pracował jako operator zwałowarki. Na tym stanowisku odwołujący pracował do dnia 30 listopada 1996 r. Następnie od dnia 1 grudnia 1996 r. powierzono mu stanowisko operatora urządzeń za i wyładunkowych na odkrywce w oddziale w Oddziale Zbierania nadkładu i zwałowania odkrywki A., a od 1 czerwca 2000 r. ubezpieczony został przeniesiony na stanowisko operatora zwałowarki na odkrywce.

Jako operator urządzeń za i wyładowczych odwołujący obsługiwał podawarkę, która znajdowała się na koparce KWK (...). Podawarka jest to urządzenie przeznaczone do transportowania urobku na przenośnik, a zadaniem odwołującego jako operatora było sterowanie podawarką, obserwacja pracy taśm transportujących urobek, krążników, czyszczenie taśm. Do jego obowiązków należała także kontrola taśm, ich regulacja zarówno na koparce jak i na przenośniku, usuwanie z taśm kamieni. Podawarka jest połączona z koparką przesuwanym mostem, ma jednak niezależny od koparki układ jezdny. Za okres od sierpnia 1996 r. dla odwołującego prowadzona była ewidencja dniówek półtorakrotnych.

Od dnia 1 czerwca 2000 r. odwołujący został przeniesiony na stanowisko operatora zwałowarki na odkrywce A.. Praca zwałowarki polega na odbieraniu z przenośników nadkładu, wykopanego przez koparki i zasypywaniu nadkładem zagłębień po wydobytym węglu. Zwałowarka składa się z dwóch elementów: podawarki i ładowarki. Jako operator odwołujący pracował w kabinie operatora i sterował pracą zwałowarki za pomocą specjalnego pulpitu. Przy pomocy specjalnych przycisków operator sterował poruszaniem się maszyny, obrotem maszyny. Istotnym elementem zwałowarki jest podawarka i na zmianie zawsze jeden operator sterował podawarką. Odwołujący jako operator zwałowarki zajmował się usypywaniem nadkładu zebranego przez koparki i transportowanego przenośnikami, usypywał stogi i pilnował by nadkład się nie osuwał. Sterował wysięgnikiem i kontrolował proces sypania nadkładu w skarpy, obserwował czy skarpa nie pęka, kontrolował prace na taśmach znajdujących się na zwałowarce. Następnie spycharki zajmowały się plantowaniem terenu i wyrównywaniem poziomu roboczego maszyny. Na zmianie było minimum 3 pracowników na zwałowarce, pracownicy ci mieli takie same uprawnienia do obsługi maszyny i wymieniali się miejscami pracy, z tym, że odwołujący głównie sterował zwałowarką, zdarzało się także, że zajmował się obsługą podawarki.

Zwałowarka na odkrywce pracuje w miejscu oddalonym od koparki wielonaczyniowej w odległości wynoszącej około 200 m w linii prostej. Nie ma możliwości, aby te maszyny były położone bliżej, ponieważ wysięgnik zwałowarki ma około 100 metrów i chodzi o to by nie zasypać maszyny. Zwałowarka jest połączona przenośnikami taśmowymi z koparkami nadkładowymi oraz poprzez rewersję z koparkami węglowymi. W (...) A. dni, w których pracownicy wykonywali swoje obowiązki na zwałowarce były odnotowywane przez sztygara jako dniówki przodkowe. Ponadto operatorzy obsługujący daną zwałowarkę brali udział przy remoncie maszyny. Remont zwałowarki, na której pracował dowołujący odbywał się w okresie od 23 maja 2005 r. do 8 czerwca 2005 r. Zwałowarka była wówczas wyłączana z ruchu, a operatorzy pomagali przy różnych naprawach, zajmowali się jej czyszczeniem elementów zwałowarki.

Na stanowisku operatora zwałowarki ubezpieczony pracował do końca zatrudnienia i zakres jego obowiązków nie ulegał zmianie. Pracował na tej samej odkrywce (A.), na tej samej zwałowarce i wykonywał takie same czynności.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok, w którym oddalił odwołanie oraz zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Na wstępie rozważań prawnych Sąd Okręgowy podał, że przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie było rozstrzygnięcie czy w okresie od 1 sierpnia 1996 r. do 27 marca 2020 r. (z wyłączeniem okresów zasiłkowych) odwołujący wykonywał pracę górniczą liczoną w wymiarze półtorakrotnym i uprawniającą go do obliczenia emerytury z zastosowaniem za ten okres przelicznika 1,8, określonego w art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U.2021.291 ze zm. – dalej ustawa emerytalna).

