Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 grudnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 31 grudnia 2024 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy P. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o zwrot składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 22 czerwca 2023 r. sygn. akt VIII U 533/23

oddala apelację.

Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z 20 maja 2019 r., znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. działając na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2019 r., poz. 300 ze zmianami), po rozpoznaniu wniosku z dnia 5 kwietnia 2019 r., odmówił P. G. zwrotu nienależnie opłaconych składek z uwagi na wszczęte w Wydziale (...)postępowanie odnośnie do prawidłowości złożonej dokumentacji rozliczeniowej za miesiące grudzień 2012r., luty i marzec 2014r. oraz listopad 2018r.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż w dokumentach rozliczeniowych za powyższy okres została zaniżona podstawa wymiaru składek za ubezpieczoną, pomimo odmowy wypłaty zasiłku chorobowego i zasiłku opiekuńczego za okres od 12 listopada 2013r. do 31 maja 2014r. oraz zasiłku chorobowego za okres od 17 listopada 2018r. do 21 listopada 2018r.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła P. G., zaskarżając ją w całości wnosząc o jej uchylenie i uwzględnienie jej odwołania.

Wyrokiem 22 czerwca 2023 r., sygn. akt VIII U 533/23, Sąd Okręgowy w Poznaniu zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. do zwrotu na rzecz odwołującej P. G. nienależnie uiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 979,31 zł, na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 49,48 zł, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie 21,05 zł (pkt 1 wyroku), zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. na rzecz odwołującej P. G. kwotę 270 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2 wyroku) oraz przekazał wniosek odwołującej P. G. zawarty w odwołaniu o odsetki do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. (pkt 3 wyroku).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W dniu 5 kwietnia 2019 r. P. G. złożyła w ZUS dwa wnioski: o informację o stanie konta płatnika składek oraz o zwrot nienależnie opłaconych składek.

W odpowiedzi, pismem z dnia 16 kwietnia 2019 r., ZUS odmówił zwrotu nienależnie opłaconych składek z powodu wszczętego postępowania odnośnie prawidłowości złożonej dokumentacji rozliczeniowej za miesiące 12/2012r., 02-03/2014r., 11/2018r. W dokumentach za powyższy okres została zaniżona podstawa wymiaru składek za ubezpieczoną, pomimo odmowy wypłaty zasiłku chorobowego i zasiłku opiekuńczego za okres od 12 listopada 2013r. do 31 maja 2014r. oraz zasiłku chorobowego za okres od 17 listopada 2018r. do 21 listopada 2018r.

Płatnik nigdy nie został zawiadomiony o wszczęciu postępowania przez organ.

W dniu 7 maja 2019 r. odwołująca zwróciła się do ZUS z wnioskiem o wydanie decyzji dotyczącej odmowy zwrotu nienależnie opłaconych składek.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dniu 20 maja 2019 r. wydał decyzję o odmowie zwrotu P. G. nienależnie opłaconych składek jako podstawę prawną wskazując art. 83 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Odmowa zwrotu uzasadniona została przez ZUS okolicznością wszczęcia postępowania w Wydziale (...) odnośnie prawidłowości złożonej dokumentacji rozliczeniowej za miesiące 12/2012r., 02-03/2014r., 11/2018r.

P. G. nie została zawiadomiona o wszczętym postępowaniu w Wydziale (...) odnośnie prawidłowości złożonej dokumentacji rozliczeniowej za miesiące 12/2012r., 02-03/2014r., 11/2018r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie poinformował płatnika o powstałej nadpłacie. W zaskarżonej decyzji nie wskazano kwoty nadpłaty.

Pismem z dnia 14 czerwca 2019 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych, po ostatecznym rozliczeniu konta, poinformował P. G. o istnieniu nadpłaty na koncie:

- na ubezpieczenia społeczne - 979,31 zł;

- na ubezpieczenie zdrowotne - 49,48 zł;

-na FPiFGŚP -21,05 zł.

Organ rentowy w ww. piśmie wskazał również, że nadpłata zostanie zaliczona na poczet bieżących należności chyba, że odwołująca złoży wniosek o jej zwrot.

Odwołująca nie zakwestionowała kwoty nadpłaty.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji uznał, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

W niniejszej sprawie pozwany organ rentowy zaskarżoną decyzją odmówił odwołującej P. G. zwrotu nienależnie opłaconych składek z uwagi na wszczęte postępowanie w Wydziale (...) odnośnie prawidłowości złożonej dokumentacji rozliczeniowej za miesiące grudzień 2012r., luty i marzec 2014r. oraz listopad 2018r.

