Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Renata Pohl

Protokolant: Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2022 r. w Poznaniu

sprawy M. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek apelacji M. F.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 23 lipca 2020 r. sygn. akt VIII U 483/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 i poprzedzającą go decyzję o tyle, iż stwierdza, że odwołująca M. F. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od 20 września 2016r. do 30 kwietnia 2018r.;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 i koszty zastępstwa procesowego znosi między stronami wzajemnie;

3.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

4.  zasądza od pozwanego organu rentowego na rzecz odwołującej kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem II instancji.

Renata Pohl

UZASADNIENIE

Decyzją z 21 lutego 2019 r., nr (...), znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych, I Oddział w P. stwierdził, że M. F. jako osoba prowadząca działalność gospodarczą nie mająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60% kwoty przeciętnego wynagrodzenia nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od 7 lipca 2015 r. do 30 kwietnia 2018 r. i dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 7 lipca 2015 r. do 30 kwietnia 2018 r.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła M. F. wnosząc o jej zmianę poprzez stwierdzenie, że podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 7 lipca 2015 r. do 30 kwietnia 2018 r. jako osoba prowadząca działalność gospodarczą nie mająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60% kwoty przeciętnego wynagrodzenia oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z 23 lipca 2020 r., sygn. akt VIII U 483/19, Sąd Okręgowy w Poznaniu, VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, oddalił odwołanie (pkt 1) i nie obciążył odwołującej kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego (pkt 2).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

M. F. od 1.12.2013 r. zarejestrowała działalność gospodarczą z zakresu sprzątania budynków i obiektów przemysłowych. W ramach prowadzonej działalności odwołująca sprzątała w biurze rachunkowym należącym do J. Z. oraz w salonie fryzjersko-kosmetycznym, który mieścił się na os. (...). Odwołująca świadczyła tam usługi sprzątające do marca 2014 r. na podstawie umowy ustnej zawartej z J. Z.. Było to potwierdzane rachunkiem wystawianym przez odwołującą, co miesiąc. Sprzątanie odbywało się 2-3 razy tygodniu w każdym z miejsc. Po marcu 2014 r. strony nie zawierały już umów na sprzątanie, gdyż J. Z. korzystała z usług innej firmy.

Nadto w okresie od grudnia 2013 r. do marca 2014 r. odwołująca sprzątała gabinet stomatologiczny w B..

W 2015 r. odwołująca prowadziła rozmowy z J. Z. oraz ze wspólnikami (...) s.c. A. A., E. M..

Odwołująca musiała zaprzestać wykonywania działalności, gdyż przeszła na zwolnienie lekarskiej ze względu na problemy z ciążą. Urodziła dziecko i przeszła na urlop macierzyński. Z uwagi na problemy zdrowotne dziecka nie mogła wrócić do wykonywania działalności. W tym zakresie korzystała z zasiłku opiekuńczego ze względu na chore dziecko, cierpiące z powodu porażenia mózgowego dziecięcego, postępującej skoliozy.

W tym zakresie dziecko odwołującej przeszło operację kręgosłupa. Z uwagi na pogorszenie stanu zdrowia dziecka, odwołująca zaczęła cierpieć na depresje i korzystała ze zwolnienia lekarskiego. Za ten okres wypłacono jej świadczenie chorobowe.

W latach 2015-2017 odwołująca nie uzyskała żadnego przychodu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

Odwołująca była niezdolna do pracy w następujących okresach:

Nr stat.		Data niezdolności od	Data niezdolności do
026		03-03-2014	24-03-2014
026		25-03-2014	17-04-2014
026		18-04-2014	07-05-2014
026		08-05-2014	29-05-2014
026		30-05-2014	10-06-2014
026		11-06-2014	30-06-2014
		22-06-2015	06-07-2015
		07-07-2015	31-07-2015
		29-07-2015	11-08-2015
		12-08-2015	26-08-2015
		27-08-2015	08-09-2015
F33		09-09-2015	04-10-2015
F33		05-10-2015	25-10-2015
F33		26-10-2015	15-11-2015
F33		16-11-2015	06-12-2015
F33		07-12-2015	27-12-2015
F33		28-12-2015	17-01-2016
F33		18-01-2016	07-02-2016
F33		08-02-2016	29-02-2016
		01-03-2016	14-03-2016
		15-03-2016	21-03-2016
M54		22-03-2016	05-04-2016
M54		06-04-2016	20-04-2016
M54		21-04-2016	04-05-2016
F33		05-05-2016	24-05-2016
F33		25-05-2016	14-06-2016
F33		15-06-2016	05-07-2016
F33		06-07-2016	26-07-2016
F33		27-07-2016	16-08-2016
F33		17-08-2016	06-09-2016
F33		07-09-2016	26-09-2016
F33		27-09-2016	17-10-2016
	M54	04-11-2016	18-11-2016
	M54	19-11-2016	02-12-2016
	M54	03-12-2016	16-12-2016
	F33	19-12-2016	08-01-2017
	F33	09-01-2017	27-01-2017
	F33	28-01-2017	19-02-2017
	F33	20-02-2017	12-03-2017
	F33	13-03-2017	02-04-2017
	F33	03-04-2017	01-05-2017
	F33	02-05-2017	22-05-2017
	F33	23-05-2017	12-06-2017
		13-06-2017	26-06-2017
	G57	27-06-2017	30-06-2017
	G57	01-07-2017	06-07-2017
	G54	07-07-2017	13-07-2017
		14-07-2017	21-07-2017
		22-07-2017	04-08-2017
		05-08-2017	14-08-2017
	F33	16-08-2017	06-09-2017
	F33	07-09-2017	26-09-2017
	F33	27-09-2017	18-10-2017
	F33	19-10-2017	08-11-2017
	F33	09-11-2017	29-11-2017
	F33	30-11-2017	15-12-2017
	F33	16-12-2017	05-01-2018
	F33	06-01-2018	24-01-2018
	F33	25-01-2018	14-02-2018
		15-02-2018	23-02-2018
		24-02-2018	28-02-2018
	G54	01-03-2018	07-03-2018
		08-03-2018	15-03-2018
		16-03-2018	30-03-2018
	N30	30-03-2018	06-04-2018
	N30	07-04-2018	11-04-2018
	JOO	12-04-2018	16-04-2018
	F33	17-04-2018	07-05-2018