Sąd Okręgowy podkreślił, że przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur, o których mowa w art. 50a lub 50e, stosuje się stosownie do treści art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U.2021.291 ze zm.), z zastrzeżeniem ust. 2, następujące przeliczniki:

1) 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy;

2) 1,8 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50d;

3) 1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 1-3 i 5-9, wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią;

4) 1,2 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.

Z powyższego wynika, że przelicznik 1,2 przy ustalaniu wysokości emerytury górniczej za każdy rok pracy stosuje się wyłącznie do pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy emerytalnej, natomiast przelicznik 1,8 dotyczy pracy górniczej, o której mowa w art. 50d ustawy czyli tzw. pracy przodkowej.

Przepis art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi, że przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury pracownikom zatrudnionym pod ziemią oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym następujące okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego:

1) w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych,

2) w drużynach ratowniczych.

Wykaz stanowisk pracy, na których zatrudnienie zaliczane jest do pracy górniczej oraz wykonywanej w przodkach uwzględnianej w rozmiarze półtorakrotnym, powinno ustalić rozporządzenie wydane na podstawie delegacji ustawowej z art. 50d ust. 3, ponieważ rozporządzenie takie nie zostało wydane, obowiązuje nadal (z mocy art. 194 wskazanej ustawy) wykaz stanowisk zawarty w załączniku nr 2 i 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty, wydanego na podstawie upoważnienia zawartego w art. 5 ust. 5 i art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 1 lutego 1983r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (t.j. Dz.U.1995.30.154). Wykaz ten obowiązuje jednak jedynie w takim zakresie, w jakim jego przepisy nie są sprzeczne z przepisami ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. A zatem zakładowe wykazy stanowisk, na których wykonywana jest praca górnicza, muszą być zgodne z wykazem nr 2 stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, obejmującego stanowiska pracy, na których zatrudnienie na odkrywce w kopalniach węgla brunatnego uważa się za pracę górniczą lub wykazem nr 3 stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, obejmującego stanowiska pracy, na których zatrudnienie na odkrywce w kopalniach węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym. Jednakże dokonana przez pracodawcę kwalifikacja zajmowanego przez konkretnego pracownika stanowiska, jak i ewentualna zmiana tej kwalifikacji na podstawie protokołu komisji weryfikacyjnej, nie przesądza jeszcze o zaliczeniu zatrudnienia na tym stanowisku do pracy górniczej. O uznaniu pracy za pracę górniczą w rozumieniu omawianych przepisów nie decyduje bowiem treść wymienionych dokumentów, ale charakter czynności faktycznie wykonywanych przez pracownika (vide: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25.03.1998r., II UKN 570/97 , OSNP 1999/6/213; z dnia 22.03.2001r., II UKN 263/00 , LEX 387308 oraz z dnia 02.06.2010r., I UK 25/10 , LEX 621137). Rozporządzenie wykonawcze nie może zatem przyznawać ubezpieczonym większych uprawnień niż uczynił to ustawodawca. Tym samym, przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowić muszą zawsze punkt wyjścia do oceny zasadności roszczeń emerytalnych wnioskodawcy.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy zaznaczył, że z treści art. 50d ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach wynika, że nie każda praca wykonywana na odkrywce, nawet jeżeli odbywa się ona w obrębie przodków eksploatacyjnych na stanowiskach określonych w powyższym rozporządzeniu z 23 grudnia 1994r. powinna być kwalifikowana jako zaliczalna w wymiarze półtorakrotnym. Nie można bowiem dokonywać wykładni przepisów rozporządzenia od unormowania ustawowego, albowiem z powodu ogólności opisu wskazanego stanowiska pracy prowadziłoby to do sytuacji, że każdą pracę górnika kopalni odkrywkowej pełnionej na terenie wyrobiska (odkrywki) należałoby uwzględniać w wymiarze półtorakrotnym. Z tego wniosek, że jako prace wymienione w załączniku nr 3 mogą być uznane jedynie takie czynności wykonywane przez górnika, które bezpośrednio związane są z wykonywaniem czynności w przodkach przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych. Z kolei pojęcie „inne prace w przodku” musi wiązać się z bezpośrednim i zasadniczym procesem produkcyjnym zakładu górniczego, polegającym na urobku i wydobywaniu kopalin. Dla oceny, czy ubezpieczony pracował na stanowisku uprawniającym, przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej, do przeliczenia spornego okresu pracy w wymiarze półtorakrotnym, istotne znaczenie miał przede wszystkim rodzaj powierzonej mu pracy (rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych) (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 28.06.2013r., III AUa 1952/12, LEX 1363249; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 16.04.2014r., III AUa 1121/13, LEX 1466772; Wyrok Sądu Najwyższego z 11.02.2011 r., I UK 236/09, LEX nr 585722).