Procedura zwrotu nienależnie opłaconych składek została uregulowana w ustawie systemowej bardzo szczegółowo. ZUS ma obowiązek zawiadomić płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z art. 24 ust. 6a u.s.u.s. mogą być zwrócone, jeżeli kwota zwrotu jest wyższa niż wysokość kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Skoro to na Zakładzie spoczywa obowiązek zawiadomienia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które mogą być zwrócone, to też Zakład jest podmiotem odpowiedzialnym za ustalenie w jakiej kwocie nienależnie opłacone składki powinny być zwrócone (stwierdza nadpłatę). Momentem początkowym procedury zwrotu jest więc zawiadomienie, o którym mowa w art. 24 ust. 6b ustawy systemowej (postanowienie SN z 9.02.2023 r., III USK 91/22, LEX nr 3525785).

Zgodnie z regulacją zawartą w art. 24 ust. 6a - 6d ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1230, powoływana dalej jako „ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych”), nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Natomiast po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnie opłacone, płatnik składek może złożyć wniosek o ich zwrot. Nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 czerwca 2019 r., sygn. akt III UK 155/18, LEX nr 2686331 – „o nadpłacie lub niedopłacie składek nie przesądza stan konta płatnika prowadzonego przez organ rentowy na podstawie art. 45 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, na którym prowadzone są rozliczenia należnych składek, wypłacanych przez płatnika zasiłków oraz zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych podlegających zaliczeniu na poczet składek oraz innych składek pobieranych przez Zakład. Stan nadpłaty składek może zatem istnieć, mimo że nie potwierdza go stan konta płatnika. Ustalenie rzeczywistego stanu należności składkowych, jeśli jest on niezgodny ze stanem konta płatnika (na jego korzyść), wymaga wprawdzie jego korekty (przez złożenie przez płatnika deklaracji korygujących, bądź sporządzenia deklaracji korygujących z urzędu), ale ta niezgodność nie może być podstawą odmowy zwrotu nadpłaconych składek. Dodać też trzeba, że przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie uzależniają zwrotu nadpłaconych składek od prawidłowego wywiązywania się płatnika z obowiązków składania deklaracji rozliczeniowych, a to oznacza, że jedynym warunkiem zwrotu nienależnie opłaconych składek (nieprzedawnionych) jest nadwyżka zewidencjonowanych wpłat z tytułu składek nad należną z tego tytułu kwotą. Organ rentowy nie może zatem odmówić zwrotu nadpłaty, powołując się wyłącznie na stan konta płatnika, bowiem ma on charakter wyłącznie ewidencyjny, a nie prawotwórczy. Przedstawione zasady działają także w sytuacji odwrotnej, gdy stan konta płatnika ustalony na podstawie składanych deklaracji rozliczeniowych i wpłat nie wykazuje istnienia zaległości składkowych. Także i w tym przypadku nie ma znaczenia stan konta płatnika, ale rzeczywisty stan rzeczy odniesiony obowiązków wynikających z przepisów prawa, co zwykle organ rentowy ustala w protokole kontrolnym (art. 86 i następne ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) wykazującym np. niezgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych czy zaniżenie składek na ubezpieczenia społeczne. Poza przedstawionymi argumentami należy zauważyć, że nie do zaakceptowania jest praktyka, zgodnie z którą z jednej strony, gdy chodzi o zaległości składkowe, organ rentowy nie czuje się związany stanem konta płatnika, z drugiej zaś uznaje go za wiążący, gdy płatnik żąda zwrotu nadpłaconych składek. Przepisy art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przewidują, że nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez Zakład z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek, z zastrzeżeniem ust. 6c, 8 i 8d (ust. 6a); Zakład zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, chyba że nie przekraczają wysokości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym (ust. 6b); po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnie opłacone, płatnik składek może złożyć wniosek o ich zwrot (ust. 6c). Z przepisów tych wynika, że zwrot nadpłaconych składek następuje na wniosek płatnika, co jednocześnie określa datę, na którą należy ustalić, czy nadpłata taka istnieje. Decydujący jest zatem aktualny na datę wniosku stan rozliczenia zapłaconych składek. Jeśli we wniosku o zwrot składek płatnik powołuje się na zapłacenie nienależnych składek (z braku tytułu do ubezpieczenia) w danym okresie, to obowiązkiem organu rentowego jest, po pierwsze, zajęcie stanowiska, czy składki te były opłacone nienależnie. Po drugie, w przypadku podzielenia takiej kwalifikacji, konieczne jest wyjaśnienie, czy zostały one rozliczone w myśl zasad wynikających z przepisów dotyczących rozliczania składek, wypłaconych zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz kolejności zaliczania wpłat składek na poszczególne fundusze i w konsekwencji, czy na dzień wniosku napłata składek nadal istnieje”.