Odwołująca pobierała świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w okresie ubezpieczenia:

rodzaj zasiłku	okres od	okres do	kwota
zasiłek chorobowy	03-03-2014	31-03-2014	7 746,19
zasiłek chorobowy	01-04-2014	30-04-2014	8 013,30
zasiłek chorobowy	01-05-2014	31-05-2014	8 280,41
zasiłek chorobowy	01-06-2014	23-06-2014	6 143,53
zasiłek macierzyński	24-06-2014	30-06-2014	1 495,83
zasiłek macierzyński	01-07-2014	31-07-2014	6 624,39
zasiłek macierzyński	01-08-2014	31-08-2014	6 624,39
zasiłek macierzyński	01-09-2014	30-09-2014	6 410,70
zasiłek macierzyński	01-10-2014	31-10-2014	6 624,39
zasiłek macierzyński	01-11-2014	30-11-2014	6 410,70
zasiłek macierzyński	01-12-2014	31-12-2014	6 624,39
zasiłek macierzyński	01-01-2015	31-01-2015	6 624,39
zasiłek macierzyński	01-02-2015	28-02-2015	5 983,32
zasiłek macierzyński	01-03-2015	31-03-2015	6 624,39
zasiłek macierzyński	01-04-2015	30-04-2015	6 410,70
zasiłek macierzyński	01-05-2015	31-05-2015	6 624,39
zasiłek macierzyński	01-06-2015	22-06-2015	4 701,18
zasiłek opiekuńczy	23-06-2015	30-06-2015	L709,52
zasiłek opiekuńczy	01-07-2015	06-07-2015	1 282,14

rok	kwota
2014	70 998,22
2015	39 960,03

Odwołująca pobierała świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poza okresem ubezpieczenia:

rodzaj zasiłku	okres od	okres do	kwota
zasiłek opiekuńczy	29-07-2015	31-07-2015	641,07
zasiłek opiekuńczy	01-08-2015	31-08-2015	6 624,39
zasiłek opiekuńczy	01-09-2015	08-09-2015	1 709,52
zasiłek chorobowy	09-09-2015	30-09-2015	4701,18
zasiłek chorobowy	01-10-2015	31-10-2015	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-11-2015	30-11-2015	6 410,70
zasiłek chorobowy	01-12-2015	31-12-2015	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-01-2016	31-01-2016	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-02-2016	29-02-2016	6 197,01
zasiłek opiekuńczy	01-03-2016	21-03-2016	4 487,49
zasiłek chorobowy	22-03-2016	31-03-2016	2 136,90
zasiłek chorobowy	01-04-2016	30-04-2016	6 410,70
zasiłek chorobowy	01-05-2016	31-05-2016	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-06-2016	30-06-2016	6 410,70
zasiłek chorobowy	01-07-2016	31-07-2016	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-08-2016	31-08-2016	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-09-2016	19-09-2016	4 060,11
zasiłek chorobowy	04-11-2016	30-11-2016	5 769,63
zasiłek chorobowy	01-12-2016	16-12-2016	3 419,04
zasiłek chorobowy	19-12-2016	31-12-2016	2 777,97
zasiłek chorobowy	01-01-2017	31-01-2017	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-02-2017	28-02-2017	5 983,32
zasiłek chorobowy	01-03-2017	31-03-2017	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-04-2017	30-04-2017	6 410,70
zasiłek chorobowy	01-05-2017	31-05-2017	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-06-2017	12-06-2017	2 564,28
zasiłek opiekuńczy	13-06-2017	26-06-2017	2 991,66
zasiłek chorobowy	27-06-2017	30-06-2017	854,76
zasiłek chorobowy	01-07-2017	13-07-2017	2 777,97
zasiłek opiekuńczy	14-07-2017	31-07-2017	3 846,42
zasiłek opiekuńczy	01-08-2017	14-08-2017	2 991,66
zasiłek chorobowy	16-08-2017	31-08-2017	3 419,04
zasiłek chorobowy	01-09-2017	30-09-2017	6 410,70
zasiłek chorobowy	01-10-2017	31-10-2017	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-11-2017	30-11-2017	6 410,70
zasiłek chorobowy	01-12-2017	31-12-2017	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-01-2018	31-01-2018	6 624,39
zasiłek chorobowy	01-02-2018	13-02-2018	2 777,97
zasiłek opiekuńczy	15-02-2018	28-02-2018	2 991,66
zasiłek chorobowy	01-03-2018	07-03-2018	1 495,83
zasiłek opiekuńczy	08-03-2018	29-03-2018	4701,18
zasiłek chorobowy	30-03-2018	31-03-2018	427,38
zasiłek chorobowy	01-04-2018	11-04-2018	2 350,59
zasiłek opiekuńczy	12-04-2018	16-04-2018	1 068,45

