Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marta Sawińska

Sędziowie: SSA Dorota Goss-Kokot

SSA Wiesława Stachowiak /spr./

Protokolant: st. sekr. sądowy Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 15 września 2016 r. w Poznaniu

sprawy O. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 24 czerwca 2015 r. sygn. akt VII U 2088/14

oddala apelację.

SSA Wiesława Stachowiak

SSA Marta Sawińska

SSA Dorota Goss-Kokot

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. decyzją z 13 marca 2014 roku, na podstawie art. 57,i art. 58 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, odmówił O. O.prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy wobec ustalenia, że nie posiada on wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego zarówno w dziesięcioleciu przypadającym przed dniem powstania niezdolności do pracy jak i przed dniem złożenia wniosku o rentę oraz nie udowodnił 30 lat okresów składkowych.

Do stażu pracy organ rentowy nie uwzględnił okresu prowadzenia działalności gospodarczej od 1 stycznia 1984 roku do 12 stycznia 1987 roku, od 17 marca 1987 roku do 18 kwietnia 1989 roku, od 22 czerwca 1989 roku do 20 sierpnia 1989 roku i od 21 września 1989 roku do 31 maja 1990 roku uznając, że nie można potwierdzić faktu zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego i opłacenia składek z powodu braku kart kontowych oraz dokumentów potwierdzających fakt opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne w powyższych okresach. Zaliczeniu do stażu pracy podlegały jedynie okresy zwolnień lekarskich w latach 1984-1990, wynikające z kart wypłat zasiłków chorobowych.

O. O. wniósł odwołanie od decyzji domagając się jej uchylenia, zobowiązania organu rentowego do ponownego sprawdzenia i wyjaśnienia kwestii braku kart kontowych za okres od 1 stycznia 1984 roku do 31 maja 1990 roku, uwzględnienia do stażu pracy okresu prowadzenia działalności gospodarczej w latach 1984-1990 i w konsekwencji przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Zdaniem odwołującego, okoliczność, iż doszło do utraty kart kontowych obciąża wyłącznie organ rentowy i nie może mieć negatywnego wpływu na jego prawo do wnioskowanego świadczenia. Pozwany nie może również warunkować przyznania świadczenia od udokumentowania przez odwołującego danych, których obecnie nie posiada, a które były wcześniej w jego posiadaniu.

Sąd Okręgowy w Poznaniu w Wydziale Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 24 czerwca 2015 roku w sprawie VII U 2088/14 zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając odwołującemu prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1 października 2013 roku do31 sierpnia 2015 roku.

Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołujący O. O.(ur. (...)), z zawodu jest technikiem elektrykiem o specjalności elektroenergetyka.

W okresie od 1 stycznia 1984 roku do 31 grudnia 1998 roku odwołujący prowadził zakład rzemieślniczy pod nazwą Zakład (...) w P. w zakresie instalatorstwa elektrycznego i automatyki maszyn w P.. Z prowadzonej działalności odwołujący rozliczał się w formie karty podatkowej.

Odwołujący dokonał zgłoszenia na druku (...) do ubezpieczeń społecznych jako osoba prowadząca działalność gospodarczą od 1 stycznia 1984 roku. Pod numerem (...) pracownik Wydziału (...) odnotował zgłoszenie, dokonał zarejestrowania płatnika składek i wystawił legitymację ubezpieczeniową, książeczkę wpłat składek na ubezpieczenie społeczne. Z uwagi na zgłoszenie pracowników do ubezpieczenia społecznego został nadany numer konta (...), pod którym rozliczano zatrudnionych pracowników.

W latach 1984-1990 odwołujący zatrudniał J. S. i W. P.. H. O., małżonka odwołującego, była zgłoszona przez odwołującego na druku (...) jako osoba współpracująca od 1 marca 1987 roku przez okres około pięciu lat. Na wydruku konta obejmującego okres od października 1992 roku do grudnia 1992 roku nie ma informacji o zgłoszeniu H. O. jako osoby współpracującej.

J. S. był zatrudniony od 1 grudnia 1985 roku do początku 1989 roku w pełnym wymiarze godzin na podstawie umowy o pracę na stanowisku elektryka. W 1988 roku J. S. uległ wypadkowi samochodowemu i do końca zatrudnienia przez około dwa miesiące korzystał z zasiłku chorobowego. W trakcie zatrudnienia nie korzystał z urlopu bezpłatnego.

