Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marta Sawińska

Sędziowie: SSA Wiesława Stachowiak /spr./

del. SSO Renata Pohl

Protokolant: st.sekr.sąd. Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2017 r. w Poznaniu

sprawy A. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 10 czerwca 2016 r. sygn. akt VII U 1766/16

oddala apelację.

del. SSO Renata Pohl

SSA Marta Sawińska

SSA Wiesława Stachowiak

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 stycznia 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił A. S. (1) prawa do emerytury, gdyż na dzień 1 stycznia 1999 r. nie posiadał on co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach oraz nie rozwiązał on stosunku pracy. Organ rentowy wskazał, że nie uznał za okres pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia ubezpieczonego od 1 sierpnia 1974 r. do 31 grudnia 1998 r. w Przedsiębiorstwie (...) w R., ponieważ ze świadectwa pracy z dnia 31 grudnia 2000 r. wynika, że stanowisko mistrza w dziale Głównego Mechanika i Utrzymania Ruchu ubezpieczony zajmował dopiero w okresie od 1 października 1985 r. do 31 grudnia 2000 r., natomiast w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 18 grudnia 2003 r. pracodawca wskazał, że ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku mistrza Działu Utrzymania Ruchu w okresie od 1 sierpnia 1974 r. do 31 grudnia 2000 r., nie określając jednocześnie charakteru pracy (rodzaju) ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

A. S. (1) w ustawowym trybie i terminie odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę. W toku dalszego postępowania odwołujący oświadczył, że domaga się zaliczenia do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w R. od maja 1977 r. do 31 grudnia 1998 r.

Wyrokiem z dnia 22 maja 2013 r. (sygn. akt VII U 861/13) Sąd Okręgowy w Poznaniu zmienił zaskarżoną decyzję w całości i przyznał odwołującemu prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach poczynając od dnia 15 stycznia 2013 r.

Wyrokiem z dnia 26 marca 2014 r. (sygn. akt III AUa 1370/13) na skutek apelacji organu rentowego - Sąd Apelacyjny w Poznaniu uchylił wyrok z dnia 22 maja 2013 r. i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w instancji odwoławczej. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy a w sprawie występują istotne braki postępowania dowodowego, które wymagają przeprowadzenia tego postępowania w całości. Sąd Okręgowy nie ustalił charakteru faktycznie wykonywanych przez odwołującego czynności, jak i charakteru czynności osób pozostających pod jego dozorem, z podaniem, na jakiej podstawie prawnej dane prace są pracami w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 8 października 2014 r. (sygn. akt VII U 2364/14) Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił odwołanie A. S. (1).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł odwołujący, zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez przyznanie prawa do emerytury od dnia 15 stycznia 2013 r., ewentualnie o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, oraz o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.

Postanowieniem z dnia 2 grudnia 2015 r. (sygn. akt III AUa 2207/14) Sąd Apelacyjny w Poznaniu uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że odwołujący został pozbawiony możliwości obrony swoich praw w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (o terminie rozprawy nie został prawidłowo zawiadomiony pełnomocnik odwołującego, a obecny na rozprawie odwołujący nie został pouczony o możliwości złożenia wniosku o odroczenie rozprawy z uwagi na nieobecność pełnomocnika ani nie został zapytany przez Sąd, czy wyraża zgodę na przeprowadzenie czynności procesowych mimo nieobecności pełnomocnika).

Po ponownym rozpoznaniu sprawy – wyrokiem z dnia 10 czerwca 2016r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu A. S. (1) prawo do emerytury od dnia 15 stycznia 2013 roku (pkt 1) oraz nie obciążył pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. kosztami postępowania w sprawie (pkt 2).

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i prawne:

A. S. (1) urodził się w dniu (...) i z zawodu jest technikiem mechanikiem o specjalności obróbka skrawaniem. Odwołujący posiada kwalifikacje w zakresie eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych.

Od dnia 1 sierpnia 1974 r. A. S. (1) został zatrudniony w ramach stosunku pracy w Przedsiębiorstwie (...) Zakład Produkcyjny (...) w R. na stanowisku ślusarza. Przedsiębiorstwo zajmowało się produkcją sprzętu potrzebnego do budowy linii wysokiego napięcia oraz naprawą samochodów dla energetyki.