rok	kwota
2015	33 335,64
2016	68 167,11
2017	77 783,16
2018	22 437,45

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji uznał odwołanie za nieuzasadnione.

Na wstępie Sąd Okręgowy wskazał na treść art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 266) i art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c i art. 84 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2015 r., poz. 581).

W ocenie Sądu Okręgowego, odwołująca nie wykazała, by podejmowała realne próby prowadzenia działalności gospodarczej, ani jakiekolwiek czynności zmierzające do jej prowadzenia po 7 lipca 2015 r. Zdaniem Sądu Okręgowego przedstawione w toku postępowania dowody nie były wystarczające do przyjęcia, iż w spornym okresie prowadziła działalność gospodarczą. Przesłuchani świadkowie potwierdzili, że działalność gospodarcza była przez odwołująca prowadzona w 2014 r., a w 2015 r. rozmawiała z J. Z. w celu kontunuowania współpracy. Z zeznań tych nie wynika jednak, by rozmowy te miały miejsce w spornym okresie (po 07.07.2015 r.) Podobnie Sąd Okręgowy ocenił oświadczenia samej odwołującej. Nie potwierdzają one by w spornym okresie prowadziła rozmowy w celu pozyskania kontrahentów. Podkreślił, że odwołująca przez blisko 3 lata była zdolna do pracy tylko przez okres kilku dni w każdym roku.

W uznaniu Sądu Okręgowego, stan zdrowia odwołującej, w zestawieniu z faktem ustania umowy o współpracy z ostatnimi kontrahentami w marcu 2014 r. dają podstawę do przyjęcia, iż w spornym okresie faktycznie działalności gospodarczej nie prowadziła w rozumieniu i zgodnie z wymogami art. 2 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, a następnie ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo Przedsiębiorców.

Sąd I instancji podkreślił, że odwołująca nie wskazała na jakiekolwiek czynności po 7 lipca 2015 r., które świadczyłyby o prowadzeniu działalności gospodarczej, a objęcie ubezpieczeniem społecznym wynikało jedynie z domniemania wynikającego z wpisu w ewidencji działalności gospodarczej. Prowadzone przez nią rozmowy odbywały się w 2015 r., jednak z zebranego materiału dowodowego nie wynika, by dotyczyły one spornego okresu.

Wobec treści przywołanych przepisów prawa materialnego, dokonanych ustaleń faktycznych oraz w oparciu o treść art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie jako bezzasadne.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. bowiem uznał, że zachodzi szczególny przypadek, w którym uzasadnione było odstąpienie od obciążania odwołującej kosztami procesu, mimo formalnego przegrania przez nią sprawy. Wskazał, że odwołująca była subiektywnie przekonana o słuszności swojego odwołania. A ponadto za zastosowaniem art. 102 k.p.c. przemawia również wyjątkowa sytuacja rodzinno – majątkowa odwołującej.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodła odwołująca, zaskarżając wyrok w całości. Zarzucił Sądowi I instancji naruszenie:

I.  przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dokonanie ustaleń faktycznych w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania oraz zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, co skutkowało błędnym przyjęciem, m.in. że odwołująca faktycznie nie prowadziła działalności gospodarczej od 7 lipca 2015 r., i że od 7 lipca 2015 r. do 30 kwietnia 2018 r. była zdolna do pracy przez zaledwie kilka dni,

II.  przepisów postępowania, tj. art. 233 k.p.c., poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów wyrażającą się w szczególności w:

a)  nieuzasadnionej odmowie wiarygodności zeznań odwołującej w zakresie, że w okresach przerw między zasiłkami poszukiwała ona kontrahentów,

b)  pominięciu, że świadek T. F. zeznał, że w okresach przerw między zasiłkami odwołująca poszukiwała kontrahentów,

c)  pominięciu, że odwołująca odprowadzała składki na ubezpieczenia społeczne, składała stosowne deklaracje podatkowe i rozliczenia, podejmowała czynności przygotowawcze związane z prowadzoną działalności gospodarczą oraz wyrażała wolę prowadzenia działalności gospodarczej,

III.  przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., tj. zasady swobodnej oceny dowodów, poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego oraz uchybienie zasadom logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, a także sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w konsekwencji przyjęcie, że odwołująca M. F. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym, jak też dokonania jego oceny z pomięciem istotnej części tego materiału, tj. pominięcie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a polegających na tym, że z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że odwołująca jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 7 lipca 2015 r. do 30 kwietnia 2018 r.,

IV.  prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1 oraz art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez ich błędną wykładnię i zastosowanie, co skutkowało uznaniem, że odwołująca jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 7 lipca 2015 r. do 30 kwietnia 2018 r.