Ponadto stosownie do treści art. 50d ustawy emerytalnej, aby praca przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych była pracą zaliczaną w wymiarze półtorakrotnym musi być wykonywana na odkrywce w przodku. Oznacza to, że przodek jest pojęciem węższym od pojęcia odkrywki. Przepisy nie definiują pojęcia przodka i prac przodkowych. Podkreślić należy, że pojęcie przodka musi być wykładane w sposób ścisły i powinno się ograniczać wyłącznie do miejsca pracy koparek wielonaczyniowych albo jej bezpośredniego sąsiedztwa, w którym wydobywa się urobek. Przodkiem jest ta część wyrobiska eksploatacyjnego, w której urabia się skałę, czyli węgiel brunatny i nadkład łącznie z kopalinami towarzyszącymi. Nie można natomiast przyjmować, że przodkiem w kopalni węgla brunatnego jest każde miejsce prowadzenia robót górniczych związanych z odwadnianiem, udostępnianiem i eksploatacją złoża kopaliny, jej transportem i transportem nadkładu, a nadto zwałowaniem nadkładu, a następnie rekultywacją wyrobisk i zwałowisk (związane z pracą koparek, spycharek, ładowarek, zwałowarek) (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16.04.2014r., III AUa 1121/13, LEX 1466772). W orzecznictwie Sądu Najwyższego kwestionuje się zasadność rozszerzania samego pojęcia przodka wydobywczego, zauważając, że nie do zaakceptowania jest zapatrywanie, żeby miejsce przodka rozciągać na całą linię taśmociągów transportujących urobek, gdyż pojęcie przodka straciłoby swe znaczenie (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 05.05.2011r., I UK 395/10 , LEX 863951).

Pod określeniem „inne prace przodkowe” należy zaś rozumieć prace górnicze w przodku, jednakże rodzajowo nie mniej obciążające niż wymienione w przepisie art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Ponadto pojęcie „inne prace w przodku” musi się wiązać z bezpośrednim i zasadniczym procesem produkcyjnym zakładu górniczego, polegającym na urobku i wydobywaniu kopalin (vide: wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11.02.2010r., I UK 236/09, Legalis nr 328342; z 22.04.2011r., I UK 360/10, Legalis nr 376654).