M. R. będąc uczniem (...) Szkoły Zawodowej w P. odbywał praktyczną naukę zawodu w ramach umowy zawartej 15 stycznia 1986 roku na okres od 15 stycznia 1986 roku do 15 stycznia 1989 roku (36 miesięcy), podczas której wykonywał prace instalatorskie i elektryczne, przy czym w pierwszej klasie przez dwa dni w tygodniu, a w drugiej klasie przez trzy dni w tygodniu. Umowa została zarejestrowana w Izbie Rzemieślniczej w P. za numerem (...). Wraz z M. R. w praktykach uczestniczył jeszcze jeden uczeń szkoły zawodowej.

W. P. był zgłoszony przez płatnika składek do ubezpieczenia społecznego w okresie od 1 sierpnia 1990 roku do 31 stycznia 1993 roku.

Od stycznia 1984 roku do maja 1990 roku odwołujący nie zgłaszał przerw w prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej i nie wyrejestrował działalności w tym okresie. Na koncie płatnika nie stwierdzono zadłużenia z tytułu należności składkowych i w związku z tym nie wszczęto postępowania egzekucyjnego.

Organ rentowy nie posiada dokumentacji za okres od stycznia 1984 roku do maja 1990 roku, informacji o opłaconych składkach, umorzeniu składek czy wysokości deklarowanych podstaw.

W okresach od 13 stycznia 1987 roku do 16 marca 1987 roku, od 19 kwietnia 1989 roku do 21 czerwca 1989 roku i od 21 sierpnia 1989 roku do 20 września 1989 roku odwołujący pobrał zasiłki chorobowe z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Okresy te zostały uwzględnione do stażu pracy przez pozwanego na podstawie karty zasiłkowej uzyskanej w Wydziale Zasiłków, na której widnieje numer (...). W zaświadczeniu o ubezpieczeniu rzemieślnika dołączonym do karty zasiłkowej stan na dzień 29 maja 1989 roku wskazano, że odwołujący podlegał ubezpieczeniu społecznemu od 1 stycznia 1984 roku do nadal i umieszczono adnotację, że płatnik nie zalegał z opłatą składek na dzień zachorowania, tj. 13 stycznia 1987 roku, 19 kwietnia 1989 roku i 21 sierpnia 1989 roku. Podstawę wymiaru składek w okresach od kwietnia 1986 roku stanowiła kwota 16.200,00 zł., od stycznia 1987 roku – 21.000,00 zł., od stycznia 1989 roku – 53.400,00 zł., od lipca 1989 roku – 66.300,00 zł. Z uwagi na wypłacone zasiłki odwołujący był zwolniony z opłacenia składki od stycznia do marca 1987 roku, od maja do czerwca 1989 roku i za wrzesień 1989 roku.

W piśmie z 16 lipca 2008 roku organ rentowy potwierdził, że O. O. podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w okresie od 1 stycznia 1984 roku do 31 grudnia 1998 roku.

O. O. po raz pierwszy ubiegał się o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy 19 czerwca 2012 roku. Decyzją z 2 października 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. odmówił ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy wobec braku wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego zarówno w dziesięcioleciu przypadającym przed dniem powstania niezdolności do pracy jak i przed dniem złożenia wniosku o rentę. Pozwany ustalił wówczas, że do dnia złożenia wniosku odwołujący udowodnił łącznie 26 lat i 1 miesiąc okresów składkowych i nieskładkowych w tym 23 lata, 11 miesięcy i 10 dni okresów składkowych oraz 2 lata, 1 miesiąc i 20 dni okresów nieskładkowych.

