Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 marca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wiesława Stachowiak

Protokolant: Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

przy udziale ubezpieczonego B. N. i zainteresowanego M. G.

o wysokość podstawy wymiaru składek

na skutek apelacji (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 27 czerwca 2023 r. sygn. akt VIII U 2520/21

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od odwołującej (...) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w P. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. kwotę 2700,00 zł (słownie: dwa tysiące siedemset złotych) wraz z ustawowymi odsetkami, o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Wiesława Stachowiak

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 24 sierpnia 2016 r. Nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. stwierdził, że wskazany w decyzji przychód w okresie 12/2012-07/2014, osiągnięty przez B. N. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek (...) Sp. z o.o. spółka komandytowa z siedzibą w P. ul. (...), w związku z uzyskaniem przychodu z tytułu wykonywania umowy o dzieło zawartej z przedsiębiorcą M. G., prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą pod nazwą (...) Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe z siedzibą w P. ul. (...), stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenia zdrowotne w wysokości, ujętej tabelarycznie na stronie 1 i 2 decyzji.

Odwołanie od powyższej decyzji wywiodła (...) Sp. z o.o. sp.k. Odwołująca zarzuciła decyzji naruszenie prawa materialnego – przepisu art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego nieprawidłową wykładnię, polegającą na przyjęciu, że znajduje on zastosowanie także w sytuacji, gdy pracodawca kupuje określony produkt od podmiotu trzeciego, przy którego wytwarzaniu brał udział zatrudniony przez ten podmiot na podstawie umowy o dzieło pracownik tegoż pracodawcy, zaś w żadnej mierze nie dochodzi do świadczenia usług przez tego wytwórcę na rzecz pracodawcy. Odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez stwierdzenie, że osiągnięty przez ubezpieczonego przychód z tytułu wykonywania umowy o dzieło, zawartej przez niego z M. G., nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenia zdrowotne z tytułu stosunku pracy ze spółką.

Uzasadniając swoje stanowisko, odwołująca w pierwszej kolejności podniosła, że powstała z przekształcenia (...) Sp. z o.o. w 2014 r., zatem płatnikiem składek w spornym okresie de facto był jej poprzednik prawny, tj. (...) sp. z o.o. Dalej odwołująca podniosła, że przepis art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy o wykonywanie pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej przez osobę, która umowę taką zawarła z podmiotem trzecim tylko o tyle, o ile osoba ta w ramach tej umowy cywilnoprawnej wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Zdaniem odwołującej, błędna jest taka wykładnia przepisu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, zgodnie z którą znajduje on zastosowanie w sytuacji, gdy pracodawca kupuje określony produkt u wytwórcy, u którego w ramach umowy cywilnoprawnej pracuje przy produkcji pracownik tegoż pracodawcy. Odwołująca podkreśliła, że (...) Sp. z o.o. nie łączyła jednocześnie umowa o świadczenie usług. Podmioty każdorazowo zawierały umowy sprzedaży elementów ciętych, należących do M. G.. Odwołująca podkreśliła, że ubezpieczony w (...) sp. z o.o. był zatrudniony na stanowisku pracownika fizycznego, a zakres jego obowiązków na tym stanowisku pracy nie obejmował przerabiania prefabrykatów do produkcji mebli, czy też obróbki odpadków, celem pozyskiwania prefabrykatów. Brak jest zatem przesłanek do stwierdzenia tożsamości czynności, wykonywanych przez ubezpieczonego w ramach stosunku pracy i w ramach umowy cywilnoprawnej. Wady dzieła obciążały M. G., który to czerpał zyski z wykonywania przez ubezpieczonego umowy o dzieło, uzyskując przysporzenie rzeczowe w postaci elementów z pianki i granulatu, które to produkty następnie sprzedawał. Odwołująca wniosła także o połączenie do wspólnego rozpoznania i rozpatrzenia sprawy, zainicjowane odwołaniami od decyzji organu rentowego dot. innych pracowników: B. N. i J. P., tj. z dnia 24 sierpnia 2016 r. o numerach (...) i (...).

W odpowiedziach na odwołanie, pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie oraz o łączne rozpoznanie spraw z odwołań płatnika składek i zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2017 r. sygn. VII U 6197/16 Sąd Okręgowy w Poznaniu połączył sprawy sygn. VII U 6198/16 i VII U 6199/16 do wspólnego rozpoznania ze sprawą sygn. VII U 6197/16.

Postanowieniem z dnia 12 lipca 2017 r. sygn. VII U 6197/16 Sąd Okręgowy w Poznaniu na podstawie przepisu art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. zawiesił postępowanie w sprawie do czasu rozstrzygnięcia postępowania, toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie sygn. K 15/16.