Następnie Sąd Okręgowy wskazał, że wyniki postępowania dowodowego przeprowadzonego przez Sąd nie pozwoliły na przyjęcie, że odwołujący w okresie od 1 sierpnia 1996 r. do 31 maja 2000 r. oraz od 1 czerwca 2000 r. do końca zatrudnienia tj. 27 marca 2020 r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę, o której mowa w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd I instancji podał, że w pierwszym ze spornych okresów wnioskodawca pracował jako operator urządzeń za i wyładunkowych i obsługiwał wówczas podawarkę, a więc urządzenie przeznaczone do transportowania urobku na przenośnik, a zadaniem odwołującego jako operatora było sterowanie podawarką, obserwacja pracy taśm transportujących urobek, krążników, czyszczenie taśm. Pracodawca zakwalifikował ten rodzaj pracy jako praca na stanowisku rzemieślnik zatrudniony na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach wykonujący prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń. W ocenie Sądu I instancji jednak brak podstaw do zakwalifikowania pracy odwołującego w ten sposób, gdyż z opisu czynności jakie wówczas pracownik wykonywał wynika jednoznacznie, że była to praca polegająca na obsłudze urządzenia załadowczego, a nie wykonywaniu prac wskazanych przez pracodawcę. Sąd Okręgowy podkreślił, że nie można też nie zauważyć, że stanowisko operatora urządzeń za i wyładunkowych na odkrywce nie jest wymienione w załączniku nr 3, natomiast jest wymienione w załączniku nr 2 (pkt 20) do rozporządzenia, które wymienia stanowiska, na których wykonywana jest „zwykła” praca górnicza. Sąd Okręgowy zaznaczył, że w wyroku z dnia 8 stycznia 2014 r. I BU 12/13 Sąd Najwyższy stwierdził, że skoro stanowiska pracy operatora urządzeń za - i wyładunkowych na odkrywce oraz operatora sprzętu pomocniczego i technologicznego na odkrywce zawarte w wykazie stanowiącym załącznik nr 2 do rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz.U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8), nie zostały objęte wykazem - załącznikiem nr 3, to oznacza to niemożliwość zaliczenia pracy wykonywanej na tych stanowiskach w wymiarze półtorakrotnym. Przepisy normujące nabywanie prawa do emerytury górniczej muszą być bowiem wykładane ściśle, a dla oceny charakteru pracy górniczej nie mogą mieć decydującego znaczenia protokoły komisji weryfikacyjnej kwalifikujące określone zatrudnienie jako pracę górniczą.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy podał, że stanowisko operatora zwałowarki jest wymienione zarówno w pkt 5 załącznika nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r., jak i w załącznika nr 2 pkt 21 do tego rozporządzenia. Nie można zatem przyjmować, zdaniem Sądu Okręgowego, że ustawodawca dla zastosowania preferencyjnego przelicznika półtorakrotnego nie stawia wymogu pracy operatora zwałowarki w przodku. Pomimo tego, że zwałowarka jest maszyną podstawową to niewątpliwie aby zatrudnienie na tej maszynie zaliczyć do pracy górniczej przodkowej, musi ona pracować w przodku. Podkreślił także, że za prace wymienione w załączniku nr 3 do rozporządzenia, uzasadniające zastosowanie do okresu ich wykonywania preferencyjnego przelicznika określonego w art. 50d ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, mogą być uznane tylko takie czynności wykonywane przez górnika, które są bezpośrednio związane z robotami prowadzonymi w przodkach przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach, a nadto przy głębieniu szybów i robotach szybowych. Nie zalicza się natomiast do pracy górniczej w rozumieniu komentowanego przepisu prac górników kopalni odkrywkowej węgla brunatnego wykonywanych wprawdzie na odkrywce (we wkopie), ale niemających bezpośredniego związku z urabianiem kopalin, ładowaniem urobku, montażem, likwidacją i transportem obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych.

Sąd I instancji podkreślił, że ustawodawca odróżnił pracę górniczą (zwykłą), którą w kopalniach węgla brunatnego jest zatrudnienie na odkrywce przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża (art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy) od pracy górniczej (kwalifikowanej), którą zalicza się w wymiarze półtorakrotnym, gdy praca ta jest wykonywana w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach (art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy). Te ostatnie okresy potraktowane zostały przez ustawodawcę w sposób wyjątkowo korzystny ze względu na wysoki stopień zagrożenia życia i zdrowia pracowników. W niniejszej sprawie odwołujący nie pracował w bezpośrednim sąsiedztwie koparek wielonaczyniowych i nie był narażony na takie czynniki szkodliwe, na jakie narażeni są operatorzy koparek wielonaczyniowych, którzy kopią urobek bądź nadkład. Ponadto Sąd I instancji wskazał, że odwołujący wykonywał prace na zwałowarce, do której zadań należy zwałowanie nadkładu, a nie urabianie, wydobywanie i ładowanie urobku.

Nie umniejszając znaczenia jakie dla ruchu kopalni miała praca odwołującego, który jako operator zwałowarki zajmował się przyjęciem nadkładu i jego rozprowadzeniem oraz kontrolowaniem skarpy, nie można jednak – zdaniem Sądu Okręgowego - pracy tej uznać za pracę górniczą kwalifikowaną – liczoną w wymiarze półtorakrotnym. Sąd Okręgowy podkreślił, że takie stanowisko zajął także Sąd Apelacyjny w Poznaniu w sprawach o sygn. akt III AUa 314/20, III AUa 386/19, III AUa 95/19, akcentując, że zwałowarka jako końcowa część układu (...) oddalona jest od koparek węglowych wydobywających kopalinę i nie jest usytuowana w przodku. Tak więc nieuprawnione jest ustalenie, że operator zwałowarki wykonuje pracę w przodku skoro miejsce jego pracy jest znacznie oddalone od przodka rozumianego jako miejsce wydobycia urobku i kopaliny.

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie G. K. (pkt 1 wyroku).