W toku postępowania wyjaśniającego O. O. przedłożył kopię książeczki opłat składek w odniesieniu do konta pracowniczego (...) oraz dowody wpłat składek za: maj 1990 roku, czerwiec 1990 roku, lipiec 1990 roku, sierpień 1990 roku, wrzesień 1990 roku, październik 1990 roku, marzec 1991 roku, kwiecień 1991 roku, maj 1991 roku, czerwiec 1991 roku, lipiec 1991 roku, wrzesień 1991 roku, październik 1991 roku, listopad 1991 roku. Na przedłożonych wpłatach nie był oznaczony numer konta (...), jednakże wysokość opłaconych składek odpowiadała wysokości obowiązujących składek za osobę prowadzącą działalność gospodarczą. W oparciu o te wpłaty organ rentowy dokonał analizy posiadanych dokumentów i stwierdził, że można potwierdzić okres podlegania ubezpieczeniu od czerwca 1990 roku do grudnia 1998 roku, natomiast nie da się ustalić okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu i okresu opłaconych składek za okres od stycznia 1984 roku do maja 1990 roku. Analizując zapisy na pierwszej karcie kontowej znajdującej się w aktach płatnika oraz treść pisma z 18 marca 1991 roku zawierającego informację o zaległych odsetkach za maj i sierpień 1990 roku organ rentowy przyjął, że składki za okres od października 1989 roku do maja 1990 roku zostały opłacone.

Z zapisów zamieszczonych w książkach obiektu oraz informacji udzielonych przez Referat Administracyjny nie wynika by doszło do zalania pomieszczeń (...).

3 października 2013 roku O. O. złożył wniosek o ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Na podstawie badania i przedłożonej dokumentacji lekarz orzecznik ZUS orzeczeniem z 6 lutego 2014 roku orzekł, że ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy okresowo do 31 sierpnia 2015 roku. Całkowita niezdolność do pracy powstała 15 grudnia 2011 roku w związku ze schorzeniami układu naczyniowego.

Ustalono nadto, że w dziesięcioleciu przypadającym przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę, tj. w okresie od 3 października 2003 roku do 2 października 2013 roku wnioskodawca nie udowodnił wymaganych 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych, a jedynie 4 lata, 4 miesiące i 23 dni, natomiast w dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności ubezpieczony również nie legitymuje się co najmniej 5- letnim okresem składkowym i nieskładkowym, gdyż posiada 4 lata, 5 miesięcy i 15 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Odwołujący nabyłby prawo do renty w przypadku udowodnienia: częściowej niezdolności do pracy przed dniem 31 marca 2005 roku, tj. w ciągu 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia. W dziesięcioleciu przed tą datą posiada też wymagany przepisami 5- letni okres składkowy i nieskładkowy lub całkowitej niezdolności do pracy przed dniem 24 grudnia 2006 roku - w dziesięcioleciu przed tą datą także posiada wymagany 5-letni staż pracy oraz ogółem udowodnił ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji za sporne uznał to, czy odwołujący opłacił składki na ubezpieczenie społeczne za dłuższe okresy niż przyjęte przez pozwanego, tj. od 1 stycznia 1984 roku do 12 stycznia 1987 roku, od 17 marca 1987 roku do 18 kwietnia 1989 roku, od 22 czerwca 1989 roku do 20 sierpnia 1989 roku i od 21 września 1989 roku do 31 maja 1990 roku, nadto czy odwołujący posiada co najmniej 30 lat okresów składkowych.

Na wstępie Sad Okręgowy przedstawił stan prawny obowiązujący przed dniem 1 stycznia 1999 roku, bowiem kwestia ustalania prawa do świadczeń emerytalno – rentowych, zwłaszcza osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach rzutuje na interpretację obowiązujących przepisów.

Stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy z 18 grudnia 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i niektórych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin, obowiązującej od 1 marca 1977 roku do 31 grudnia 2002 roku, obowiązek ubezpieczenia powstawał od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, w którym nastąpiło rozpoczęcie działalności rodzącej obowiązek ubezpieczenia. Obowiązek ten ustawał z końcem miesiąca kalendarzowego, w którym nastąpiło zaprzestanie działalności.