W marcu 2021 r. decernat dotychczasowego sędziego referenta (sędziego Przemysława Horaka) podzielono, a wcześniej połączone sprawy VII U 6197/16, VII U 6198/16 i VII U 6199/16 poddano oddzielnemu losowaniu. Sprawa nosząca przed połączeniem sygn. VII U 6197/16 (dot. ubezpieczonego J. P.) otrzymała nową sygn. VIII U 1225/21, sprawa VIIU 6198/16 otrzymała sygnaturę VIIIU 2520/21, a sprawa VII U 6199/16 dotycząca ubezpieczonego S. N. dalej była prowadzona pod sygn. VII U 6199/16.

W dniu 28 kwietnia 2022 r. sprawie VIIU 6199/16, a w dniu 5 sierpnia 2022 r. w sprawie VIIIU 1225/21 zapadły wyroki oddalające odwołania spółki (...) Sp. z o.o. spółka komandytowa z siedzibą w P..

W dniu 13 maja 2021 r. zapadł wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 15/16.

Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2021 r. Sąd Okręgowy na podstawie art. 180 § 1 pkt 4 k.p.c. podjął zawieszone postępowanie.

W piśmie z dnia 7 stycznia 2022 r. zainteresowany M. G., zgłosił przystąpienie do sprawy, popierając stanowisko procesowe odwołującej spółki.

W piśmie z dnia 7 stycznia 2022 r. zainteresowany, a w piśmie z dnia 29 września 2021 r. odwołująca spółka i zainteresowany M. G. , który przystąpił do sprawy w charakterze zainteresowanego, odnieśli się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2021 r. (K 15/16). Zainteresowany i odwołująca spółka podnieśli, że jest ów wyrok obarczony wadami prawnymi, związanymi z obsadzeniem składu orzekającego – zainteresowany i odwołująca przywołali argumentację z wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 maja 2021 r. ( (...) Sp. z o.o. vs Polska). Zainteresowany i odwołująca podtrzymali zastrzeżenia odnośnie do zgodności z Konstytucją RP art. 8 ust. 2a ustawy o sus. Ubezpieczony B. N. de facto przychylił się do stanowiska ZUSu, podnosząc na rozprawie w dniu 1 czerwca 2022r., iż „pracodawca powinien płacić składki od jego wynagrodzeń”.

Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2023r., sygn. akt VIII U 2520/21, Sąd Okręgowy w Poznaniu: oddalił odwołanie (pkt 1) i zasądził od odwołującej spółki na rzecz pozwanego organu rentowego kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2).

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodła odwołująca (...) Sp. z o.o. sp.k. i zainteresowany, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucili:

1)  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:

a)  art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego nieprawidłową wykładnię polegającą na przyjęciu, że znajduje on zastosowanie także w sytuacji, gdy pracodawca kupuje określony produkt od podmiotu trzeciego, przy którego wytwarzaniu brał udział zatrudniony przez ten podmiot na podstawie umowy o dzieło pracownik tegoż pracodawcy, zaś w żadnej mierze nie dochodzi do świadczenia usług przez tego wytwórcę na rzecz pracodawcy;

b)  art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami m- 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm., dalej jako „EKPC”) poprzez oparcie się – nolens volens – na rozstrzygnięciu Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2021 r. sygn. K 15/16 i nierozważeniu wątpliwości natury konstytucyjnej dotyczących art. 8 ust. 2a, mimo że rozstrzygnięcie to zapadło w składzie kwestionowanym przez Europejski Trybunał Praw Człowieka;

2)  naruszenie prawa procesowego, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie wyrażonych w tym przepisie granic swobodnej oceny dowodów, skutkującej uznaniem, że ubezpieczony B. N. w ramach zawartych z zainteresowanym umów o dzieło, wykonywał pracę na rzecz własnego pracodawcy, tj. odwołującej.