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 1 i 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22 października2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (pkt 2 wyroku).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł G. K. zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie naruszenie art. 50d ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021, poz. 291 ze zm. zwanej dalej „ustawą emerytalną”) w zw. z załącznikiem nr 3 część III pkt 5 i 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz. U. z 1995r., nr 2, poz. 8) poprzez ich błędną wykładnię i w konsekwencji odmowę zastosowania do ustalenia wysokości emerytury Odwołującego przelicznika 1,8 w okresie jego zatrudnienia od 1 sierpnia 1996 r. do 27 marca 2020 r., pomimo że ustalony przez Sąd charakter czynności wykonywanych w tym okresie przez Odwołującego odpowiadał definicji pracy górniczej przodkowej z art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej,

2.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny i rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności wyjaśnień pracodawcy, świadectwa wykonywania pracy górniczej, rzeczywistych obowiązków Odwołującego, ewidencji dniówek półtorakrotnych i w konsekwencji dowolne ustalenie stanu faktycznego w zakresie braku wykonywania prac przodkowych przez Odwołującego pomimo uznanych za wiarygodne zeznań Odwołującego oraz zeznań świadków, którzy kategorycznie twierdzili, że ubezpieczony w okresie od 1 sierpnia 1996 r. do 27 marca 2020 r. wykonywał pracę górniczą przodkową w rozumieniu art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,

3.  błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 2 i art. 32 Konstytucji RP, polegającą na sprzeczności wyroku z podstawowymi zasadami porządku prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej, poprzez nierówne traktowanie ubezpieczonych w identycznym stanie faktycznym i prawnym.

Apelujący wskazał, że Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku nieprawidłowo ustalił, iż odwołujący w spornym okresie od 1 sierpnia 1996 r. do 27 marca 2020 r. nie wykonywał prac przodkowych w rozumieniu art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Wskazując na powyższe zarzuty wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. z dnia 16 marca 2020 r. i przyznanie G. K. prawa do obliczenia wysokości emerytury górniczej z zastosowaniem przelicznika 1,8 za okres pracy od 1 sierpnia 1996 r. do 27 marca 2020 r., zgodnie z wykazem dniówek półtorakrotnych, ewentualnie o

2.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji,

3.  zasądzenie od pozwanego na rzecz Odwołującego kosztów procesu według norm przepisanych, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje,

4.  dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z artykułu naukowego pt. „Analiza przyczyn pęknięć w rejonie połączenia dyszla skrętnego z dźwigarem gąsienicowym pojazdu podawarki”, red. P. K., J. C., Górnictwo i G., Rok 33, Zeszyt 2, 2009 na okoliczność, iż podawarka w literaturze fachowej uznawana jest za część koparki.

W odpowiedzi na apelację pozwany organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie na jego rzecz od strony przeciwnej kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem drugiej instancji według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującego G. K. jest zasadna i skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku.

Oceniając ponownie materiał dowodowy zgromadzony w sprawie i dokonując jego subsumcji do przepisów prawa, Sąd Apelacyjny uznał za zasadne wydanie wyroku reformatoryjnego.

Na wstępie zaznaczyć należy, że odwołujący domagał się zaliczenia jako pracy górniczej w wymiarze półtorakrotnym okresów pracy górniczej od 1 sierpnia 1996r. do 31 maja 2000 r. i od 1 czerwca 2000 r. do 27 marca 2020 r. (do końca zatrudnienia) oraz zastosowania do tych okresów przelicznika 1,8.

Sąd Apelacyjny przypomina nadto, że przy ustalaniu wysokości emerytury górniczej, stosownie do art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. 2018, poz. 1270 ze zm.), stosuje się następujące przeliczniki:

1) 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy;

2) 1,8 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50d;

3) 1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 1-3 i 5-9, wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią;

4) 1,2 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.

Stosownie z kolei do art. 50d ust. 1 ustawy emerytalnej, przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury pracownikom zatrudnionym pod ziemią oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym następujące okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego:

1) w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych;

2) w drużynach ratowniczych.

Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa, w drodze rozporządzenia, określa szczegółowo stanowiska pracy, na których zatrudnienie zalicza się w myśl ust. 1 i 2 w wymiarze półtorakrotnym (ust. 3).