W okresie od 1 sierpnia 1974 r. do 22 kwietnia 1975 r. odwołujący pracował w w/w zakładzie jako ślusarz (zgodnie z powierzonym stanowiskiem) w dziale głównego mechanika TM, zajmując się obsługą sprężarek. Pracę tę wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W okresie od 23 kwietnia 1975 r. do 17 kwietnia 1977 r. odwołujący odbywał zasadniczą służbę wojskową.

Po odbyciu służby, od dnia 25 kwietnia 1977 r. odwołujący został ponownie zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) Zakład Produkcyjny (...) w R.. Powierzono mu stanowisko referenta w dziale głównego mechanika i inwestycji (...), następnie od dnia 1 stycznia 1980 r. stanowisko starszego referenta w tym dziale, a od 1 kwietnia 1981 r. samodzielnego referenta w (...), na którym to stanowisku pracował nieprzerwanie do dnia 30 września 1985 r. Dział głównego mechanika i inwestycji (...) zajmował się utrzymaniem zakładu w ruchu, w tym usuwaniem awarii i naprawami. W pisemnym zakresie obowiązków odwołującego na stanowisku referenta w (...) wymieniono: sprawowanie nadzoru technicznego nad prawidłową eksploatacją pomocy warsztatowych i narzędzi, właściwym ich stosowaniem, przechowywaniem, konserwacją, ostrzeniem, naprawą i regeneracją, a także terminowe sporządzanie pełnej dokumentacji płacowej dla podległych pracowników, prowadzenie ewidencji oraz pełnej dokumentacji urządzeń energetycznych i sprzętu ochronnego, prowadzenie całokształtu gospodarki materiałowej działu, kontrolowanie zużycia materiałów na remonty urządzeń energetycznych i terminowego rozliczania się z wszelkiego rodzaju pobranych materiałów, czuwanie nad utrzymaniem porządku na poszczególnych stanowiskach pracy, ujawnianie pomocy warsztatowych niewykazujących ruchu i załatwianie formalności z ich upłynnieniem, uruchamianie i zamykanie wykonawstwa pomocy warsztatowych i ewidencji wykonania pomocy warsztatowych, kontrolowanie stanu zabezpieczenia w pomoce warsztatowe i narzędzia, prowadzenie kartoteki narzędzi, zamawianie części zamiennych i materiałów potrzebnych do naprawy urządzeń energetycznych, sporządzanie planów zakupu narzędzi, pomocy warsztatowych i materiałów potrzebnych do produkcji narzędzi i przekazywanie tych planów do realizacji i jej kontrola, przestrzeganie limitu zatrudnienia i roboczogodzin, opracowywanie miesięcznych i kwartalnych planów pracy narzędziowni, analizowanie protokołów zużycia narzędzi i pomocy warsztatowych i ustalanie przyczyn przedwczesnego zużycia lub zniszczenia, stawianie wniosków o ukaranie winnych przedwczesnego zużycia lub zniszczenia narzędzi i pomocy warsztatowych, usuwanie przyczyn nadmiernego zużycia pomocy warsztatowych, dysponowanie pomocami warsztatowymi i narzędziami oraz planowanie zaopatrzenia narzędziowni.

W okresie zatrudnienia na stanowiskach referenta, starszego referenta i samodzielnego referenta w dziale (...) od 25 kwietnia 1977 r. do 30 września 1985 r. odwołujący nadzorował pracowników zatrudnionych w dziale głównego mechanika i inwestycji (...). W dziale tym funkcjonowały brygady mechaników, elektryków i narzędziowa. Odwołujący wyznaczał prace tym brygadom i je nadzorował. W skład pierwszej brygady wchodzili spawacze i ślusarze. Pracownicy ci zajmowali się obsługą sprężarek, służących do wytwarzania sprężonego powietrza do urządzeń technologicznych na wydziałach, oraz czyszczeniem i naprawami innych maszyn, np. urządzeń dźwigowych, suwnic. Z kolei w brygadzie elektryków pracowali elektromonterzy. Zajmowali się oni utrzymaniem urządzeń energetycznych w sprawności, konserwacją stacji energetycznej i wszystkich urządzeń elektronicznych. W tym zakresie, elektromonterzy przeprowadzali konserwacje, remonty i ładowanie baterii akumulatorowych, konserwacje i naprawy rozdzielni niskiego i wysokiego napięcia, usuwali też awarie. W brygadzie narzędziowej pracowali szlifierze, którzy ostrzyli narzędzia i przyrządy produkcyjne. Ponadto, w dziale głównego mechanika i inwestycji działała także brygada remontowa, w skład której wchodzili np. malarze, murarze, stolarz. Również ona podlegała nadzorowi odwołującego.