Mając na uwadze, powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez stwierdzenie, iż osiągnięty przez ubezpieczonego przychód z tytułu wykonywania umowy o działo zawartej przez niego z zainteresowanym, nie stanowi podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz ubezpieczenia zdrowotne z tytułu stosunku pracy ze spółką; ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania; a w każdym wypadku o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej kosztów postępowania za dwie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację, organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od odwołującego się płatnika składek na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Z uwagi na złożenie apelacji po zmianie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dokonanej ustawą z 4 lipca 2019 r. (Dz.U.2019.1469) uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego zostało sporządzone w sposób określony przepisem art. 387 § 2 ¹ k.p.c. w brzmieniu nadanym tą nowelizacją. Sąd Apelacyjny nie przeprowadził postępowania dowodowego i nie dokonał odmiennej oceny dowodów przeprowadzonych przed Sądem pierwszej instancji, a także nie zmienił i nie uzupełnił ustaleń Sądu pierwszej instancji. W tej sytuacji, zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c., wystarczające jest wskazanie, że Sąd Apelacyjny przyjął co do zasady za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji dokonane w sprawie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, w oparciu o które poczynił trafne ustalenia faktyczne oraz wywiódł wnioski w pełni uprawnione wynikiem tego postępowania, nie wykraczając poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów, wynikające z art. 233 § 1 k.p.c. Dokonana subsumcja ustaleń faktycznych do mających zastosowanie przepisów prawa materialnego, nie budzi zastrzeżeń, a tut. Sąd owe ustalenia i zważenia podziela w całości i na podstawie art. 382 k.p.c. przyjmuje je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich powtarzanie w uzasadnieniu wyroku sądu odwoławczego (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.).

W sprawie istota sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia czy przychód uzyskany przez ubezpieczonego B. N. w wysokości i za okres wskazany w zaskarżonej decyzji z tytułu wykonywania pracy na podstawie umów o dzieło, zawartych z M. G. ( Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe (...)) stanowi podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe i zdrowotne wraz z przychodem, uzyskiwanym z tytułu pracy, świadczonej w ramach umowy o pracę przez ww. na rzecz odwołującej spółki, z uwagi na ustalenie, że przedmiotowe umowy o dzieło w istocie były wykonywane na rzecz własnego pracodawcy.

Przypomnieć zatem należy, że zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych za ubezpieczonego uważa się osobę fizyczną podlegającą chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych, o których mowa w art. 1 tej ustawy. Z kolei w myśl art. 4 pkt 2 lit. a ustawy systemowej, płatnikiem składek jest pracodawca - w stosunku do pracowników i osób odbywających służbę zastępczą oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi, w tym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo pobierania zasiłku macierzyńskiego, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca Zakład.

Na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy systemowej, za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a. Zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy systemowej za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Stosownie do art. 18 ust. 1a ustawy systemowej w przypadku ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 2a, w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło.

Art. 4 pkt 9 ustawy systemowej jako przychód definiuje: przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu: zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, służby, wykonywania mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego i stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego, a także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu umowy.

Na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (aktualnie Dz. U. z 2024 r. poz. 226 t.j.) za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej dodany od 30.12.1999 r. ustawą z 23.12.1999 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw odnosi się do równoczesnego zobowiązania się pracownika wobec jednego pracodawcy do świadczenia pracy na podstawie stosunku pracy oraz pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej, zawartej z innym podmiotem. Na taki wypadek przewidziano w prawie ubezpieczeń społecznych konstrukcję „uznania za pracownika”. Stwierdzenie, że pracownik, który zawarł z innym podmiotem umowę cywilnoprawną wykonuje w ramach takiej umowy w rzeczywistości pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy oznacza, że – bez względu na charakter lub rodzaj tej dodatkowej umowy – podlega z jej tytułu ubezpieczeniu na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przypomnieć należy jednocześnie, iż norma wynikająca z art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wykreowała nie tylko szerokie pojęcie "pracownika", ale także szeroką definicję pracowniczego tytułu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, łącząc obowiązek podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom, jako pracownika, z jego aktywnością w ramach stosunku pracy oraz dodatkowo w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej przez niego z pracodawcą lub z osobą trzecią, ale wykonywaną na rzecz pracodawcy. Zastosowany w treści tego przepisu zwrot: "wykonuje pracę na rzecz pracodawcy" oznacza, iż praca ta świadczona jest w przebiegu realizacji stosunku prawnego łączącego owego pracodawcę ze zleceniodawcą tych pracowników.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego, zapoczątkowanym uchwałą z 2 września 2009 r., sygn. akt II UZP 6/09 (OSNP nr 3-4/2010, poz. 46) i dalej: wyrok z 18 października 2011 r. III UK 22/11, wyrok z 11 maja 2012 r. I UK 5/12, jednolicie przyjmuje się, że pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej). W uzasadnieniu tej uchwały (II UZP 6/09) stwierdzono, że przesłanką decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest to, iż będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z danym pracodawcą, jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej, zawartej z nim lub inną osobą. W konsekwencji, nawet, gdy osoba ta (pracownik) zawarła umowę o dzieło z osobą trzecią, to pracę w jej ramach wykonuje faktycznie dla swojego pracodawcy (uzyskuje on rezultaty jego pracy)”. Nadto Sąd Najwyższy wskazał, że „w stosunku do pracownika płatnikiem składek jest pracodawca (art. 4 pkt 2 lit. a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), a art. 8 ust. 2a rozszerza pojęcie pracownika na jego dalszą aktywność w ramach umowy cywilnoprawnej, jeżeli w jej ramach świadczy on pracę na rzecz swojego pracodawcy, naturalne i zgodne z wykładnią literalną tego przepisu jest uznanie, że także w zakresie tej sfery aktywności należy go uznać na potrzeby ubezpieczeń społecznych za pracownika tego właśnie pracodawcy”. Sąd Najwyższy podkreślił, że „obowiązki płatnika powinny obciążać podmiot, na rzecz którego praca w ramach umowy cywilnoprawnej jest faktycznie świadczona, i który w związku z tym uzyskuje jej rezultaty, unikając obciążeń i obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy” (uchwała SN z 6 lutego 2014 r., sygn. akt II UK 279/13).