W tym zakresie aktem prawnym nadal obowiązującym jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz. U. 1995, nr 2 poz. 8 – dalej rozporządzenie z dnia 23 grudnia 1994r.). Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1994 r., za pracę górniczą w kopalniach węgla brunatnego oraz w przedsiębiorstwach i w innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla tych kopalń, określoną w art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (Dz. U. z 1994r., nr 84, poz. 385 – dalej ustawa o zaopatrzeniu em. górników), uważa się okresy zatrudnienia na stanowiskach wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik nr 2 do rozporządzenia (załącznik nr 2 - wykaz stanowisk pracy, na których zatrudnienie na odkrywce w kopalniach węgla brunatnego oraz przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalni węgla brunatnego uważa się za pracę górniczą). Z kolei § 3 stanowi, że za okresy pracy pod ziemią oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników, uważa się okresy pracy na stanowiskach wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik nr 3 do rozporządzenia (załącznik nr 3 - wykaz stanowisk pracy, na których okresy pracy pod ziemią oraz w kopalniach siarki i węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym). Pod poz. 5 w przedmiotowym wykazie ujęto pracę w kopalni węgla brunatnego operatora zwałowarki, pod poz. 7 wymieniono rzemieślników zatrudnionych na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujący prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń. Wykaz stanowisk pracy, określony w ww. załączniku nr 3 do rozporządzenia z 1994 r., czyli stanowisk tzw. kwalifikowanej pracy górniczej, odnosi się wyłącznie do wykonywanych zadań górnika, jeżeli spełniają one kryteria miejsca wykonywania pracy i jej charakteru, określonego zgodnie z art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Za prace wymienione w załączniku nr 3 mogą więc być uznane tylko takie czynności wykonywane przez górnika, które są związane bezpośrednio z wykonywaniem czynności w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach porządkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych. Z kolei pojęcie „innych prac przodkowych” musi wiązać się z bezpośrednim i zasadniczym procesem produkcyjnym zakładu górniczego, polegającym na urobku i wydobywaniu kopalin (tak wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11.02.2010 r., I UK 236/09, LEX 585722 i z dnia 21.02.2012 r., I UK 295/11, OSNP 2013/304/38).

Podkreślić należy, że przepisy normujące nabywanie prawa do emerytury górniczej muszą być wykładane ściśle, a do oceny charakteru pracy górniczej, tym bardziej pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym, nie mogą służyć ani zakładowe wykazy stanowisk, ani też protokoły komisji weryfikacyjnej, kwalifikujące określone zatrudnienie, jako pracę górniczą zaliczaną w takim wymiarze (por. wyrok SN z dnia 8.01.2014 r., I BU 12/13, wyroki Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28.06.2013 r., III AUa 1127/12, LEX 1369319, z dnia 14.03.2017 r., III AUa 965/16).

W przypadku sporu o kwalifikację danego stanowiska decydujące znaczenie dla uznania okresu zatrudnienia na tym stanowisku za pracę górniczą podlegającą zaliczeniu w wymiarze półtorakrotnym ma nie zatem nazwa stanowiska, lecz rodzaj faktycznie wykonywanej pracy (rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych) (tak: wyroki SN z dnia 18.03.2015 r., I UK 280/14, z dnia 2.06.2011 r., I UK 25/10 i z dnia 6.09.2011 r., I UK 70/11). Nie może tym samym o tym decydować wykaz stanowisk pracy sporządzony przez pracodawcę, ani zmiana kwalifikacji zajmowanego stanowiska pracy, dokonana przez komisję weryfikacyjną (tak: m.in. wyroki SN z dnia 22.04.2011 r., I UK 360/10, LEX nr 949021 i z dnia 6.09.2011 r., I UK 70/11, LEX nr 1102258 oraz postanowienie z dnia 19.01.2012 r., I UK 319/11, LEX nr 1215422), ani rozporządzenie wykonawcze, ani tym bardziej wewnętrzne zarządzenia pracodawcy, nie mogą przyznawać ubezpieczonym większych uprawnień, niż uczynił to ustawodawca, zaś wykładnia przepisów powołanego rozporządzenia z 1994 r. nie może zmieniać ani rozszerzać ustawowej definicji kwalifikowanej pracy górniczej. Innymi słowy, ocena pracy górniczej zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym powinna się koncentrować na jej ustawowych warunkach, tj. pojęciu tej pracy, a nie na samej nazwie stanowiska (tak: uzasadnienie wyroku SN z dnia 5.05.2011 r., I UK 382/10, LEX nr 863949).