Sąd I instancji podkreślił, że w niniejszej sprawie ustalono, że organ rentowy ostatecznie zawiadomił płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek. Z kolei przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie uzależniają zwrotu nadpłaconych składek od prawidłowego wywiązywania się płatnika z obowiązków składania deklaracji rozliczeniowych, a to oznacza, że jedynym warunkiem zwrotu nienależnie opłaconych składek (nieprzedawnionych) jest nadwyżka zewidencjonowanych wpłat z tytułu składek nad należną z tego tytułu kwotą. Organ rentowy nie może zatem odmówić zwrotu nadpłaty, powołując się wyłącznie na stan konta płatnika, bowiem ma on charakter wyłącznie ewidencyjny, a nie prawotwórczy.

Z regulacji zawartej w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że zwrot nadpłaconych składek następuje na wniosek płatnika, co jednocześnie określa datę, na którą należy ustalić, czy nadpłata taka istnieje. Decydujący jest zatem aktualny na datę wniosku stan rozliczenia zapłaconych składek.

Obowiązek zwrotu nadpłaconych składek aktualizuje się w momencie ziszczenia się przesłanek wynikających z art. 24 ust. 6a i 6c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czyli w chwili złożenia przez ubezpieczonego wniosku o zwrot nadpłaconych składek.

Ubezpieczona P. G. złożyła wspomniany powyżej wniosek w dniu 5 kwietnia 2019 r., czyli od tego dnia zgodnie z regulacją z art. 24 ust. 6d cytowanej ustawy organ rentowy miał 30 dni na zwrot nadpłaconych składek.

Sąd I instancji uznał, że w świetle powyższego bez znaczenia jest argumentacja prezentowana przez organ jakoby uzasadnioną przyczyną odmowy zwrotu nadpłaconych składek na rzecz wnioskodawczyni miały być nieprawidłowości w dokumentacji, czy też wszczęte postępowanie w sprawie prawidłowości dokumentacji.

Wobec powyższego pozwany organ rentowy niezasadnie odmówił odwołującej zwrotu nienależnie opłaconych składek w łącznej kwocie 1.049.84 zł, co skutkowało zmianą zaskarżonej decyzji poprzez zobowiązanie organu rentowego do zwrotu na rzecz odwołującej P. G. nienależnie uiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 979,31 zł, na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 49,48 zł, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie 21,05 zł, o czym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i powołanych w uzasadnieniu przepisów prawa materialnego w pkt 1 wyroku.

O kosztach postępowania orzeczono w pkt 2 wyroku na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Pozwany organ rentowy przegrał proces i winien zwrócić odwołującej koszty zastępstwa procesowego w wysokości 270 zł, obliczone na podstawie § 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r., poz. 265) od wartości przedmiotu sporu.

W pkt 3 Sąd Okręgowy przekazał wniosek odwołującej zawarty w odwołaniu o odsetki do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.. Podkreślił też, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011 r., sygn. akt II UK 360/10, LEX nr 901610). Także żądanie ubezpieczonej, które nie było przedmiotem decyzji organu rentowego, a zostało zgłoszone w odwołaniu, czy w toku postępowania przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych, powinno być przekazane przez sąd do rozpoznania organowi rentowemu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1999 r., sygn. I UKN 622/98). Dopiero wtedy, gdy organ rentowy wypowie się co do zasadności żądania zapłaty odsetek ustawowych, co uczyni w formie decyzji, ubezpieczona będzie mogła zająć stanowisko i ewentualnie nie zgadzając się z treścią decyzji, zaskarżyć ją do sądu ubezpieczeń społecznych. Tym samym żądanie wnioskodawczyni zawarte w odwołaniu o zasądzenie odsetek Sąd Okręgowy potraktował jako nowe żądanie wypłaty odsetek i na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. przekazał je do rozpoznania organowi rentowemu.