Sąd Najwyższy w wyroku z 23 maja 2014 r., II UK 445/13, podsumowując dotychczasowe stanowisko w sprawie wykładni powyższego przepisu, wskazał m.in., że art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy. Rozszerzenie to dotyczy wykonywania pracy na podstawie jednej z wymienionych w nim umów prawa cywilnego przez osobę, która umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, a także wykonywania pracy na podstawie jednej z tych umów przez osobę, która wymienioną umowę zawarła z osobą trzecią, jednak w ramach tej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Przesłanką decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej jest to, że - będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z określonym pracodawcą - jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z inną osobą. Sąd Najwyższy wywodził, że celem takiej regulacji jest ograniczenie korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych zawieranych z własnymi pracownikami dla realizacji tych samych zadań, które wykonują w ramach łączącego strony stosunku pracy, by w ten sposób ominąć ograniczenia wynikające z ochronnych przepisów prawa pracy i uniknąć obciążeń z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, jak też celem tej regulacji jest ochrona pracowników przed skutkami fluktuacji podmiotowej po stronie zatrudniających w trakcie procesu świadczenia pracy, polegającej na przekazywaniu pracowników przez macierzystego pracodawcę innym podmiotom (podwykonawcom), którzy zatrudniają tych pracowników w ramach umów cywilnoprawnych nieobjętych obowiązkiem ubezpieczeń społecznych (umowa o dzieło) lub zwolnionych z tego obowiązku w zbiegu ze stosunkiem pracy (umowa agencyjna, zlecenia lub inna umowa oświadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu).

Istotne jest, że aktualnej wykładni tego przepisu dokonał Sąd Najwyższy w dwóch uchwałach z 26 sierpnia 2021 r., III UZP 3/21 oraz III UZP 6/21 (niepubl.). W uchwale III UZP 3/21 przyjęto, że „pojęcie wykonuje pracę na rzecz pracodawcy”, o którym mowa w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej obejmuje wykonywanie umowy zlecenia (innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) zawartej przez pracownika z przedsiębiorcą prowadzącym sprzedaż towarów jego pracodawcy (np. przez Internet), z którym przedsiębiorca ten powiązany jest osobowo lub kapitałowo, także wtedy, gdy zakres obowiązków wynikających z umowy zlecenia jest odmienny od obowiązków objętych umową o pracę, a miejsce wykonywania umowy zlecenia znajduje się poza miejscem świadczenia umowy o pracę. Z kolei w uchwale III UZP 6/21 stwierdzono, że „finansowanie przez pracodawcę w jakikolwiek sposób wynagrodzenia z tytułu świadczenia na jego rzecz pracy przez pracownika na podstawie umowy zawartej z osobą trzecią, przemawia za zastosowaniem art. 8 ust. 2a ustawy systemowej”. Utrwalony jest też w orzecznictwie pogląd, że dyspozycje art. 8 ust. 2a ustawy systemowej rozszerzają pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych na dwie sytuacje. Pierwszą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z wymienionych umów prawa cywilnego przez osobę, która taką umowę zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy. Tak samo jest traktowane wykonywanie pracy na podstawie jednej z umów cywilnoprawnych przez osobę, która wprawdzie umowę taką zawarła z osobą trzecią, jednakże nadal świadczy pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Istotą decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy systemowej jest to, że - będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z takim pracodawcą - równocześnie świadczy nadal pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z pracodawcą albo z inną osobą. Pracodawca w wyniku takiej cywilnoprawnej umowy „o podwykonawstwo” przejmuje w ostatecznym rachunku rezultat takiej pracy i dla takiej „pracowniczej” kwalifikacji prawnej dla celów ubezpieczeń społecznych nie ma istotnego znaczenia to, czy praca wykonywana na podstawie umowy cywilnoprawnej ma cechy zatrudnienia pracowniczego. Ważne jest to, aby beneficjantem pracy wykonywanej na podstawie umowy cywilnoprawnej był pracodawca. Pracodawca jest płatnikiem składek nie tylko w stosunku do tych osób, które wykonują na jego rzecz pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło z nim zawartej, ale również w stosunku do osób wykonujących na jego rzecz pracę w ramach takich umów cywilnoprawnych zawartych z osobą trzecią (por. wyroki: z 11 maja 2012 r., I UK 5/12, OSNP 2013 nr 9-10, poz. 117; z 18 października 2011 r., III UK 22/11, OSNP 2012 nr 21-22, poz. 266; z 14 stycznia 2010 r., I UK 252/09, LEX nr 577824; z 22 lutego 2010 r., I UK 259/09, LEX nr 585727; uchwała z 2 września 2009r., II UZP 6/09, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 46).

