Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Dorota Goss-Kokot
Sędziowie:	SSA Ewa Cyran (spr.) SSA Marta Sawińska
Protokolant:	inspektor ds. biurowości Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 28 grudnia 2012 r. w Poznaniu

sprawy z odwołania Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) Sp. z o.o.

w Ż.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

przy udziale zainteresowanych: J. Z. (1), J. Z. (2), A. W., K. Ś., A. S.

o podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) Sp. z o.o. w Ż.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze

z dnia 29 grudnia 2011 r. sygn. akt IV U 3157/11

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu – Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzjami z dnia 21.07.2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za J. Z. (1), J. Z. (2), A. W., K. Ś. i A. S. z tytułu zatrudnienia w charakterze pracownika u płatnika składek Przedsiębiorstwo Budowlane (...) Sp. z o.o. w Ż. w wysokościach i za okresy szczegółowo wymienione w decyzjach.

Odwołania od tych decyzji złożył płatnik składek Przedsiębiorstwo Budowlane (...) Sp. z o.o. domagając się zmiany decyzji poprzez określenie podstawy wymiaru składek za każdego z pracowników w wysokości deklarowanej i wykazanej przez odwołującego w miesięcznych raportach rozliczeniowych i zasądzenia kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W toku postępowania sądowego wezwano do udziału w sprawie w charakterze zainteresowanych J. Z. (1), J. Z. (2), A. W., K. Ś. i A. S..

Sprawy ze wszystkich odwołań połączono ze sprawą IV U 3157/12 celem wspólnego rozpoznania.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wyrokiem z dnia 29 .12. 2011r. oddalił odwołania.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne i argumentacja prawna:

Wszyscy zainteresowani w okresach objętych decyzjami byli pracownikami odwołującego. W odniesieniu do każdego z nich pozwany organ rentowy przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pomniejszył podstawy wymiaru składek o część wynagrodzenia odpowiadającą równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju w oparciu o §2 ust.1 pkt.16 rozporządzenia z dnia 18.12.1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ( Dz.U. z 1998r. Nr 161 poz.1106 ).

Sąd Okręgowy uznał, że niesporny między stronami stan faktyczny, który uzasadnia oddalenie odwołań.

Zdaniem Sądu Okręgowego dla oceny kwestii, czy istniała podstawa do umniejszenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za każdego z pracowników istotne było ustalenie, czy dany pracownik w spornym okresie wykonywał pracę będąc w podróży służbowej w rozumieniu art. 77 ⁵ k.p., a więc mając prawo do diet i innych należności, które w myśl § 2 ust.1 pkt.15 są wyłączone z podstawy wymiaru składek. Czy też każdy z zainteresowanych pracowników pracował za granicą u polskiego pracodawcy, a więc nie pozostając w podróży służbowej i nie przysługiwały mu z tego świadczenia z tytułu podróży służbowej.

Sąd Okręgowy stwierdził, że wobec takich pracowników ma zastosowanie § 2 ust.1 pkt. 16 rozporządzenia, przewidujący, że podstawy wymiaru składek nie stanowi przychód stanowiący część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, odpowiadający równowartości diety z tytułu podróży służbowej przysługującej poza granicami kraju, za każdy dzień pobytu z tym zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art.19 ust.1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

W ocenie Sądu I instancji przedmiotem niniejszego postępowania nie było ustalenie, czy każdy z zainteresowanych należał do pierwszej, czy drugiej kategorii pracowników, gdyż ta kwestia została przesądzona w sprawach zakończonych prawomocnymi wyrokami Sądu Okręgowego w Zielonej Górze wydane w sprawach IV U 536/09, IX U 768/06, IX U 749/06 i Sądu Apelacyjnego w Poznaniu wydane w sprawach II AUa 541/10/ , III AUa 554/08 i III AUa 412/08 .