W ramach swych obowiązków na stanowiskach referenta, starszego referenta, a w końcu samodzielnego referenta (...) odwołujący kierował poszczególnych pracowników do usuwania awarii i nadzorował ich przy wykonywaniu napraw. Nadzorował także prace pracowników brygady narzędziowni. Ponadto, odwołujący nadzorował przeglądy techniczne wszystkich urządzeń. Gdy był przeprowadzany przegląd rozdzielni wysokiego napięcia, odwołujący na miejscu dokumentował jej przebieg. W ramach nadzoru nad w/w pracami odwołujący przebywał bezpośrednio przy stanowiskach, na których prace te były wykonywane. Pracę w powyższym charakterze wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Odwołujący miał wydzielone pomieszczenie na hali produkcyjnej, w którym przechowywał dokumentację. Prace administracyjno-biurowe niezwiązane ze sprawowanym nadzorem (np. dotyczące kwestii pracowniczych) wykonywał jednak przeważnie po godzinach. Odwołujący organizował także części zapasowe potrzebne do napraw oraz narzędzia.

Nie później niż w 1983 r. w zakładzie utworzona została oczyszczalnia ścieków i od tego momentu odwołujący nadzorował także pracujących tam pracowników. W oczyszczalni mieli dyżury mechanicy i elektrycy.

Od dnia 1 października 1985 r. odwołującemu zostało powierzone stanowisko mistrza w dziale głównego mechanika i inwestycji (...) (w związku z awansem dotychczasowego mistrza, A. S.). W pisemnym zakresie obowiązków odwołującego na stanowisku mistrza (...) wymieniono: kierowanie pracą podległych brygad – mechaników remontowo-konserwacyjnej oraz konserwacyjno-remontowej zakładu, wystawianie dowodów RW, ZW, PW, OT działu, wnioskowanie o przeszeregowania płacowe pracowników, o przyznanie im nagród i o udzielenie kar dyscyplinarnych, prowadzenie gospodarki maszynami i urządzeniami technologicznymi Zakładu, prowadzenie ewidencji i dokumentacji techniczno-ruchowej maszyn i urządzeń, prowadzenie kontroli stanu parku maszynowego i prawidłowości eksploatacji, zabezpieczenie maszyn i urządzeń w materiały i części zamienne do napraw i eksploatacji, sporządzanie planów remontów maszyn i urządzeń oraz nadzorowanie realizacji remontów, opracowywanie projektów planu likwidacji bądź upłynnień maszyn i urządzeń zbędnych lub nienadających się do dalszej eksploatacji, prowadzenie instruktażu pracowników w zakresie prowadzonych remontów oraz w zakresie przestrzegania przepisów bhp i ppoż., opracowywanie koniecznych technologii napraw i remontów, opracowywanie instrukcji stanowiskowych maszyn i urządzeń, współpracowanie z Rejonowym Dozorem Technicznym w zakresie urządzeń podlegających dozorowi technicznemu oraz prowadzenie ewidencji tych urządzeń, sporządzanie koniecznej sprawozdawczości. A. S. (1) odpowiadał za prawidłową pracę podległych brygad w zakresie dyscypliny pracy, przestrzegania przepisów bhp i ppoż. oraz realizacji ustalonych zadań. Poza tym odwołujący był odpowiedzialny za stan parku maszynowego i urządzeń technicznych oraz obiektów Zakładu, za zabezpieczenie Zakładu w części zamienne potrzebne do konserwacji i remontów maszyn i urządzeń, za prawidłowo sporządzoną dokumentację płacową, dokumentację sprawozdawczą i instruktaż stanowiskowy.