W uchwale z 26 sierpnia 2021 r. sygn. III UZP 3/21 Sąd Najwyższy wskazał też, że w doktrynie zwrócono uwagę, że omawiany problem daje podstawę do przyjęcia szerokiego znaczenia terminu „na rzecz pracodawcy”. Uzasadnia to cel i funkcja przypisane omawianej regulacji. Określenie to pozostaje synonimem „w interesie pracodawcy”. W rezultacie punkt ciężkości został przesunięty na korzystanie z efektu pracy. Nie ma znaczenia, czy w trakcie procesu pracy ubezpieczony pozostawał pod kierownictwem pracodawcy, czy korzystał z jego majątku, jak też czy pozostawał względem swojego pracodawcy w jakiejkolwiek relacji. Ważne jest jedynie, czy beneficjentem jego pracy był pracodawca. Nadanie takiego znaczenia terminowi „na rzecz pracodawcy” jest uzasadnione, jeśli zważyć na aspekt podmiotowy, który jest decydujący przy wykładni art. 8 ust. 2a ustawy systemowej

Mając na uwadze powyższe ugruntowane stanowisko judykatury, w ocenie Sądu Apelacyjnego, apelacja jest w całości bezzasadna.

Przede wszystkim za chybiony Sąd Apelacyjny uznaje podniesiony przez apelujących zarzut naruszania przez sąd I instancji art. 233 § 1 k.p.c.

W tym miejscu wymaga podkreślenia, iż Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Taka ocena, dokonywana jest na podstawie przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego doświadczenia życiowego, a nadto winna uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i - ważąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 655).

Tak też, wbrew zarzutom, procedował Sąd w niniejszej sprawie, stąd odmienny pogląd wyrażony w apelacji, nie jest zasadny.

W świetle tez apelujących uznać niewątpliwie należy, że podniesiony zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 233 § 1 k.p.c. przybrał ostatecznie postać polemiki z oceną dowodów i poprawnymi ustaleniami i jako taki nie mógł doprowadzić do oczekiwanego rezultatu. Sąd I instancji określił, z jakich powodów uznał zaskarżoną decyzję za prawidłową. W wywiedzionej apelacji skarżący nie przedstawili żadnego argumentu, który pozwoliłby na uznanie, jakoby doszło do naruszenia zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, a więc wynikających z art. 233 § 1 k.p.c. kryteriów swobodnej oceny dowodów. Okoliczność, że apelujący zaistniały stan oceniają inaczej i wyprowadzają ze zgromadzonego materiału dowodowego inne wnioski, nie może doprowadzić do skutecznego zanegowania ustaleń dokonanych przez Sąd I instancji. Dla niezawodności zarzutu naruszenia zasad sądowej oceny dowodów konieczne jest ukazanie jaskrawej obrazy dyrektyw oceny dowodów, czyli wykazanie, że ocena sądu jest rażąco sprzeczna z zasadami logicznego rozumowania czy doświadczenia życiowego i dlaczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, OSNP 2000 Nr 17, poz. 655). Taka obraza w tej sprawie nie występuje, a tym bardziej apelujący jej nie wykazali w sposób przedstawiony w apelacji. Przyjęta w środku zaskarżenia linia sprowadza się do gołosłownych twierdzeń apelujących.

Rację co prawda należy przyznać apelującym, iż nie można automatycznie przyjmować, że w każdym przypadku, gdy praca przyjmującego zamówienie wykazuje jakikolwiek związek z działalnością własnego pracodawcy, będzie istniał obowiązek zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Ustawodawca nie wprowadził tutaj fikcji prawnej i nie ma podstaw by w każdym takim przypadku z mocy prawa stwierdzać podleganie ubezpieczeniu społecznemu u pracodawcy. Przyjęcie takiej oceny jest nadinterpretacją treści normy zawartej w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Po to by stwierdzić, na czyją rzecz pracuje przyjmujący zamówienie, należy bowiem uwzględnić wszystkie okoliczności w jakich realizowana jest umowa o działo zawarta z osobą trzecią, zaś nie jest wystarczająca fragmentaryczna ocena działalności podmiotów, sprowadzająca się do stwierdzenia istnienia jakiejkolwiek więzi pracy przyjmującego zamówienie z działalnością podmiotu będącego jednocześnie jego pracodawcą.