Podnosząc powyższe, apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji poprzez stwierdzenie, że jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie mająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 7 lipca 2015 r. do 30 kwietnia 2018 r., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od organu na rzecz odwołującej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za I instancję oraz kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującej zasługiwała na uwzględnienie jedynie w części.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji, ale dokonał odmiennej oceny prawnej ustaleń obejmujących wyłączenie M. F. z obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowego i wypadkowego oraz dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego od 7 lipca 2015 r. W pozostałym zakresie dokonana subsumcja ustaleń faktycznych do mających zastosowanie przepisów prawa materialnego nie budzi natomiast zastrzeżeń, a tut. Sąd owe zważenia podziela w całości i na podstawie art. 382 k.p.c. przyjmuje je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu Odwoławczego (por. art. 387 § 2 ¹ k.p.c.).

Spór w sprawie dotyczył ustalenia, czy organ rentowy zasadnie uznał, iż M. F. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i dobrowolnemu ubezpieczeniu zdrowotnemu od 7 lipca 2015 r. do 30 kwietnia 2018 r.

Przypomnieć zatem należy, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021 r., poz. 423 z późn. zm.), w brzmieniu obowiązującym w okresie spornym, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu od dnia rozpoczęcia do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.

Ubezpieczeniu chorobowemu osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają dobrowolnie na swój wniosek, zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy.

.

Jak stanowi art. 14 ust. 1 ustawy systemowej, w brzmieniu obowiązującym w okresie spornym, objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym osób prowadzących pozarolniczą działalność następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony, z zastrzeżeniem ust. 1a. Natomiast, zgodnie z ust. 2, ubezpieczenie chorobowe ustaje: 1) od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony; 2) od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie; 3) od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom. W przypadku, o którym mowa w ust. 2 pkt 2, jeżeli za część miesiąca został pobrany zasiłek, ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następującego po dniu, za który zasiłek ten przysługuje (ust. 2a).

Jak wynika z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, z wyjątkiem ust. 6a.

Ustawa określa w art. 13 w sposób autonomiczny okresy, w których osoby prowadzące działalność pozarolniczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu (pkt 4). Są nimi okresy „od dnia rozpoczęcia działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności".

W orzecznictwie (wyrok SN z 25 listopada 2005 r., I UK 80/05, OSNP 2006, nr 19-20, poz. 309) podkreśla się, że istnienie samego wpisu do ewidencji działalności gospodarczej nie przesądza o faktycznym prowadzeniu tej działalności (wpis ma charakter deklaratoryjny), ale prowadzi do domniemania prawnego (art. 234 k.p.c.), według którego osoba wpisana do ewidencji jest traktowana jako prowadząca działalność gospodarczą. Domniemanie to może być obalone, ale wymaga to przeprowadzenia przeciwdowodu.

Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 13 listopada 2008 r. (II UK 94/08, LEX nr 960472), art. 13 pkt 4 ustawy systemowej jednoznacznie kładzie nacisk na rozpoczęcie wykonywania pozarolniczej działalności i zaprzestanie wykonywania tej działalności, a nie na moment dokonania w ewidencji działalności gospodarczej stosownego wpisu o zarejestrowaniu działalności oraz chwilę jego wykreślenia. W konsekwencji obowiązkowi ubezpieczeń społecznych podlega osoba faktycznie prowadząca działalność gospodarczą (a więc wykonująca tę działalność), a nie osoba jedynie figurująca w ewidencji działalności gospodarczej na podstawie uzyskanego wpisu, która działalności tej nie prowadzi (nie wykonuje).

Wykonywanie działalności pozarolniczej (gospodarczej) w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy systemowej to rzeczywista działalność o cechach określonych w przepisach - obowiązującym w spornym okresie art. 2 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2017 r. poz. 2168) oraz obecnie obowiązującej ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2018r. poz. 646) – art. 3. W świetle obu powołanych przepisów działalność gospodarczą cechuje prowadzenie jej na własny rachunek i ryzyko przedsiębiorcy, charakter zarobkowy, zorganizowany i ciągły. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że szczególne znaczenie dla możliwości zakwalifikowania danej działalności jako gospodarczej ma jej ciągłość oraz zarobkowy charakter. Na ciągłość działalności gospodarczej składają się przy tym: powtarzalność czynności, pozwalająca na odróżnienie działalności gospodarczej od jednostkowej umowy o dzieło lub zlecenia albo umowy o świadczenie usług, które same w sobie nie składają się jeszcze na działalność gospodarczą oraz zamiar niekrótkiego prowadzenia działalności gospodarczej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 16 stycznia 2014 r., sygn. I UK 235/13, LEX nr 1444493; z 13 września 2016 r., sygn. I UK 455/15, LEX nr 2122404; z 10 maja 2017 r., sygn. I UK 184/16, LEX nr 2305920).