Od dnia 1 października 1985 r. charakter i zakres obowiązków wykonywanych przez odwołującego w ramach zatrudnienia w w/w zakładzie nie uległ zmianie. Odwołujący jako mistrz w dziale (...) zajmował się nadzorowaniem pracy brygad mechaników, elektromonterów i narzędziowców (szlifierzy). W szczególności, nadzorował i dokumentował przebieg usuwania awarii i przeglądów. Pracę tę świadczył bezpośrednio przy stanowiskach pracy, na których pracowali nadzorowani pracownicy, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Odwołujący przeprowadzał także szkolenia bhp i ppoż. podległych pracowników, przy czym obowiązki te wykonywał na terenie zakładu i dodatkowo, w wymiarze czasu pracy nieprzekraczającym 1/8 etatu. Czynności administracyjno-biurowe niezwiązane ze sprawowanym nadzorem odwołujący wykonywał przeważnie po godzinach.

Od dnia 1 stycznia 1989 r. odwołującemu powierzono stanowisko mistrza utrzymania ruchu w dziale (...). Nie miało to jednak wpływu na zakres i charakter wykonywanych przez niego obowiązków, lecz było spowodowane zmianą nazwy działu głównego mechanika i inwestycji (...) na dział głównego (...).

W powyższym charakterze odwołujący pracował nieprzerwanie do dnia 31 grudnia 1998 r. (i później). W dniach 18-19 lutego 1993 r., 24 września 1993 r., 28-30 września 1993r., 1-2 października 1993 r., 14-17 grudnia 1993 r., 28-31 grudnia 1993 r., 9 sierpnia 1994 r., 5 stycznia 1996 r., 13-22 lutego 1996 r., 10-19 marca 1997 r. i 3-12 grudnia 1997 r. odwołujący był niezdolny do pracy i pobierał z tego tytułu zasiłki chorobowe, względnie wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy.

Przy wykonywaniu nadzoru nad pracownikami działu głównego mechanika w latach 1977-1992 odwołujący współpracował z J. J., który był jego przełożonym. Zarówno odwołujący, jak i J. J. pracowali w pełnym wymiarze czasu pracy. J. J. na mocy prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 21 sierpnia 2012 r. (sygn. akt VII U 190/12) nabył prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Podstawą tego wyroku było ustalenie, że J. J. w okresie zatrudnienia w w/w zakładzie, w tym w latach 1977-1992, wykonywał pracę, o której mowa w dziale XIV poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM z dnia 8 lutego 1983 r.

Przy obsłudze sprężarek i przy naprawach innych maszyn w nadzorowanej przez odwołującego brygadzie mechaników pracował m.in. J. C.. Z tytułu wykonywania tej pracy J. C. nabył prawo do wcześniejszej emerytury. Z kolei w brygadzie elektryków pracował m.in. A. O., który również nabył prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach w w/w zakładzie.

M. K., likwidator Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Remontowego (...) w R., wystawił A. S. (1) w dniu 18 grudnia 2003 r. świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którym wskazał, że odwołujący w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Zakład Produkcyjny (...) w R. od 1 sierpnia 1974 r. do 31 grudnia 2000 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w wydziale, w którym jako podstawowe wykonywane były prace w warunkach szczególnych, na stanowisku mistrz działu utrzymania ruchu, wymienionym w dziale XIV poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983r. w sprawie określenia stanowisk pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach.

Na dzień 1 stycznia 1999 r. odwołujący posiadał 25 lat, 4 miesiące i 3 dni okresów składkowych i nieskładkowych (bezsporne).

Odwołujący nie jest członkiem OFE.

W dniu 24 grudnia 2012 r. A. S. (1) złożył wniosek o emeryturę. W chwili składania wniosku odwołujący pozostawał w stosunku pracy.

W dniu (...) odwołujący ukończył 60 lat.