W niniejszej sprawie, wbrew twierdzeniu apelujących, do tego rodzaju automatyzmu jednak nie doszło. Sąd I instancji prawidłowo poddał szczegółowej analizie sytuację ubezpieczonego i łączące go stosunki z odwołującą spółką oraz z zainteresowanym, w świetle normy wyrażonej w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej.

Przede wszystkim, odpowiadając na zarzut apelujących, Sąd odwoławczy wskazuje, iż z uwagi na brzmienie art. 8 ust. 2a ustawy o systemowej oraz ugruntowane orzecznictwo sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wypracowane na tle tego przepisu – wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2021 r. (K 15/16) nie wnosi do sprawy nic nowego. Sąd Apelacyjny także nie podziela zastrzeżeń odwołującej spółki i zainteresowanego odnośnie do zgodności z Konstytucją tego przepisu i stwierdza, że podnoszona przez odwołującą spółkę i zainteresowanego kwestia wadliwego obsadzenia składu orzekającego w sprawie K 15/16 była irrelewantna prawnie.

Wracając do meritum sprawy, Sąd odwoławczy w pełni podziela także ocenę Sądu I instancji co do tego, iż beneficjentem pracy wykonywanej przez ubezpieczonego w ramach umów o dzieło była w istocie odwołująca spółka (pracodawca ubezpieczonego), a więc to ta spółka jako pracodawca, jest płatnikiem składek także od przychodów uzyskanych przez ubezpieczonego z tytułu zawartych umów o dzieło.

W niniejszej sprawie niespornym było to, że B. N. był zatrudniony u poprzednika prawnego odwołującej spółki oraz w odwołującej spółce w okresie od 2 grudnia 1996r. na podstawie umowy o prace, na pełny etat, na stanowisku tapicera, w zakładzie w O.. Do obowiązków ubezpieczonego jako pracownika należały prace przy produkcji mebli, głównie krojenie pianki poliuretanowej z dużych bloków. Przeważnie czynności te wykonywał na maszynach, a czasem ręcznie. Wykroje oraz rodzaj pianki potrzebny do jego wykonania były wykonywane na podstawie rozpiski przygotowanej w biurze. Niespornym było też to, że w okresie od 2 listopada 2012 r. do 2 czerwca 2014 r., średnio jeden raz w miesiącu, B. N. zawierał z M. G. w ramach jego indywidualnej działalności gospodarczej, umowy o dzieło na wycięcie – w zależności od konkretnej umowy, określonej ilości elementów z pianki poliuretanowej (od 3.000 kg do 12.000 kg). W praktyce ubezpieczony cały czas wykonywał tę samą prace – wykrawał elementy z pianki poliuretanowej. Praca na podstawie umów o dzieło nie różniła się niczym, nie wyodrębniała się w żadnej sposób od pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę.

Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika zatem to, iż w przypadku ubezpieczonego nie występowało w ogóle rozdzielenie zadań wykonywanych przez niego w ramach umowy o pracę i umowy o dzieło. Na tym tle za gołosłowny uznać należy argument apelujących, jakoby nie istniała tożsamość czynności wykonywanych w ramach stosunku pracy i w ramach umowy cywilnoprawnej, albowiem u odwołującej ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku tapicera, a zakres jego obowiązków na tym stanowisku nie obejmował przerabiania prefabrykatów do produkcji mebli, czy też obróbki odpadków w celu pozyskania takich prefabrykatów. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie wskazywał na to, aby ubezpieczony w ramach obu stosunków miał świadczyć różne prace. Odwołująca nie przedstawiła żadnych dowodów potwierdzających rozróżnienie obu zakresów czynności ubezpieczonego.

Niemniej jednak podkreślić jeszcze raz trzeba, że z punktu widzenia zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy systemowej nie jest wymagane, aby pracownik wykonywał w ramach umowy cywilnoprawnej takie same czy nawet podobne czynności do tych, jakie wykonuje w ramach stosunku pracy. Mogą to być czynności o zupełnie odmiennym charakterze. Istotne jest, że korzyści z jego pracy uzyskuje pracodawca. Czynnikiem decydującym o tym, na rzecz jakiego podmiotu praca była faktycznie wykonywana, jest finalny jej efekt - należy w takiej sytuacji zbadać jedynie, który podmiot osiąga w ostatecznym rozrachunku korzyść z wykonywania umowy cywilnoprawnej (por. np. uchwała Sądu Najwyższego z 26 sierpnia 2021 r., III UZP 3/21, OSNP 2022/2/17).

