Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 września 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Aleksandrowicz

Protokolant: Karolina Majchrzak

po rozpoznaniu w dniu 25 sierpnia 2022 r. w Poznaniu

sprawy D. D. i (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...) w Ś.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

przy udziale zainteresowanej: Fundacji (...)

o wysokość podstawy wymiaru składek

na skutek apelacji (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...) w Ś.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 13 sierpnia 2020 r. sygn. akt VIII U 216/19

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od odwołującej (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...) w Ś. na rzecz pozwanego kwotę 4.050 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od dnia ogłoszenia wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sędzia Małgorzata Aleksandrowicz

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 4 grudnia 2018 roku, nr (...), adresowaną do (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...) w Ś. oraz do D. D., Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P., działając na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 4 ust. 9, art. 8 ust. 2a, art. 18 ust. 1a, art. 18 ust. 1, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017r., poz. 1778) oraz art. 81 ust. 1, 5 i 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2018r., poz. 1510) stwierdził, że podstawa wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe i zdrowotne, ubezpieczonej D. D. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek (...) Wyższej Szkole Społeczno- (...) w Ś. stanowi kwoty określone w zaskarżonej decyzji:

W formie i terminie przewidzianym prawem odwołanie od całości powyższej decyzji wywiódł płatnik W. Wyższa Szkoła Społeczno- (...) w Ś. i wniósł o :

1)  zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ograniczenie podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne do przychodów osiąganych przez ubezpieczoną tylko z umowy o pracę zawartej z płatnikiem,

ewentualnie:

2)  uchylenie zaskarżonej decyzji w całości i umorzenie postępowania,

3)  zasądzenie zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

Odwołanie od całości powyższej decyzji wywiodła również ubezpieczona D. D. i wniosła o jej zmianę poprzez ograniczenie podstawy wymiaru i wysokości składek z uwagi na brak podstaw do uwzględnienia w podstawie wymiaru składek stypendiów naukowych oraz dochodów z tytułu umów o dzieło, a także zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Zarządzeniem z dnia 11 marca 2019 roku Sąd na podstawie art. 219 k.p.c. obie sprawy połączył do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia pod sygn. akt VIII U 216/19.

W odpowiedzi na odwołania pozwany organ rentowy podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie i prezentowaną argumentację i wniósł o oddalenie odwołań oraz zasądzenia od odwołujących kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 4 października 2019 roku Sąd z urzędu zawiadomił zainteresowaną Fundację (...) z siedzibą w Ś. o toczącym się postępowaniu. (k. 176)

Pismem z dnia 4 listopada 2019 roku zainteresowana Fundacja (...) z siedzibą w Ś. oświadczyła, że przystępuje do sprawy w charakterze zainteresowanej.

Wyrokiem z dnia 13sierpnia 2020 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, sygn. akt VIII U 216/19 :

1. odwołania oddalił,

2. zasądził od odwołującej (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...) w Ś. na rzecz pozwanego organu rentowego kwotę 900 (dziewięćset złotych) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

3. zasądził od odwołującej D. D. na rzecz pozwanego organu rentowego kwotę 900 (dziewięćset złotych) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

4. w pozostałym zakresie wnioski o zwrot kosztów zastępstwa procesowego oddalił.

Podstawą rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji były następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Płatnik W. Wyższa Szkoła Społeczno- (...) z siedzibą w Ś. istnieje od 28 października 2005 roku, na podstawie pozwolenia Ministra Edukacji Narodowej nr (...)3-JP- (...)-189/05. Założycielem uczelni jest Fundacja (...) z siedzibą w Ś. W..

Płatnik jest niepubliczną uczelnią zawodową. Aktualnie rektorem uczelni jest prof. I. K., prorektorami  prof. J. B. i dr P. F., dziekanami  prof. D. D. i prof. A. K..

Zainteresowana Fundacja (...) jest organizacją pożytku publicznego i została powołana w celu wspierania rozwoju naukowego studentów, nauczycieli oraz pracowników naukowych, którzy przyczyniają się do rozwoju własnego regionu, w tym w szczególności z obszarów wiejskich oraz małych i średnich miejscowości, wspierania kształcenia dzieci i młodzieży i ułatwiania im startu zawodowego, działalności oświatowej, w tym również kształcenia studentów, prowadzenia wszechstronnej działalności szkoleniowej zmierzającej do kształtowania pożądanych przemian społecznych i ekonomicznych na terenach wiejskich oraz małych i średnich miejscowości, wspierania europejskiej współpracy regionalnej w zakresie oświaty i szkolnictwa wyższego oraz nauki, a także upowszechniania wiedzy.

Prezesem zarządu zainteresowanej jest prof. I. K.. Aktualnie członkami zarządu fundacji są także K. J. i M. C.. W komisji rewizyjnej zasiadają M. K. i Z. P..

Siedziba płatnika, jak i zainteresowanej, mieści się w tym samym budynku. W tym samym budynku działa też Zespół Szkół (...), a w jego ramach m.in. niepubliczna szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum.

Płatnik na podstawie uchwały Senatu nr (...) z 16 stycznia 2014 roku oraz zarządzenia Rektora Nr (...) z 17 lutego 2014 roku dokonał zmiany organu prowadzącego (...)Szkołę Podstawową z (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...) na zainteresowaną. Zmiana organu prowadzącego nastąpiła od 1 września 2014 roku. Z porozumienia zawartego między płatnikiem a zainteresowaną wynika, że ww. strony ustaliły, że „w związku z tym, że szkoły wchodzące w skład Zespołu Szkół (...) prowadzone są przez dwa organy, tj. (...) Szkoła Podstawowa przez Fundację (...), (...) Gimnazjum i (...)Liceum Ogólnokształcące przez W. Wyższą Szkołę Społeczno- (...) niemożliwym jest rozdzielenie i płacenie niektórych rachunków i wynagrodzeń z poszczególnych kont, na które przekazywana jest dotacja. W związku z tym wszelkiego rodzaju zapłaty będą dokonywane z konta głównego zainteresowanej, bądź (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...), natomiast szkoły będą co miesiąc dokonywały rozliczeń i przekazywały je do księgowości”.

Od 19 października 2018 roku organem prowadzącym Zespołu Szkół (...) jest płatnik, w miejsce zainteresowanej. W imieniu płatnika nadzór nad Zespołem Szkół (...) sprawuje prof. I. K.. K. J. sprawuje funkcję dyrektora Zespołu Szkół (...).

Zgodnie ze statutem podstawowymi zadaniami płatnika są m.in.: kształcenie studentów w celu zdobywania i uzupełniania wiedzy i umiejętności niezbędnych w pracy zawodowej, wychowywanie studentów w poczuciu odpowiedzialności za państwo polskie, za umacnianie zasad demokracji i poszanowania praw człowieka, prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych, świadczenie usług oraz wykonywanie prac dotyczących transferu technologii do gospodarki, kształcenie i promowanie kadr naukowych, prowadzenie studiów podyplomowych, kursów, szkoleń w celu kształcenia nowych umiejętności niezbędnych na rynku pracy w systemie uczenia się przez całe życie (§ 3 statutu).

Decyzją z dnia 29 lipca 2010 roku Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego zatwierdził zasady określone w Regulaminie przyznawania stypendiów naukowych dla pracowników płatnika.

Zgodnie z § 1 tego Regulaminu określa on zasady tworzenia, przyznawania
i wypłacania stypendiów naukowych, o których mowa w art. 21 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Zgodnie z § 2 na potrzeby stypendiów naukowych utworzony miał zostać Fundusz (...).

Zgodnie z § 3 stypendia naukowe przyznaje rektor po zasięgnięciu opinii Komisji Stypendialnej dla (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...), którą tworzy prorektor oraz powołani przez rektora dwaj nauczyciele akademiccy posiadający tytuł naukowy lub stopień naukowy doktora habilitowanego. Łączna kwota przyznanych stypendiów naukowych nie może przekraczać środków funduszu stypendialnego.