Sąd Okręgowy powołując się na art. 365 k.p.c. stwierdził, iż skoro z sentencji prawomocnych rozstrzygnięć wynika, że zainteresowani wykonywali na rzecz odwołującego pracę będąc w podróży służbowej (§2 ust.1 pkt.15 rozporządzenia), to odwołujący nie może aktualnie odnośnie tego samego pracownika za ten sam okres domagać się pomniejszenia podstawy wymiaru w oparciu o § 2 ust.1 pkt.16 rozporządzenia.

Dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1k.p.c. oddalił odwołania.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł odwołujący Przedsiębiorstwo Budowlane (...) Sp. z o.o. zarzucając:

1.  naruszenie art.365 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że wyroki Sądu Okręgowego w Zielonej Górze o sygn. IX U 768/06, IX U 749/06,IV U 1536/09 oraz Sądu Apelacyjnego w Poznaniu o sygn. III AUa 541/10, III AUa 554/08, III AUa 412 /08 wiążą Sąd w tej sprawie;

2.  naruszenie prawa materialnego § 2 ust.1 pkt.16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18.12. 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (Dz. U. z 1998r. Nr 161, poz, 1106 ze zm.) poprzez jego błędną interpretację i ustalenie, że wskazany wyżej przepis nie ma zastosowania w niniejszej sprawie oraz nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie,

3.  naruszenie prawa procesowego art.233 k.p.c. poprzez sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym w szczególności błędne ustalenie, że „w poprzednich latach, odnośnie każdego z zainteresowanych podejmowane były rozstrzygnięcia Sądów I i II instancji, których treści uzależnione były od tego, czy będą oni uznani za pracowników odbywających podróż służbową w rozumieniu art.77 ⁵ k.p., którym przysługują diety i inne należności z tytułu podróży służbowej, czy też pracowników zatrudnionych za granicą u polskiego pracodawcy;

4.  naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie okoliczności, iż w spornym okresie apelujący działał przy pełnej aprobacie i akceptacji organu rentowego.

Wskazując na powyższe pełnomocnik odwołującego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzających go decyzji i uwzględnienie odwołań oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz odwołującego kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego.

SĄD APELACYJNY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja okazała się zasadna.

Wniesiona apelacja prowadzi do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Zielnej Górze.

Analiza akt sprawy uzasadnia wniosek, że rozpoznawana sprawa nie poddaje się kontroli instancyjnej z uwagi na brak jakichkolwiek ustaleń faktycznych. Wskazanie przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu, że prawomocne wyroki Sądu I i II instancji przesądziły jednoznacznie, że wszyscy zainteresowani wykonywali w spornych okresach pracę będąc w podróży służbowej, a to czyni zbędnym dalsze rozważania i nie zachodzi aktualnie podstawa do ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne przy zastosowaniu §2 ust.1 pkt.16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18.12.1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, należy uznać za nieprawidłowe.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że zakres postępowania dowodowego wyznacza potrzeba procesowa, którą stanowi wyjaśnienie faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Ta ogólna reguła określa zakres postępowania, w tym także czas jego trwania oraz dobór środków dowodowych. Postępowanie dowodowe służy wyjaśnieniu okoliczności spornych i temu celowi jest podporządkowane. Jego dysponentem jest sąd w takim znaczeniu, że to on decyduje o potrzebie przeprowadzenia dowodu zarówno wskazanego przez stronę, jak i z urzędu. Powyższe podkreśla konieczność prawidłowego, według przepisów prawa dotyczących postępowania dowodowego przed sądem powszechnym, ustalenia stanu faktycznego w sprawie oraz dostosowania do niego podstawy prawnej, a braki w tym zakresie nie mogą zostać usprawiedliwione swobodną oceną dowodów ( art. 233 § 1 k.p.c.).

W sprawie w której zostało wniesione odwołanie od decyzji organu rentowego, przedmiot oraz zakres rozpoznania i orzeczenie sądu pracy i ubezpieczeń społecznych wyznacza treść tej decyzji.

W świetle podnoszonych w apelacji zarzutów i przytoczonych wyżej rozważań Sąd Apelacyjny stwierdza , iż w sprawie nie doszło do rozpoznania istoty sprawy.