W dniu 31 stycznia 2013 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

W oparciu o wyżej ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy powoływał następnie art. 27 i art. 184 ust. 1 i 2 ustawy dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także § 2, 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zm.), które przewiduje szczegółowe warunki przyznania prawa do wcześniejszej emerytury. W stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia wykazie A, w dziale XIV „Prace różne” pod poz. 24, jako prace w szczególnych warunkach wymieniono kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Sąd Okręgowy wskazał, że w sprawie bezsporne było, że A. S. (1) ukończył 60 lat (ur. (...)), nie jest członkiem OFE oraz że na dzień 1 stycznia 1999 r. posiadał wymagany ogólny okres składkowy i nieskładkowy. Co prawda, w dacie złożenia wniosku o emeryturę (24 grudnia 2012 r.) art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej przewidywał, że warunkiem uzyskania prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach jest także rozwiązanie stosunku pracy, a odwołujący pozostawał wówczas w stosunku pracy, jednakże Sąd Okręgowy z urzędu na podstawie art. 316 § 1 k.p.c. musiał wziąć pod uwagę, że od dnia 1 stycznia 2013 r., wskutek nowelizacji w/w przepisu wymóg rozwiązania stosunku pracy został wyeliminowany. To zatem, czy odwołujący pozostaje w stosunku pracy, nie miało znaczenia dla sprawy, tj. dla ustalenia, czy odwołującemu przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury.

Przedmiotem sporu pozostawało natomiast, czy odwołujący na dzień 1 stycznia 1999r. posiadał co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Odwołujący domagał się uznania, że pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach w okresie od 25 kwietnia 1977 r. do 31 grudnia 1998 r. w ramach zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Zakład Produkcyjny (...) w R..

W ocenie Sądu Okręgowego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy przekonuje, że odwołujący w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Zakład Produkcyjny (...) w R. od 25 kwietnia 1977 r. do 31 grudnia 1998 r. (tj. przez 21 lat, 8 miesięcy i 6 dni) pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach, sprawując kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie (dział XIV poz. 24 wykazu A). Odwołujący był zatrudniony w w/w okresie na stanowiskach referenta, starszego referenta i samodzielnego referenta w dziale głównego mechanika i inwestycji (...), a następnie od dnia 1 października 1985 r. jako mistrz w dziale głównego mechanika i inwestycji (...) i mistrz utrzymania ruchu. Choć angaże odwołującego zmieniały się przez cały ten okres, to stale i w pełnym wymiarze czasu pracy sprawował on bezpośredni nadzór nad pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach. Jak ustalono, odwołujący nadzorował prace brygad mechaników, elektryków i brygadę narzędziową, później także pracowników zatrudnionych przy obsłudze oczyszczalni ścieków. Byli to pracownicy zatrudnieni w dziale głównego mechanika i ich zadaniem było utrzymanie zakładu w ruchu. Odwołujący sprawował kontrolę i dozór inżynieryjno-techniczny nad pracami:

- spawaczy wykonujących prace w szczególnych warunkach, o których mowa w dziale XIV poz. 12 wykazu A (prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym),

- pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach, o których mowa w dziale XIV poz. 9 wykazu A (bezpośrednia obsługa stacji sprężarek),

- szlifierzy wykonujących prace w szczególnych warunkach, o których mowa w dziale III poz. 78 wykazu A (szlifowanie lub ostrzenie wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne),

- elektromonterów wykonujących prace w szczególnych warunkach, o których mowa w dziale II wykazu A (prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych),

- pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach, o których mowa w dziale IX poz. 2 wykazu A (oczyszczanie ścieków i filtrów otwartych; por. także załącznik nr 1 do zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983 r. w sprawie określenia stanowisk pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, gdzie w dziale IX pod poz. 2 pkt 3 i 9 wymieniono konserwatora urządzeń /obiektów/ wodnych i kanalizacyjnych oraz operatora urządzeń oczyszczalni ścieków).

Ponadto, odwołujący nadzorował też prace innych pracowników zatrudnionych w dziale głównego mechanika, np. malarzy, murarzy, stolarzy. Nie zmienia to jednak charakteru pracy odwołującego, gdyż dla zakwalifikowania dozoru inżynieryjno-technicznego do prac w szczególnych warunkach nie jest konieczne, aby wszystkie nadzorowane prace były pracami wymienionymi w wykazie A.