Przesłanka ciągłości wykonywania działalności oznacza, że wykonywanie działalności nie może mieć charakteru incydentalnego, od przypadku do przypadku, ani tym bardziej jednorazowego. Cel zadaniowy, związany z prowadzeniem przedsiębiorstwa i jego utrzymaniem, musi zakładać nastawienie na trwanie działalności w dłuższym przedziale czasowym. Wprawdzie ciągłość wykonywania działalności nie musi polegać w każdym przypadku na codziennym podejmowaniu czynności związanych z przedmiotem tej działalności, to jednak ważne jest, aby czynności te charakteryzowała powtarzalność, która miałaby istotny wpływ na funkcjonowanie działalności gospodarczej od momentu jej zarejestrowania. W tym też przejawia się zamiar prowadzenia tej działalności. Rozpoczęcie działalności gospodarczej powinno być działaniem konsekwentnym i przemyślanym pod względem organizacyjnym, technicznym, ekonomicznym, finansowym, marketingowym, handlowym.

Zarobkowy charakter działalności stanowi podstawową, konstytutywną cechę działalności gospodarczej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2013 r., I UK 604/12). Dana działalność jest zarobkowa, jeżeli jest prowadzona w celu osiągnięcia dochodu („zarobku") rozumianego jako nadwyżka przychodów nad nakładami (kosztami) tej działalności. Brak przedmiotowej cechy przesądza, iż w danym przypadku nie można mówić o działalności gospodarczej w rozumieniu art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. W tym zakresie znaczenie ma też kryterium subiektywne w postaci dążenia danego podmiotu do osiągnięcia zarobku (będącego zazwyczaj zyskiem) przez wykonywanie określonej działalności. Nie jest więc konieczne faktyczne osiąganie dochodów z danej działalności. Przynoszenie strat przez daną działalność (zarówno przejściowo, jak i w dłuższych okresach) nie pozbawia jej statusu działalności gospodarczej. Należy bowiem liczyć się z możliwością nieuzyskania przychodu z prowadzonej działalności gospodarczej, czyli poniesienia straty. O zarobkowym charakterze działalności gospodarczej nie decyduje faktyczne osiągnięcie zysku, lecz zamiar jego osiągnięcia (cel).

Przechodząc do oceny zarzutów apelacji, Sąd Apelacyjny uznał za częściowo zasadne argumenty dotyczące wyłączenia odwołującej z obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowego i wypadkowemu oraz dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego od 7 lipca 2015 r.

Należy rozpocząć od tego, że odwołująca zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych w związku z zarejestrowaniem 1.12.2013 r. działalności gospodarczej z zakresu sprzątania budynków i obiektów przemysłowych. Z tego tytułu od 3.03.2014 r. pobierała zasiłek chorobowy w związku z ciążą, a następnie od 24.06.2014 r. - zasiłek macierzyński w związku z urodzeniem dziecka. Następnie od 23.06.2015 r. do 6.07.2015 r. odwołująca pobierała zasiłek opiekuńczy, od 7.07.2015 r. do 31.07.2015 r. sprawowała opiekę nad chorym dzieckiem urodzonym (...), a więc w wieku ponad 14 lat i w związku z tym złożyła kolejny wniosek o przyznanie jej za ten okres zasiłku opiekuńczego. Decyzją z 27.07.2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił odwołującej prawa do zasiłku opiekuńczego za ten okres z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, bowiem wyczerpała limit 14 dni okresu zasiłkowego przysługującego w związku z taką opieką. Zakład wyłączył zatem odwołującą z ubezpieczeń społecznych od 7 lipca 2015 r. i od tego dnia odwołującej nie przysługiwał zasiłek opiekuńczy.

Dokonując oceny wskazanych faktów istotne jest to, czego Sąd Okręgowy nie uwzględnił, że decyzja odmawiająca przyznania odwołującej zasiłku opiekuńczego za okres od 7.07.2015 r. do 31.07.2015 r. zapadła 27.07.2015 r., czyli pod koniec okresu, jaki obejmował odmowę prawa do tego zasiłku. W ocenie Sądu Odwoławczego, w tej sytuacji zbyt daleko idąca jest ocena sądu I instancji dotycząca tego, że odwołująca licząc już od tego momentu nie wykazała, aby prowadziła działalność gospodarczą.