Zgodnie z § 4 ust. 1 podstawę przyznania stypendium naukowego dla pracowników odwołującej szkoły stanowią: a) twórcze osiągnięcia naukowe uzyskane przez kandydata w okresie poprzedzającym ubieganie się o stypendium, b) zgłoszony przez kandydata projekt naukowy.

Zgodnie z § 5 konkurs na stypendia naukowe ogłasza komisja stypendialna w formie wywieszenia na tablicy ogłoszeń, komunikatu na stronie internetowej i w inny sposób publiczny. Wnioski o przyznanie stypendium składane są w terminie do 1 września. Z kolei przy przyznawaniu stypendium bierze się pod uwagę osiągnięcia naukowe i publikacje.

Zgodnie z § 6 wnioski o przyznanie stypendium oceniane są przez komisję stypendialną. Komisja ta ocenia wniosek, proponuje wysokość stypendium oraz okres jego wypłacania.

Zgodnie z § 7 stypendium naukowe dla pracownika uczelni nie może być wyższe niż 3.000 zł miesięcznie, w szczególnie uzasadnionych przypadkach rektor może przyznać stypendium do 6.000 zł.

Zgodnie z § 8 stypendia naukowe przyznawane są od 1 października na okres semestru lub roku akademickiego. Stypendia mogą być przedłużane na kolejne okresy. W przypadku zatrudnienia w ciągu roku akademickiego nauczyciela spełniającego warunki do otrzymania stypendium, może on je otrzymać z początkiem semestru letniego. Rektor zarządza okresowe, coroczne sprawozdanie realizacji celów, dla których przyznano stypendia naukowe.

Stypendia naukowe w latach 2013 – 2017 otrzymywali niemal wszyscy zatrudnieni u płatnika. Jednocześnie ich wynagrodzenie zasadnicze oscylowało wokół najniższej płacy krajowej. W momencie ich wprowadzenia w roku 2010 ówczesnym pracownikom w większości obniżono wysokość wynagrodzenia do poziomu płacy minimalnej.

Ubezpieczona D. D. w dniu 29 września 2007 roku zawarła z płatnikiem umowę o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pracownika naukowo-dydaktycznego, za miesięcznym wynagrodzeniem zasadniczym w kwocie 3.500 zł brutto. Miejscem wykonywania pracy była siedziba płatnika.

Z dniem 1 października 2010 roku ubezpieczona zawarła z płatnikiem umowę o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku adiunkta, za miesięcznym minimalnym wynagrodzeniem brutto. Ubezpieczona zobowiązała się m.in. do wykonania do 120 godzin dydaktycznych przydzielonych do realizacji przez dziekana, czynnego udziału w pracach organów kolegialnych uczelni, przygotowywania w zakresie ustalonym przez dziekana programów nauczania, programów studiów podyplomowych i kursów dokształcających, a także złożenia do dnia 30 czerwca każdego roku wykazu publikacji. Autorskie prawa majątkowe do utworów stworzonych przez ubezpieczoną w wyniku wykonywania obowiązków wynikających z niniejszej umowy przysługiwały płatnikowi.

Zajęcia odbywają się w systemie weekendowym. W ramach obowiązków pracowniczych ubezpieczona prowadzi zajęcia z przedmiotów metodycznych oraz pedeutologii, jest promotorem prac magisterskich. Przygotowuje materiały dla studentów i prezentacje. Posiada liczne zaświadczenia, certyfikaty i publikacje oraz bierze udział w konferencjach naukowych.

W 2018r. strony sprostowały zapis dotyczący wynagrodzenia w ten sposób, że za wykonane powyżej prace przysługuje pensja minimalna brutto obowiązująca w danym okresie.

Umowa o pracę była zmieniana następującymi aneksami:

- z dnia 1 października 2013 roku w zakresie wynagrodzenia zasadniczego w kwocie 1.700 zł brutto,

- z dnia 1 października 2015 roku w zakresie wynagrodzenia zasadniczego na kwotę 1.850 zł brutto.

Ubezpieczona corocznie zwracała się do rektora o przyznanie stypendium naukowego, przedkładając sprawozdania z działalności naukowej, a rektor po zasięgnięciu opinii komisji stypendialnej przyznawał ubezpieczonej stypendia naukowe na poszczególne lata, tj.:

- decyzja z dnia 23 września 2013 roku na rok akademicki 2013/2014 w miesięcznej wysokości 3.650 zł,

- decyzja z dnia 20 września 2014 roku na rok akademicki 2014/2015 w miesięcznej wysokości 3.455 zł,

- decyzja z dnia 25 września 2015 roku na rok akademicki 2015/2016 w miesięcznej wysokości 3.180 zł,

- decyzja z dnia 24 września 2016 roku na rok akademicki 2016/2017 w miesięcznej wysokości 3.340 zł,

- decyzja z dnia 22 września 2017 roku na rok akademicki 2017/2018 w miesięcznej wysokości 3.629 zł,

W spornym okresie ubezpieczona (zleceniobiorca) zawarła z zainteresowaną (zleceniodawca) następujące umowy o dzieło z zastosowaniem kosztów autorskich:

- z dnia 20 kwietnia 2014 roku, zobowiązując się wykonać napisanie recenzji, za wynagrodzeniem w kwocie 2.500 zł brutto,

- z dnia 15 września 2015 roku, zobowiązując się wykonać recenzje prac, za wynagrodzeniem w kwocie 300 zł brutto,

- z dnia 1 czerwca 2016 roku, zobowiązując się wykonać recenzje prac, za wynagrodzeniem w kwocie 6.000 zł brutto,

- z dnia 1 czerwca 2016 roku, zobowiązując się wykonać przeprowadzenie zajęć, za wynagrodzeniem w kwocie 1.300 zł brutto,

- z dnia 1 marca 2017 roku, zobowiązując się wykonać: opracowanie oryginalnej koncepcji cyklu zajęć i opracowanie do nich kart przedmiotów, testów, sprawdzianów egzaminacyjnych oraz przeprowadzenie na tej podstawie zajęć, za wynagrodzeniem w kwocie 10.250 zł brutto.

Z tytułu wykonania w/w umów o dzieło ubezpieczona wystawiła zainteresowanej następujące rachunki:

- do umowy z dnia 20 kwietnia 2014 roku na kwotę 2.275 zł netto,

- do umowy z dnia 15 września 2015 roku na kwotę 273 zł netto,

- do umowy z dnia 1 czerwca 2016 roku na kwotę 5.460 zł netto,

- do umowy z dnia 1 czerwca 2016 roku na kwotę 5.460 zł netto,

- do umowy z dnia 1 marca 2017 roku na kwotę 9.327 zł netto.

W ramach umów o dzieło ubezpieczona prowadziła zajęcia o charakterze warsztatowym dla chętnych nauczycieli i studentów. Wykorzystywała sprzęt szkolny. Sporządzała recenzje prac magisterskich, licencjackich i dyplomowych. Zajęcia odbywały się w siedzibie płatnika.