Z powyższego wynika, że odwołujący na dzień 1 stycznia 1999 r. posiadał ponad 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy wskazał tez, że odwołującemu nie można było wyłączyć ze stażu pracy w szczególnych warunkach okresów pobierania zasiłków chorobowych i wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, gdyż art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej w przedmiotowej sprawie nie mógł znaleźć zastosowania (por. np. wyrok SN z dnia 13 lipca 2011 r., I UK 12/11). Nawet jednak odliczenie tych okresów nie miałoby znaczenia dla sprawy.

Dodatkowo Sąd Okręgowy wskazał, że choć odwołujący nie domagał się zaliczenia do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Zakład Produkcyjny (...) w R. od 1 sierpnia 1974 r. do 22 kwietnia 1975 r., zgromadzony w sprawie materiał dowodowy przekonuje, iż również wówczas pracę w szczególnych warunkach wykonywał. Odwołujący zajmował się wówczas obsługą sprężarek, a więc pracą, o której mowa w dziale XIV poz. 9 wykazu A.

Z akt osobowych odwołującego wynika, że od dnia 1 marca 1991 r. przeniesiono go na stanowisko mistrza oddziału produkcyjno-remontowego, a ponownie na stanowisko mistrza w dziale głównego mechanika i utrzymania ruchu został zaangażowany od dnia 1 stycznia 1994 r. Nie oznacza to jednak, że w okresie od 1 marca 1991 r. do 31 grudnia 1993 r. zakres obowiązków odwołującego był inny niż wcześniej i później, gdyż nie potwierdzają tego zeznania świadków. Świadkowie zgodnie wskazywali, że odwołujący był przez cały czas zatrudniony w dziale głównego mechanika i wykonywał obowiązki nadzorcze. Nawet jednak odliczenie w/w okresu nie miałoby znaczenia dla sprawy.

Reasumując – zdaniem Sądu I instancji odwołujący spełnił wszystkie warunki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

W związku z tym, że odwołujący wniosek o emeryturę złożył w dniu 24 grudnia 2012r., a 60 rok życia ukończył w dniu (...), Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w pkt 1 sentencji zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu prawo do emerytury od dnia 15 stycznia 2013 r.

O kosztach procesu, w tym także o kosztach postępowań apelacyjnych, Sąd Okręgowy orzekł w pkt 2 sentencji na podstawie art. 102 k.p.c.

Apelację od powołanego rozstrzygnięcia - w całości - wniósł organ rentowy, domagając się zmiany wyroku i oddalenia odwołania, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

Apelujący zarzucał:

1.  Naruszenie art. 184 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez przyjęcie, że odwołujący legitymuje się wymaganym 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych;

2.  Naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów.

W uzasadnieniu pozwany zarzucał, że nie jest wiarygodne, by odwołujący będąc zatrudnionym do 30 września 1985r. jako referent i samodzielny referent wykonywał obowiązki dozorcze i nadzorcze nad pracownikami produkcyjnymi. Nadto zarzucał, że Sąd Okręgowy bezpodstawnie nie dał wiary okoliczności, że odwołujący pełnił obowiązki inspektora bhp w okresie 1985-1998. Pozwany argumentował także, że Sąd Okręgowy w sposób dowolny ustalił, że inne czynności pracownicze, aniżeli nadzorcze stanowiły niewielką cześć dniówki roboczej oraz wykonywane były poza godzinami pracy.

Odwołujący wniósł o oddalenie apelacji pozwanego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Istotą niniejszej sprawy było ustalenie, czy odwołującemu przysługuje prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych - zgodnie z art. 184 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.).

Na tej podstawie sporne było ustalenie, czy odwołujący spełnił warunek uzyskania wymaganego okresu 15 lat pracy stale i w pełnym wymiarze w warunkach szczególnych, w szczególności ocena, czy takim okresem, jest okres zatrudnienia odwołującego od 25 kwietnia 1977r. do 31 grudnia 1998r. w Przedsiębiorstwie (...) Zakład Produkcyjny (...) w R.. Przedmiotowy okres – zaliczony przez Sąd Okręgowy do stażu pracy w warunkach szczególnych, został bowiem w całości zakwestionowany przez apelujący organ rentowy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego - błędny jest powołany w apelacji zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego art. 184 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zw. przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, poprzez jego zastosowanie, co skutkowało uznaniem, że odwołujący wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 184 ust. 1 - ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Zgodnie z art. 32 ust. 2 cyt. ustawy - za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Wiek emerytalny oraz rodzaje prac lub stanowisk i warunki uprawniające do świadczenia ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, czyli według rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.).