Uprawnienia do świadczeń określonych tą ustawą, uzależnione były od wykazania odpowiedniego okresu ubezpieczenia. Za okresy ubezpieczenia uważa się te miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony opłacił składki na ubezpieczenie, lub w których nastąpiło zwolnienie od opłacenia składek (art. 15 ust. 2). Artykuł 23 ust. 1 ustawy przewidywał zasadę opłacania składek przez osoby prowadzące działalność za każdy miesiąc ubezpieczenia. Rygoryzm tego warunku łagodził art. 16 ustawy, który był podstawą uwzględniania roszczeń w zakresie powstania prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, pomimo istnienia zaległości składkowych, o ile należności te zostały spłacone (w przypadku świadczeń krótkoterminowych) albo potrącone z wypłacanych świadczeń długoterminowych. W konsekwencji można było nabyć prawo do zasiłku chorobowego, emerytury czy renty, podlegając ubezpieczeniu, czyli faktycznie prowadząc pozarolniczą działalność gospodarczą (tak w wyroku Sądu Najwyższego z 10 grudnia 1997 roku w sprawie II UKN 392/97), a nie opłacając w tym czasie składki, którą jednak trzeba było uzupełnić lub potrącić w przyszłości. Sąd I instancji zaznaczył, że taki stan rzeczy potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego (uchwała z 11 maja 1994 roku w sprawie II UZP 14/94; uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 17 listopada 1994 roku w sprawie II UZP 32/94, wyrok z 30 czerwca 1999 roku w sprawie II UKN 32/99) oraz, że ogólnym założeniem ówczesnego systemu ubezpieczeń społecznych, że tytułem do świadczenia było zatrudnienie (art. 1 ustawy o z.e.p.), a nie - jak obecnie - ubezpieczenie.

W tym stanie prawa, Sąd I instancji za niezasadny uznał argument organu rentowego, że o objęciu ubezpieczeniem nie decyduje sam fakt prowadzenia działalności, ale konieczne jest także opłacanie składek. Stosunek ubezpieczenia społecznego powstaje z mocy samego prawa, bez żadnej inicjatywy stron, i tylko wówczas, gdy osoba, która ma być objęta ubezpieczeniem, spełni warunki, z którymi ustawa wiąże obowiązek ubezpieczenia. W tezie wyroku Sądu Najwyższego z 16 lipca 1998 roku w sprawie II UKN 145/98, Sąd Najwyższy rozwinął pogląd doktryny przyjmujący w odniesieniu do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego przymus oraz automatyzm powstania stosunku ubezpieczeniowego. Dał temu wyraz w stwierdzeniu, że powstanie wymienionego stosunku następuje samoistnie, z chwilą podjęcia objętej ubezpieczeniem działalności, i jest tego - niezależną od woli stron - konsekwencją. O podleganiu ubezpieczeniu społecznemu decyduje więc kryterium obiektywne, jakim jest przynależność do określonej w ustawie grupy osób wykonujących określoną, chronioną w danym ubezpieczeniu aktywność życiową. Cechą charakterystyczną ubezpieczenia społecznego jest to, że system ten z mocy ustawy gwarantuje prawo o charakterze roszczeniowym do świadczeń pokrywających potrzeby wywoływane przez zdarzenia losowe.