Z uwagi na powyższe – ustalenie, że w spornym okresie praca górnicza ubezpieczonego miała ten kwalifikowany charakter, winno znaleźć oparcie w wynikach całego postępowania dowodowego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, wbrew stanowisku Sądu I instancji, w niniejszej sprawie zachodzą podstawy do uznania, iż w okresie od 1 sierpnia 1996 r. do 31 maja 2000 r. oraz od 1 czerwca 2000 r. do 18 grudnia 2019 r. G. K. wykonywał pracę górniczą kwalifikującą się do zastosowania przy ustalaniu wysokości emerytury przelicznika 1,8.

Przy czym Sąd Apelacyjny wskazuje, że odwołujący domagał się zaliczenia jako pracy górniczej w wymiarze półtorakrotnym okresów pracy górniczej od 1 sierpnia 1996r. do 31 maja 2000 r. i od 1 czerwca 2000 r. do 27 marca 2020 r. (do końca zatrudnienia) oraz zastosowania do tych okresów przelicznika 1,8. Z kolei Sąd orzekający związany jest decyzją organu rentowego. Postępowanie przed Sądem w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych jest postępowaniem kontrolnym mającym na celu sprawdzenie prawidłowości decyzji organu rentowego. Decyzja organu rentowego wyznacza zarazem przedmiot i granice rozpoznania oraz orzeczenia sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Jak słusznie wskazuje Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 13 maja 1999r., w sprawie o sygn. akt II UZ 52/99 ( OSNP 2000/15/601) „zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza treść decyzji organu rentowego. Decyzja zapada po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego. Ubezpieczony przedstawia w nim wszelkie okoliczności wiążące się z warunkami stawianymi przez ustawę dla przyznania lub ustalania wysokości świadczeń. W późniejszym postępowaniu, wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, zgodnie z systemem orzekania w sprawach z tego zakresu, sąd nie rozstrzyga o zasadności wniosku, lecz o prawidłowości zaskarżonej decyzji. Sąd nie działa w zastępstwie organu rentowego, jego rozstrzygnięcie odnosi się do zaskarżonej decyzji (art. 477 § 2, art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a k.p.c.)”. Zaskarżona decyzja tj. z dnia 14 kwietnia 2020 r. (załącznik) obejmuje okres pracy górniczej od 1 sierpnia 1996 r. do 18 grudnia 2019 r., zatem kierując się granicami zaskarżonej decyzji Sąd Apelacyjny ocenił okres pracy odwołującego od 1 sierpnia 1996 r. do 18 grudnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że ustawą z 9 czerwca 2022 r. o zmienia ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw zmieniono art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych który od 19 października 2022 r. otrzymał brzmienie „1) w przodkach bezpośrednio przy urabianiu, ładowaniu i zwałowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących, transportujących i zwałujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych”.

Nadto dodano definicję przodka, tak do art. 50d ust. 1 ww. ustawy dodano pkt 1a w brzmieniu: „1a) przez przodek rozumienie się obszar wyrobiska górniczego, w którym są wykonywane prace bezpośrednio związane z wydobywaniem kopaliny lub drążeniem tego wyrobiska, w tym ścianę, a w odkrywkach również obszar związany bezpośrednio z urabianiem kopaliny, nadkładu lub skał otaczających oraz ze zwałowaniem, w tym formowaniem korpusu zwału, a także strefę przyprzodkowa stanowiąca obszar bezpośrednio przyległy do przodka, ustalony w kopalni na podstawie organizacyjno-technicznych metod wykonywania robót górniczych, w której są wykonywane prace związane z odstawą urobku oraz utrzymaniem wyrobiska.”

Jednocześnie Sąd Apelacyjny zaznacza, że zgodnie z ww. ustawą art. 9 do postępowań w zakresie ustalania prawa do górniczej emerytury i jej wysokości wszczętych i niezakończonych przez dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (tj. z 9 czerwca 2022r.) – a taką sprawą jest niewątpliwie sprawa z odwołania G. K. - stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 2 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że z powyższego wynika, że pojęcie przodka zostało poszerzone również o m.in. obszar związany bezpośrednio z urabianiem kopaliny, nadkładu lub skał otaczających oraz ze zwałowaniem, a także strefę przyprzodkowa stanowiąca obszar bezpośrednio przyległy do przodka, ustalony w kopalni na podstawie organizacyjno-technicznych metod wykonywania robót górniczych, w której są wykonywane prace związane z odstawą urobku oraz utrzymaniem wyrobiska, dlatego mając na uwadze, że w spornym okresie odwołujący G. K. pracował najpierw jako operator urządzeń za- i wyładowczych, a następnie jako operator na zwałowarce, to jego pracę należy uznać za pracę przodkową z zastosowaniem przelicznika 1,8.