W myśl § 4 ust.1 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla mężczyzn 60 lat, oraz ma wymagany okres zatrudnienia (25 lat dla mężczyzn) w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia - okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenie Sądu Okręgowego, że odwołujący w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Zakład Produkcyjny (...) w R. od 25 kwietnia 1977 r. do 31 grudnia 1998 r. (tj. przez 21 lat, 8 miesięcy i 6 dni) pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach, sprawując kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na stanowiskach: referenta, starszego referenta i samodzielnego referenta, a następnie (od dnia 1 października 1985r.) jako mistrz w dziale głównego mechanika i inwestycji TM i mistrz utrzymania ruchu - na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie (dział XIV poz. 24 wykazu A).

Apelujący organ rentowy kwestionował ustalenie, że odwołujący będąc zatrudnionym jako referent i samodzielny referent do 30 września 1985r. w Przedsiębiorstwie (...) Zakład Produkcyjny (...) w R. wykonywał obowiązki dozorcze i nadzorcze nad pracownikami produkcyjnymi, argumentując, że nie wynika to z materiału dowodowego sprawy. Z tego względu Sąd Apelacyjny postanowił uzupełnić postępowanie dowodowe i przeprowadzić dowód z uzupełniającego przesłuchania A. S. (1) na okoliczności związane z wykonywaną pracą na stanowisku referenta technicznego.

Na podstawie zeznań odwołującego złożonych w toku uzupełniającego postępowania dowodowego - Sąd Apelacyjny ustalił, że odwołujący jako referent miał zasadniczo takie same obowiązki jak na stanowisku mistrza. Odwołujący zeznał, że nadzorował brygadę elektryków, mechaników, narzędziowców (w szlifierni i hartowni). Mimo, że odwołujący miał formalne stanowisko referenta, to faktycznie nadzorował pracowników produkcyjnych – w brygadach do 25 osób. Nadzorował prace szlifierzy, elektromonterów, spawaczy, mechaników. Zeznania odwołującego jednoznacznie potwierdziły zatem, że także w okresie zatrudnienia jako referenta, starszego referenta i samodzielnego referenta (do dnia 30 września 1985r.) faktycznie nadzorował brygady mechaników (spawacze i ślusarze), elektryków (elektromonterzy) i narzędziową (szlifierze), a później także pracowników w oczyszczalni ścieków (co wynikało z zeznań odwołującego przed Sądem Okręgowym – k.218-219), a zatem sprawował kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie (dział XIV poz. 24 wykazu A), a zatem pracował w warunkach szczególnych. Pracę tę wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Apelujący organ rentowy nie podważył zatem skutecznie prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego w tym zakresie.