W ocenie Sądu Okręgowego, postępowanie dowodowe przeprowadzone w niniejszej sprawie wykazało, że odwołujący dokonał zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego jako osoba prowadząca działalność gospodarczą (rzemiosło) od 1 stycznia 1984 roku, otrzymał numer konta płatnika tzw. (...) z rejestru, legitymację ubezpieczeniową, książeczkę wpłat składek z podanym numerem (...) obejmującym zgłoszonych pracowników i osobę współpracującą, nie zawiesił i nie wyrejestrował prowadzonej działalności w okresach objętych zaskarżoną decyzją. Zdaniem Sądu, w okolicznościach niniejszej sprawy, wobec przedłożenia przez odwołującego kopii książeczki opłat składek w odniesieniu do konta pracowniczego (...) oraz dowodów wpłat składek za okresy: od maja 1990 roku do października 1990 roku i od marca 1991 roku do listopada 1991 roku, powstało domniemanie dokonania wpłat przez odwołującego w okresie od stycznia 1984 roku do maja 1990 roku, które winno zostać obalone przez stronę pozwaną. Organ rentowy w toku postępowania nie dostarczył dowodów na rzecz stanowiska, zgodnie z którym składki za okresy od 1 stycznia 1984 roku do 12 stycznia 1987 roku, od 17 marca 1987 roku do 18 kwietnia 1989 roku, od 22 czerwca 1989 roku do 20 sierpnia 1989 roku i od 21 września 1989 roku do 31 maja 1990 roku nie zostały zaewidencjonowane. Tym bardziej, że świadek K. M. wyraźnie przyznała, że wskazywany przez płatnika na dowodach wpłat prawidłowy numer (...) świadczy o tym, że odwołujący dokonał zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Okresy od 13 stycznia 1987 roku do 16 marca 1987 roku, od 19 kwietnia 1989 roku do 21 czerwca 1989 roku i od 21 sierpnia 1989 roku do 20 września 1989 roku, w których odwołujący pobrał zasiłki chorobowe z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej zostały uwzględnione do stażu pracy przez pozwanego. Zeznania pracowników pozwanego organu rentowego przesłuchanych w charakterze świadków i analiza akt rentowych odwołującego potwierdziły, że do odwołującego nie kierowano upomnień o powstałym zadłużeniu, nie prowadzono egzekucji celem ściągnięcia nieopłaconych składek, nie ustalono czy doszło do zawieszenia lub wyrejestrowania prowadzonej działalności. Istotne jest również to, że świadek J. S., który był zatrudniony w zakładzie prowadzonym przez odwołującego w latach 1985-1989 i M. R., który będąc uczniem odbywał praktyczną naukę zawodu od 15 stycznia 1986 roku do 15 stycznia 1989 roku potwierdzili, że odwołujący prowadził działalność rzemieślniczą i opłacał składki. Sąd miał na uwadze również fakt, że w zaświadczeniu z 16 lipca 2008 roku organ rentowy potwierdził, że O. O. podlegał ubezpieczeniu społecznemu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą w okresie od 1 stycznia 1984 roku do 31 grudnia 1998 roku. Co prawda świadek K. M. twierdziła, że przedmiotowe zaświadczenie wystawiono w oparciu o zgłoszenia do ubezpieczeń i dokumentację po 1990 roku, jednakże Sąd dał wiarę zeznaniom świadka M. K., która przyznała, że postępowanie wyjaśniające mające na celu ustalenie gdzie znajdują się zaginione karty kontowe wszczęto już w 2003 roku.

Przechodząc do rozważań dotyczących zdolności do pracy Sąd I instancji powołał art. 57 ust. 1 i 2 orz art. 58 ust. 1 pkt 5 a także art. 58 ust. 4 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

. Sąd uznał, że w rozpoznawanej sprawie ma zastosowanie art. 58 ust.4 wprowadzony z dniem 23 września 2011 roku ustawą z 28 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z tym przepisem, prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy wynoszący co najmniej 30 lat dla mężczyzn i jest całkowicie niezdolny do pracy bez względu na to, czy posiada 5 - letni okres składkowy i nieskładkowy w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku lub powstaniem niezdolności. Nie ma też znaczenia data powstania niezdolności do pracy. Powyższy przepis znajduje zastosowanie w przedmiotowej sprawie i zmienia sytuację prawną odwołującego, który złożył wniosek o przyznanie renty po wejściu w życie omawianego przepisu. Badanie czy są spełnione warunki otrzymania renty z tytułu niezdolności do pracy odbywa się bowiem na dzień złożenia wniosku. Odwołujący jak wynika z orzeczenia lekarza orzecznika ZUS z 6 lutego 2014 roku całkowicie niezdolny do pracy okresowo do 31 sierpnia 2015 roku, po zaliczeniu wszystkich okresów działalności gospodarczej objętych zaskarżoną decyzją, legitymuje się 30 letnim okresem składkowym, ponieważ udowodnił 30 lat, 5 miesięcy i 9 dni okresów składkowych, co musiało skutkować zmianą zaskarżonej decyzji.

Organ rentowy zaskarżył wyrok w całości składając apelację i zarzucając:

- naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS, poprzez przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy ubezpieczonemu który nie ma wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych,