Apelację od wyroku Sądu I instancji wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił :

⚫

naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 24 ust. 6c i 6d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że Pani P. G., złożyła wniosek o zwrot nadpłaconych składek w dniu 5 kwietnia 2019r., mimo iż ZUS podjął w związku ze wskazanym wnioskiem czynności rozliczenia konta płatnika składek oraz prawidłowości złożonej dokumentacji rozliczeniowej za miesiące grudzień 2012r., luty i marzec 2014r. oraz listopad 2018r. i dopiero po rozliczeniu konta wymienionej, pismem z dnia 14 czerwca 2023r., organ rentowy dokonał rozliczenia konta płatnika składek i poinformował wymienioną o powstałej nadpłacie,

⚫

naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez przyjęcie, iż w naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez przyjęcie, iż organ rentowy przed dokonaniem czynności rozliczenia konta płatnika składek winien zwrócić ewentualną nadpłatę odwołującej oraz uznanie przez Sąd I instancji.

Mając powyższe na względzie wniósł:

1.  o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania od decyzji ZUS, ewentualnie,

2.  o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania

oraz

3.  o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych.

Odwołująca nie wniosła odpowiedzi na apelację organu rentowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. W szczególności, w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, a zebrany w sprawie materiał poddał właściwej ocenie, zachowując granice swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne.

Argumenty przedstawione w treści apelacji, nie podważyły w żaden sposób zasadności stanowiska Sądu I instancji.

Na wstępie przypomnieć należy, że spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do tego, czy organ prawidłowo odmówił odwołującej P. G. zwrotu nienależnie opłaconych składek.

Apelujący organ zarzucił Sądowi I instancji naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 6c i 6d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że P. G., złożyła wniosek o zwrot nadpłaconych składek w dniu 5 kwietnia 2019r., mimo iż ZUS podjął w związku ze wskazanym wnioskiem czynności rozliczenia konta płatnika składek oraz prawidłowości złożonej dokumentacji rozliczeniowej za miesiące grudzień 2012r., luty i marzec 2014r. oraz listopad 2018r. i dopiero po rozliczeniu konta wymienionej, pismem z dnia 14 czerwca 2023r., organ rentowy dokonał rozliczenia konta płatnika składek i poinformował wymienioną o powstałej nadpłacie.

Z powyższym stanowiskiem organu rentowego w ocenie Sądu Odwoławczego nie sposób się zgodzić, takie stanowisko apelującego jest nietrafne i nie może prowadzić do uwzględnienia apelacji, nie sposób bowiem podzielić argumentacji organu rentowego co do wykładni art. 24 ust. 6c i 6d ustawy systemowej.

Przypomnieć zatem należy, że zgodnie z art. 24 ust. 6a – 6d i 6g ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230 t.j., dalej ustawa systemowa) nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez Zakład z urzędu na poczet zaległych lub bieżących składek, a w razie ich braku - na poczet przyszłych składek, chyba że płatnik składek złoży wniosek o zwrot składek, z zastrzeżeniem ust. 6c, 8 i 8d (ust. 6a).

Zakład zawiadamia płatnika składek o kwocie nienależnie opłaconych składek, które zgodnie z ust. 6a mogą być zwrócone, jeżeli kwota nienależnie opłaconych składek przekracza dziesięciokrotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (ust. 6b).

Co zatem należy podkreślić w niniejszym postępowaniu - po stwierdzeniu, że składki zostały nienależnie opłacone, płatnik składek może złożyć wniosek o ich zwrot (ust. 6c) i jest to jego uprawnienie, które w sytuacji, gdy na chwilę złożenia wniosku o zwrot – płatnik nie posiada zaległych lub bieżących składek do uiszczenia - zakład ma obowiązek uwzględnić.

Co również istotne, przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie uzależniają zwrotu nadpłaconych składek od prawidłowego wywiązywania się płatnika z obowiązków składania deklaracji rozliczeniowych, a to oznacza, że jedynym warunkiem zwrotu nienależnie opłaconych składek (nieprzedawnionych) jest nadwyżka zewidencjonowanych wpłat z tytułu składek nad należną z tego tytułu kwotą. Organ rentowy nie może zatem odmówić zwrotu nadpłaty, powołując się wyłącznie na stan konta płatnika, bowiem ma on charakter wyłącznie ewidencyjny, a nie prawotwórczy. W tym zakresie Sąd I instancji podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 4 czerwca 2019 r., sygn. akt III UK 155/18, LEX nr 2686331.

Nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku, o którym mowa w ust. 6c. Zwrot następuje w formie bezgotówkowej na rachunek bankowy płatnika składek zewidencjonowany na koncie płatnika składek. W przypadku braku płatnika składek nienależnie opłacone składki podlegają zwrotowi następcy prawnemu w terminie i na zasadach określonych dla płatnika składek (ust. 6d).

W świetle powyższego, rację należy przyznać Sądowi Okręgowemu, że skoro doszło do nadpłaty składek przez odwołującą P. G., a w chwili złożenia wniosku o ich zwrot tj. 5 kwietnia 2019 r. (w tym dniu odwołująca złożyła w ZUS dwa wnioski o informację o stanie konta płatnika składek oraz o zwrot nienależnie opłaconych składek), a płatnik składek nie zalegał z zapłatą żadnych składek na ubezpieczenia społeczne w ZUS (na datę 5 kwietnia 2019 r. nie stwierdzono zaległości), to organ rentowy nie miał podstaw prawnych do odmowy zwrotu tych środków płatnikowi.

Jednocześnie zauważyć należy, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych w piśmie z dnia 14 czerwca 2019 r. znak (...) (k. 160 akt) potwierdził istnienie nadpłaty, albowiem zawiadomił odwołującą o dokonaniu rozliczenia jej konta wskazując, że na dzień 14 czerwca 2019 r. ustalono nadpłatę na: ubezpieczenia społeczne – 979,31 zł, ubezpieczenie zdrowotne – 49,48 zł oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – 21,05 zł. Nie sposób zatem zgodzić się z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, że rozliczenia konta odwołującej dokonano dopiero 14 czerwca 2023 r. Przeczy temu treść pisma z 14 czerwca 2019 r. skierowana do odwołującej.

Sąd Odwoławczy podziela stanowisko Sądu I instancji, iż obowiązek zwrotu nadpłaconych składek aktualizuje się w momencie ziszczenia się przesłanek wynikających z art. 24 ust. 6a i 6c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czyli w chwili złożenia przez ubezpieczonego wniosku o zwrot nadpłaconych składek. Ubezpieczona P. G. złożyła wspomniany powyżej wniosek w dniu 5 kwietnia 2019 r., czyli od tego dnia zgodnie z regulacją z art. 24 ust. 6d cytowanej ustawy organ rentowy miał 30 dni na zwrot nadpłaconych składek.

Wykładnia językowa tegoż przepisu nie pozostawia, zdaniem tut. sądu, wątpliwości, iż jeśli płatnik skorzysta z uprawnienia wynikającego wprost z art.24 ust. 6c sus, to organ rentowy nie ma już podstaw np. do zaliczenia nienależnie opłaconych składek na poczet składek przyszłych. Przeciwnie, stosownie do przepisu art. 24 ust.6c-6e ustawy systemowej, obowiązany jest dokonać ich zwrotu płatnikowi w trybie w tym przepisie przewidzianym.

W świetle powyższych ustaleń Sąd I instancji słusznie stwierdził, że bez znaczenia jest argumentacja prezentowana przez organ rentowy w apelacji jakoby uzasadnioną przyczyną odmowy zwrotu nadpłaconych składek na rzecz odwołującej miały być nieprawidłowości w dokumentacji, czy też wszczęte postępowanie w sprawie prawidłowości dokumentacji.

Zauważyć też wypada, że w zaskarżonej decyzji z 20 maja 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. jako podstawę prawną wskazał art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tymczasem nie sposób stwierdzić by ustawodawca na mocy ww. przepisu umocował Zakład Ubezpieczeń Społecznych do odmowy zwrotu nienależnie opłaconych składek z przyczyn jakie organ ten podał w treści zaskarżonej decyzji, tj. z powodu wszczętego postępowania w Wydziale (...) odnośnie prawidłowości złożonej przez odwołującą dokumentacji rozliczeniowej za miesiące 12/2012, 02/2014 i 03/2014 oraz 11/2018. Stanowisko organu rentowego w tym zakresie, jak trafnie uznał Sąd I instancji, ocenić należy jako błędne.