Płatnik naliczając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia nie uwzględnił przychodu „stypendium naukowe” ubezpieczonej w następujących kwotach:

Miesiąc	Rok	Podstawa na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy o pracę wykazane na raporcie (...)	Stypendium	Umowa o dzieło na rzecz własnego pracodawcy	Przychód łącznie
10	2013	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
11	2013	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
12	2013	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
1	2014	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
2	2014	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
3	2014	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
4	2014	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
5	2014	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
6	2014	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
7	2014	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
8	2014	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
9	2014	1.700 zł	3.650 zł		5.350 zł
10	2014	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
11	2014	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
12	2014	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
1	2015	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
2	2015	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
3	2015	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
4	2015	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
5	2015	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
6	2015	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
7	2015	1.750 zł	3.455 zł	2.500 zł	7.705 zł
8	2015	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
9	2015	1.750 zł	3.455 zł		5.205 zł
10	2015	1.850 zł	3.180 zł	300 zł	5.330 zł
11	2015	1.850 zł	3.180 zł		5.030 zł
12	2015	1.850 zł	3.180 zł		5.030 zł
1	2016	1.850 zł	3.180 zł		5.030 zł
2	2016	1.850 zł	3.180 zł		5.030 zł
3	2016	1.850 zł	3.180 zł		5.030 zł
4	2016	1.850 zł	3.180 zł		5.030 zł
5	2016	1.850 zł	3.180 zł		5.030 zł
6	2016	1.850 zł	3.180 zł		5.030 zł
7	2016	1.850 zł	3.180 zł	6.000 zł	11.030 zł
8	2016	1.850 zł	3.180 zł		5.030 zł
9	2016	1.850 zł	3.180 zł	1.300 zł	6.330 zł
10	2016	2.000 zł	3.340 zł		5.340 zł
11	2016	2.000 zł	3.340 zł		5.340 zł
12	2016	2.000 zł	3.340 zł		5.340 zł
1	2017	2.000 zł	3.340 zł		5.340 zł
2	2017	2.000 zł	3.340 zł		5.340 zł
3	2017	2.000 zł	3.340 zł		5.340 zł
4	2017	1.533,33 zł	3.340 zł		4.873,33 zł
5	2017	347,83 zł	3.340 zł		3.687,83 zł
6	2017	2.000 zł	3.340 zł		5.340 zł
7	2017	2.000 zł	3.340 zł	10.250 zł	15.590 zł
8	2017	2.000 zł	3.340 zł		5.340 zł
9	2017	2.000 zł	3.340 zł		5.340 zł
10	2017	2.100 zł	3.629 zł		5.729 zł
11	2017	2.000 zł	3.704,52 zł		5.704,52 zł
12	2017	2.000 zł	3.704,52 zł		5.704,52 zł

Ubezpieczona jest zatrudniona u płatnika do dnia dzisiejszego.

W dniu 2 października 2018 roku organ rentowy wszczął z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie nieuwzględnienia podczas ustalania podstaw wymiaru składek wynagrodzenia nazywanego przez płatnika składek „stypendium” oraz ustalenia, że przychody uzyskane przez ubezpieczoną z tytułu umów o dzieło zawartych z zainteresowaną stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu pracy świadczonej w ramach umowy cywilnoprawnej realizowanej na rzecz własnego pracodawcy. Kontrolą objęto okres od października 2013 roku do grudnia 2017 roku.

Kontrolujący w toku postępowania ustalili, że odwołująca Szkoła wypłacała „stypendia naukowe” w oderwaniu od treści wprowadzonego Regulaminu. Komisja Stypendialna, która miała opiniować ubiegających się o stypendia zbierała się we wrześniu danego roku, a nauczyciele przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum otrzymywali stypendia wraz z rozpoczęciem roku szkolnego, czyli od września. Wypłat stypendiów dokonywano od początku zatrudniania, podczas gdy teoretycznie w pierwszym roku pracy, pracownicy dydaktyczno-naukowi nie mieli do tego prawa. Wypłaty dotyczyły także osób, które nie były uwzględnione w protokołach przyznania stypendiów. Nauczyciele pracujący w przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum i liceum byli zatrudniani przez odwołującą szkołę na stanowiskach asystenta w celu stworzenia pozoru wykonywania czynności akademickich, uzasadniających z kolei przyznanie „stypendium naukowego”. Kontrolujący ustalili, że tak naprawdę „stypendia” stanowiły dodatkowy element ich wynagrodzenia, by osiągnęło ono w ten sposób poziom wynagrodzeń nauczycieli pracujących w szkołach państwowych. W dalszej kolejności ustalono, że u płatnika nauczyciele zatrudniani są w większości na podstawie umów o dzieło lub umów o pracę na stanowisku asystenta. Obowiązki pracownicze, czy też wynikające z umów o dzieło, polegają na wykonywaniu czynności nauczyciela i obejmują pracę w placówkach zarządzanych przez odwołującą szkołę i Fundację (...). Wynagrodzenie osób zatrudnionych w charakterze asystenta, składa się z dwóch części: wynagrodzenia oscylującego wokół minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz niepodlegającego oskładkowaniu stypendium, wypłacanego na podstawie regulaminu. Pracownicy płatnika zawierali nadto umowy o dzieło z zainteresowaną. Nauczyciele w Zespole Szkół (...) są zatrudniani na podstawie umów o pracę, bądź na podstawie umów o dzieło.

W dniu 4 grudnia 2018 roku pozwany wydał zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzję nr (...)

Sąd Okręgowy uznał odwo łanie za niezasadne.

Sąd pierwszej instancji przypomniał, że organ rentowy zaskarżoną decyzją ustalił wysokość podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w poszczególnych miesiącach spornego okresu, z tytułu zatrudnienia ubezpieczonej na podstawie umowy o pracę u płatnika, z uwzględnieniem przychodu określanego przez płatnika składek jako „stypendium naukowe” oraz przychodu z tytułu umów o dzieło zawartych z zainteresowaną.

Sąd Okręgowy przywołał treść art. 4 pkt 1, art. 4 pkt 2 lit. a, art. 8 ust. 1 i ust. 2a, art. 18 ust. 1 , art. 18 ust. 1a, art. 20 ust. 1, art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz § 1 i § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r., poz. 2236 ze zm.)

Sąd meriti wskazał także treść art. 12 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz. 361 ze zm.)

Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że w sytuacjach, do których odnosi się art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych chodzi o jeden, szeroko ujęty pracowniczy tytuł obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym. Z tą regulacją korespondują unormowania zawarte w art. 18 ust. 1a i w art. 20 ust. 1 tej ustawy, w których nakazano uwzględnienie w podstawie wymiaru składek osób w nim wymienionych również przychodu z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło. Płatnikiem tych składek, w myśl art. 4 pkt 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jest pracodawca, który jest zobowiązany uwzględniać w podstawie wymiaru składek za swoich pracowników także przychody uzyskiwane przez tych pracowników z tytułu umów cywilnoprawnych, o ile prace w ramach tych umów wykonują w warunkach objętych dyspozycją art. 8 ust. 2a tej ustawy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 18 marca 2014 r., II UK 449/13, LEX nr 1451362; z 6 maja 2014 r., II UK 442/13, LEX nr 1478022; z 23 maja 2014 r., II UK 445/13, LEX nr 1475168; z 4 czerwca 2014 r., II UK 447/13, LEX nr 1480061; z 24 września 2015 r., I UK 490/14, LEX nr 1854103). Nie istnieje zatem odrębny tytuł ubezpieczenia na podstawie art. 8 ust. 2a, który mógłby stanowić przedmiot sporu przed sądem ubezpieczeń społecznych.

W ocenie Sądu Okręgowego omawiany przepis nie rodzi problemów interpretacyjnych, a stanowisko judykatury jest w tej mierze ugruntowane. Niezależnie od sytuacji, czy pracownik pracodawcy wykonuje na jego rzecz pracę w ramach stosunku cywilnoprawnego łączącego oba te podmioty, czy też w ramach stosunku łączącego pracownika i podmiot trzeci, to w obu tych przypadkach pracodawca jest rzeczywistym beneficjentem pracy świadczonej przez pracownika zleceniobiorcę, bez względu na to, czy w trakcie jej wykonywania pracownik pozostawał pod faktycznym kierownictwem pracodawcy i czy korzystał z jego majątku. Nie chodzi bowiem o to, aby stosunek cywilnoprawny na podstawie, którego ubezpieczony wykonuje pracę na rzecz swojego pracodawcy spełniał również przesłanki stosunku pracy.