- art. 231 k.p.c. poprzez uznanie, że dowody przedstawione przez odwołującego i niekwestionowane przez organ rentowy pozwalają na przyjęcie domniemania faktycznego polegającego na opłacaniu przez odwołującego składek na ubezpieczenia społeczne w okresie od stycznia 1984 roku do maja 1990 roku, podczas gdy z dowodów przedstawionych przez odwołującego nie można wywieść takiego wniosku zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego i z wystarczająco dużym prawdopodobieństwem. Z faktu zarejestrowania działalności gospodarczej i opłacenia niektórych składek nie wynika bowiem fakt opłacania pozostałych składek.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do Sądu Okręgowego celem ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Zdaniem skarżącego, wnioskowanie Sądu obarczone jest błędem polegającym na przyjęciu faktu opłacania składek przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą na podstawie dowodów opłacenia niektórych kładek i na podstawie dowodów pozwalających na przyjęcie, że osoba ta podlegała ubezpieczeniom społecznym. Apelujący na poparcie swego stanowiska powołał orzeczenia Sądu Najwyższego (z 18 sierpnia 1999 roku w sprawie II UKN 83/99 i z 5 lutego 2015 roku w sprawie III UK 100/14).

Jak stwierdził apelujący, z faktów uznanych za udowodnione nie wynika, aby odwołujący opłacał składki na ubezpieczenia społeczne w okresie kwestionowanym przez organ rentowy. Na organie rentowym nie spoczywa również obowiązek procesowy obalenia domniemania opłacania składek przez osobę podlegającą ubezpieczeniom społecznym, gdyż takie domniemanie w ogóle nie istnieje.

Innymi słowy, apelujący zakwestionował możliwość zastosowania w ramach postępowania dowodowego art. 231 k.p.c.

Przed dokonaniem oceny stanowiska skarżącego, Sąd II instancji za zasadne uznał wskazać, że zgodnie z art. 34 ust. 1 i 2 ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, Zakład zapewnia rzetelność i kompletność informacji gromadzonych na kontach ubezpieczonych i na kontach płatników składek w sposób uregulowany niniejszą ustawą. Informacje zawarte na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek prowadzonych w formie elektronicznej, które przekazane zostały w postaci dokumentu pisemnego albo elektronicznego, są środkiem dowodowym w postępowaniu administracyjnym i sądowym z zakresu ubezpieczeń społecznych.

W celu prawidłowego funkcjonowania zreformowanego systemu ubezpieczeń społecznych ZUS został zobowiązany do prowadzenia kont ubezpieczonych i kont płatników składek. Zbiór danych o faktach ubezpieczeniowych i istotnych faktach poza ubezpieczeniowych ma niebagatelne znaczenie w zakresie przyznawania świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych. Obowiązkiem Zakładu wynikającym z przepisu art. 33 ust. 1 pkt 1-2 u.s.u.s. jest m.in. prowadzenie kont ubezpieczonych, a także kont płatników składek. Obowiązki Zakładu mają istotne znaczenie z procesowego punktu widzenia z uwagi na możliwość wykorzystania zgromadzonych na kontach informacji jako środka dowodowego w postępowaniach administracyjnych i sądowych z zakresu ubezpieczeń społecznych.

W toku procesu organ rentowy nie potrafił wyjaśnić przyczyn, z powodu których dokumenty ubezpieczeniowe odwołującego zaginęły. Zakład powoływał na tę okoliczność dowody z zeznań świadków, które nie przyczyniły się jednak w najmniejszym stopniu do wyjaśnienia wątpliwości w przedmiotowej kwestii (k. 48, 92, 93).

Sąd Apelacyjny zawraca uwagę, że inaczej niż w regulacjach postępowań sądowych, kodeks postępowania administracyjnego nie zawiera wyodrębnionego, zwartego zespołu przepisów prawnych określających zasady i tryb odtwarzania akt sprawy administracyjnej (bądź ich części); kwestia ta wykraczałaby zresztą poza przedmiot rozpoznania w niniejszej sprawie. Niemniej w piśmiennictwie wskazuje się (rozróżniając utratę akt bezwzględną i względną), że utrata względna wiąże się z ich zaginięciem. Akta zaginione to takie, które fizycznie istnieją, lecz przepadły, zostały zgubione czy zniknęły bez śladu w inny sposób. Chodzi tu zatem o przypadek uniemożliwiający korzystanie z akt sprawy mimo ich obiektywnego istnienia (np. akta zostały skradzione; w sposób niezamierzony połączono je z innymi aktami sprawy, a ich poszukiwanie nie przyniosło rezultatu). Trzeba podkreślić, ze utrata akt sprawy administracyjnej, niezależnie od jej przyczyny czy postaci, jest istotnym zdarzeniem procesowym oddziaływającym na dalszy przebieg postępowania. Stanowi poważną przeszkodę w kontynuacji wszczętego postępowania administracyjnego. Utrudnia osiągnięcie celu wynikającego z zasady szybkości i prostoty postępowania administracyjnego (art. 12 kodeksu postępowania administracyjnego), a w niektórych przypadkach, zwłaszcza związanych z utratą zawinioną przez organ administracji publicznej, godzi w realizację zasady pogłębiania zaufania do organów państwa (art. 8 k.p.a.). Zdarzenie, o którym mowa, nie może natomiast wpływać na rozpoznanie i rozstrzygnięcie istoty sprawy administracyjnej. W szczególności, brak akt sprawy nie może stanowić przesłanki podjęcia w sprawie rozstrzygnięcia negatywnego bądź rozstrzygnięcia niemerytorycznego (tak: G. Ł., Odtwarzanie akt sprawy w ogólnym postępowaniu administracyjnym, system informacji prawniczej LEX).