Zaskarżone decyzje odnosiły się do określenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, we wskazanych okresach, w odniesieniu do każdego z zainteresowanych pracowników —jak wynika z uzasadnień zaskarżonych decyzji—przy uwzględnieniu rozstrzygnięć sądowych w sprawach prawomocnie już zakończonych , wyników kontroli przeprowadzonej u płatnika składek w okresie od
05 -20.05. 2011r. Pozwany uznał, że odwołujący nie skorygował podstawy wymiaru stosowanie do pkt. 15 ust.1 §2 powołanego rozporządzenia i dlatego ustalił w zaskarżonych decyzjach podstawę wymiaru składek od całego faktycznie uzyskanego przychodu.

Odwołujący kwestionuje ustalenie podstawy wymiaru składek podnosząc, iż każdy z zainteresowanych pracowników miał wypłacane jedynie wynagrodzenie.

Rzeczą Sądu było więc rozstrzygnięcie, czy zaskarżone decyzje w sposób prawidłowy określają elementy przychodu w przypadku każdego zainteresowanego, jakie kwoty, z jakiego tytułu i w jakich okresach zostały wypłacone poszczególnym pracowników i czy istotnie winny one podlegać składkowaniu i na jakiej podstawie prawnej.

Podkreślić należy, że dla oceny zasadności zaskarżonych decyzji istotne jest ustalenie indywidualnie w stosunku do każdego z zainteresowanych stanu faktycznego, wynikającego z akt ZUS i akt kontroli przeprowadzonej przez pozwanego oraz akt sądowych wcześniejszych postępowań.

Za całkowicie niedopuszczalne należy uznać ograniczenie postępowania dowodowego do przeprowadzenia dowodu z odpisów orzeczeń i uzasadnień wydanych w sprawach IV 1536/09 Sądu IX U 768/06 SO w Zielonej Górze, III AUa 554/08 Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, IX U 749/06 Sądu Okręgowego w Zielonej Górze, III AUa 412/08 Sądu Apelacyjnego w Poznaniu i ogólnikowe powołanie się na akta ZUS.

Obowiązkiem Sądu I instancji przed połączeniem spraw było wydanie zarządzenia o zwrocie akt ZUS celem uzupełnienie materiału poprzez dołączenie wszelkich materiałów z etapu kontroli ZUS u płatnika stanowiących podstawę dla wydania poszczególnych decyzji w odniesieniu do każdego z zainteresowanych. Dopiero udostępnienie takiego materiału pozwala na analizę w sądowym postępowaniu odwoławczym.

Sąd Okręgowy nie przeprowadził żadnej oceny, nawet materiału dowodowego, którym dysponował. Ograniczył się wyłącznie do powołania na prawomocne orzeczenia sądowe i art. 365 k.p.c.

W tym miejscu wskazać należy, iż prawdą jest, że zgodnie z art.365 § 1 k.p.c. prawomocny wyrok wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie wskazanych także inne osoby. Przytoczony przepis określa zasadnicze skutki każdego prawomocnego orzeczenia sądowego w sprawie cywilnej. W przypadku prawomocnego wyroku sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, uwzględniającego odwołanie zainteresowanego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, realizacja orzeczenia następuje w drodze wydania przez organ rentowy kolejnej decyzji uwzględniającej fakt jego istnienia, ale również treść zapadłego rozstrzygnięcia. Wydanie przez organ nowej decyzji, także co do świadczenia będącego przedmiotem wcześniejszej decyzji i postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem, wszczętego w wyniku wniesienia odwołania od niej uprawnia zainteresowanego do złożenia kolejnego odwołania do sądu ( wyrok SN z dnia 02.05.2008r. I UK 370/07, LEX na 491467) .

Sąd Okręgowy był zatem zobowiązany do zbadania, czy pozwany w zaskarżonych decyzjach prawidłowo określił podstawę wymiaru składek za każdego z zainteresowanych pracowników zatrudnionych u odwołującego w zakresie wynikającym z prawomocnych orzeczeń sądowych.