Sąd pierwszej instancji przypomniał, że przedmiotem sporu w sprawie było to, czy kwoty przypisane ubezpieczonej jako przychody w miesiącach wskazanych w zaskarżonej decyzji i szczegółowo opisane powyżej stanowią podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz, czy w związku z tym prawidłowo kwoty te doliczono do przychodów osiągniętych przez osobę ubezpieczoną we wskazanych w decyzji miesiącach. Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie w sposób jednoznaczny wynika, że pomiędzy płatnikiem i zainteresowanym istnieją nierozerwalne powiązania.

Poza sporem pozostaje, że płatnik od września 2013 roku do września 2017 roku wypłacał ubezpieczonej świadczenie nazwane „stypendium naukowym”.

Sąd Okręgowy podzielił stanowiska wyrażane już w uzasadnieniach innych składów tut. Sądu, że świadczenia przyznawane i wypłacane przez płatnika pracownikom, w tym osobie ubezpieczonej, z funduszu stypendialnego w postaci stypendiów naukowych stanowiły przychód ubezpieczonych w rozumieniu wyżej cytowanych przepisów. Niewątpliwie świadczenia pieniężne – a takim jest stypendium naukowe - są elementem przychodu ze stosunku pracy, stosownie do treści art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Kryterium decydującym o tym, czy dane świadczenie jest świadczeniem ze stosunku pracy nie jest źródło finansowania wydatku przez pracodawcę, ale okoliczność, czy świadczenie to może otrzymać wyłącznie pracownik, czy też inna osoba niezwiązana z pracodawcą stosunkiem pracy i czy między świadczeniem, a stosunkiem pracy istnieje związek faktyczny i prawny (vide wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z: 26 kwietnia 2018 r., II FSK 1179/16;8 września 2016r., II FSK 3073/14; 28 czerwca 2016r., II FSK 1490/14; 27 kwietnia 2016r., II FSK 516/14; 3 marca 2016r., II FSK 44/14;12 października 2012r., II FSK 309/11; 2 sierpnia 2017 r., II FSK 1892/15). O zakwalifikowaniu przychodu jako świadczenia ze stosunku pracy nie decyduje jego nazwa, lecz charakter.

Sąd meriti podniósł, że skoro sporne w sprawie kwoty stanowią, w świetle powyższego, przychód w rozumieniu art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w następnej kolejności należało ustalić, czy kwoty te podlegają wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne osoby ubezpieczonej na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z tym przepisem, w brzmieniu obowiązującym do 1 października 2018 roku, wolne od podatku dochodowego są stypendia otrzymywane na podstawie przepisów o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, stypendia doktoranckie otrzymywane na podstawie przepisów o szkolnictwie wyższym lub stypendia przyznawane na podstawie przepisów o zasadach finansowania nauki oraz inne stypendia naukowe i stypendia za wyniki w nauce, których zasady przyznawania zostały zatwierdzone przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego, po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, albo przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

Treść omawianego przepisu wskazuje na dwie grupy stypendiów podlegających zwolnieniu. Pierwsza grupa obejmuje stypendia otrzymywane na podstawie przepisów ustawowych i dotyczy stypendiów otrzymywanych na podstawie ustawy z 14 marca 2003r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2016 r., poz. 882, ze zm.) oraz stypendiów doktoranckich otrzymywanych na podstawie przepisów ustawy z 7 lipca 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2016 r., poz. 1842). Druga grupa dotyczy innych stypendiów naukowych i za wyniki w nauce, które mogą być przyznawane przez różnego rodzaju instytucje (np. szkoły), organy administracji rządowej, jednostki samorządu terytorialnego, czy organizacje społeczne, w ramach prowadzonej przez nie działalności. Jednakże dla tej grupy stypendiów, warunkiem zastosowania zwolnienia od podatku jest konieczność zatwierdzenia zasad ich przyznawania przez właściwego ministra do spraw szkolnictwa wyższego po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego albo przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że w okolicznościach sprawy Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, decyzją z 29 lipca 2010 roku zatwierdził zasady określone w Regulaminie przyznawania stypendiów naukowych dla pracowników (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...) w Ś. W.., w brzmieniu stanowiącym załącznik do tej decyzji. Powyższe oznacza, że zasady przyznawania stypendiów naukowych w odwołującej szkole zostały sformalizowane. Regulamin powołuje fundusz stypendialny, komisję stypendialną, określa zasady przyznawania stypendiów naukowych – przewiduje konkurs, konieczność złożenia wniosku, wskazanie twórczych osiągnięć naukowych przez kandydata, bądź zgłoszenie projektu naukowego, na te okoliczności powinny zostać sporządzone określone dokumenty, np. sprawozdania z posiedzeń komisji.

Sam jednak fakt, że sporne świadczenie zostało przewidziane w Regulaminie przyznawania stypendiów naukowych dla pracowników odwołującej szkoły i zostało wypłacone osobie ubezpieczonej, nie oznacza, by można jego wartość wyłączyć z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Sąd rozpoznający sprawę podkreślił, iż należy mieć na względzie powszechnie przyjmowaną zasadę, że przepis kreujący zwolnienie podatkowe jest wyjątkiem od zasady powszechności opodatkowania i nie podlega wykładni rozszerzającej, a jego treść należy interpretować ściśle oraz zgodnie z jego literalnym brzmieniem, nadając przy tym prymat wykładni językowej (vide wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 września 2004 r. FSK 478/04, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 23 stycznia 2014 r. III SA/Wa 2387/13). Wykładnia językowa stanowi zatem podstawową zasadę wykładni przepisów prawa podatkowego zarówno wówczas, gdy wynikają z nich obowiązki podatkowe, jak i wtedy, gdy przepisy te zawierają zwolnienia. Wynika to z wymogu, by przepisy podatkowe były formułowane jasno i czytelnie (vide wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 kwietnia 2000 r., III SA 696/99).

Stypendium w znaczeniu prawnym stanowi jednostronne świadczenie pieniężne ze strony osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, przyznane za osiągnięcie określonego wyniku w danej dziedzinie nauki lub sztuki albo w celu umożliwienia kontynuowania nauki, prowadzenia badań naukowych lub prac w dziedzinie sztuki.

Zdaniem Sądu Okręgowego rację ma organ rentowy, że stypendium nie może wiązać się z ekwiwalentnym świadczeniem usług przez otrzymującego stypendium, na rzecz przyznającego, ponieważ powstanie wtedy zobowiązanie wzajemne w postaci umowy cywilnoprawnej o świadczenie usług.

W świetle całokształtu materiału dowodowego, w ocenie Sądu pierwszej instancji, pobierane przez ubezpieczoną stypendium, mogło być zaliczone do stypendiów naukowych, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Z dowodów zaoferowanych w toku postępowania sądowego wynika, iż stypendium było powiązane z twórczym osiągnięciem naukowym uzyskanym przez ubezpieczoną w okresie poprzedzającym ubieganie się o stypendium. Jak wynika z treści zeznań samej ubezpieczonej prowadziła ona działalność twórczą i badawczą w dziedzinie nauki, posiadała dorobek badawczy, twórczy i autorski w oparciu o realizowane badania, naukę i dorobek twórczy, autorski.

W okolicznościach sprawy świadczenie nazwane „stypendium naukowym”, przyznane ubezpieczonej, jako pracownikowi płatnika nie było ujęte w postanowieniach umowy o pracę jako element wynagrodzenia. W ocenie Sądu Okręgowego stanowi ono jednak przychód uwzględniany w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, stosownie do treści § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r., poz. 2236 ze zm.).

Paragraf 2 ust. 1 tego rozporządzenia zawiera zamknięty katalog wyłączeń określonych przychodów z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Z treści tego przepisu nie sposób jednak wyinterpretować normy prawnej, która wyłączałaby stypendia, w tym stypendia naukowe jako przychód ze stosunku pracy, z podstawy wymiaru składek, nawet w sytuacji, gdy świadczenie to korzysta ze zwolnienia z podatku dochodowego.

A zatem prawidłowo ujęto przychód ten w podstawie wymiaru składek odwołującej D. D..