Organ rentowy pomijał doniosłość faktu zaginięcia części dokumentacji odwołującego, bezpodstawnie jednocześnie umniejszając znaczenie faktów, które udało się ustalić w procesie.

Podkreślenia wymaga, że Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w sposób bardzo staranny, a dowody którymi dysponował, poddał ocenie zgodnej z treścią art. 233 § 1 k.p.c. Ostatecznie prawidłowym było zastosowanie art. 231 k.p.c., który stanowi, że sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów (domniemanie faktyczne).

Dodać wypada, że w wyroku Sądu Najwyższego z 11 lutego 2015 roku w sprawie I UK 209/14 stwierdzono, iż treścią domniemania faktycznego jest uznanie za istniejący określonego faktu wynikającego z wzajemnego, logicznego związku pomiędzy innymi, ustalonymi faktami i osądami tych faktów. Nie można zatem dokonać prawidłowego domniemania faktycznego bez ustalenia faktów stanowiących jego logiczne przesłanki. Domniemanie faktyczne jest środkiem dowodowym stosowanym w braku bezpośrednich środków dowodowych. Nie zastępuje jednak dowodu, a zatem prawidłowo skonstruowane domniemanie faktyczne stanowi sąd kategoryczny o fakcie, nie może mieć natomiast charakteru tylko hipotezy. Orzeczenie sądu może być bowiem oparte na domniemaniu faktycznym, o którym mowa w art. 231 k.p.c., tylko wówczas, gdy stanowi ono wniosek, wynikający z logicznie ustalonych faktów stanowiących przesłanki domniemania, najbardziej zbliżony do zasad doświadczenia życiowego.

Prawidłowo ustalone i niekwestionowane w apelacji fakty świadczą o tym, że odwołujący od 1 stycznia 1984 roku do 31 grudnia 1998 roku prowadził zakład rzemieślniczy pod nazwą Zakład (...).

Odwołujący dokonał zgłoszenia na druku(...) do ubezpieczeń społecznych jako osoba prowadząca działalność gospodarczą od 1 stycznia 1984 roku. Pod numerem (...) pracownik Wydziału (...) odnotował zgłoszenie, dokonał zarejestrowania płatnika składek i wystawił legitymację ubezpieczeniową, książeczkę wpłat składek na ubezpieczenie społeczne. Z uwagi na zgłoszenie pracowników do ubezpieczenia społecznego został nadany numer konta (...), pod którym rozliczano zatrudnionych pracowników.

W latach 1984-1990 odwołujący zatrudniał J. S. i W. P.. J. S. w 1988 roku uległ wypadkowi samochodowemu i do końca zatrudnienia przez około dwa miesiące korzystał z zasiłku chorobowego.

Od stycznia 1984 roku do maja 1990 roku odwołujący nie zgłaszał przerw w prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej i nie wyrejestrował działalności w tym okresie. Na koncie płatnika nie stwierdzono zadłużenia z tytułu należności składkowych i w związku z tym nie wszczęto postępowania egzekucyjnego.