Jeżeli nadal w tym okresie, tj. od 7.07.2015 r. do 31.07.2015 r., odwołująca, zgodnie z zaleceniami lekarskimi wydanymi przez lekarza leczącego dziecko odwołującej, powinna była zapewnić mu opiekę i nie mogła w związku z tym tej działalności prowadzić, a o tym fakcie, że organ odmawia jej przyznania prawa do zasiłku opiekuńczego dowiedziała się pod koniec tego okresu, to nie można od niej wymagać, aby wcześniej podejmowała działania zmierzające do kontynuowania tej działalności. Gdyby organ rentowy złożony wniosek o zasiłek opiekuńczy rozpoznał natychmiast odmownie, wówczas tylko, w ocenie Sądu Apelacyjnego, można byłoby oczekiwać od odwołującej tego, iż mając świadomość decyzji Zakładu, winna powrócić do kontynuowania działalności gospodarczej. W sytuacji jednak, gdy decyzja odmowna zapada pod koniec okresu zasiłkowego, a przez większą jego część ubezpieczona opiekę dziecku zapewnia, to takiego wymogu powrotu do kontynuowania działalności gospodarczej formułować wobec niej nie można.

Po tej dacie, tj. po 31.07.2015 r., kiedy to Zakład odmówił odwołującej prawa do zasiłku opiekuńczego, odwołująca korzystała nadal nieprzerwanie ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, z zasiłku opiekuńczego i z zasiłku chorobowego, aż do 19.09.2016 r. Po tej dacie dalej zamierzała korzystać z zasiłku chorobowego. Organ rentowy wydał jednak wobec niej kolejne decyzje odmawiające jej prawa do zasiłku chorobowego za okres od 20.09.2016 r. do 26.09.2016 r., od 27.09.2016 r. do 17.10.2016 r. i od 18.10.2016 r. do 3.11.2016 r. W tym miejscu nastąpił moment, który odmiennie aniżeli przedstawiono to w apelacji, ocenił Sąd Odwoławczy, podzielając w tym względzie rozważania i ustalenia Sądu Okręgowego. Od 20.09.2016 r. wystąpił kolejny okres, za który odwołująca wnosiła o przyznanie jej zasiłku chorobowego, ale Zakład decyzją z 27.09.2016 r. odmówił jej prawa do tego zasiłku z powodu wykorzystania przez nią pełnego okresu zasiłkowego wynoszącego 182 dni. Następnie zapadły kolejne decyzje odmawiające jej przyznania prawa do zasiłku chorobowego. Łącznie okres, za który odwołującej nie przysługiwał zasiłek chorobowy objął zatem czas od 20.09.2016 r. do 3.11.2016 r. Był on na tyle długi, że odwołująca musiała mieć już świadomość stanowiska organu rentowego. W przeciwieństwie do poprzedniej sytuacji, decyzja odmawiająca odwołującej przyznania prawa do zasiłku chorobowego została wydana bowiem już 27.09.2016 r. W tej sytuacji odwołująca, mając świadomość wyczerpania maksymalnego okresu, na jaki przyznawany jest zasiłek chorobowy powinna była podjąć działania zmierzające do kontynuowania działalności gospodarczej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, od tego czasu można już od odwołującej takich działań oczekiwać ze względu na pełną świadomość wyczerpania okresu zasiłkowego. Niezależnie od tego, że nadal była osobą chorą, to i tak zasiłek jej w związku z tą jednostką chorobową już nie przysługiwał.

Odwołująca podjęła decyzję o prowadzeniu działalności gospodarczej. W związku z tym, wiedząc, że wyczerpała okres na jaki przyznawany jest zasiłek chorobowy i chcąc nadal podlegać z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym, powinna była kontynuować działalność gospodarczą. Sam wpis do ewidencji działalności gospodarczej nie skutkuje automatycznie podleganiem ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu. Tylko faktyczne prowadzenie działalności generuje taki tytuł.

Mając powyższe na uwadze, zdaniem Sądu Apelacyjnego, od 20.09.2016 r. można w pełni uprawniony sposób przyjąć, że odwołująca zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej, a w związku z tym od tej daty nie przysługiwał jej już status osoby, która działalność prowadzi i możliwość podlegania z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym.

Wbrew zarzutom apelującej, wyłączne oświadczenia odwołującej oraz jej męża nie stanowią przekonującego dowodu na to, aby M. F. w okresie przerw między zasiłkami faktycznie poszukiwała kontrahentów. Z zeznań tych nie wynika, kiedy dokładnie tych kontrahentów szukała, gdzie ich szukała, kim oni byli. Podnoszone przez skarżącą okoliczności wskazujące na prowadzenie działalności gospodarczej dotyczą okresu bezpośrednio po jej zarejestrowaniu. I to ten zakres jej zeznań oraz jej męża został uznany za wiarygodny przez Sąd Okręgowy, bowiem został potwierdzony przez świadka J. Z.. Organ rentowy nie kwestionował jednak faktu, że wówczas odwołująca rzeczywiście działalność prowadziła. Spór dotyczył późniejszego okresu i to on winien był stanowić przedmiot dowodzenia i wykazywania przez skarżącą kontynuowania działalności gospodarczej. Odwołująca nie przedstawiła jednak żadnych dowodów potwierdzających rzeczywiste kontynuowanie przez nią działalności gospodarczej w późniejszym okresie, tj. jak przyjął Sąd Apelacyjny od 20.09.2016 r. Dokonana przez Sąd Okręgowy ocena zeznań wymienionych jest więc prawidłowa i nie nosi znamion sprzeczności, którą podnosi skarżąca. Sąd Okręgowy wskazał bowiem, w jakim zakresie twierdzenia odwołującej oraz jej męża uznał za wiarygodne i Sąd Odwoławczy tą ocenę podziela.