Sąd pierwszej instancji zgodził się z organem rentowym, że brak jest uzasadnienia dla działań płatnika i zainteresowanej polegających na tym, że zainteresowana zatrudniała pracowników płatnika na podstawie umów o dzieło w sytuacji, gdy pracownik ten na podstawie tych umów wykonywał te same czynności, bądź podobne, w tym samym miejscu co na podstawie umowy o pracę.

Sąd Okręgowy stwierdził, że w toku niniejszego postępowania nie wykazano, że umowa o dzieło, mimo że zawarta z innym podmiotem niż własny pracodawca, nie była realizowana na rzecz swojego pracodawcy. Ubezpieczona w toku zeznań wskazała, iż ramach umów o dzieło pisała recenzje dotyczące prac magisterskich, przygotowywała też recenzje prac licencjackich, które pisze się inaczej jak recenzje prac magisterskich oraz recenzje prac dyplomowych studentów z Ukrainy, nie pamiętała szczegółów przedmiotu pozostałych umów dotyczących przeprowadzenia zajęć, ponadto wskazała, iż opracowywała koncepcję przeprowadzenia zajęć i sprawdzianu dotyczącego pedagogiki daltońskiej, która obejmowała przygotowywanie warsztatów, materiałów, jak i sprawdzenie wiedzy w formie kart, na których studenci mogli również przedstawić swoje pomysły. W ocenie Sądu pierwszej instancji zeznania te potwierdziły ocenę dokonaną przez organ rentowy, który wywodził, że praca wykonywana przez ubezpieczoną na podstawie umów o dzieło jest de facto pracą na rzecz (...) w rozumieniu art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, o czym świadczą takie okoliczności jak: wykonywanie umowy o dzieło w tym samym miejscu co umowa o pracę, za pomocą tych samych narzędzi i forma, tożsama z tym co ubezpieczona wykonuje w ramach stosunku pracy. Zatem (...) była faktycznym beneficjentem z pracy ubezpieczonej na podstawie umowy o dzieło. Należy podkreślić, że wszystkie pożytki i korzyści z jakiegokolwiek przejawu działalności realizowanej przez ubezpieczoną w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z zainteresowaną, uzyskiwał płatnik będący pracodawcą ubezpieczonej.

Nie ma przy tym znaczenia podnoszony przez płatnika zarzut braku przepływu środków pieniężnych, skoro oba podmioty, wymieniające się pracownikami, są ze sobą powiązane. W konsekwencji ekonomiczny skutek pracy zleceniobiorcy pozostaje w obrębie obu podmiotów.

Zdaniem Sądu rozpoznającego sprawę, oceny realiów niniejszej sprawy należy dokonywać nie tylko indywidualnie, ale przy uwzględnieniu ogólnego mechanizmu obejścia przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W ramach tego mechanizmu doszło bowiem do uszczuplenia Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o składki z tytułu umów o dzieło zawieranych przez pracowników płatnika z zainteresowaną, będącą założycielem płatnika z pokrzywdzeniem interesu ubezpieczonych, których składki były odprowadzane jedynie od umowy o pracę, z jednoczesną korzyścią finansową wynikającą z tego dla płatnika, a w konsekwencji dla zainteresowanej.

Sąd Okręgowy podkreślił również, że płatnik i zainteresowana mieli wiedzę o tym, że pracownicy płatnika świadczą pracę również na podstawie umów cywilnoprawnych zawartych z zainteresowaną, a zwłaszcza płatnik i zainteresowana mieli wolę, aby do takiej sytuacji doprowadzić.

Uwzględniając powyższe rozważania, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.
i powołanych przepisów prawa materialnego, Sąd Okręgowy oddalił odwołania (...) Wyższej Szkoły Społeczno- (...) w Ś. W.. oraz D. D. jako bezzasadne, orzekając jak w punkcie 1 wyroku.

O kosztach postępowania Sąd pierwszej instancji orzekł w punkcie 2 i 3 wyroku na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r., poz. 265).

Apelację od wyroku wniosła odwołująca W. Wyższa Szkoła Społeczno – (...) zaskarżam go w części, tj. w zakresie w jakim Sąd oddalił odwołanie Odwołującej (...) Wyższej Szkoły Społeczno - (...) oraz zasądził od odwołującej na rzecz organu rentowego kwotę 900,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła w szczególności:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

1. naruszenie art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 12 ust 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w zw., z art. 22 Kodeksu Pracy w zw. z § 2 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe poprzez ich błędną wykładnię i przyjęcie, iż wypłacane Ubezpieczonej przez Odwołującą stypendium naukowe stanowi przychód Ubezpieczonej z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy i jako takie podlega zaliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, podczas gdy wypłacane Ubezpieczonej stypendium naukowe stanowi świadczenie o niepracowniczym charakterze i nie wynika ze stosunku pracy, a tym samym nie może zostać zaliczone do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy; powyższe tym bardziej, iż zgodnie z treścią art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przychód w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie stypendiów stanowią wyłącznie stypendia wypłacane bezrobotnym oraz stypendia sportowe, a zatem stypendia o innym charakterze aniżeli to wypłacane Ubezpieczonej,

2. naruszenie art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a w konsekwencji błędne przyjęcie, iż przychody Ubezpieczonej z tytułu umów o dzieło zawartych z Fundacją (...) należy zaliczyć do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu pracy świadczonej w ramach umowy cywilnoprawnej realizowanej na rzecz własnego pracodawcy - (...), w sytuacji, w której:

a. okoliczności sprawy nie dają podstaw do uznania, iż Ubezpieczona wykonywała swoje obowiązki wynikające z umowy o dzieło zawartej z Fundacją (...) na rzecz (...),

b. okoliczności sprawy nie dają podstawy do uznania, iż pomiędzy Fundacją (...) a (...) została zawarta umowa, na podstawie której Ubezpieczona, w wykonaniu umowy o dzieło zawartej pomiędzy Fundacją (...) a Ubezpieczoną, obowiązana była świadczyć jakiekolwiek usługi na rzecz (...), lub też na podstawie której (...) byłaby uprawniona do wykorzystania rezultatów wykonania ww. umowy przez Ubezpieczoną,

c. okoliczności sprawy nie dają podstaw do uznania, iż (...) przekazała Fundacji (...) jakiekolwiek środki na sfinansowanie przez Fundację (...) umów o dzieło zawartych pomiędzy Fundacją (...) a Ubezpieczoną,

- a w konsekwencji w sytuacji, w której nie zostały spełnione ustawowe przesłanki zastosowania przedmiotowego przepisu, jak również kryteria jego stosowania wypracowane w judykaturze.

II. mające istotny wpływ na wynik sprawy naruszenie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 3 w zw. § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych poprzez ich błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe przyjęcie, iż wysokość należnych organowi rentowemu od Odwołującej kosztów zastępstwa procesowego winna zostać ustalona na podstawie wartości przedmiotu sporu podczas gdy w sprawach dotyczących podstawy wymiaru składek, wysokość kosztów procesu należnych stronie wygrywających nie jest uzależniona od wartości przedmiotu sporu i jest określona stałą wielkością.

Mając powyższe na uwadze, apelująca wniosła o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu poprzez:

a) zmianę zaskarżonej decyzji organu rentowego i ustalenie, iż przychody Ubezpieczonej otrzymane od odwołującej (...) tytułem stypendium naukowego oraz z tytułu zawartych z Fundacją (...) umów o dzieło nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu pracy świadczonej przez Ubezpieczoną na rzecz (...) na podstawie umowy o pracę,

b) zasądzenie od organu rentowego na rzecz Odwołującej - (...) Wyższej Szkoły Społeczno - (...) - zwrotu kosztów postępowania, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych;

Ewentualnie, apelująca wniosła o:

2) uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania;

W każdym przypadku, odwołująca wniosła o:

3) zasądzenie od organu rentowego na rzecz Odwołującej - (...) Wyższej Szkoły Społeczno - (...) - zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, wg norm przepisanych,

4) przeprowadzenie rozprawy.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od apelującej na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa według norm przepisanych .