W ocenie Sądu Apelacyjnego po ponownym przeanalizowaniu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego stwierdzić należało, że odwołujący w spornym okresie wykonywał pracę górniczą bezpośrednio przy urabianiu urobku i innych pracach przodkowych, o której mowa w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Zauważyć przy tym należy, że przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej pracownikom kopalni węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym czas pracy górniczej na przodku tylko wówczas, gdy spełnia się łącznie następujące przesłanki: co do miejsca wykonywania pracy, co do rodzaju czynności i co do obsługi wskazanych w ustawie maszyn i urządzeń.

Zdaniem Sądu Odwoławczego odwołujący właśnie spełnia wszystkie te przesłanki.

Z materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie przez Sąd I instancji wynika, że w spornym okresie odwołujący wykonywał faktycznie pracę operatora zwałowarki oraz pracę operatora urządzeń za- i wyładowczych (praca tego operatora polega na obsłudze podawarki znajdującej się na końcu koparki, która zajmowała się transportem urobku na przenośnik), tj. pracę wymienioną pod poz. 5 i 7, Działu III Załącznika nr 3 do rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1994r. jako zaliczaną w wymiarze półtorakrotnym, co w konsekwencji daje prawo do zastosowania przelicznika 1,8 do tych okresów.

Odwołujący wykonywał pracę na stanowisku operatora urządzeń za- i wyładowczych w okresie od 1 sierpnia 1996r. do 31 maja 2000 r., a następnie od 1 czerwca 2000 r. do 18 grudnia 2019 r. (okres objęty zaskarżoną decyzją) – jak wynika z ww. ustaleń uznać należy, że w całym spornym okresie odwołujący pracę wykonywał w przodku (zgodnie z art. 50d ust. 1 pkt 1a).

Sąd Apelacyjny podkreśla także, że jak wynika z zeznań odwołującego i przesłuchanych w sprawie świadków, odwołujący w czasie postoju zwałowarki (w czasie awarii np. wymiany krążnika, gdyż planowego remontu w spornym okresie nie było) pozostawał w przodku i po natychmiastowej konserwacji zwałowarki kontynuował pracę.

Mając powyższe ustalenia na uwadze w ocenie Sądu Apelacyjnego apelację odwołującego należało uwzględnić.

Sąd Apelacyjny stwierdza zatem, iż odwołujący w okresie od 1 sierpnia 1996 r. do 31 maja 2000 r. oraz od 1 czerwca 2000 r. do 18 grudnia 2019 r. – stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał – pracę najpierw jako operator urządzeń za i wyładowczych, a następnie jako operator zwałowarek na odkrywce. Odwołujący, zatem - stosownie do art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej - wykonywał prace odpowiadającą stanowisku w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych. Rzeczywiście wykonywana przez odwołującego praca w spornym okresie określona jest w treści załącznika nr 3 do rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1994 r. (zał.3/III/pkt 5,7). Powyższe oznacza, że sporny okres zatrudnienia (zaskarżony w apelacji) odwołującego można zaliczyć do wysokości emerytury z przelicznikiem 1,8.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. (w punkcie 1 wyroku) zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 oraz poprzedzającą go decyzję i przyznał G. K. prawo do obliczenia emerytury górniczej za okresy pracy od 1 sierpnia 1996 r. do 31 maja 2000 r. oraz od 1 czerwca 2000 r. do 18 grudnia 2019 r. przelicznikiem 1,8 za każdy rok pracy górniczej, zgodnie z wykazem dniówek półtorakrotnych.

Zmiana zaskarżonego wyroku co do meritum sprawy, skutkowała zmianą orzeczenia w przedmiocie zwrotu kosztów procesu w punkcie 2.

Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Zgodnie natomiast z art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Z niniejszej sprawie w ocenie Sądu Apelacyjnego miał właśnie miejsce szczególnie uzasadniony przypadek, albowiem do zmiany w prawie (w zakresie definicji przodka) doszło po wydaniu decyzji przez organ emerytalno-rentowy. Z kolei zmiana w prawie (tj. 9 czerwca 2022 r.) skutkowała zmianą zaskarżonej decyzji.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 i nie obciążył pozwanego (organu emerytalno-rentowego) kosztami procesu, nie obciążył pozwanego również kosztami procesu w postępowaniu apelacyjnym (punkt 2 i 3 wyroku).

Sylwia Dembska Marta Sawińska Renata Pohl