Samo natomiast opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne, składanie deklaracji podatkowych i rozliczeń, nie stanowi o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej. Odwołująca powinna była wykazać dowodowo, że jej działalność cechuje się zawodowym, stałym charakterem, powtarzalnością podejmowanych działań, podporządkowaniem zasadzie racjonalnego gospodarowania oraz uczestnictwem w obrocie gospodarczym, i że ma charakter zarobkowy. Z zaoferowanych przez odwołującą dowodów nie wynika, aby rzeczywiście podejmowała ona jakiekolwiek działania zmierzające do kontynuowania działalności gospodarczej. Odwołująca od 20.09.2016 r., kiedy odmówiono jej prawa do zasiłku chorobowego, miała wystarczająco dużo czasu na podjęcie tych działań. Odwołująca prowadziła działalność gospodarczą z zakresu sprzątania budynków i obiektów przemysłowych. Trudno więc uznać, jakoby przy takim profilu działalności na przestrzeni 1,5 miesiąca, tj. do 4.11.2016 r., czyli dnia poprzedzającego uzyskanie przez nią kolejnego zasiłku chorobowego, nie była w stanie znaleźć klientów zainteresowanych wykonaniem usługi sprzątania.

Sama wola, czy zamiar prowadzenia działalności gospodarczej, nie stanowi o tym, aby ta działalność była faktycznie realizowana. W przeciwnym wypadku, gdyby w pełni zaakceptować stanowisko wyrażone przez odwołującą w apelacji, doszłoby do sytuacji, że tak długo jak zamieszczony jest w ewidencji wpis o działalności gospodarczej, tak długo osoba, która zarejestrowała taką działalność, podlega ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu. Takie stanowisko jest jednak błędne i nieuprawnione. Podleganie ubezpieczeniom społecznym i przywileje z tym związane jest uzależnione od faktycznego prowadzenia działalności gospodarczej. Tego natomiast odwołująca nie wykazała.

Powołane przez apelującą orzeczenia Sądu Najwyższego z 17 lipca 2003 r., II UK 111/03, w których wyrażono pogląd, iż faktyczne niewykonywanie działalności gospodarczej w czasie oczekiwania na kolejne zamówienie lub w czasie ich poszukiwania, nie oznacza zaprzestania prowadzenia takiej działalności i nie powoduje uchylenia obowiązku ubezpieczenia społecznego, zapadły na tle odmiennego stanu faktycznego i prawnego. Mianowicie przed dniem 20 września 2008 r. nie istniała prawna możliwość zgłoszenia zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców. Została ona wprowadzona do ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U.2004 r., Nr 173, poz. 1808 ze zm.) dopiero wskutek jej nowelizacji na mocy ustawy z 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 141, poz. 888), poprzez dodanie do niej art. 14a. Część przedsiębiorców jeszcze przed opisywaną zmiana stanu prawnego zgłaszała w ZUS czasowe zaprzestanie wykonywania działalności gospodarczej poprzez złożenie druku ZUS ZWUA – wyrejestrowania z ubezpieczeń społecznych. Owe czasowe przerwy przypadały każdorazowo na okresy pomiędzy wykonaniem zleceń, gdyż jako prowadzenie działalności gospodarczej przedsiębiorcy ci traktowali jedynie krótki okres, w trakcie którego zlecenie było wykonywane, pomijając czynności poprzedzające wykonanie zlecenia, takie jak np. poszukiwanie, reklama, przygotowanie, itp. Prowadziło to do sytuacji, w której na przestrzeni miesiąca przedsiębiorca zgłaszał przystąpienie do ubezpieczeń społecznych zaledwie przez kilka dni, w trakcie których wykonywał zlecenie, w pozostałych dniach wyrejestrowując się z ubezpieczeń. Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwestionował takie rozumowanie prowadzenia działalności gospodarczej i wydawał decyzje obejmujące obowiązkiem ubezpieczeń społecznych również zgłoszone przez przedsiębiorcę okresy czasowego zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej. Na tle takich stanów faktycznych zapadło przywołane w apelacji orzeczenie Sądu Najwyższego z 17 lipca 2003 r., II UK 111/03 i wiele innych, w których konsekwentnie zajmował on stanowisko, że faktyczne niewykonywanie działalności gospodarczej w czasie oczekiwaniu na kolejne zmówienie i w czasie ich poszukiwania nie oznacza zaprzestania prowadzenia działalność gospodarczej. W sprawie niniejszej wyrażone w tych wyrokach stanowisko nie znajduje w ogóle zastosowania.