W okresach od 13 stycznia 1987 roku do 16 marca 1987 roku, od 19 kwietnia 1989 roku do 21 czerwca 1989 roku i od 21 sierpnia 1989 roku do 20 września 1989 roku odwołujący pobrał zasiłki chorobowe z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W zaświadczeniu o ubezpieczeniu rzemieślnika dołączonym do karty zasiłkowej stan na dzień 29 maja 1989 roku wskazano, że odwołujący podlegał ubezpieczeniu społecznemu od 1 stycznia 1984 roku do nadal i umieszczono adnotację, że płatnik nie zalegał z opłatą składek na dzień zachorowania, tj. 13 stycznia 1987 roku, 19 kwietnia 1989 roku i 21 sierpnia 1989 roku. Podstawę wymiaru składek w okresach od kwietnia 1986 roku stanowiła kwota 16.200,00 zł., od stycznia 1987 roku – 21.000,00 zł., od stycznia 1989 roku – 53.400,00 zł., od lipca 1989 roku – 66.300,00 zł. Z uwagi na wypłacone zasiłki odwołujący był zwolniony z opłacenia składki od stycznia do marca 1987 roku, od maja do czerwca 1989 roku i za wrzesień 1989 roku.

W piśmie z 16 lipca 2008 roku organ rentowy potwierdził, że O. O.podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w okresie od 1 stycznia 1984 roku do 31 grudnia 1998 roku.

Z kopii książeczki opłat składek przedłożonej przez odwołującego w odniesieniu do konta pracowniczego (...), oraz dowodów wpłat składek za: maj 1990 roku, czerwiec 1990 roku, lipiec 1990 roku, sierpień 1990 roku, wrzesień 1990 roku, październik 1990 roku, marzec 1991 roku, kwiecień 1991 roku, maj 1991 roku, czerwiec 1991 roku, lipiec 1991 roku, wrzesień 1991 roku, październik 1991 roku, listopad 1991 roku, wynika, że wysokość opłaconych składek odpowiadała wysokości obowiązujących składek za osobę prowadzącą działalność gospodarczą.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wszystkie powyższe okoliczności prowadzą do logicznego i zgodnego z doświadczeniem życiowym wniosku, że odwołujący jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność w okresie od 1 stycznia 1984 roku do 12 stycznia 1987 roku, od 17 marca 1987 roku do 18 kwietnia 1989 roku, od 22 czerwca 1989 roku do 20 sierpnia 1989 roku i od 21 września 1989 roku do 31 maja 1990 roku, opłacał należne z tego tytułu składki.

W wyroku z 5 grudnia 2007 roku w sprawie II PK 103/07) Sąd Najwyższy wskazał, że stosując art. 231 k.p.c. należy m.in. rozważyć stopień prawdopodobieństwa, że nie zachodziły okoliczności wykluczające zaistnienie faktu opartego na domniemaniu.

W ocenie Sadu Apelacyjnego w niniejszej sprawie stopień takiego prawdopodobieństwa graniczy z pewnością.

Dla obalenia powyższego domniemania skrzący musiałby wykazać, że odwołujący z rozmysłem planował okresy niezdolności do pracy, podczas których korzystał z zasiłków chorobowych. Dowody takie byłyby konieczne w związku z obowiązującymi w spornym okresie przepisami.. Jak wskazywał apelujący (pismo z 17 grudnia 2012 roku, k.64), w razie zalegania przez osobę prowadząca działalność z zapłatą należnych składek na ubezpieczenie społeczne na kwotę przekraczająca trzymiesięczna składkę, świadczenie chorobowe nie przysługiwało do czasu opłacenia zaległych składek.

Apelującego obciążał również obowiązek wykazania przyczyn, dla których pomimo zadłużenia na koncie odwołującego, które musiałoby istnieć gdyby przyjąć stanowisko organu za słuszne, pozwany nie prowadził postępowania w celu jego egzekucji. Zważywszy zaś na długość spornego okresu, zaległości te mogłyby być znaczne.

Organ rentowy nawet nie uprawdopodobnił powyższych okoliczności.

Pozostałe przesłanki warunkujące prawo odwołującego do renty nie były przedmiotem sporu i Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że odwołujący jest uprawniony do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1 października 2013 roku do31 sierpnia 2015 roku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd II instancji na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

SSA Wiesława Stachowiak

SSA Marta Sawińska

SSA Dorota Goss-Kokot