I taka właśnie sytuacja miała miejsce w analizowanej sprawie. Ostatecznym beneficjentem pracy ubezpieczonego świadczonej przez niego w ramach zawartych umów o działo był niewątpliwie jego pracodawca – odwołująca spółka. Argumentem przekonującym o tym, że praca ubezpieczonego wykonywana na podstawie umów cywilnoprawnych była świadczona na rzecz odwołującej jest bowiem także ścisła współpraca pomiędzy odwołującą spółką, a zainteresowanym oraz wzajemne powiązania kapitałowo – podmiotowe.

Przypomnieć należy, że wspólnikami spółki są komandytariusze M. G. i D. G. oraz komplementariusz (...) Sp. z o.o. (KRS (...)) i komandytariusz. Wspólnikiem reprezentującym spółkę jest (...) Sp. z o.o. Przedmiotem przeważającej działalności spółki jest produkcja mebli. Z kolei M. G. prowadzi indywidualnie pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą (...) Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe. Przeważającym przedmiotem działalności jest wynajem i zarządzanie nieruchomościami własnymi lub dzierżawionymi, nadto produkcja pozostałych gotowych wyrobów metalowych, produkcja materaców, produkcja pozostałych mebli, odzysk surowców z materiałów segregowanych. Oba podmioty mają siedzibę w P. przy ul. (...). M. G. w ramach własnej działalności gospodarczej i (aktualnie) (...) Sp. z o.o. sp. k. w okresie od listopada 2012r. do czerwca 2014r. współpracowali w zakresie wykonywania zamówień na wycięcie elementów z pianki poliuretanowej oraz przerobu odpadów poprodukcyjnych – włókienniczych. M. G. w ramach własnego przedsiębiorstwa, kupował piankę poliuretanową, z której następnie wycinane były elementy, wykorzystywane do produkcji mebli. M. G. jako indywidualny przedsiębiorca, skupował także od (...) Sp. z o.o. sp.k. odpady włókiennicze i resztki tkanin, które następnie przerabiał i produkował wypełnienie do poduszek. (...) Sp. z o.o. sp.k. dokonywała zakupu od M. G. wyciętych elementów z pianki, które wykorzystywała następnie do produkcji własnych mebli tapicerowanych, nadto odkupowała od M. G. odpady włókiennicze, przerobione na gotowy wsad do własnych poduszek i mebli. W tym zakresie, odwołująca spółka i (...) ( Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe (...)) byli dla siebie nawzajem jedynymi kontrahentami.

Na tym tle Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu I instancji co do tego, że odwołująca spółka i (...) ( Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe (...)) współpracowali ze sobą od początku powstania. Oba podmioty gospodarcze zajmują się produkcją mebli, przy czym M. G. jako indywidualny przedsiębiorca działa nadto w branży najmu nieruchomości i produkuje półprodukty meblarskie – elementy z pianki poliuretanowej. Nie sposób jest zatem rozdzielić w jakikolwiek sposób czynności wykonywanych przez ubezpieczonego na rzecz obu podmiotów, skoro sprowadzały się one zasadniczo do tej samej czynności, wycinania elementów z pianki poliuretanowej.

Za chybione Sąd Apelacyjny uznał podniesione przez apelujących argumenty, że czynności wykonywane przez ubezpieczonego w ramach umów o dzieło - z uwagi na konieczność zorganizowania środków produkcji i odpowiedzialność za wykonaną pracę - były świadczone na rzecz zainteresowanego, a nie odwołującej spółki, ponieważ bezpośrednim beneficjentem jego pracy był zainteresowany. To przecież odwołująca spółka ostatecznie wykorzystywała dostarczony jej przez zainteresowanego, produkt w postaci elementów wyciętych z pianki.

Ponownie podkreślić należy, że stwierdzenia, iż pracodawca był beneficjentem pracy świadczonej w ramach stosunku cywilnoprawnego zawartego z innym podmiotem, nie wyklucza również fakt czerpania korzyści z czynności zleceniobiorcy przez zleceniodawcę (analogicznie także w przypadku umowy o dzieło - przez zamawiającego). W każdym przypadku działanie takie służy również osobie trzeciej, działającej w celu osiągnięcia zysku.