Procedura zwrotu nienależnie opłaconych składek została uregulowana w ustawie systemowej bardzo szczegółowo, a obowiązek zwrotu nadpłaconych składek aktualizuje się w momencie ziszczenia się przesłanek wynikających z art. 24 ust. 6a i 6c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czyli w chwili złożenia przez ubezpieczonego wniosku o zwrot nadpłaconych składek. Z powołanego spornego przepisu art. 24 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika bowiem, że zwrot nadpłaconych składek następuje na wniosek płatnika, co jednocześnie określa datę, na którą należy ustalić, czy nadpłata taka istnieje.

Z trafnych ustaleń Sądu I instancji wynika, że odwołująca wnioskiem z 5 kwietnia 2019 r. zwróciła się jednocześnie z wnioskiem o informację o stanie konta płatnika składek oraz wnioskiem o zwrot nienależnie opłaconych składek. Tymczasem Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. w dniu 20 maja 2019 r. wydał zaskarżoną decyzję (tj. odmówił zwrotu nienależnie opłaconych składek z przyczyn jakie organ ten podał w treści zaskarżonej decyzji, tj. z powodu wszczętego postępowania w Wydziale (...) odnośnie prawidłowości złożonej przez odwołującą dokumentacji rozliczeniowej za miesiące). Z kolei w piśmie z 14 czerwca 2019 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. potwierdził natomiast fakt nadpłaty wskazując, że na dzień 14 czerwca 2019 r. ustalono nadpłatę na: ubezpieczenia społeczne – 979,31 zł, ubezpieczenie zdrowotne – 49,48 zł oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – 21,05 zł.

Zaznaczyć wypada, że na gruncie niniejszej sprawy istotnym było bowiem wyłącznie to, że w chwili złożenia przez odwołującą wniosku o zwrot nadpłaconych składek 5 kwietnia 2019 r., płatnik składek nie zalegał z zapłatą żadnych składek na ubezpieczenia społeczne. Nienależnie opłacone składki podlegają zaliczeniu przez Zakład z urzędu wyłącznie na poczet zaległych lub bieżących składek. Tych natomiast, czemu pozwany nie zaprzeczał, na koncie odwołującej w dniu złożenia przez nią wniosku nie odnotowano. Wobec tego, skoro płatnik składek złożył wniosek o zwrot nadpłaconych składek, to organ rentowy obowiązany był zwrócić omawiane składki, bez możliwości pozostawienia ich na poczet ewentualnych składek przyszłych, ale jeszcze nieustalonych i niewymagalnych.

Mając na uwadze powyższe prawidłowo zatem w puncie 1 wyroku Sąd Okręgowy w Poznaniu zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. do zwrotu na rzecz odwołującej P. G. nienależnie uiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne w kwocie 979,31 zł, na ubezpieczenie zdrowotne w kwocie 49,48 zł, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w kwocie 21,05 zł.

W ocenie Sąd Odwoławczego prawidłowo też Sąd I instancji przekazał wniosek odwołującej zawarty w odwołaniu o odsetki do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.. Zaznaczyć należy, że odwołanie od decyzji organu rentowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pełni rolę pozwu i wszczyna postępowanie sądowe. Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a między stronami spornych; poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć. Przed sądem ubezpieczony może żądać jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swoją rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, natomiast nie może żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. Z tego względu odwołanie wnoszone od decyzji organu ubezpieczeń społecznych nie ma charakteru samodzielnego żądania, a jeżeli takie zostanie zgłoszone, sąd nie może go rozpoznać, lecz zobowiązany jest postąpić zgodnie z art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. A zatem kontrolna rola sądu musi korespondować z zakresem rozstrzygnięcia dokonanego w decyzji administracyjnej, bowiem zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji (art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a k.p.c.) w granicach jej treści i przedmiotu. Kwestia odsetek nie była przedmiotem zaskarżonej decyzji, a zatem słusznie Sąd I instancji potraktował je jako nowe żądanie wypłaty odsetek i na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. przekazał je do rozpoznania organowi rentowemu.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji przy wydaniu wyroku z 22 czerwca 2023 r. nie naruszył ani przepisów prawa materialnego (art. 24 ust. 6c i 6d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych) ani przepisów prawa procesowego (art. 233 § 1 k.p.c.). W światle powyższego podnoszone w apelacji zarzuty uznać należy za nietrafne, albowiem zaskarżony przez Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wyrok Sądu I instancji z dnia 22 czerwca 2023 r. odpowiada prawu.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., uznając apelację za bezzasadną, orzekł o jej oddaleniu.

sędzia Marta Sawińska