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna i jako taka podlegała oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził wyczerpujące i wystarczające do podjęcia rozstrzygnięcia postępowanie dowodowe, a zebrany materiał poddał wszechstronnej ocenie z zachowaniem granic swobodnej oceny dowodów, przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, które tutejszy sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne, bez potrzeby ponownego ich przytaczania.

Spór w analizowanej sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia czy prawidłowo organ rentowy ustalił wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne D. D. , wliczając do podstawy wymiaru tych składek przychody z tytułu wypłacanych przez płatnika składek „stypendiów naukowych” oraz przychody z tytułu umów cywilnoprawnych, zawartych przez Fundację (...) z D. D..

W pierwszym rzędzie należało podać prawne podstawy niniejszego wyroku.

Zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za ubezpieczonego uważa się osobę fizyczną podlegającą chociaż jednemu z ubezpieczeń społecznych, o których mowa w art. 1 tej ustawy. Stosownie do treści art. 4 pkt 2 lit. a ustawy systemowej płatnikiem składek jest pracodawca - w stosunku do pracowników i osób odbywających służbę zastępczą oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi, w tym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo pobierania zasiłku macierzyńskiego, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca Zakład.

Ten sam podmiot realizuje obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenie zdrowotne (art. 85 ust. 1 ustawy z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych) oraz Fundusz Pracy (art. 104 ust. 1 pkt la ustawy z 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy) i składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (art. 9 ustawy z 13.07.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy).

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy systemowej, za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a. Zgodnie z art. 8 ust. 2a za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Zgodnie z art. 18 ust. 1 cyt. ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 1-3 i pkt 18a, a więc między innymi pracowników, stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 i 10, z zastrzeżeniem ust. la i 2, ust. 4 pkt 5 i ust. 12.

Według art. 18 ust. 3 ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców ustala się zgodnie z ust. 1, jeżeli w umowie agencyjnej lub umowie zlecenia albo w innej umowie o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie.

Stosownie do treści art. 20 ust. 1 cyt. ustawy podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe, z zastrzeżeniem ust. 2 i ust. 3.

Art. 4 pkt 9 cyt. ustawy jako przychód definiuje: przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu: zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, służby, wykonywania mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego i stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego, a także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu umowy.

Stosownie do § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowne podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 2 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. § 2 ust. 1 tego rozporządzenia zawiera zamknięty katalog włączeń określonych przychodów z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Rację ma Sąd i instancji, że z treści tego przepisu nie sposób wyinterpretować normy prawnej, która wyłączałaby stypendia, w tym stypendia naukowe, jako przychód ze stosunku pracy, z podstawy wymiaru składek.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Poza sporem pozostaje, że odwołująca szkoła wypłacała D. D. w okresie objętym zaskarżoną decyzją świadczenie nazwane „stypendium naukowym”.

Niewątpliwie stypendium naukowe, jako świadczenie pieniężne, stanowi przychód, stosownie do treści art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jak trafnie zauważył Sąd I instancji, cytując stosowne orzecznictwo, kryterium decydującym o tym, czy dane świadczenie jest świadczeniem ze stosunku pracy nie jest źródło finansowania wydatku przez pracodawcę, ale okoliczność, czy świadczenie to może otrzymać wyłącznie pracownik, czy też inna osoba niezwiązana z pracodawcą stosunkiem pracy i czy między świadczeniem, a stosunkiem pracy istnieje związek faktyczny i prawny. O zakwalifikowaniu przychodu jako świadczenia ze stosunku pracy nie decyduje jego nazwa, lecz charakter.

W myśl art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolne od podatku dochodowego są stypendia otrzymywane na podstawie przepisów o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, stypendia doktoranckie otrzymywane na podstawie przepisów o szkolnictwie wyższym lub stypendia przyznawane na podstawie przepisów o zasadach finansowania nauki oraz inne stypendia naukowe i stypendia za wyniki w nauce, których zasady przyznawania zostały zatwierdzone przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego, po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, albo przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, za w pełni trafną i przydatną dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, należało uznać popartą stosownym orzecznictwem, analizę znaczenia terminu „stypendium naukowe” przeprowadzoną przez Sąd I instancji w uzasadnieniu wyroku, jednakże zaznaczyć należy, że zwolnienie danego przychodu z podatku dochodowego, nie jest równoznaczne z wyłączeniem tego przychodu ze składek na ubezpieczenie społeczne, bowiem prawo ubezpieczeń społecznych ma w tej kwestii własne uregulowania.

Aktem wykonawczym, wydanym na podstawie delegacji ustawowej art. 21 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 423 t.j.), jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. 2017 r. poz. 1949 t.j.). § 2 tego rozporządzenia zawiera katalog przychodów, które nie stanowią podstawy wymiaru składek.

Nie ulega wątpliwości, że stypendia o których mowa w ww. art. 21 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie znajdują się w tym katalogu. Mamy zatem sytuację, że stypendia jeżeli spełniają warunki określone w prawie podatkowym są zwolnione od podatku dochodowego, ale nie są wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Ocena czy stypendium naukowe stanowi podstawę wymiaru składek nie może się jednak ograniczać tylko do powołanego rozporządzenia. Należy bowiem przeanalizować definicję przychodu zawartą w art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Definicja ta bowiem jest powołana w art. 18 ust.1 ustawy systemowej, który to przepis jednoznacznie określa jaki przychód stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla ubezpieczonych będących pracownikami. Powracając z kolei do definicji przychodu z art. 4 pkt 9 ustawy systemowej należy wskazać, że ustawodawca definiując to pojęcie na potrzeby prawa ubezpieczeń społecznych, odwołuje się do pojęcia przychodu w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Definicja przychodu ze stosunku pracy jest zawarta w art.12 ust.1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i wynika z niej, że przychód ze stosunku pracy stanowią wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń. Tak szeroka definicja przychodów ze stosunku pracy niewątpliwie obejmuje stypendia wypłacane pracownikom naukowo-dydaktycznym zatrudnionym w szkolnictwie wyższym. Jednakże trzeba mieć na uwadze, że podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne może być tylko taki przychód, który pracownik pozyskuje w ramach stosunku pracy.

Powołany art. 4 pkt 9 ustawy systemowej wymienia dwa rodzaje stypendiów, które stanowią podstawę wymiaru składek. Są to: stypendium dla bezrobotnych i stypendium sportowe, co jednak nie oznacza, że nie umieszczenie w tym przepisie stypendium naukowego wyłącza to świadczenie z podstawy wymiaru składek. Pozostaje bowiem do rozważenia czy w rozpoznawanej sprawie stypendium, które otrzymywała D. D. odpowiada definicji przychodu pozyskiwanego w ramach stosunku pracy, w rozumieniu art. 4 pkt 9 ustawy systemowej. Definicja przychodu zapisana w tym uregulowaniu odwołuje się do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, co oznacza, że przychodem są wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne, a wiec również stypendium.

Ocena czy sporne stypendium jest przychodem uzyskiwanym w ramach stosunku pracy wymaga analizy umowy o pracę, jak i wewnętrznych aktów prawnych, które kreują wypłatę stypendium.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, umowa o pracę nakłada na D. D. obowiązek realizacji prac naukowo badawczych. Ten zapis w umowie koreluje z art. 111 ust.1 pkt 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 27 lipca 2005 r. (Dz.U. z 2005r. Nr 164 poz. 1365), obowiązującym do 1 października 2018 r., zgodnie z którym pracownicy naukowo – dydaktyczni są obowiązani prowadzić badania naukowe i prace rozwojowe, rozwijać twórczość naukową albo artystyczną. Obowiązek ten został również zapisany w § 46 ust. 1 Statutu (...), który to przepis określa obowiązki nauczycieli akademickich poprzez odwołanie do art. 111 powołanej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Zatem umowa o pracę D. D. oraz Statut uczelni w spornym okresie obligowały go do realizacji prac naukowo badawczych.