W tym kontekście zwrócić należy z kolei uwagę na to, że apelujący nie kwestionują, iż umowy o dzieło były zawierane po wyczerpaniu godzinowej normy czasu pracy wynikającej z umowy o pracę. Z okoliczności sprawy wynika także, że świadczenie pracy ponad nominalny wymiar czasu pracy u odwołującej (pracy de facto w godzinach nadliczbowych) odbywało się właśnie poprzez zawieranie przez zainteresowanego „umów o dzieło”, przy czym ten ostatni nie zawierał umów o dzieło z osobami, które nie były pracownikami odwołującej. Taką samą metodę stosowano wobec ubezpieczonego, na zatrudnienie go w dodatkowym wymiarze, gdy pracodawca miał taką potrzebę produkcyjną. Dodatkowym argumentem o tym świadczącym, jest niepodważona przez odwołującą okoliczność, iż ubezpieczony w ramach umowy o dzieło, korzystał z tych samych narzędzi co w ramach umowy o pracę. Pracował w tym samym miejscu, na tym samym stanowisku pracy, nie odróżniając wycinanych elementów pianki dla pracodawcy od elementów dla zamawiającego.

Argument, iż nie istniał trójkąt umów jest w tej sprawie także nieuzasadniony. Istotne znaczenie miało bowiem to, że odwołująca spółka i zainteresowany są podmiotami powiązanymi kapitałowo i podmiotowo i ściśle ze sobą współpracują.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela także ocenę Sądu I instancji co do tego, iż motywem świadczącym o tym, że praca ubezpieczonego wykonywana na podstawie umów o dzieło była świadczona na rzecz odwołującej, wskazują też przepływy finansowe między odwołującą spółką i M. G. (jako indywidualnym przedsiębiorcą). M. G. pozyskiwał od odwołującej spółki odpady włókiennicze i tekstylne, z których produkował granulat do wypełnienia poduszek i mebli, skupowany następnie zwrotnie przez odwołującą spółkę. Nadto, M. G. (jako indywidualny przedsiębiorca) zajmował się wykrawaniem elementów pod zamówienia odwołującej spółki. Oba podmioty były względem siebie jedynymi kontrahentami i rozliczały się na bieżąco na podstawie faktur. Skoro M. G. ( Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe (...)) 99% dochodów pozyskiwał z tytułu współpracy z odwołującą spółką – pracodawcą ubezpieczonego, w pełni uzasadniony jest wniosek, że odwołująca spółka de facto finansowała pośrednio wynagrodzenie ubezpieczonego, uzyskiwane z tytułu każdorazowej umowy o dzieło, w ramach której ubezpieczony wykrawał z pianki poliuretanowej elementy, służące następnie odwołującej spółce do produkcji mebli. Ona zatem była ostatecznym beneficjentem czynności ubezpieczonego.

Sąd Apelacyjny nie miał w tym stanie wątpliwości, iż czynności, które były wykonywane w ramach umowy o dzieło przez ubezpieczonego, były niezbędne dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania odwołującej spółki jako pracodawcy i to odwołująca osiągała ostatecznie korzyści z pracy ubezpieczonego. Sąd Apelacyjny podziela ocenę Sądu I instancji, iż poza uzyskaniem rezultatu pracy wykonanej przez pracownika, pracodawca otrzymywał dodatkową korzyść w postaci braku obowiązku poddania się przepisom prawa pracy, w szczególności w zakresie wypłacania dodatkowego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.

W konsekwencji prawidłowym było ustalenie Sądu Okręgowego, że odwołująca będąca pracodawcą osiągała korzyść majątkową z realizacji umów cywilnoprawnych, a tym samym prawidłowe było ustalenie, iż sporne umowy o dzieło były wykonywane przez B. N. w istocie na rzecz swojego pracodawcy. Konsekwencją prawną tego ustalenia była prawidłowa ocena prawna, iż ww. ubezpieczonego należy uznać w tym zakresie w płaszczyźnie ubezpieczeniowej za pracownika odwołującej. Rozbijanie obowiązków ubezpieczonego na dwa podmioty było zabiegiem, który przy wykorzystaniu wskazanych powiązań pomiędzy odwołującą, a zainteresowanym zmierzało do uniknięcia kosztów związanych z koniecznością uiszczenia składek od wynagrodzenia przez odwołującą, gdyby czynności pracownicze wykonywane były w godzinach nadliczbowych.

Reasumując - zdaniem Sądu Apelacyjnego - Sąd I instancji w sposób trafny zastosował w sprawie przepisy prawa procesowego, a także dokonał prawidłowej oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, wobec czego żaden z zawartych w treści apelacji zarzutów nie mógł stać się podstawą zmiany zaskarżonego orzeczenia w kierunku postulowanym w apelacji.

Z tych wszystkich względów, uznając zarzuty sprecyzowane w apelacji za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w punkcie 2 wyroku, na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹, 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz. U. z 2023 r. poz. 1935 t.j.).

Wiesława Stachowiak