Tożsamy wniosek należy odnieść do powołanego przez apelującą wyroku Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2018 r., III UK 193/17. Sprawa będąca przedmiotem rozpoznania przez Sąd Najwyższy była odmienna od sprawy odwołującej, gdyż dotyczyła podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy, i w związku z tym sformułowane na tym tle wnioski także nie mogą znaleźć zastosowania.

Nietrafny jest również argument apelującej sugerujący, jakoby nie mogła ona kontynuować działalności gospodarczej, bowiem praca wykonywana w czasie zwolnienia lekarskiego skutkuje utratą prawa do zasiłku za cały okres tego zwolnienia. Podkreślić należy, że odwołująca od 20.09.2016 r. do 03.11.2016 r. nie miała przyznanego prawa do zasiłku chorobowego, w związku z czym podejmując wówczas pracę w ramach prowadzonej działalności gospodarczej nie mogła go utracić.

W świetle powyższych uwag za nieuzasadniony należało zatem także uznać zarzut jakoby organ rentowy zbyt późno zakwestionował tytuł podlegania przez odwołującą ubezpieczeniom społecznym. Odwołująca decydując się na prowadzenie działalności gospodarczej powinna była liczyć się z wynikającymi stąd konsekwencjami. Jednym z nich jest fakt, że jako tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym działalność gospodarcza podlega kontroli organu rentowego. Odwołująca, która 1.12.2013 r. zgłosiła się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, zadeklarowała podstawę wymiaru składek w wymiarze 9.000 zł. Już od 3.03.2014 r. rozpoczęła korzystanie ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych w związku z niezdolnością do pracy. Obowiązujące przepisy o ubezpieczeniach społecznych nie dyskwalifikują danego ubezpieczonego z uwagi na motyw, jakim się kierował zgłaszając się do ubezpieczeń. Sąd Apelacyjny zauważa jednak, że doprowadzenie do objęcia ubezpieczeniem społecznym i uzyskanie świadczeń z tego tytułu jest legalnym celem wyłącznie faktycznie prowadzonej działalności gospodarczej. Odwołująca, jak wykazano powyżej, nie zamierzała jednak faktycznie kontynuować działalności gospodarczej w warunkach i w sposób wymagany treścią ww. przepisów. W związku z tym to właśnie dlatego nie podlega wskazanym ubezpieczeniom jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą – takiej działalności rzeczywiście bowiem nie prowadziła. Samo zapewnienie apelującej, że jest inaczej, tego tytułu nie generuje. Winna ona bowiem była w toku postępowania wykazać swoje stanowisko odpowiednimi dowodami, albowiem to na niej w tym zakresie spoczywał ciężar dowodu (art. 6 k.c., art. 232 k.p.c.). Apelująca temu obowiązkowi nie sprostała. Nie wykazała bowiem, aby wykonała jakąkolwiek usługę na przestrzeni całego spornego okresu. Prowadzenie działalność gospodarczej nie polega natomiast na permanentnym jedynie poszukiwaniu zleceń, oczekiwaniu na nie. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, analiza okresów korzystania przez odwołująca ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych pozwalając wywieść wniosek, że to nie prowadzenie działalność gospodarczej było zamiarem i celem odwołującej, lecz podleganie ubezpieczeniom społecznym umożliwiające otrzymanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych poczynając od 20 września 2016 r., kiedy odmówiono je prawa do zasiłku z powodu wyczerpania okresu zasiłkowego. Od tej daty odwołująca jako racjonalnie działający przedsiębiorca winna była albo podjąć się wykonywania zarejestrowanej działalności gospodarczej, co dawałoby tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym, albo z niej zrezygnować z uwagi na brak możliwości jej wykonywania z przyczyn zdrowotnych. Dowody zgromadzone w sprawie nie dają podstaw do stwierdzenia, aby odwołująca po wymienionej dacie przez następnych długotrwały okres sporny, kontynuowała działalność gospodarczą, z tytułu której zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych przed urodzeniem dziecka 1 grudnia 2013 r. Nie podlegała zatem obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i w konsekwencji dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 20 września 2016 r. do 30 kwietnia 2018 r.

Kierując się powyższymi względami, apelację odwołującej należało uznać za częściowo zasadną i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz powołanych przepisów prawa materialnego zmienić wyrok Sądu Okręgowego oraz poprzedzającą go decyzję i stwierdzić, że odwołująca M. F. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu i dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 20 września 2016 r. do 30 kwietnia 2018 r., co uczynił Sąd Apelacyjny w punkcie 1.

Z uwagi na powyższe rozstrzygnięcie, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił również zaskarżony wyrok w punkcie 2 i stosownie do art. 100 k.p.c. koszty zastępstwa procesowego zniósł między stronami wzajemnie uznaj, ze strony uległy w procesie w równym zakresie.,

W pozostałym zakresie, Sąd Apelacyjny, z mocy art. 385 k.p.c., apelację oddalił, o czym orzekł w punkcie 3.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego zapadło natomiast w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

sędzia Renata Pohl