Odpowiedzi czy sporne stypendium stanowi przychód o którym mowa w art. 18 ust.1 ustawy systemowej, a więc czy D. D. uzyskała go z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy należy poszukiwać w uregulowaniach określających zasady wypłaty stypendium, czyli Regulaminie przyznawania stypendiów naukowych dla pracowników Wyższej Szkoły Społeczno- (...) w Ś. W.. który został zatwierdzony decyzją Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 29 lipca 2010 r.

§ 4 Regulaminu określa zasady przyznawania stypendium naukowego dla pracowników uczelni, są to: twórcze osiągnięcia naukowe uzyskane przez kandydata w okresie poprzedzającym ubieganie się o stypendium lub zgłoszony przez kandydata projekt naukowy. Zatem można postawić tezę, że pracownik uczelni ubiegając się o stypendium naukowe musi realizować obowiązki wynikające z umowy o pracę i zapisane w Statucie uczelni. Dodatkowym argumentem uzasadniającym zakwalifikowanie spornego stypendium jako przychodu uzyskiwanego z tytułu umowy o pracę, jest zapis w § 5 ust. 3 Regulaminu z którego jednoznacznie wynika, że o prawo do stypendium mogą się ubiegać nauczyciele akademiccy zatrudnieni w wymiarze pełnego etatu. Z kolei § 8 ust. 4 Regulaminu, nakazuje Rektorowi wstrzymanie wypłaty stypendium w przypadku rozwiązania stosunku pracy.

Z uwagi na powyższe, w ocenie Sądu Apelacyjnego, stypendium naukowe jakie otrzymywała D. D., stanowi przychód wchodzący w podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, gdyż odpowiada definicji przychodu z art. 4 pkt 9 ustawy systemowej.

Wbrew tezie zawartej w piśmie procesowym apelującej z dnia 24 sierpnia 2022r. sporne kwoty nie stanowią także świadczeń ujętych w § 2 ust.1 pkt 29 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Brak w materiale dowodowym sprawy jakichkolwiek dowodów, że intencją pracodawcy przyświecającą wypłacie świadczeń było „podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego” ubezpieczonej. Wręcz przeciwnie – konsekwentnie wywodzono, że sporne wypłaty stanowią stypendium naukowe w rozumieniu przepisów wewnętrznych uczelni oraz ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.

Rozstrzygnięcie sprawy wymagało także dokonania oceny, czy do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w okresach szczegółowo wymienionych w zaskarżonej decyzji zastosowanie ma art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tym przepisem za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Sąd Apelacyjny przychyla się do stanowiska powszechnie przyjętego w judykaturze, że art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych rozszerza dla celów ubezpieczenia społecznego pojęcie pracownika poza zakres wynikający z odpowiednich przepisów prawa pracy (art. 2 i art. 22 k.p.). Art. 8 ust. 2a tej ustawy nie dotyczy tylko i wyłącznie dodatkowych umów cywilnych zawartych przez pracodawcę z własnym pracownikiem, ale także sytuacji, w której w ramach takiej umowy zawartej z osobą trzecią wykonuje on pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Przepis art. 8 ust. 2a ustawy musi być zatem, ze względu na cel założony przez ustawodawcę, interpretowany łącznie, ponieważ w przeciwnym razie można wyłączyć pierwszą regulację przez zatrudnianie do pracy na rzecz pracodawcy przez podmioty trzecie. Celem wskazanej regulacji jest zapobieganie zmniejszaniu przez pracodawców swoich obciążeń na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Wprowadzenie do systemu prawnego art. 8 ust. 2a ustawy było reakcją na rozszerzające się zjawisko zawierania przez pracodawców ze swoimi pracownikami dodatkowych umów cywilnoprawnych, w których obowiązki pracownika w istocie nie różnią się treścią od tych, które wykonują oni w ramach stosunku pracy. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest częściowa utrata przez takich pracowników uprawnień gwarantowanych im przepisami prawa pracy. Brak reakcji ustawodawcy mógłby także spowodować istotne zmniejszanie się środków wpływających do systemu ubezpieczeń społecznych z tytułu składek.

W uchwale z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09, OSNP Nr 3-4/2010, poz. 46), Sąd Najwyższy stwierdził, że pracodawca którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ulega wątpliwości, że w ukształtowanym - na gruncie tego przepisu - orzecznictwie przyjmuje się, że przepis ten rozszerza pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych poza sferę stosunku pracy. Rozszerzenie to dotyczy dwóch sytuacji. Pierwszą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z wymienionych w nim umów prawa cywilnego przez osobę, która umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy. Drugą jest wykonywanie pracy na podstawie jednej z tych umów przez osobę, która wymienioną umowę zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej ramach wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Przesłanką decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej jest to, że pracownik - będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z danym pracodawcą - jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z inną osobą. Zamiarem takiej regulacji było ograniczenie korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych celem zatrudnienia własnych pracowników dla realizacji tych samych zadań, które wykonują oni w ramach łączącego strony stosunku pracy, by w ten sposób ominąć ograniczenia wynikające z ochronnych przepisów prawa pracy i uniknąć obciążeń z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne od tychże umów. Dlatego podzielić należy pogląd, że pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz pracę w ramach umowy zawartej z nim lub z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy (por. szersze wywody w tym zakresie uchwała SN z 2 września 2009 r., II UZP 6/09, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 46 oraz wyrok SN z 11 maja 2012 r., I UK 5/12, OSNP 2013 nr 9-10, poz. 117, wyrok SN z 14 stycznia 2010 r., I UK 252/09, LEX nr 577824; wyrok SN z 2 lutego 2010 r., I UK 259/09, LEX nr 585727, wyrok SN z 18 października 2011 r., III UK 22/11, OSNP 2012 nr 21-22, poz. 266, wyrok SN z 3 kwietnia 2014 r. II UK 399/13). W orzecznictwie przyjmuje się również, że zatrudnianie pracowników poza normalnym czasem pracy na podstawie umów cywilnoprawnych przy pracach tego samego rodzaju co objęte stosunkiem pracy, stanowi obejście przepisów o czasie pracy w godzinach nadliczbowych oraz przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne (wyrok SN z 30.06.2006 r., II UKN 523/99, OSNP 2002/1/22). Włączenie w tę konstrukcje prawną dodatkowego podmiotu, jako formalnego kontrahenta pracownika nie powinno mieć większego znaczenia, skoro beneficjentem pracy pozostaje ten sam pracodawca, kosztem pracy pracownika.

Zgodnie z aprobowanym przez Sąd Apelacyjny poglądem orzecznictwa, praca wykonywana na rzecz swojego pracodawcy to praca, którego rzeczywistym beneficjentem jest pracodawca, niezależnie od formalnej więzi łączącej pracownika z osoba trzecią. Oznacza to, że bez względu na rodzaj czynności wykonywanych przez pracownika wynikających z umowy zawartej z osobą trzecią oraz niezależnie od rodzaju działalności prowadzonej przez pracodawcę i osobę trzecią wystarczającą przesłanką zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest korzystanie przez pracodawcę z wymiernych rezultatów pracy swojego pracownika, wynagradzanego przez osobę trzecią.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że ubezpieczona w ramach zawartych z Fundacją (...) umów o dzieło pisała recenzje dotyczące prac magisterskich, prac licencjackich oraz recenzje prac dyplomowych. Opracowywała koncepcję przeprowadzenia zajęć i sprawdzianu dotyczącego pedagogiki daltońskiej, która obejmowała przygotowywanie warsztatów, materiałów, jak i sprawdzenie wiedzy w formie kart, na których studenci mogli również przedstawić swoje pomysły.