Jak wynika z akt sprawy Sąd I instancji nie przywołał jakichkolwiek elementów oceny przepisów prawa materialnego prowadzących do wniosku, że określone w zaskarżonych decyzjach podstawy wymiaru składek w stosunku do każdego z zainteresowanych pracowników zostały określone w sposób prawidłowy. Nie wyjaśnił, czy wykazana różnica w podstawie wymiaru składek jest uzasadniona i jakich elementów przychodu faktycznie dotyczy, za jaki okres.

Powyższe powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania, który ponownie rozpoznając sprawę będzie zobowiązany do przeprowadzenia postępowania dowodowego zgodnie z przepisami prawa dotyczącymi postępowania dowodowego przed sądem powszechnym, ustalenia stanu faktycznego w sprawie indywidualnie do każdego z zainteresowanych oraz dostosowania do niego podstawy prawnej, a braki w tym zakresie nie mogą zostać usprawiedliwione swobodna oceną dowodów.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy winien mieć również na uwadze, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19.11.2012r. II UK 96/12 ( niepublik. ), że: „Pracownik odbywający podróż służbową tzn. wykonujący powierzone obowiązki poza stałym miejscem świadczenia pracy, ma prawo do diety, która ma rekompensować zwiększone wydatki w zakresie wydatków na wyżywienie i nocleg. Tego rodzaju funkcja tej należności powoduje, że wolą ustawodawcy zwolniona jest od podatku dochodowego (art. 21. Ust.1 pkt.16 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), a także wyłączona z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (§ 2 ust.1 pkt.15 rozporządzenia). Pracownik zatrudniony u polskiego pracodawcy za granicą nie odbywa podróży służbowej, wobec czego nie przysługują mu należności z tym związane, ale jego sytuacja faktyczna wykazuje podobieństwo do przebywania w takiej podróży, skoro pracę świadczy poza miejscem swego zamieszkania i w oddaleniu od rodziny, co generuje wyższe koszty niż zwykle wydatki na utrzymanie. Biorąc to pod uwagę, ustawodawca zdecydował się zastosować w tym przypadku ulgę w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne, zbliżoną do ulgi uzyskiwanej przez pracownika przebywającego w podróży służbowej, poprzez wyłączenie z podstawy ich wymiaru części wynagrodzenia stanowiącej równowartość diety. Oznacza to, że wykluczone jest dalsze wyłączenie z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tych pracowników świadczeń wypłacanych im przez pracodawcę, a nazywanych dietami z tytułu podróży służbowej.(…) takie diety nie przysługują pracownikom zatrudnionym za granica u polskich pracodawców, bo nie przebywają oni w podróży służbowej, a ich brak , gdy chodzi o ulgę w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne, rekompensuje odliczenie od podstawy wymiaru składek przychodu stanowiącego część wynagrodzenia pracowników, odpowiadającego równowartość diety z tytułu podróży służbowej przysługującej za każdy dzień pobytu. Odliczenia od podstawy wymiaru składek diet i innych należności z tytułu podróży służbowej, o których mowa w §2 ust.1 pkt. 15 rozporządzenia dotyczą wyłącznie należności uzyskiwanych z tych właśnie tytułów przez pracowników faktycznie przebywających w podróży służbowej’’.

Dalej w uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że z racji zwiększonych kosztów utrzymania pracownikom przysługuje tylko jedna ulga na podstawie albo pkt.15, albo 16 albo 18 - § 2 ust.1 powołanego rozporządzenia. W zależności od ich sytuacji faktyczne odpowiadającej hipotezie poszczególnych punktów. Nadto, zakwaterowanie pracownika za granicą na koszt pracodawcy stanowi niewątpliwie świadczenie w naturze, którego wartość pieniężna niewątpliwie jest przychodem danego pracownika ze stosunku pracy uwzględnianym w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Sąd Apelacyjny w całej rozciągłości zgadza się z powyższymi wywodami i stwierdza, że Sąd Okręgowy rozpoznając ponownie sprawę winien również mieć je na uwadze.

Mając na względzie całość argumentacji przytoczonej powyżej Sąd Apelacyjny z mocy art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 §2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSA Marta Sawińska SSA Dorota Goss-Kokot SSA Ewa Cyran