Również zarzuty pozwanego, dotyczące zakwestionowania okresu pracy wnioskodawcy od 1 października 1985r. nie były zasadne. Sąd Apelacyjny podzielił w tym zakresie ustalenie Sądu I instancji, że faktyczny zakres obowiązków odwołującego po 1 października 1985r. nie uległ zasadniczej zmianie. Odwołujący jako mistrz w dziale (...) nadzorował brygady mechaników, elektromonterów i narzędziowców (szlifierzy) i pracę tę świadczył bezpośrednio przy stanowiskach pracy, na których pracowali nadzorowani pracownicy, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Mimo, że odwołujący przeprowadzał także szkolenia bhp podległych pracowników, to obowiązki te wykonywał w ramach zajmowanego stanowiska - dodatkowo w wymiarze czasu pracy nieprzekraczającym 1/8 etatu. Nie można zatem zgodzić się z organem rentowym, że odwołujący pracował równocześnie jako inspektor bhp, bowiem jak trafnie ustalił Sąd I instancji – z jego dokumentacji pracowniczej wynikało, że obowiązki w tym zakresie wykonywał w ramach zatrudnienia na stanowisku mistrza. W aktach osobowych odwołującego stanowisko pracy wnioskodawcy po 1 października 1985r. określano bowiem jako mistrz, a nie inspektor bhp. Zarzuty pozwanego nie skutkują zatem pozbawieniem możliwości zaliczenia przedmiotowego okresu, do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Wskazać tutaj należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że osoba sprawująca kontrolę i dozór inżynieryjno-techniczny nie musi nawet stale przebywać na stanowiskach gdzie jest wykonywana praca w szczególnych warunkach. Ponoszenie odpowiedzialności za wykonywanie takiej pracy, w której każdy błąd techniczny może narazić na niebezpieczeństwo pracowników i inne osoby, musi zostać uznane za wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. Sąd Najwyższy uznał, że nawet wykonywanie czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru powinno zostać uznane za wykonywanie pracy w warunkach szczególnych. W sytuacji, gdy dozór inżynieryjno - techniczny jest pracą w warunkach szczególnych wykonywaną stale i w pełnym wymiarze, nie ma żadnej potrzeby ustalania, ile czasu pracownik poświęcał na bezpośredni nadzór nad pracownikami, a ile na inne czynności związane z dozorem (por. wyroki SN: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07; 4 października 2007 r., I UK 111/07; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09; z dnia 30 stycznia 2008r., I UK 195/07, OSNP 2009 Nr 7-8, poz. 105 i z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08, z dnia 24 września 2009 r. II UK 31/09).

Uwzględniając powyższe wyniki postępowania dowodowego przed Sądem I i II instancji, Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu Okręgowego, że wnioskodawca był zatrudniony w okresie od 25 kwietnia 1977 r. do 31 grudnia 1998 r. stale i w pełnym wymiarze w szczególnych warunkach na stanowiskach: referenta, starszego referenta i samodzielnego referenta w dziale głównego mechanika i inwestycji (...), a następnie od dnia 1 października 1985 r. jako mistrz w dziale głównego mechanika i inwestycji (...) i mistrz utrzymania ruchu. Odwołujący sprawował kontrolę i dozór inżynieryjno-techniczny nad pracami: brygad mechaników, elektryków i brygadą narzędziową, później także pracowników zatrudnionych przy obsłudze oczyszczalni ścieków. Byli to pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach, o których mowa: w dziale XIV poz. 12 wykazu A (prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym), w dziale XIV poz. 9 wykazu A (bezpośrednia obsługa stacji sprężarek), w dziale III poz. 78 wykazu A (szlifowanie lub ostrzenie wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne), w dziale II wykazu A (prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych), w dziale IX poz. 2 wykazu A (oczyszczanie ścieków i filtrów otwartych).

Wbrew zarzutom apelującego - Sąd Okręgowy dokonał zatem rzetelnej i trafnej oceny przeprowadzonych dowodów i ocena ta nie wykracza poza ramy określone przepisem art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że postawienie zarzutu obrazy art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać na zaprezentowaniu przez skarżącego stanu faktycznego przyjętego na podstawie własnej oceny dowodów; skarżący może tylko wykazywać, posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi, że Sąd rażąco naruszył ustanowione w wymienionym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów i że naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000r., I CKN 1169/99, OSNC 2000/7-8 poz. 139 i z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, OSNC 2000/10 poz. 189). Odnosząc powyższe rozważania do okoliczności niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny uznał, że dokonana przez Sąd Okręgowy ocena dowodów odpowiada regułom określonym przepisami art. 233 § 1 k.p.c.

W konsekwencji wobec wykazania przez odwołującego spornej przesłanki 15 lat pracy w warunkach szczególnych, Sąd Okręgowy prawidłowo zmienił zaskarżoną decyzje i przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych od dnia 15 stycznia 2013r.

Z tych wszystkich względów, uznając zarzuty pozwanego za bezzasadne, należało apelację oddalić - na podstawie art. 385 k.p.c.

del. SSO Renata Pohl

SSA Marta Sawińska

SSA Wiesława Stachowiak