W ramach umów nazwanych umowami o dzieło D. D. wykonywała tożsame czynności co przy umowie o pracę z płatnikiem składek (...).

Wbrew twierdzeniom apelacji, w świetle zgromadzonego materiału dowodowego w pełni uprawnione jest przyjęcie, że beneficjentem pracy wykonywanej przez ubezpieczoną w ramach zawartych z Fundacją (...) umów o dzieło był jego pracodawca W. Wyższa Szkoła Społeczno – (...). To pracodawca ubezpieczonej korzystał z rezultatów jej pracy i uzyskiwał w związku z tym korzyści z pracy ubezpieczonej. Czynności zlecone umowami o dzieło były takie same jak obowiązki wynikające ze stosunku pracy. Ubezpieczona korzystała z tych samych narzędzi, co przy wykonywaniu czynności pracowniczych. Istotny jest również fakt, że ubezpieczona wykonywała czynności wynikające z umowy o dzieło tam, gdzie świadczyła obowiązki pracownicze realizowane na podstawie umowy o pracę.

Odnosząc się do twierdzeń apelującego, podnieść należy, że bez istotnego znaczenia w sprawie pozostaje fakt nieprzekazania przez (...) do Fundacji (...) środków pieniężnych na sfinansowanie umów o dzieło, ponieważ pomiędzy odwołującą uczelnią a zainteresowaną Fundacją (...) istnieją powiązania organizacyjne, ekonomiczne i osobowe, a zatem ekonomiczny rezultat czynności wykonywanych w ramach umów cywilnoprawnych powstawał w sferze obu powiązanych ze sobą podmiotów. Ponadto nie można pominąć, że decydujące znaczenie przy kwalifikacji normy art. 8 ust. 2a ustawy systemowej ma ustalenie, czy pracodawca faktycznie uzyskał korzyść z pracy swojego pracownika, który świadczył pracę w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z podmiotem trzecim. W ocenie Sądu Apelacyjnego, okoliczności sprawy jednoznacznie potwierdzają, że to pracodawca ubezpieczonej W. Wyższa Szkoła Społeczno – (...) korzystała z rezultatów jej pracy świadczonej na postawie przedmiotowych umów o dzieło.

W aspekcie regulacji art. 8 ust. 2a ustawy systemowej - rację ma zatem Sąd I instancji, że czynności wykonywane przez D. D. , w ramach zawartych z Fundacją (...) umów cywilnoprawnych w istocie wykonywane były na rzecz (...), która w spornym okresie była pracodawcą ubezpieczonej. Tym samym niewątpliwie zastosowanie znajduje wspomniany wyżej art. 8 ust. 2a, a odwołująca się (...) jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umów cywilnych, zawartych między ubezpieczoną i Fundacją (...).

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia zarzutów apelacji uznając je za nietrafione. Zarzuty te w żadnej mierze nie wzruszyły rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd I instancji. Uzasadnienie apelacji stanowi polemikę z co do zasady prawidłowymi ustaleniami Sądu I instancji oraz sprowadza się do przedstawienia własnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, a także wynikających z tej oceny wniosków.

Odnośnie do zarzutów dotyczących kosztów postępowania przed Sądem I instancji, wskazać należy, że zostały one również określone prawidłowo. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w zależności od przedmiotu sporu, koszty zastępstwa procesowego mogą być bowiem ustalane w dwojaki sposób: wedle określonej w odpowiednich rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości w przedmiocie opłat za czynności adwokackie lub radcowskie stałej stawki minimalnej albo wedle określonej w przedmiotowych rozporządzeniach stawki minimalnej, uzależnionej od wartości przedmiotu sporu, zgodnie z którą im wartość przedmiotu sporu jest wyższa, tym wyższa jest stawka należna profesjonalnemu pełnomocnikowi za udzieloną pomoc w prowadzeniu postępowania. Co znamienne, wszystkie sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych są, co do zasady, sprawami o prawa majątkowe i tak należy je traktować, a co za tym idzie możliwe (a w niektórych przypadkach konieczne) jest oznaczenie w nich wartości przedmiotu zaskarżenia.

Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów w uchwale z 20.07.2016 r., sygn. III UZP 2/16, mającej moc zasady prawnej, przesądził ostatecznie, że w postępowaniach dotyczących m.in. wymiaru składki, minimalne stawki wynagrodzenia pełnomocnika procesowego będącego radcą prawnym (czy adwokatem) powinny być ustalane z uwzględnieniem wartości przedmiotu sprawy (wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia), zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w odpowiednich przepisach kolejnych rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości regulujących kwestię należnych opłat za czynności radców prawnych/adwokatów. Powoływana uchwała jedynie ostatecznie przesądziła stanowisko, które już wcześniej prezentowane było w judykaturze Sądu Najwyższego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażano już wcześniej pogląd, że nie we wszystkich kategoriach spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych zastosowanie ma "zryczałtowana" minimalna stawka wynagrodzenia pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Zwłaszcza w sprawach dotyczących, najogólniej mówiąc, składek na ubezpieczenia społeczne wynagrodzenie pełnomocnika powinno być ustalane według wartości przedmiotu sprawy. W uchwale z 9.03.1993 r., II UZP 5/93 (OSNCP 1993 nr 11, poz. 194) Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawach o wymiar składek na ubezpieczenia społeczne pełnomocnikowi organu rentowego będącemu radcą prawnym, przysługuje wynagrodzenie z tytułu zastępstwa procesowego ustalone od wartości przedmiotu sprawy, ponieważ "składki na ubezpieczenie społeczne nie są świadczeniami pieniężnymi z ubezpieczenia społecznego, lecz świadczeniami na to ubezpieczenie".

Podsumowując - w orzecznictwie Sądu Najwyższego już wcześniej ujawniło się wyraźnie stanowisko, że w sprawach, które mają za przedmiot obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenia społeczne, choćby w następstwie ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym (ustalenia obowiązku objęcia ubezpieczeniem i podstawy wymiaru składek), minimalne stawki wynagrodzenia pełnomocnika będącego radcą prawnym są ustalane na podstawie wartości przedmiotu sporu.

Wbrew twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu apelacji, Sąd Okręgowy dokonał właściwej oceny obowiązujących przepisów prawnych i w oparciu o te przepisy, mając na uwadze odpowiedzialność stron za wynik procesu, prawidłowo zasądził koszty zastępstwa procesowego. Podkreślić należy, że od 13.10.2017 r. § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 5.11.2015 r.) otrzymał brzmienie, zgodnie z którym stawki minimalne wynoszą 180 zł w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego oraz w sprawach dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym. Zryczałtowana stawka nie dotyczy jednak spraw o wymiar składek na ubezpieczenia społeczne. W ocenie Sądu Apelacyjnego sprawa o wymiar składki nie jest bowiem ani sprawą o świadczenie z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego, ani też sprawą o podleganie ubezpieczeniowym społecznym. Takie też stanowisko zajmuje Sąd Najwyższy uznając, że sprawa o opłacenie przez pracodawcę składki w wysokości wynikającej z przychodu uzyskanego przez pracownika na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia (lub innej umowy o świadczenie usług) wykonywanej na rzecz tego pracodawcy dotyczy jedynie wysokości składki, a nie objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, gdyż przedmiotem postępowania w takiej sprawie jest jedynie ustalenie właściwej kwoty podstawy wymiaru składki i wysokości składki, a nie samo podleganie ubezpieczeniom społecznym (uchwała SN z 26.04.2018 r., III UZP 9/17).

Mając na uwadze powyższe rozważania prawne, Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja jest bezzasadna i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu (pkt 1 wyroku).

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego zawarte w punkcie 2 wyroku znajduje swoje uzasadnienie w treści art. 98 § 1, art. 98 § 1 ¹, art. 98 i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) zasądzono od odwołującej (...) w Ś. W.. na rzecz organu rentowego kwotę 4050 zł.

Małgorzata Aleksandrowicz